حریق و زلزله بزرگترین تهدید برای بناهای بلند مرتبه قزوین

به گزارش خبرنگار ایرنا، بناهای احداثی در گذشته در ارتفاعات کوتاه و به قولی ویلایی ساخته می شد ولی امروزه به ساختمان های مرتفع و چند طبقه تبدیل شده اند و این مساله لزوم رعایت موارد ایمنی از سوی طراحان ، سازندگان و به خصوص ناظران را بیش از پیش ضروری ساخته است. 

به نظر می رسد با توسعه و گسترش بناهای بلند مرتبه، روند ساخت و ساز در برخی از پروژه ها به سمت غیراستاندارد پیش رفته تا جایی که مالکان و یا سازندگان  آنها با توجه به اخذ مجوز طبقات، اقدام به افزایش تعداد طبقات و سایر تخلفات ساختمانی کرده و در نهایت نیز در کارگروهی به نام ماده ۱۰۰ شهرداری ها با پرداخت جریمه هایی اندک، واحدهای تجاری و یا مسکونی خود را به بهره برداری می رسانند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این در حالی است که برای کنترل و نظارت های بیشتر در اجرای ساختمان های بلند مرتبه، اجرای ضوابط و آیین نامه های مربوط به این بخش مورد تاکید فراوان مسوولان و کارشناسان با عنوان مبحث مقررات ملی ساختمان در راستای طراحی و نظارت بر اجرای عملیات های ساختمانی اعم از تغییر کاربری، بهسازی، نوسازی، بازسازی و در نهایت بهره برداری بوده است. 

عدم رعایت موارد یاد شده نیز باعث شده تا طی سال های اخیر شاهد بروز اتفاقات ناگواری باشیم که بلافاصله پس از حادثه بر لزوم رعایت مقررات ملی ساختمان و یا کنترل و نظارت بیشتر بر روند ساخت و سازها و در نهایت نیز بر جلوگیری و تخریب هر سازه با تخلفات ایجاد شده تاکید شده اما رفته رفته این موارد یا از اذهان فراموش و یا کنترل و نظارت ها رها می شود.

حوادث اخیر در بلند مرتبه سازی های کشور ما هیچگاه از یادها پاک نخواهد شد که از جمله آن می توان به فاجعه اخیر متروپل اشار کرد ، هرچند این مورد نیز آخرین اتفاق در این حوزه نخواهد بود اما با ورود نهادهای نظارتی و به خصوص نمایندگان مجلس که اخیرا از دولت درخواست ارایه لایحه بررسی مجدد ایمنی ساختمان‌های بلند مرتبه را کرده بود، به نظر می رسد در مورد این مساله به طور جدی توجه ویژه ای در حال انجام است.

به همین مناسبت و برای پیگیری از آخرین وضعیت بناهای بلند مرتبه در استان قزوین، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان قزوین نشستی با حامد عبدالرزاقی، رییس اداره نظام مهندسی و مقررات ملی ساختمان اداره کل راه و شهرسازی استان داشته که مشروح این گفت و گو را در ادامه می خوانیم.

ایرنا. مهمترین تهدید و خطر در حوزه بناهای بلند مرتبه چه مواردی است؟

ساختمان های بلند مرتبه دارای تعاریف متعددی است اما در مبحث ۳ آمده است که ساختمان بلند، بنایی است که آخرین کف بنا که در آن قرار دارد از سطح زمین بیش از ۲۳ متر باشد و بزرگترین خطر و تهدید در خصوص ساختمان هایی که از آن به بلند مرتبه یاد می کنیم می توان به حریق و سپس زلزله اشاره کرد.

باید توجه داشت که ساختمان یک محصول پیچیده به شمار می رود تا جایی که وقتی به اتمام می رسد در صورت حادثه برای آن ارزیابی ایمنی بنا کاری بسیار سخت خواهد بود و به همین لحاظ در روند احداث یک بلند مرتبه و در طراحی ها و ساخت، مساله ایمنی بایستی به بهترین شکل ممکن کنترل شود و این مهم باید توسط طراحان واجد صلاحیت تهیه و در نهایت نیز به تایید سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری برسد.

این در حالی است که اجرای این نوع ساختمان ها نیز باید توسط مجری با صلاحیت صورت پذیرد و در حین ساخت به صورت مرحله ای توسط ناظران و آزمایشگاه های ساختمانی هم مورد کنترل قرار گیرد.

