دوهان، گزارشگر ویژه سازمان ملل: دامنه تحریمهایی که در سال 2018 علیه ایران اعمال شد، بسیار گسترده و سنگین است/ تحریم ها باعث مرگ مردم شده است؛ قانع کننده ترین دلیل، عدم دسترسی به دارو است
تاریخ انتشار: ۲۲ خرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۲۱۵۴۳۳
به گزارش جماران؛ به نقل از میزان، مجله لوپوئن با خانم آلنا دوهان گزارشگر ویژه سازمان ملل، مصاحبه اختصاصی را صورت داد.
ترجمه مصاحبه اختصاصی هفته نامه فرانسوی لوپوئن با خانم آلنا دوهان، گزارش ویژه سازمان ملل تحت عنوان «آری، در ایران تحریمها می کُشند.» منتشر شده است که در آن گزارشگر ویژه سازمان ملل آلنا دوهان در بازگشت از ایران می گوید که اقدامات آمریکایی مانع ارسال دارو به این کشور می شوند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
آلنا دوهان، از تاریخ ۷ تا ۱۸ ماه مه( ۱۷ تا ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱)، برای ارزیابی تحریم های آمریکا علیه ایران به این کشور سفر نمود. او اولین گزارشگر ویژه سازمان ملل است که بعد از ۱۷ سال به ایران عزیمت نمود. وی توسط شورای حقوق بشر سازمان ملل موظف به بررسی تأثیر اقدامات قهری یک جانبه آمریکا در ایران می باشد.
طی دوازده روز بازدید خود از ایران، این متخصص سازمان ملل با مقامات دولتی ایران و همچنین نمایندگان سازمان های جامعه مدنی، کارشناسان بهداشت و موسسات مالی دیدار و ملاقات نمود.
آلنا دوهان در مصاحبه اختصاصی با روزنامه لو پوئن از تاثیرات تحریم های آمریکا سخن می گوید.
سوال: تأثیر واقعی تحریم ها بر ایران چیست؟
تاثیر این تحریم ها در ایران با سایر کشورهای دیگر تحت تحریم که من از آنها بازدید کردم، همچون زیمبابوه یا ونزوئلا، متفاوت بود. برای مثال، ایران دارای یک سیستم بهداشتی و آموزشی نسبتاً توسعه یافته است.به همین دلیل است که در این زمینه این کشور مانند ونزوئلا متحمل تاثیر بسیار زیاد تحریم ها نشده است. ازسویی ایران از نظر تولید داخلی مواد غذایی نیز خودکفا است، به همین دلیل است که من بعنوان مثال افرادی را در ایران ندیدم که مثلاً فقط یک بار در روز غذا بخورند. با این حال تاثیرات فراوانی را بواسطه تحریم ها بر زندگی ایرانیان، از جهات مختلف مشاهده نمودم.
سوال: تاثیر تحریم ها بر ایرانیان چگونه است؟
تاثیر اول اقتصادی است، زیرا ایران امکان انجام فعالیت تجاری را ندارد. وضعیت اقتصادی کشور به خصوص برای افراد شاغل در مقوله تجارت خارجی بد شده است. بنابراین، همه کارکنان شرکت های دارای سرمایه گذاری خارجی تحت تاثیر قرار گرفته اند.
لذا برخی از صنایع مجبور شده اند تعداد کارکنان خود را تا ده برابر کمتر کنند. از جمله در بخش صنایع دستی که قبلاً محصولات زیادی به خارج از کشور صادر می کرد و ارتباطی به مقوله نفت یا دولت ندارد.
این مشاغل اغلب مشاغل خانوادگی کوچک پنج تا بیست نفری هستند که اکنون فقط یک نفر را استخدام می کنند. به همین ترتیب، بسیاری از مترجمان شغل خود را از دست داده اند، زیرا گردشگری در این کشور به همراه تجارت متوقف شده است
سوال: آیا این تحریم ها بر زندگی روزمره ایرانیان تأثیر گذاشته است؟
بله و من برای شما مثال های مشخصی می زنم. قبل از هر چیز وقتی از زندگی مردم صحبت می کنیم باید این را در نظر بگیریم که بسیاری از مردم تحت تاثیر شرایط اقتصادی هستند. بنابراین فقرا به زیر خط فقر سقوط می کنند. وضعیت بسیاری از طبقه متوسط جامعه بدتر شده است.
خیلی از مردم قبلاً از امکانات پرداخت پول به مؤسسات خصوصی برای دریافت خدمات بهداشتی و آموزشی بهتر برای فرزندان خود برخوردار بودند. اما با بدتر شدن وضعیت اقتصادی، دستمزد آنها به حدی کاهش یافته است که اکنون از خدمات عمومی استفاده می کنند.
