نقش جالب «یخچال» در زندگی ایرانیها!
تاریخ انتشار: ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۲۳۴۷۳۹
یخچال برقی را که در دنیا «رفریجراتور» مینامند بیدلیل نیست که ایرانیها یخچال مینامند؛ یخچالهای طبیعی داشتند ایرانیها و یخچالهای دستساز که یخ را چند ماه نگه میداشت و آب و نوشیدنیها و مواد غذایی را تابستانها هم خنک میکرد. یخچالهای طبیعی در شهرهای سردسیر و کوهستانی بودند و در شمال تهران هم بودند و معمولا گودالی آبگیر بودند که زمستانها آب درونشان یخ میزد و تابستانها تکههای یخ را میشکستند و به خانهها میرساندند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
«یخچال زیرزمینی» در نواحی شمال مرکزی و شمال غربی ایران مانند تهران و ساوه و زنجان و همدان و تبریز ساخته میشد و بخش عمده بدنه اینگونه یخچالها در داخل زمین بوده و دیوارهای قطور آن با سنگ یا آجر و ملاتهایی نظیر ملات ماسه آهک و ساروج پوشید میشد. «یخچال بدون طاق» معمولا در اصفهان بنا میشد و شامل استخری از یخ بود که روی آن را با کاه یا حصیر میپوشاندند. «یخچال گنبدی» هم بود که بر فراز «چال» یا مخزن یخ آن یک گنبد بزرگ خشتی ساخته میشد و مخصوص شهرهای کویری و نواحی شمال شرقی ایران بود.
اینگونه بود که وقتی در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی در اروپا فقط اشراف و ثروتمندان یخ گیرشان میآمد که آب خنک بنوشند بهگفته یک سیاح غربی: «نحوه حفظ یخ در ایران آنقدر پیشرفته است که حتی فقیرترین افراد نیز میتوانند یخ داشته باشند».
عکسی از یک یخچال در دوره قاجار
یخچالهای صفوی و یخچالهای قاجار
یخچالهای دستساز برای قرنها بخشی از زندگی و روزمرگی و لطف تغذیه و خوراک ایرانیها بودهاند؛ و البته که مهندسی هوشمندی داشتند و ایرانیها در یخچالها بهرهوری و بهینگی را به حد اعلا رسانده بودند که میتوانستند یخ زمستان را نگه دارند تا آخر تابستان. یکی از قدیمیترین توصیفات مربوط به یخچالهای دستساز در ایران در سفرنامه «ژان شاردن» سیاح فرانسوی در دوره صفویه ثبت شده و چنین است: «در یک محوطه گود، گودال عمیقی رو به شمال حفر میکنند و در مقابل آن حوضچههای مربع شکل... فراهم میآورند، آنگاه شامگاهان اینها را از آب مالامال میسازند…
صبحگاهان که کاملاً منجمد میشود آن را با رنده باغبانی یا شنکش میشکنند و تکهتکه میکنند و تمام این قطعات را در گودال مزبور روی هم انبار میکنند و در آنجا دوباره تا حد امکان به تکههای کوچکتر مبدل میکنند، چون هر اندازه یخ بیشتر خرد شود بهتر منجمد میشود. سپس حوضچههای مربعشکل را مانند روز گذشته با آب تازه پر میکنند...
بعد از اقلاً هشت روز کار مداوم به ترتیب بالا، قطعات یخ به ضخامت پنج تا شش پا به دست میآید... در مدت شش هفته... گودال به گودی و درازا و پهنای مطلوب انباشته و مالامال از یخ میگردد».