مالکان و سازندگان ساختمان های بلندمرتبه ای که توسط مهندسان، گواهی تایید پایان عملیات ساختمانی و گواهی تایید استاندارد برای آسانسورها از اداره کل استاندارد دریافت کنند، می توانند در نهایت پایان کار خود را از شهرداری های تابعه دریافت کنند. 

ایرنا. در حال حاضر مهمترین مشکل بناهای بلند مرتبه قزوین در چه مواردی خلاصه می شود؟

عمده پروژه های بلند مرتبه این استان در حال حاضر متاسفانه نداشتن گواهی پایان کار می باشد و دلیل آن نیز نداشتن تاییده های لازم از سوی سازمان آتش نشانی در حوزه حریق، مهندسان ناظر، برگه استاندارد آسانسورها و یا به جهت داشتن تخلفات ساختمانی و عدم اخذ گواهی از سوی کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری ها است.

با توجه به عدم اخذ مدارک و تاییده های یاد شده، وضعیت ایمنی ساختمان های بلند مرتبه استان قزوین نامشخص بوده و نظام مسوولیتی ایمنی ها نیز نامشخص می باشد و اگر خدای ناکرده سانحه ای رخ دهد، مقصران آن نیز نامشخص خواهند بود و تشخیص مقصران هنگام ارزیابی های پس از حادثه نیز بسیار سخت می باشد.

ایرنا. دلایل نداشتن پایان کار از سوی مالکان و سازندگان این بلند مرتبه ها چیست؟

بخش زیادی از پروژه های بلند مرتبه توسط تعاونی های مسکن ساخته و کارها تا حدودی توسط آنان پیش برده شده و در نهایت نیز پروژه های یاد شده را جهت انجام ادامه کار، یعنی نصب برخی کارها از جمله شیرآلات، پکیج و سایر موارد ساختمانی به مالکان واگذار کرده و مالکان نیز جهت اجرای کار و به واسطه دریافت انشعابات، بدون اخذ گواهی پایان کار، سال هاست که در حال بهره برداری از بنای یاد شده می باشند.

از آنجایی که مالک اصلی و یا سازنده ساختمان دیگر وجود ندارد، پیگیری روند کار با مشکلاتی روبرو شده است اما در چنین پروژه هایی ضرورت دارد تا مدیران ساختمان با توجه به مسوولیت خود، در رابطه با نگهداری از بنا، پروسه اخذ تاییده های لازم را به انجام برسانند.

ایرنا. وظیفه اداره کل راه و شهرسازی در این رابطه چیست؟

اداره کل راه و شهرسازی براساس ماده ۳۵ قانون نظام مهندسی ساختمان، نظارت عالیه بر روند ساخت و سازهای این چنین بناها را عهده دار بوده و براساس همین دستور العمل ما مکلف هستیم تا ۵ درصد ساختمان ها را به صورت موردی یا بعد از دریافت شکایت، مورد بازرسی قرار دهیم.

با این حال و با توجه به اهمیت ساختمان های بلند مرتبه در قزوین، حدود ۵۰ درصد آنها مورد بازرسی ما قرار گرفته و مهمترین مشکل موجود در آنها نیز عدم رعایت ایجاد راه های خروج در زمان وقوع آتش سوزی، مطابق مقررات وضع شده، می باشد چرا که مبحث سوم مقررات ملی ساختمان تاکید دارد که در ساختمان های بلند مرتبه، هر مجتمع مسکونی و یا اداری حداقل ۲ راه خروجی ایمن و دور از هم باید داشته باشند.

اهمیت این موضوع آن است تا بدانیم که در زمان وقوع حریق احتمالی، تمامی ساکنان بتوانند در کوتاهترین زمان ممکن از ساختمان خارج و ایمنی جانی برای ساکنان برقرار شود اما متاسفانه تعدادی از بناهای بلند مرتبه قزوین راه دوم خروج اضطراری خود را به واسطه اعمال تخلفات ساختمانی مسدود کرده و یا اینکه راه خروج در نظر گرفته شده فاقد ایمنی های لازم تشخیص داده شده اند.

ایرنا. بعد از حادثه متروپل آیا اقداماتی در راستای شناسایی ساختمان های بلند مرتبه ناایمن در قزوین صورت گرفته است؟

پس از وقوع این حادثه دلخراش در آبادان، استاندار قزوین اقدام به تشکیل کارگروه ویژه ای در این رابطه کرده و دستور ویژه ای را در خصوص میزان ارزیابی های خطرات در این بناها را صادر کرده است.