بدلیل این وضعیت، حجم کاری بیمارستان های دولتی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. شما ده هزار پناهنده اضافی را که روزانه ایران پذیرای آنهاست به این امر اضافه کنید و متوجه خواهید شد که یک فشار باورنکردنی بر بیمارستان ها و سیستم آموزشی ایران تحمیل می گردد، به خصوص که این کشور درآمد جدیدی برای ساخت بیمارستان و استخدام نیرو به دست نمی آورد.
سوال:آیا تحریم ها بر کمک های دولت به مردم تأثیر گذاشته است؟
طبیعتاً از آنجایی که دولت دیگر قادر به کسب درآمد مانند گذشته نیست، تمام کمک های دولتی که به مردم پرداخت می شود، مانند یارانه غذا، کالاهای ضروری یا دارو، در حال حاضر کاهش یافته است. این بدان معناست که افرادی که به این کمکها وابسته هستند، یعنی فقیرترین اقشار مردم، بیشترین آسیب را می بینند.
باید اضافه کرد که برخی از بیماران مبتلا به بیماری های سخت، امکان دریافت داروهای رایگان از سوی دولت را داشته اند. اما بیماران چون درآمدی ندارند، این داروها را در بازار سیاه دوباره فروخته اند.
سوال:آیا تورم افسارگسیخته در ایران ناشی از تحریم است یا سوء مدیریت دولت؟
دامنه تحریمهایی که در سال ۲۰۱۸ علیه ایران اعمال شد، بسیار گسترده و سنگین است. این اقدامات بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته و تورم را تشدید کرده است. در هر کشوری تورم همیشه ناشی از مجموعه ای از عناصر است. در رابطه با ایران، چندین دلیل قابل توجه باعث افزایش این شاخص گردیده است. برای مثال می توانم به همه گیری کووید-۱۹ و ورود ۵.۵ میلیون پناهجوی افغان به ایران اشاره کنم.
همچنین لازم به یادآوری است که تحریم ها از سال ۲۰۱۸ در ایران آغاز نشدند. این کشور موج اول تحریم ها را از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ تجربه کرده است.
من با تعدادی از اقتصاد دانان، آژانس های سازمان مللی و دولتی صحبت کردم که عناصر مشابهی به من دادند: همینکه کشوری تحت تحریم قرار می گیرد، مشکلاتش بیشتر می شود. بنابراین اگر از قبل هم مشکلات مدیریتی وجود داشته باشد، آثار و عواقب این تحریم ها وضعیت را بدتر می کند و با اعمال تحریم های بیشتر، تورم بیش از پیش احساس می شود.
باز هم می گویم هدف من این نیست که بگویم هر اتفاق بدی که در یک کشور می افتد صرفاً به خاطر تحریم است. بلکه هدف من این است که بررسی کنم آیا تحریم ها بر روندهای اقتصادی موجود تأثیر منفی می گذارد یا خیر و می توانم پاسخ دهم که آری.
سوال: دولت ایران می گوید تحریم ها باعث افزایش مرگ و میر در طول همه گیری کووید-۱۹ در ایران شده است. آیا این امر درست است یا صرفا تبلیغات است؟
بله، تحریم ها باعث مرگ مردم شده است و چندین مورد در گزارش من آمده است. قانع کننده ترین دلیل، عدم دسترسی به دارو است. بله، ایران بیش از ۹۰ درصد داروهای خود را تولید می کند، اما متأسفانه برای این کار نیاز به تهیه کردن مواد اولیه از خارج است.
این امر مشکل است، زیرا می دانیم که دستیابی به این مواد، پرداخت هزینه و دریافت آنها برای این کشور بسیار دشوار است. به خصوص که کیفیت مواد اولیه همیشه خوب نیست و این مواد بسیار گران هستند.
ساده ترین مثال انسولین است. در ایران افراد دیابتی زیادی وجود دارد و زمانی که در مورد این مشکل در ایران صحبت کردم، به من گفتند که کشور خودش توانسته یک نوعی از محصول استاندارد انسولین را تولید کند، با این تفاوت که این دارو برخی انواع خاص دیابت را درمان نمی کند، بنابراین در ایران قابل درمان نیستند.بیماران مبتلا به این بیماری در ایران، جان خود را از دست می دهند.