کارگران یخساز، مشغول کار در یک یخچال
یخچالها تا دوره قاجار در اطراف شهرهای بزرگ ایران بیشتر و بیشتر شدند و در تهران هم زیاد بودند و یخهای تهران مشهور بودند به گوارایی. «جعفر شهری» مورخ معاصر در کتاب «طهران قدیم» درباره این یخچالها نوشته است: «دیوارهای چینهای بلند طویلی را... بالا برده، آن را سایبان زمین شمالی مشرف به آن قرار داده، زمین مذکور را به عمق یک ذرع گود کرده زمستانها آب میانداختند که در اثر برخورد نسیم به دیوار بلند و برگشتن آن آب گودال تبدیل به یخ میشد... انبار سرپوشیدهای به عمق ده دوازده متر و پانزده بیست متر عرض و هشتاد صد متر طول حفر و ساخته و یخ حاصلشده در آن جا داده میشد... انبارهای بیسقفی هم بودند که روی آنها را پس از پر شدن با پوشال و حصیر میپوشاندند که البته این به پای انبار مسقف نرسیده حرارت تابستان قسمت اعظم یخشان را آب کرده به چاه کف انبار میفرستاد».
نمونهای از یخچالها در مناطق کویری ایران که میراث فرهنگی و شاهکارهای معماری و مهندسی ایرانیان محسوب میشوند
مرغوبترین یخ تهران کدام بود؟
مشهور است که تهرانیها به حوضچه یا گودالی که در آن آب یخ میزد «یخ چاوان» و به انباری که یخها در آن بر روی هم تلنبار میشد «توچال» یا «پاچال» میگفتند. درباره یخچالهای تهران نیز چنین روایت شده است: «در بیشتر نقاط تهران قدیم یخچالهایی وجود داشت که برای تهیه و فروش یخ به ساکنان محدوده اطراف استفاده میشد. این یخچالها اغلب نزدیک دروازههای شهر بودند و بیشترین تعداد یخچال را دروازه دولاب داشت. دروازههای غار و خانیآباد و محدوده دوشانتپه نیز از این مزیت تا حدودی بهرهمند بودند، البته یخچالهایی هم در شهر بود که به دروازهها نزدیک نبودند مانند یخچال مستوفیالممالک و غیره.
معیرالممالک، حاجی باقر، حاجی آقامحمد، حاجی علیاکبر، حاجی شیخ رضا و حاجی رجب تعدادی از معروفترین یخچالهای تهران بودند».
جالب اینکه خیابان یخچال تهران هم نامش از یخچال دستسازی میآید که گویا اهالی قلهک در محدوده این خیابان ساخته بودند و یخ شمیرانیها را تأمین میکرد. حالا مرغوبترین یخ تهران کدام بود؟ روایتی هست که این بود: «در بعضی سالها که بارش برف در کوههای شمیران فراوان بود تکههایی از یخ و برف کوبیدهشده که یخفروشها با الاغ و قاطر در اواخر بهار از ارتفاعات به شهر میآوردند مرغوبترین یخهای تهران قدیم بهشمار میرفت».
یخفروش قاجاری
منبع : فارس
باشگاه خبرنگاران جوان وبگردی وبگردیمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: یخچال دوره قاجاریه ایرانی ها یخچال ها ترین یخ
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۲۳۴۷۳۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ضرب سکه نقره ویژه بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی در ایران از سوی بانک مرکزی
رئیس دانشگاه تهران با اعلام اینکه سکه نقره ویژه بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی در ایران همزمان با نودمین سالگرد تاسیس دانشگاه تهران از سوی بانک مرکزی در حال ضرب است، گفت: در برگزاری آیین و ویژهبرنامههای بزرگداشت سنت دانشگاهی در ایران، فقط نگاه سازمانی نداریم بلکه با نگاهی ملی و در راستای ارتقای جلوه بینالمللی و جهانی ایران به استقبال برگزاری این بزرگداشت رفتهایم.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در گردهمایی معاونان اداری و مالی دانشکدهها و واحدهای دانشگاهی دانشگاه تهران که در محل دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، با اشاره به قرارگیری در آستانه برگزاری بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی ایران همزمان با نودمین سالگرد فعالیت دانشگاه تهران، گفت: ما میدانیم که واقعیتهای سنت دانشگاهی در تمدن ایران که دنیا به آن اعتراف دارد، محدود به چند دهه سابقه دانشگاهی نیست بلکه برای شکلگیری دانشگاه در قالب مدرن، مجموعه ساختمانهایی در ۹۰ سال گذشته برای دانشگاه تهران شکل گرفت و دارالفنون به آن منتقل شد. نهادهای بینالمللی سابقه بیش از ۱۷ قرن نهاد دانشگاه در ایران را ثبت کردهاند و یونسکو در سال ۲۰۱۷ دانشگاه جندیشاپور را به عنوان قدیمیترین نهاد علم در دنیا معرفی کرد که اکنون این قدمت به ۱۷۵۷ سال رسیده است.