دبیرخانه این کارگروه به اداره کل راه و شهرسازی استان سپرده شده و در حال حاضر نیز با همکاری شهرداری ها و سازمان نظام مهندسی استان قزوین در صدد شناسایی ساختمان های ناایمن و میزان خطر در آنها هستیم.

ایرنا. در این رابطه آیا به مورد خاصی نیز برخورد کرده اید؟

در یکی از این بناها در شهر قزوین برخی اشکالات و ایراد به خصوص در زمینه حریق احتمالی، آسانسورها، نمای بیرونی و همچنین بخش هایی که به صورت تخلف به بنا اضافه شده، برخورد کرده ایم که البته قابل اصلاح نیز می باشد و در صورت رفع این نواقص و دریافت تاییده سازمان آتش نشانی و اداره استاندارد در خصوص آسانسورها و همچنین تاییده مهندسان ناظر و رای کمیسیون ماده ۱۰۰، ساختمان یاد شده می تواند گواهی پایان خود را نیز از شهرداری دریافت کند. 

   

ایرنا. در خصوص ساختمان های بلند مرتبه در حال ساخت که پرخطر نیز تشخیص داده شده، چه اقداماتی باید صورت بگیرد.

در نظام ساخت و سازهای بخش خصوصی، مسوولیت کنترل ساختمان برعهده شهرداری می باشد و در رابطه با ساختمان های در حال ساختی که ناایمن هستند نیز این اداره کل طی چند مرحله دستور توقف ساخت را به شهرداری ابلاغ کرده و آنان نیز مکلف هستند تا براساس مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، تا زمان رفع نقص و تخلف از ادامه عملیات ساخت جلوگیری کنند.

ایرنا. به جز بناهای بلند مرتبه، ساختمان های پرخطری نیز مورد شناسایی قرار گرفته اند؟

متاسفانه برخی از ساختمان های احداث شده در بخش های فرسوده شهرها ساخته شده اند که عملیات ساخت آنها برروی خاک دستی و بدون رعایت ملاحضات پی سازی صورت گرفته که در این موارد هم احتمال وقوع حادثه وجود دارد.

البته طی سال های گذشته روند ساخت و سازها در این حوزه با اصلاحاتی همراه بوده و بناها الزام به اجرای فوندانسیون به صورت شمع ستون شده اند که همین مساله باعث ایمنی بسیاری از ساختمان ها شده است.

ایرنا. ساختمان های بلند مرتبه در حوزه پدافندی نیز مورد کنترل قرار می گیرند؟

رعایت حوزه پدافندی در ساختمان های بلند مرتبه بسیار حایز اهمیت است از جمله اینکه نماهای ساختمان باید مقاوم در برابر ریزش باشند و در زمان وقوع حادثه احتمالی دارای فضاهای امن و ایمن برای ساکنان خود باشند.

ایرنا. چه توصیه های به مالکانی که در واحدهای بلند مرتبه زندگی می کنند، دارید.

به بهره برداران و ساکنان این واحدها توصیه می شود تا از مالکان و یا مدیران ساختمان ، برگه پایان کار عملیات ساختمانی خود را مطالبه کنند تا از ایمنی بنای خود اطمینان لازم را کسب کنند.

شهروندان نیز برای خرید و یا حتی اجاره واحد از داشتن پایان کار ساختمان مورد نظر خود اطمینان پیدا کنند و دستگاه های خدمات رسان از جمله آب، برق و گاز نیز از واگذاری انشعابات خود پیش از اخذ استعلام از شهرداری در رابطه با تاییده های ایمنی و رعایت مقررات ملی ساختمان، خودداری کنند.