من همچنین در ایران با مبتلایان به “بیماری پروانه ای” که دچار اپیدرمولیز بولوزا، یک بیماری ژنتیکی پوستی هستند صحبت کردم که با استفاده از پانسمانهای مخصوص که دولت از خارج خریداری می کند تحت درمان قرار می گرفتند. این درمان به ۱۰۰۲ بیمار ایرانی این امکان را می داد که با وجود درد غیر قابل تحمل، به زندگی خود ادامه دهند. اما اکنون یک سال است که دیگر این بانداژها در ایران قابل دسترس نیست و ۱۵ “بیمار پروانه ای ایرانی” از آن زمان جان خود را از دست داده اند، در حالی که میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری معمولا بیشتر از یک مورد در سال نیست. من با بیماران دیگری که از بیماری های دیگری رنج می برند صحبت کردم و وضعیت به همین منوال است.
ما ارقامی را در مورد تغییر نرخ مرگ و میر در بسیاری از گروه بیماری ها جمع آوری کرده ایم. به عنوان مثال مرگ و میر کودکان مبتلا به تالاسمی، نوعی کم خونی ارثی، از ۲۷ تا ۳۲ مورد در سال به ۱۳۲ مورد افزایش یافته است.
سوال: دولت آمریکا در مورد این مرگ و میرها، اینگونه پاسخ می دهد که داروها در لیست تحریم های واشنگتن نیستند….
متاسفانه این درست نیست. در تئوری، بله، همه اسناد مربوط به تحمیل تحریم ها علیه ایران، امکان استثناء بشردوستانه را در مورد مواد غذایی و دارویی می دهد. اما در واقعیت، چنین چیزی رخ نمی دهد و حتی آژانس های سازمان ملی نیز نمی توانند کمک های پزشکی لازم را ارائه کنند.
دلیل نخست این است که اسناد مرتبط با تحمیل تحریم ها، خیلی ساده نگاشته شده اند. به عنوان مثال، کشورهای خارجی و بانکها در صورت دریافت مبالغ از ایران، از نظر تئوری نمی توانند مشمول تحریمهای ثانویه ایالات متحده قرار گیرند. لذا شما اگر دارو خریداری می کنید بایستی بتوانید از ایران پول دریافت کنید. مشکل این است که همین کشورها و این بانک ها، خودشان نمی خواهند در معرض این تحریم ها قرار بگیرند، حتی اگر فقط در مورد دارو باشد.
دلیل دوم این است که امکان انتقال پول توسط بانک به ایران حتی بنام یک آژانس سازمان ملل متحد یا فعالیت دیپلماتیک، وجود ندارد. اگر پرداخت غیرممکن باشد، هیچ شرکتی کالایی را به شما نمی فروشد، حتی اگر رسما بحث معافیت در مورد آن مطرح باشد.
نکته سوم اینکه، تحریم ها شرکتهای حمل و نقل ایرانی که قرار است کالا را تحویل دهند و یا شرکت هایی که باید آن ها را بیمه کنند را نیز در بر می گیرد که این امر باعث می شود از تحویل محصول حتی اگر هزینه اش پرداخت شده باشد، جلوگیری شود.
این سه موضوع بسیار حساس بوده و استثناهای بشردوستانه را کاملاً غیر کاربردی می سازند. نهایتا برای ارسال کمکهای بشردوستانه به ایران، اخذ مجوز از اداره کنترل داراییهای خارجی ایالات متحده (Ofac) ضروری است که فرآیندی بسیار پیچیده و طولانی است و نیاز به مداخله وکلای متخصص دارد.
سوال: در ایران،افرادی که به علت هزینههای بالای زندگی تظاهرات می کنند، بی توجهی دولت را به جای تحریم های آمریکا را عامل این امر می دانند. این امر را چگونه توضیح می دهید؟
اول از همه، اجازه دهید به شما بگویم که من نمی توانم در مورد تظاهراتی که فراتر از وظایف من است صحبت کنم. اکنون می توانم دو نکته را به شما بگویم. اولین مورد این است که وقتی من در ایران بودم، تظاهرات پس از کاهش یارانه مواد غذایی اساسی صورت گرفت و من از دولت درباره این تصمیم پرسیدم که محروم ترین اقشار مردم را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد و پاسخی که به من داده شد پاسخی است که در سایر کشورهای تحت تحریم مشاهده کرده ام، یعنی با کاهش درآمد دولت به دلیل تحریم ها، دولت دیگر قادر به پیگیری برنامه های اجتماعی خود برای مردم نیست.
بنابراین وقتی پول کمتری به دست می آورید، نمی توانید قیمت کالاها را پایین نگه دارید. همچنین برای من توضیح داده شد که بازنگری در سیستم کمک های دولتی امکان ارائه کمک های مستقیم به فقیرترین اقشار مردم را فراهم می کند.