وی با اشاره به اینکه سال گذشته با حضور در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به توضیح مبانی انضمام قدمت نهادهای علم ایران به سابقه دانشگاه تهران پرداخته و در پی آن شورای عالی انقلاب فرهنگی، ماموریت برگزاری بزرگداشت سنت دانشگاهی و نظام آموزش عالی ایران و تدوین نظامی برای سنت دانشگاهی را به دانشگاه تهران واگذار کرده است، افزود: با مطالعه سنت دانشگاهی در ایران زمین، به نوعی سابقه جندی شاپور، نظامیهها، ربع رشیدی، دارالحکمهها و دارالفنون به دانشگاه تهران پیوند میخورد. اسناد پشتیبان قوی برای انضمام این سوابق ارزشمند به یکدیگر داریم و در حال باززندهسازی این سیر تکامل هستیم و باور داریم دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی ایران میراثدار این قدمت و پیشینه است.
مقیمی با اشاره به ارائه پیشنهاد دانشگاه تهران به شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت تدوین نظامنامهای برای دانشگاه تمدنساز، گفت: در مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۴۰۳، ماموریت تدوین نظامنامه دانشگاه تمدنساز به دانشگاه تهران واگذار شد.
استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران بر تلاش علمی برای ضمیمه شدن تجربه پرافتخار نهادهای علم در ایران به قدمت دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی ایران تاکید کرد و اظهار داشت: مبنای قانونی قوی و اسناد پشتیبان علمی برای انضمام قدمت دانشگاه جندی شاپور به دانشگاه تهران فراهم شده است. در نظر گرفتن چند دهه قدمت برای دانشگاه تهران، با واقعیت تمدنی ما سازگار نیست بلکه دانشگاه تهران ریشه در تاریخ تمدن ما دارد؛ تاریخی که قدمت دانشگاه جندی شاپور به عنوان مبدأ آموزش عالی جهان را برابر ۱۷۵۷ سال تایید میکند و یونسکو نیز این قدمت را تصویب کرده است. دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی ایران در سپهر علم و فرهنگ کشور میدرخشد و میراثدار این قدمت ۱۷۵۷ ساله است.
مقیمی در ادامه سخنانش به نقد کمکاریها در تبیین و تبلیغ تاریخ تمدن ایران زمین و خدمات متقابل اسلام و ایران پرداخت و تصریح کرد: جریانهای تقابلی با ارزشهای تمدنی ما، هم تمدن اسلامی و هم تمدن ایرانی را نشانه گرفتهاند. تلاشهای سازماندهیشده برای رنگ باختن هویت ایرانی و فراموش شدن افتخارات تمدنی و ترویج حس شیفته غرب شدن، در حالی صورت میگیرد که رویکرد تقابلی آنها به دنبال این است که هم تمدن اسلامی و هم تمدن ایرانی را زیر سوال ببرد.
وی افزود: در اسرائیل با برگزاری جشن پوریم معتقد هستند که به نوعی موفق شدهاند تمدن ایرانی را به زمین بزنند و عده معدودی از مدعیان ملی گرایی که تقابل با فرهنگ اسلامی را در پیش گرفته اند، بدلیل جهالت یا دین ستیزی، بدون اینکه از فلسفه شکلگیری رژیم صهیونیستی و ارزشهای فرهنگی آن آگاه باشند، از اقدامات آن حمایت میکنند. بنابراین باید همگان را به تمدن و هویت ایرانی توجه بدهیم و بیشتر آگاهیبخشی کنیم. به شدت به کار کردن بر روی تمدن و هویت ایرانی نیاز داریم.