برچسب‌ها وزارت راه و شهرسازی پروژه ساختمانی استان قزوین دولت آبادان زلزله

منبع: ایرنا

کلیدواژه: وزارت راه و شهرسازی پروژه ساختمانی استان قزوین وزارت راه و شهرسازی پروژه ساختمانی استان قزوین دولت آبادان زلزله ساختمان های بلند مرتبه مقررات ملی ساختمان بناهای بلند مرتبه بلند مرتبه نهایت نیز راه و شهرسازی نظام مهندسی عملیات ساخت استان قزوین روند ساخت ساختمان ها شهرداری ها پایان کار اداره کل پروژه ها شده اند یاد شده

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۳۹۹۵۱۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هشدار در دشت تبریز؛ کدام بناهای تاریخی در خطرند؟

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در نتیجه بررسی یک مطالعه و پژوهش جامع درباره اثرات محیطی و ناپایداری‌های زمین در دشت تبریز گفت: آژیر خطر را از این منطقه دریافت کرده‌ایم. متاسفانه بیشتر سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی تبریز در پهنه‌هایی با ناپایداری زمین قرار دارند و یا در قسمت‌های لرزه‌خیز شهر قرار گرفته‌اند و در تهدید هستند.

پویا صادقی فرشباف ـ عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و زمین‌شناس با گرایش تکتونیک لرزه‌زمین‌ساخت و پسادکترای میراث زمین‌شناسی ـ که «اثرات محیطی ـ ساختاری ناپایداری‌های زمین در دشت تبریز» را به مناسبت سال آذربایجان شرقی ۱۴۰۳ بررسی و مطالعه کرده و نتیجه آن را در سال ۲۰۲۴ که از سوی ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی) سال «بحران‌ها و منازعات از دریچه منشور ونیز» نام گرفته، ارائه کرده است، درباره نتیجه این بررسی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در دهه اخیر بحث بلایای طبیعی پررنگ‌تر شده است و قشرهای مختلفی از مردم با سوانح طبیعی روبرو هستند.

یک علت آن، بزرگ شدن شهرهاست. قبلاً یک بحران و یا فرونشست اتفاق می‌افتاد، چون در حاشیه شهرها و خارج از مرزهای سکونتگاهی بود توسط جمعیت شهرها حس نمی‌شد و به چالش کشیده نمی‌شد و صرفاً در حد مطالعات علمی باقی می‌ماند و خیلی هم رویکرد رسانه‌ای پیدا نمی‌کرد، اما در چند سال گذشته بسیاری از کلان شهرها با این مسأله مواجه شده‌اند، چون حاشیه شهرها، بزرگ شده است و معمولاً هم گسترش شهرها و یا شهرسازی‌ها به سمت مناطقی بوده است که متاسفانه از نظر پایداری و اثرات محیطی ساختاری زمین، موقعیت مناسبی نداشتند و به عبارتی بهتر، ناپایدر بوده‌اند و صرفاً در گسترش شهرسازی‌ها بحث‌های اقلیمی و خوش آب و هوا بودن مطرح بوده است.

او معتقد است: امروزه سوانح طبیعی و ناپایداری ساختاری زمین خیلی سریع احساس می‌شود، چون هم مردم با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و هم بسیاری از مجتمع‌ها و مراکز تجاری در آن مناطق قرار دارند.

صادقی فرشباف در ادامه گفت: سال گذشته در رویداد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی) مسئله بلاهای طبیعی را بهانه قرار دادیم و به خود این بحران پرداختیم.

 در مناطقی مانند استان مازندران، که خیلی‌ها حتی فکر نمی‌کنند ممکن است با پدیده فرونشست مواجه باشد ما نشان دادیم که اتفاقا در مقیاس‌های گسترده‌ای بسیاری از بافت‌های شهری مازندران را دچار مشکل کرده است و در استان اصفهان نشان داده شد که وضعیت به حد بحران رسیده است.

 امسال به مناسبت سال آذربایجان شرقی تمرکز روی این استان بود تا بررسی کنیم در مناطقی که سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی قرار دارد، آیا پدیده فرونشست با آن تعریفی که در کشور و در نقاط دیگر تجربه شده است، مشاهده می‌شود. آیا ناپایداری‌هایی که در بعضی از نقاط شهر تبریز گزارش شده همان پدیده فرونشست است؟

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی یادآور شد: فرونشست را در ایران بیشتر پدیده‌ای بر اثر اُفت آب‌های زیرزمینی می‌شناسیم، که با برداشت آب زیرزمینی بیش از حد مجاز و بر اثر خالی شدن سفره‌های زیرزمینی و برهم خوردگی معادلات فشار منفذی اتفاق می‌افتد، هرچند پدیده فرونشست مقداری از تعریفی که ما داریم، گسترده‌تر است و بیشتر، حرکاتی که از نظر بُردار حرکت قائم بر بُردارهای افقی غالب باشد را فرونشست می‌دانیم، حال این فرونشست می‌تواند بر اثر افت آب‌های زیرزمینی اتفاق افتد یا بر اثر پیامدهای حرکات پس از زمین لرزه (پس‌لرزه‌ها) رخ دهد و هیچ ارتباطی هم با بحث افت آب‌های زیرزمینی نداشته باشد.