اما بررسی این امر فراتر از وظایف من است.هدف من از سفر به این کشور پرداختن به مسائل سیاسی نبود، بلکه مشاهده اتفاقات این کشور، بررسی حقایق و انتقال آنها بود.
سوال: به نظر ایالات متحده و متحدانش در خاورمیانه، تحمیل تحریم ها علیه ایران تنها راه وادار کردن ایران به تغییر سیاست در منطقه خواهد بود…..
نباید فراموش کنیم که امروزه هیچ تحریمی از سوی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران وجود ندارد. با این حال، این نهاد تنها مرجعی است که به وضع تحریم ها اختصاص دارد همانگونه که این امر در سال ۲۰۱۰ رخ داد که متعاقبا این تدابیر بطور اساسی با امضای توافق بر سر موضوع هسته ای ایران کاهش یافت.
همچنین یادآوری می کنم که این ایران نبود که از توافق هسته ای ایران در سال ۲۰۱۸ خارج شد، بلکه ایالات متحده بود که چنین کرد. به عنوان استاد حقوق بین الملل می توانم اضافه کنم که اگر دیگر تحریم هایی از سوی شورای امنیت سازمان ملل وجود نداشته باشد، حقوق بین الملل این امکان را به دولتها نمی دهد که تحریم های یکجانبه به ویژه در بخشهای مالی و بانکی وضع کنند.
به نظر من اگر می خواهید به نتایج مثبت برسید، باید در چارچوب قوانین بین المللی عمل کنید. شما نمی توانید با در پیش گرفتن مسیر غیر قانونی شکلی را حل کنید و امروز تحمیل بسیاری از این تحریم ها، غیرقانونی است.
علاوه بر این، وقتی به عمق این موضوع نگاه می کنید، متوجه می شوید که اثربخشی تحریم ها کم است. من شخصاً هیچ نمونه درستی ندیدم که تحریم های یکجانبه نتیجه ای مثبت در یک کشور داشته باشد. حتی مطالعات آکادمیک وجود دارد که نشان می دهد تحریم های قانونی شورای امنیت سازمان ملل در دستیابی به هدف مورد نظر چندان مؤثر نبوده است. به همین دلیل این نهاد سیاست خود را در این زمینه تغییر داده است.
سوال:نمی ترسید سخنان شما در خدمت تبلیغات جمهوری اسلامی علیه آمریکا باشد؟
من یک کارشناس هستم که برای شورای حقوق بشر سازمان ملل کار می کند. هدف من از سفر به این کشور پرداختن به مسائل سیاسی نبود، بلکه مشاهده اتفاقات در آن و بررسی حقایق و انتقال آنها بود. بنابراین، گزارش اولیه ای که ارائه کردم حاوی هیچ اظهار نظرسیاسی نبود. این گزارش یک ارزیابی از جنبه های قانونی، وضعیت آمار و ارقام و واقعیات موجود همراه با توصیه ها و جمع بندی برای تمامی مخاطبینم بود.
بنابراین، من فکر می کنم ارقام، واقعیات و حقایق به عنوان دلیل و مدرک، مهم هستند. این سازوکار تنها سازوکاری است که می تواند به صیانت از حقوق بشر کمک کند. باز هم می گویم من کار سیاسی نمی کنم بلکه راستی آزمایی می کنم و ارزیابی های قانونی تهیه می کنم.
منبع: جماران
کلیدواژه: افغانستان سهام عدالت لیگ برتر لیگ قهرمانان مقدماتی جام جهانی واردات خودرو ویروس کرونا تحریم ها علیه ایران شورای امنیت تحریم های ایران آلنا دوهان افغانستان سهام عدالت لیگ برتر لیگ قهرمانان مقدماتی جام جهانی واردات خودرو ویروس کرونا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.jamaran.news دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «جماران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۲۱۵۴۳۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
چرا ایران تحریمناپذیر است؟
ایران تحریمناپذیر است. این گزاره قابل تامل و مهمی است که رئیسجمهوری روز یکشنبه در افتتاحیه نمایشگاه توانمندیهای صادراتی (ایران اکسپو ۲۰۲۴) بیان و در تبیین چرایی آن هم به این موضوع اشاره کرد که جوانان و متخصصان داخلی، در سالهای گذشته توانستهاند با نوآوری و ابتکارهای خاص علاوه بر تامین نیازهای ضروری کشور، دریچههای صادراتی جدید به روی دنیا باز کنند. رئیسجمهوری همچنین با تاکید بر اینکه برگزاری نمایشگاه توانمندیهای صادراتی گواه تحریمناپذیربودن جمهوری اسلامی ایران است، گفت: «تحریم در ایران اسلامی با اراده پولادین مردم هرگز به نتیجه نرسیده و پس از این هم نخواهد رسید. برگزاری این نمایشگاه همچنین نشاندهنده آن است که طرحهای شیطانی منزویکردن ایران هرگز به نتیجه نرسیده و نخواهد رسید.»