این درحالی است که بعضی افراد نادان دوستنما نیز از سوی دیگر میگویند وقتی از اسلام صحبت میکنیم، تمدن ایرانی را باید کنار بگذاریم. این حرف نابجایی است و به نوعی همکاری و همراهی با همان افرادی است که تمدن اسلامی را مورد هجمه قرار میدهند. این افراد که به ظاهر خود را متدین و مدافع نظام و رهبری نشان میدهند اتفاقا برعکس دیدگاه رهبری اقدام میکنند و به نظام ضربه میزنند. معتقدیم خروجی این دیدگاه افراطی که میخواهد تمدن ایرانی را مورد هجمه قرار دهد متناسب با همان رویکردی عمل میکند که غربیها تمدن اسلامی را مورد هجمه قرار میدهند.
مقیمی با اشاره به اینکه ویل دورانت کانون تمدنسازی در ایران را دانشگاه جندی شاپور دانسته است، افزود: دانشگاه یکی از ارکان سه گانه تمدن است و یکی از مبناهایی که بخواهیم قدرت یک تمدن و نظاممندی یک حکومت را ارزیابی کنیم، وجود دانشگاهها است. در بزرگداشت ۱۷۵۷ سالگی سنت دانشگاهی در ایران که 8 خرداد ماه همزمان با نود سالگی دانشگاه تهران برگزار میشود، به دنبال تبیین نقش تمدنسازی دانشگاه تمدنساز در دستیابی به تمدن نوین اسلامی ایرانی هستیم که در این راستا بیش از ۱۳۰۰ ایده و پیشنهاد از سوی دانشگاهیان و مردم در سامانه نظام پیشنهادهای دانشگاه ثبت شده است و طی یک هفته آینده ۹۰ ایده به عنوان ایده برتر معرفی و در طول سال ۱۴۰۳ اجرایی میشوند.
مقیمی با اعلام اینکه معاونان اداری و مالی و معاونان اجرایی دانشکدهها و واحدهای دانشگاهی دانشگاه تهران به عنوان رابط و حلقه اتصال واحدهای دانشگاهی با ستاد بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی در ایران همکاری خواهند داشت، گفت: انتظار میرود در هر دانشکده حداقل یک رویداد مهم و متفاوت همزمان با برگزاری این بزرگداشت در طول سال ۱۴۰۳ اجرا شود.
رئیس دانشگاه تهران افزود: روز هشتم خرداد ماه از هر دانشکده دانشگاه تهران، تعدادی فارغالتحصیل یا دانشجویانی که در آستانه فارغالتحصیلی هستند به صورت نمادین در آیین بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی در ایران حضور پیدا کرده و لباس فارغالتحصیلی به تن میکنند که از این افراد با حضور هیات رئیسه دانشکدهها تجلیل میشود. همچنین عکس یادگاری در سردر دانشگاه با حضور این منتخبین دانشکدهها خواهیم داشت.
استاد دانشکدگان مدیریت دانشگاه تهران از اجرای نماد ویژه و فاخر برای بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی ایران همزمان با نودمین سال فعالیت دانشگاه تهران در چهارراه واقع در پردیس مرکزی دانشگاه تهران خبر داد و افزود: سکه نقره ویژه این بزرگداشت از سوی بانک مرکزی در حال ضرب است و قرار است در یکی از چکپولها نیز نماد سردر دانشگاه تهران درج شود.
رئیس دانشگاه تهران همچنین از برگزاری اجلاس سراسری روسای دانشگاهها و پارکهای علم و فناوری از دوم تا چهارم خرداد ماه در دانشگاه تهران خبر داد و اظهار داشت: این اجلاس در سالن اجلاس جدید دانشگاه تهران که به مناسبت یکهزار و هفتصد و پنجاه و هفتمین سال پایه گذاری سنت دانشگاهی در جهان با ظرفیت ۲۳۰ نفر احداث شده است، برگزار خواهد شد و اجلاس روسای دانشگاهها اولین برنامهای است که در این سالن باشکوه برگزار میشود.