صادقی ادامه داد: ما روی آذربایجان شرقی متمرکز شدیم، چون منطقه‌ای شدیداً تکتونیکی است، مثل شمال تهران، که دو هر محدوده‌ای پرخطر به لحاظ لرزه‌ای حتی در رنکینگ جهانی هستند و مناطق بسیار لرزه‌خیز شناخته می‌شوند و وجه مشترک دیگرشان این است که بخش اعظمی از سازه‌های میراثی آنها هم در پهنه‌های گسلی قرار دارند.

این زمین‌شناس افزود: مطالعات ما در استان آذربایجان شرقی نشان می‌دهد ۹۰ درصد ناپایداری‌هایی که امروز در سطح دشت تبریز مشاهده می‌کنیم، برگرفته از حرکات تکتونیکی است. البته، در بعضی نقاط این دشت هم، شواهد خطر اُفت آب‌های زیرزمینی دیده شده است، اما فرونشست با آن تعریفی که در مناطق دیگر ایران شاهد هستیم در اینجا مشاهده نمی‌شود اما مثال‌هایی وجود دارد که برای ما یک زنگ خطر به حساب می‌آید.

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با طرح این پرسش که اگر شواهد فرونشست را به آن معنی مصطلح در دشت تبریز مشاهده نمی‌کنیم پس چه رخداد و پدیده‌ای بحران‌آمیز شده است؟ توضیح داد: دقیقاً چالش ما همین مسئله بود، چون فرونشست را در این منطقه به آن تعریف که باید، نداریم.

شهر تبریز گوشه شمال خاوری (شرق) دشت تبریز را تشکیل می‌دهد، این دشت پهنه‌ای است که شهرستان‌های دیگری را تا حوزه دریاچه ارومیه در برمی‌گیرد، مثلثی که در آن شهر تبریز هم واقع شده است و در سال‌های اخیر ناپایداری‌های زمین را در آنجا مشاهده کردیم که در بعضی شهرستان‌ها، فرونشست‌ها عامل آن بوده است. راغب شدیم که بررسی کنیم آیا از نظر «منشور ژنو» و خاستگاه، با فرونشست‌های شهرهای دیگر مشابهت دارد؟

او اضافه کرد: سال ۱۳۹۸ در محله‌های مختلف تبریز از جمله «بارون آواک» (این محله پس از دورهٔ ناصرالدین‌شاه به سکونتگاه اصلی مردم ارمنی تبریز تبدیل شد)، در پی یک عملیات عمرانی، نشستی فراتر از پیش‌بینی‌های برداشت‌های عمرانی اتفاق افتاد. در واقع حدس می‌زدند اگر در این منطقه گودبرداری کنند مقداری از خاک فرو خواهد ریخت، ولی این اتفاق در مقیاس خیلی گسترده و با حرکات عمرانی رخ داد و بخشی از یک محله قدیمی شهر تبریز را درگیر کرد.

 بعد از این اتفاق، نمودهایی از سازه­ باستانی که به نظر مربوط به تبریز قدیم یا حتی تبریز پیش از زلزله‌های تاریخی بود، از نیمرخ این نشست مشاهده شد.

خانه امیرنظام گروسی یا موزه قاجار در شهر تبریز از حمله بناهایی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده است

صادقی فرشباف افزود:به نظر می‌رسد چنین پدیده‌هایی، هرچند مستقیما بر اثر اُفت آب‌های زیرزمینی نباشند، اما مرتبط با آستانه بحرانی فعالیت پدیده فرونشست باشند که مطالعات آکادمیک گسترده ای را می‌طلبد.

هرچند همانند دیگر نقاط ایران که افزایش در برداشت آب‌های زیرزمینی داشته‌ایم، در تبریز نیز افزون بر شرایط اقلیمی که باعث شده است حد سطح آب‌های زیرزمینی افت کند، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی صورت گرفته است و به نظر می‌رسد مقایس این برداشت در حدی بوده است که از دیدگاه فشار منفذی و هیدروژئولوژیکی، در مناطقی با آستانه وقوع فرونشست روبرو باشیم.