رئیسی همچنین این نمایشگاه را رونمایی از دستاوردها و توانمندیهای جوانان کشورمان در تلاش برای تبدیل تحریمها و تهدیدها به فرصت، توصیف و تصریح کرد: «به تعبیر دیگر ترجمان این نمایشگاه و رویداد بزرگ اقتصادی آن است که ما توانستیم و باز نیز میتوانیم.» بر این اساس، اظهارات رئیسی را میتوان بازتاب تغییر و تحولات سرنوشتساز سالهای اخیر اقتصاد ایران دانست، یعنی دقیقا همان نقطه عطفی که طراحان و معماران تحریمهای یکجانبه و حداکثری گمان میکردند با به راه انداختن آنچه کارزار فشار حداکثری نام گذاشتند، میتوانند جریان تولید و تجارت را در کشور به کلی فلج کنند و درنهایت به خواسته خود که همان از بین بردن توان سیاسی و نظامی کشور بود، دست پیدا کنند و مردم را در برابر حاکمیت قرار دهند، اما کارنامه سالهای اخیر نشانگر شکست ابرتحریمهایی است که به گمان تحلیلگران بینالمللی اگر نسبت به هر کشوری اعمال شده بود، فروپاشی ساختار اقتصادی آن کشور ظرف چندماه قطعی بود.
هدفگذاری ایران برای اقتصاد عاری از نفت
برهمین اساس، رهبر انقلاب نیز در سال ۹۸ و در اوج فشارهای تحریمی در یکی از بیانات خود فرمودند: همین تحریم میتواند یک فرصت باشد که [پیش از این هم]بوده و بعد از این هم میتواند فرصت باشد. میتواند اقتصاد کشور را از اتکا به نفت نجات دهد و بند ناف اقتصاد را از نفت قطع کند. عمده مشکلات اقتصادی ما به خاطر وابستگی به نفت است. وابستگی به نفت باعث شده که برای پیشرفت کشور، استعداد و نیروی داخل توجه چندانی نشود اگر بتوانیم این کار را بکنیم، بهترین فرصت را به دست آوردهایم. باهوشهای آمریکاییها هم توجه به این نکته دارند و دیدم در گزارشی توصیه کرده بودند که نگذاریم ایران اقتصاد بدون نفت را تجربه کند، یک راه پشتی درست کنید که ایران بهکلی از نفت منقطع نشود، چون میرود بهکلی دنبال اقتصاد غیرنفتی.
ناکامی نقشه فروپاشی با وجود کاهش کیفیت زندگی مردم
به باور کارشناسان، هرچند ایران در طول ۴۵ سال گذشته عملا زیر شدیدترین فشارهای تحریمی آمریکا و اروپا قرار داشته است، اما از سال ۲۰۱۱ و اعمال تحریمهای نفتی که سودای صفرشدن صادرات نفت را داشت، این استراتژی دنبال میشد که قطع کامل درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت آن هم در شرایطی که بیش از ٩٠درصد بودجه وابسته به آن بود، حتی امور روزمره مردم هم دچار آسیب جدی شود تا در سایه وقوع آشوبهای داخلی و سرخوردگی از ناتوانی در تهیه دارو و غذا، خواستههای نامشروع غرب از جمهوری اسلامی پای میز مذاکره تحمیلی وصول شود. در هر صورت با عبور از سالهای سخت تحمل فشارهای بیرونی، نقشه شوم طراحان تحریم آنطور که انتظار داشتند پیش نرفت و ایران توانست با بهرهگیری از توان داخلی و ایجاد فرصتهای جدید نیازهای فوری را برطرف کند.
برای نمونه طراحان تحریم بنا داشتند صنایع مادر کشور نظیر نفت، پتروشیمی، خودروسازی، فولاد، لوازم خانگی، سیمان و... را از کار بیندازند، اما در نقطه مقابل پیش گرفتن راهبردهای جدید نهتنها این صنایع را از کار نینداخت که حتی برآیند یک دهه گذشته نشان میدهد در برخی از حوزهها تحریم به جای نغمت به نعمت تبدیل شد و استعدادهایی بروز پیدا کرد که در شرایط عادی هیچگاه مجال بروز آن پیدا نمیشد. البته ناگفته پیداست که هرچند آرزوی خامفروپاشی اقتصاد ایران نقش بر آب شده، اما تحریم اساسا آسیبهایی به کیفیت زندگی مردم هم زده و رشد اقتصادی کشور هم به ویژه در دهه ٩٠ برمبنای برنامههای توسعه و سند چشمانداز پیش نرفته که این مسئله در واقع همان محرومماندن کشور از درآمدهای ارزی مناسب و یا بسیاری از تکنولوژیهای جدید جهانی در بخش صنعت است. برای مثال مطابق آمارها در سال ٢٠٢١ رقم درآمد سرانه ملی مردم ایران ٥٣٤٣ دلار اعلام شده بود که مطمئنا اگر جریان تحریمهای یکجانبه نبود رفاه ایرانیان در وضعیت دیگری قرار داشت. بهعلاوه در دیگر شاخصهای کلان مانند نرخ ارز، تورم، بیکاری و تشکیل سرمایه جدید هم اوضاع باب میل مردم و سیاستگذاران نبوده است. البته بخش بزرگی از شوکهای وارد شده به اقتصاد ایران زیرپوست تحریمها، همان مصیبت تکمحصولی و نفتی بودن اقتصاد کشور بوده که چالشهای بزرگی برای کشور ایجاد کرده است.
تنوع بخشیدن به محصولات صادراتی ناجی کشور شد
در این میان، تغییر ریل سیاستگذاری و تنوعبخشیدن به سبد محصولات صادراتی توانسته تا حدود زیادی ضربهگیر تحریمها باشد، ضمن اینکه روند بودجهنویسی در سالهای اخیر و پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم هم تغییرات شگرفی داشته که در آن سهم درآمدهای نفتی از بودجه بسیار کمتر از سالهای قبل شده و حتی دولت با اتخاذ تصمیمات شجاعانه مانند ایجاد پایههای مالیاتی جدید، اصلاح نظام اداری، بهبود محیط کسبوکار و مقابله با فساد که برخی ناظران و تحلیلگران آنها را غیرممکن میدانستند، توانسته دیوار بلند تحریمها را از سر راه بردارد.
ضمن آنکه نمیتوان این تغییر رویه بزرگ را نادیده گرفت که سیاست مذاکره با امید به رفع تحریم تبدیل به آخرین و کماهمیتترین راهبرد دولت سیزدهم شده و این باور به وجود آمده که با اتکا به امکانات داخلی و بهرهگیری از دانش متخصصان داخلی میتوان منافعی برای کشور کسب کرد که پای میز هیچ مذاکرهای پیدا نشده و نخواهد شد. میتوان اینگونه تعبیر کرد که اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی و قطعکردن نفت از بند ناف اقتصاد و حذف خودتحریمیها میتواند سفره مردم را هم دچار تغییر کند که این مسئله در صدر اولویتهای کشور قرار گرفته است.
روایت طراحان و معماران تحریم از ناکارآمدی فشارها
در کتاب «تحریمها چطور کار میکند؟ ایران و آثار جنگ اقتصادی» که اخیرا منتشر شده، آمده است: باراک اوباما با ممانعت از تجـــارت ســایر کشورها با ایران در سال۲۰۱۱ ماهیت تحریمهای ایالات متحده را تغییر داد. تحریمهای اوباما منبع اصلی درآمد ارزی ایران یعنی فروش نفت را مختل کرد. این تحریمها همچنین موجب قطع ارتباط بانکهای ایرانی از جمله بانک مرکزی با سیستم مالی بینالمللی شد. تا به امروز، تاثیر اقتصادی تحریمها با آنچه تشکیلات محافظهکار جنگطلب آمریکا پیشبینی میکردند فاصله زیادی داشته است. بهطور قطع، تحریمها به دو دهه رشد اقتصادی ثابت پایان داد، اما تحریم نه باعث فروپاشی اقتصاد شد و نه قیامهای تودهای برای فشار جدی بر دولت را به وجود آورد.
انعطاف نسبی اقتصاد و تصمیم برای اجازه دادن به کاهش ارزش پول، به شروع -تاکنون بسیار کم- بازسازی اقتصادی به دور از صادرات نفت و به سمت تولید داخلی کمک کرد. بهرغم کاهش منابع، دولت از مکانیسم حمایت اجتماعی خود برای محافظت از فقیرترین خانوارها در برابر گرسنگی و سقوط به فقر شدید استفاده کرد. همچنین ریچارد نفیو، مقام سابق وزارتخارجه آمریکا که به عنوان معمار تحریمهای هستهای علیه ایران شناخته میشود، با اشاره به پیشبینیهای نادرست دولت ترامپ مبنی بر فروپاشی ایران طی چند ماه تاکید کرد: «دولت ترامپ از ثبات نسبی حکومت ایران سرخورده شد». نفیو نوشته است: «سال ۲۰۱۸، اظهارنظرهای گستردهای از مقامهای ارشد آمریکایی با این مضمون شنیده میشد که ایران تنها چند ماه و چند ضربت شدید برای فروپاشی فاصله دارد. اعتراضات و آشفتگیهای سیاسی در این کشور ادامه دارند، اما هیچ نشانه معقولی از وجود ناآرامیهای استثنایی در آن دیده نمیشود.»