او گفت: از اتفاق رخ داده به این نتیجه اولیه رسیدیم که در برخی نقاط دشت تبریز پدیده فرونشست به صورت طبیعی اتفاق نیفتاده است، یعنی افت به حدی نبوده که فرونشست به صورت مستقیم اتفاق افتد، ولی بعضی جاها به آستانه ناپایداری در اثر تغییرات فشار منفذی رسیده‌ایم که می‌تواند با یکسری حرکات کوچک مثل عملیات عمرانی تحریک شود تا نشست زمین اتفاق افتد. 

این زمین‌شناس اظهار کرد: ما این آژیر خطر را دریافت کرده‌ایم، هرچند دشت تبریز هنوز به پدیده اصلی فرونشست نرسیده است، ولی می‌توان با سیاست‌ها و مدیریت پیشگیرانه، این بحران را مدیریت کنیم.

زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده است می‌توانیم برداشت آب‌های زیرزمینی را مدیریت کنیم و سیاست‌های بهینه آبخیزداری را اعمال کنیم. می‌توانیم این سیاست‌ها را به ترتیبی اتخاذ کنیم که مثل دشت قزوین نشود که امروز با فروچاله‌های بزرگ روبرو است و یا شهریار و تهران که با پدیده فرونشست مواجهند.

صادقی فرشباف با طرح این مسئله که زمین‌لرزه در دشت تبریز، سازه‌های میراثی را به چه شکل تهدید می‌کند؟ گفت: متاسفانه بیشتر سازه‌های میراثی و خانه‌های تاریخی تبریز در پهنه‌هایی با پایداری پایین زمین قرار دارند و یا در قسمت‌های لرزه‌خیز شهر قرار گرفته‌اند.

او افزود: ممکن است این سوال ایجاد شود که این سازه‌های تاریخی چگونه در سال‌های متوالی و تا امروز دوام آورده‌اند. پاسخ این است که خیلی از آنها تا امروز آسیب دیده‌اند و بسیاری از آنها سازه‌هایی هستند که در زمانی که ایجاد شده‌اند یکسری ملاحظات عمرانی را که خیلی جلوتر از تکنولوژی آن زمان بود، رعایت کردند.

زمانی که خانه‌های تاریخی را می‌ساختند می‌دانستند که تبریز بارها زلزله آمده و قطر دیوارها و عمق سازه را به گونه‌ای انتخاب می‌کردند که کمترین آسیب را ببیند، ولی چالشی که امروز با آن مواجهیم  تنها بحث رخداد طبیعی زمین‌لرزه نیست، بلکه  کنار خانه‌های تاریخی، فعالیت‌های گسترده عمرانی درحال وقوع است که این فعالیت‌های عمرانی مثل محله «بارون آواک» در دیگر بخش‌های تبریز هم اتفاق می‌افتد.

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی اضافه کرد: این ساخت‌وسازها و حفاری‌ها امواجی را تولید می‌کنند که سطح رویی خاک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. امواجی که مستقیماً وارد پی ساختمان می‌شوند و آنها را سست می‌کنند و بسیاری از افتادگی‌هایی که در سقف و ستون‌های آن سازه‌ها ملاحظه می‌کنیم، به دلیل فعالیت‌هایی است که در حریم این سازه‌ها و در نزدیکی آنها انجام می‌شود، که این باعث می‌شود سازه‌های تاریخی در طول زمان بر اثر رخدادهای زمین‌لرزه و ناپایداری بر اثر فعالیت‌های عمرانی، تشدید شوند و ریزش‌های دوچندان را شاهد باشیم، یعنی ساختمانی که قرار بود تا ۵۰ سال دیگر آسیبی نبیند و آسیب‌ها نهایتا در حد ترک و شکستگی ها باشد، تخریب آن چند دهه جلوتر رخ دهد.

صادقی فرشباف در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات و بررسی انجام شده، مشخصا کدام آثار تاریخی در تبریز در آستانه تهدید قرار دارند؟ اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ مطالعاتی روی خانه تاریخی «علی مسیو» توسط غلامی و همکاران (۱۴۰۲) انجام شده است که نشان می‌دهد ایمنی لرزه‌ای مطابق دستورالعمل‌های DPCM ایتالیا را در دو سطح یک (رویکرد دستی مبتنی بر نیرو) و سه (عددی) ارزیابی می‌کند و نشان می‌دهد این بنای آجری در منطقه ۳ در حالت حد نهایی ایمن نیست، اما در حالت حد آسیب‌پذیری ایمنی مناسبی را نشان می‌دهد.