در ادامه یادداشت مقام سابق آمریکایی آمده است: «حکومت، از لحاظ سیاسی، استحکام معقولی دارد و هیچ نشانهای از جدایی نیروهای امنیتی از آن دیده نمیشود.» نفیو در کتاب «هنر تحریمها؛ نگاهی از درون میدان» مینویسید: «استقامت در برابر درد تحریم اقتصادی، همان توانایی است که یک اقتصاد در عین از دست دادن بسیاری از ظرفیتهای تولیدی خود برای ادامه حیات دارد. مانند گروهان نظامی که حتی در صورت از دست رفتن آن، یک ارتش میتواند کار خود را پیش ببرد. اهمیت داشتن روش و راهبرد برای استقامت در کشور هدف این است که وقتی راهبردهایی برای حفظ استقامت وجود داشته باشد، کشورهایی که در معرض تحریم قرار میگیرند، عزم خود را بالاتر برده و جایگاه خود را در این زمینه تقویت میکنند.»
ایران در برابر تحریم واکسینه شده است
یک کارشناس برجسته ایتالیایی در حوزه اقتصاد نیز با اشاره به پویایی و رشد اقتصادی ایران طی سالهای اخیر تصریح کرد که تحریمهای یکجانبه غرب علیه ایران به اقتصاد این بلوک آسیب زده و موجب شده است تا شرکتهای غربی از بازار بزرگ ایران محروم شود. وضعیتی که به گفته او، شرکتهای غربی را شاکی کرده است.
«جیانکارلو الیا والوری» طی یادداشتی تحلیلی مینویسد: «در حالی که اینجا در ایتالیا برای پیروی از دستورات ایالات متحده آمریکا مغزمان را کار میگیریم، فرقی هم نمیکند که روسایجمهورش خوب، بد یا حتی خوابآلوده باشد، اقتصاد ایران به توسعه خود ادامه میدهد.» والوری در گزارش خود نتیجهگیری کرده است: «تحریمها و محدودیتهای یکجانبه برخی کشورهای غربی علیه ایران به اقتصاد غرب آسیب وارد کرده است، زیرا این تصمیم موجب گردیده تا شرکتهای غربی از بازار ایران دور شوند. این وضعیت به طور خاص بسیاری از کارآفرینان و شرکتهای اسپانیایی را شاکی کرده است.
این درحالی است که جمهوری اسلامی ایران پس از اعمال تحریمها، جایگزینهایی برای شرکتهای غربی پیدا کرده و از کشورهای دیگر کالا میخرد، اما بحران اقتصادی در کشورهای اروپایی باعث شده است که شرکتهای اروپایی از تصمیمهای سیاسی برخی دولتهای اروپایی تحت هدایت دیگران (eterodiretti)، ناراضی باشند.»
آگاته دمارایس، دانشآموخته اقتصاد و عضو ارشد اندیشکده «شورای اروپایی روابط خارجی»، نیز در تازهترین کتاب خود تشریح میکند که چرا تحریم در بیشتر موارد اثر معکوس بر جای میگذارد. به گفته دمارایس، اثر استفاده بیرویه از تحریم مانند استفاده بیرویه از آنتیبیوتیک است و موجب افت اثرگذاری آن میشود و مقاومتها نسبت به آن را افزایش میدهد. در صورت عدمرعایت این پنج عامل، کشورهای تحریمشونده با تدابیری که میاندیشند، علاج را قبل از وقوع حادثه می یابند و با ایجاد شبکههای مالی مستقل، کار خود را پیش میبرند. دمارایس این رفتار را به واکسیناسیون تشبیه میکند و معتقد است روسیه و ایران تا حد زیادی دچار چنین وضعیتی هستند. به گفته او، کشورهای تحت تحریم به سه طریق میتوانند تحریمهای آمریکا را دور بزنند. در وهله نخست آنها میتوانند دلار را را کنار بگذارند که با توجه به گستردگی استفاده از آن در معاملات، اقدام دشواری است.