بنابراین اگر در نزدیکی همین خانه، ساخت‌وسازهایی را داشته باشیم که ملاحظات یاد شده رعایت نشود، می‌تواند این خانه را به سمت ناپایداری ببرد.

خانه علی مسیو، که مطالعات نشان می‌دهد در حالت حد نهایی ایمن نیست

او اضافه کرد: مطالعات و گمانه‌های حفاری خطوط مترو تبریز نشان می‌دهد یکی از این خطوط در راستای حفاری از بافت مرکزی تبریز عبور می‌کند؛ جایی که بیشترین آثار تاریخی تبریز در آن واقع شده و نزدیک به بازار جهانی تبریز است.

مقایسه آزمایش‌ها بر اثرات این حفاری‌ها و گمانه‌های اکتشافی در امتداد خط مترو، در سازه‌های فولادی، بتن و معمولی (سازه‌های میراثی و تاریخی در این دسته قرار دارند) نشان می‌دهد که سازه‌های بتنی و فولادی به خوبی می‌توانند امواج انتشار یافته از حفاری‌ها را تحمل کنند و آنها را به بخش‌های زیرزمینی و یا طبقات بالا انتقال دهند، ولی در سازه‌های معمولی که سازه های میراثی در این گروه جای دارند، این امواج مستقیماً می توانند سطح همکف و پایه دیوارهای خاکی را مورد هدف قرار ‌دهند که باعث آسیب‌پذیری سازه‌ها می‌شود که هر چند ممکن است اثرات آن در لحظه دیده نشود، اما در نهایت بعد از چند سال فرو بریزد.

این زمین‌شناس ادامه داد: بحث دیگر مقاوم‌سازی است. خانه‌های تاریخی را در پهنه دشت تبریز و در شهر تبریز داریم، مثل خانه‌های «امیرکبیر»، «امیر نظام گروسی» (موزه قاجار)، ساختمان شهرداری و همچنین خانه‌های «بهنام»، «گنجه‌ای‌زاده» و «حریری» و خانه‌های دیگری از این طیف که در پهنه‌های لرزه‌خیز تبریز قرار دارند.

 طبیعتاً نمی‌توان این سازه‌ها را که بسیاری از سازه‌های تاریخی آن در مناطق ناپایدار قرار دارند، جابجا کرد ولی با بهره‌مندی از تیم های متخصص در علوم زمین، عمران و معماری می توان همانند ایتالیا این سازه‌­ها را مدیریت و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها را به نحو مطلوب اعمال کرد.

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این خانه‌ها مثل بدن، که هر سال چکاپ می‌شود باید بررسی شوند و ناپایداری‌های آنها چک و گزارش شوند. در این صورت می‌توان به داده‌ها و اطلاعاتی برسیم که با مطالعات حوزه آکادمیک مقایسه کرد و دید چه ارتباطی می توان برقرار کرد تا نسخه اولیه در پایداری را داشته باشیم و بر آن اساس به مقاوم‌سازی بپردازیم.

او درباره دیگر سازه‌های در خطر این منطقه، گفت: براساس شواهد زمین ساختی در خاستگاه سازه مسجد «عون بن علی» در کوه عینالی، ترک خودردگی‌ها در حتی ستون‌های این سازه به خاطر ناپایداری‌های زمین در ارتباط با حرکات امتداد لغزِ گسل شمال تبریز است.

این بنا بسیار مورد علاقه دانشجویان و علاقمندان به سازه‌های سنگی واقع در ارتفاعات است و از سویی در گذر زمان، هسته شکل گیری تفرجگاه مردم از پناهگاه کوهنوردان گرفته تا مرکز هدف کوهپیمایی‌های خانوادگی شده است که لازم است پایداری آن مدیریت شود و البته باید مطمئن شد تا مرمت‌ها در جهت درست و منطبق با ناپایداری‌های زمین پیش می‌رود یا خیر که همان بحث هماهنگی مرمت با رشته‌های علوم زمین و به خصوص تکتونیک جنبا و ژئوتکنیک است.