در وهله دوم، آنها میتوانند ساخت یک شبکه جایگزین سوئیفت را پیگیری کنند. چین این راهحل را از طریق راهاندازی شبکه «سیپس» پیگیری کرده است و حجم معاملات آن به یکصدم شبکه سوئیفت میرسد. درنهایت رمزارز بانکهای مرکزی آخرین ابزاری است که کشورهای تحریمشده میتوانند از آن استفاده کنند.
مسیر خنثیسازی کامل تحریمها چیست؟
در یکجمعبندی کلی میتوان اینطور بیان کرد که با عبور از جنگ اقتصادی یکجانبه علیه ایران حالا فرصتی فراهم شده است که میتوان در بستر انجام اصلاحات اقتصادی و تقویت تولید ملی، به تحقق رشد اقتصادی بالا در سالهای آینده خوشبین بود.
در واقع اگر کجرویهای مزمن گذشته نظیر خامفروشی منابع و ثروتهای بیننسلی، ولنگاری نظام بانکی و بیتوجهی به بخشهای مولد برطرف شود، این انتظار واقعبینانه وجود دارد که شرایط معیشتی مردم و اهداف ذکرشده در برنامه جدید توسعه هم محقق شود.
گذشته از اعتراف سناریونویسان تحریمی به ناتوانی در ویرانکردن بنیه اقتصادی کشور، به طور کلی مهمترین محورهای پیگیریشده در دولت سیزدهم برای خنثیسازی کامل تحریم را هم میتوان در این محورها جستوجو کرد که لازم است با ارزیابی و کنترل دائمی، به شکل ویژه از سوی نظام تصمیمگیری و اجرایی دنبال شود:
- رفع ناترازیهای موجود در اقتصاد از جمله ناترازی در شبکه بانکی، ناترازی انرژی و ناترازی در صندوقهای بازنشستگی
- تقویت بازارهای صادراتی جدید و استفاده از فرصت پیوستن به اتحادیههای منطقهای و جهانی اوراسیا و بریکس
- تقویت اقتصاد دانشبنیان و ایجاد انگیزه برای نخبگان
- کنترل جدی بازارهای دارایی و حذف انگیزههای سفتهبازانه از طریق خرید و فروش طلا و ارز
– تقویت روابط تجاری با کشورهای همسایه، آفریقا، آمریکای جنوبی و ایجاد قراردادهای دائمی برای صادرات محصول غیرنفتی و دارای ارزش افزوده
- مقابله با ابرچالش کمآبی و احیای محیطزیست
- بهبود محیط کسبوکار با هدف افزایش مشارکت مردم و بخش خصوصی در اقتصاد
- پیگیری مبارزه با جریانهای مافیایی و ذینفوذ به قصد حذف کامل موریانه فساد از بدنه اقتصاد کشور.
جغرافیای اقتصادی ایران تحریمناپذیر است
یک کارشناس اقتصادی در مورد تحریمناپذیر بودن اقتصاد ایران گفت: «اقتصاد ایران در دوران تحریم دچار افول و کاهش چشمگیر رشد اقتصادی شد، اما هیچگاه سقوط نکرد؛ دلیل این مسئله تنوع بالای محصولات تولیدی در داخل کشور است که حتی نسبت به کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیجفارس دارای تفاوتهای بسیاری هستیم، چراکه این کشورها تنها به نفت متکی هستند، اما ایران با کشاورزی، معادن، صنعت پتروشیمی و دیگر صنایع توانسته روی پای خود بایستد و علاوه بر تامین نیازهای داخلی، توسعه صادرات و کشف مقاصد جدید صادراتی را دنبال کند.»
علی حیاتنیا بیان کرد: «شرایط اقلیمی و جغرافیای اقتصادی ایران باعث شده تحریمها و جنگ اقتصادی آمریکا و اروپا به نتیجه نرسد، برای مثال ایران در برخی محصولات کشاورزی جزو برترین کشورهای جهان است یا در حوزه محصولات معدنی پیشرو هستیم، بنابراین با چنین ویژگیهایی نمیتوان تصور کرد اقتصاد ایران زمینگیر شود.» این کارشناس اقتصادی افزود: «البته باید به این نکته توجه کرد که برای به حداقل رساندن اثر تحریمها، باید زنجیره ارزش محصولات را تکمیل و نفت را از بودجه کشور تا حد ممکن حذف کرد، همچنین اصلاحات ساختاری را در نظام اقتصادی و صنایع کشور انجام داد.» حیاتنیا تاکید کرد: «با انجام اصلاحات عمیق اقتصادی و رفع نقاط آسیبپذیر میتوان به این موضوع خوشبین بود که دیگر با اعمال تحریم دچار نوسانات در سطح بازار و کلیت اقتصاد نباشیم.»
منبع: شهروند
باشگاه خبرنگاران جوان وبگردی وبگردی