سازه مسجد عون بن علی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده است

این زمین‌شناس در ادامه با تاکید بر الزام تسلط بر علوم مهندسی و مرمت برای حفظ بناهای تاریخی که در مناطق ناپایدار قرار گرفته‌اند، گفت: یکی از نقاط ضعف ما این است، که مرمت‌ها و فعالیت‌هایی از این دست همگام با مطالعات مهندسی انجام نمی‌شود، اگر این چنین باشد خیلی هوشمندانه و با داده‌های مهندسی می‌توانیم سمت‌وسوی مرمت‌ها را بهینه کنیم و مشخص کنیم از چه مواد اولیه‌ای و در کدام راستا می‌توانیم برای بحث پایداری و مرمت‌ استفاده کنیم.

عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه در کشور از نظر قوانین و آیین‌نامه ساخت‌وساز در مناطق زمین‌لرزه‌ای خوشبختانه کمبودی وجود ندارد و تقریباً مواد قانونی در تمام زمینه‌ها موجود است، تاکید کرد: لازم است مدیریت در اجرا بیشتر شود و فعالیت‌ها خارج از حوزه نظام مهندسی و نظرات متخصصان سازه و علوم زمین صورت نگیرد.

این پژوهشگر اضافه کرد: حلقه گمشده مد نظر ما همکاری بین افرادی است که در این حوزه کار می‌کنند، از جمله مرمتگران و تاریخ‌شناسان حتماً به استعلام مطالعات مهندسی لینک شوند و از ابتدا هماهنگ باشند و بعد اقدامات بعدی را انجام دهند.

صادقی فرشباف گفت: در تمام کشورهایی که با این چالش درگیر هستند، مثل ژاپن که شدیداً بحران زمین‌لرزه دارد و یا ایتالیا، مطالعات را پایه و معیار قرار می‌دهند و آن را در طرح‌های پژوهشی، شخصی‌سازی و بومی‌سازی می‌کنند که نتیجه علمی و اجرایی به دست می‌آید که به صورت کاربردی می‌توانند کار مرمت شهرسازی و مقاوم‌سازی را انجام دهند.

ما هم از چند سال پیش این رویه را آغاز کرده‌ایم، مطالعاتی که با همکارانم در سال ۲۰۱۹ روی گسل تبریز و براساس تکتونیک و حرکات زمین انجام داده‌ایم، نشان می‌دهد چه نقاطی کاندیدهای ناپایداری زمین هستند.

این داده ها، منجر به ایجاد نقشه معیار می شود و پهنه‌های که در آنها، مناطق شهری جانمایی شوند می‌تواند ایده را بدهد که دقیقاً کدام مراکز تاریخی در معرض ریسک و بحران قرار دارند و از همین الان می‌توانیم چاره مدیریتی و راهبردی درنظر بگیریم.

این پژوهشگر میراث زمین‌شناسی بیان کرد: هدف ما این است که این مطالعات را براساس پارامترهای جدید و در مقیاس‌های دقیق‌تر مشخص کنیم، مسلما زلزله چیزی نیست که ثابت باشد و باید هر لحظه مانیتورینگ شود. داده‌های ما نیز در محدوده دشت تبریز و مناطق اطراف آن تکمیل‌تر می‌شود و لذا با دید بهتری نسبت به ناپایداری‌ها خواهیم رسید.

بر این اساس، تاکید می‌شود به مقالات معتبری که در ژورنال‌های معتبر چاپ می‌شوند و مطالعات و خروجی‌های حاصل از چندین سال زحمت پژوهشگران استناد کنیم. مطالعات علمی در این مقیاس در پروژه‌های کاربردی و کوتاه مدت سازمانی انجام نمی‌شود و معمولاً حوزه آکادمیک است که آنقدر با علاقه به این موضوعات می‌پردازد، اما مهم این است که مطالعات را دریافت کنیم و در صنعت و دیگر بخش‌ها، کاربردی کنیم و از آن، ایده بگیریم و هرجا لازم شد این مطالعات را به‌روزرسانی کنیم.

مهم داشتن ایده است، خیلی وقتها کوچکترین دید را از این مطالعات نمی‌گیریم، مثلا در مطالعات شمال تهران نشان داده شده است که کدام قسمت‌ها لرزه‌خیز هستند، اما در توسعه شهری تهران به این مقالات استناد و توجه نشده است. باید به این گپ و فاصله‌ای که وجود دارد توجه شود تا بخش زیادی از این چالش‌ها مدیریت شود.

کانال عصر ایران در تلگرام