به نقل از «فارس»

برگ برنده 20 میلیارد دلاری اقتصادی ایران در دوران تحریم چیست؟

تاریخ انتشار: ۲۶ تیر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۵۱۰۵۶۴

فارس پلاس؛ روایت روز: ۴ تیرماه در جلسه کارگروه ترانزیت کشوربه ریاست «مخبر» معاون اول رئیس جمهور مطرح شد که ظرفیت ترانزیتی کشور قابلیت درآمد ۲۰ میلیارد دلار در سال و ایجاد ۱/۰۰۰/۰۰۰ فرصت شغلی را دارد.

ایران از تابستان ۱۴۰۰ توانست نقش باستانی خود را به عنوان حلقه وصل مناطق جغرافیایی مجاور خود را بازیابی کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ارسال اولین محموله کانتینری از فنلاند به هند (تیر ۱۴۰۰)، ارسال محموله از امارات به ترکیه (آبان ۱۴۰۰)، ارسال محموله از پاکستان به ترکیه (دی ۱۴۰۰) و آخرین مورد آن ارسال محموله از روسیه به خلیج فارس بود که ۲۱ تیر از مرزهای شمال شرق وارد کشور و عازم بندر عباس برای ارسال به هندوستان شد.

زمان ارسال محموله‌ از فنلاند ۱۸ روز (در مقابل ۶۰ روز سوئز)، امارات ۱۲ روز (در مقابل ۲۰ روز سوئز)،  پاکستان ۱۰ روز (در مقابل ۲۱ روز سوئز) بود. در کتاب «صلح کردند تا جنگ بماند» نقلی از «جان مَکیندِر» از بنیانگذاران علم ژئوپلیتیک درباره مزیت کریدورهای زمینی نسبت به مسیرهای دریایی آمد است: «قطار دشمن (آلمان) فاصله ۲ نقطه را در سریع‌ترین زمان ممکن طی می‌کند و نیرو/مهمات را به مقصد می‌رساند. در حالیکه ناوگان بریتانیا به آهستگی مسیری دایره‌ای را بر گرد قاره اروپا طی می‌کرد و بسیار دیرهنگام وارد  صحنه می‌شد.»

نکته جمله فوق موضوع «زمان انتقال» در جنگ نظامی است. جنگ در دوران فعلی صلح نظامی، به حوزه اقتصاد آمده و ۲ عامل زمان و هزینه به صورت توامان از اهمیتی مضاعف برخوردار شده است.

چندین دهه بود که کانال سوئز نقش اصلی اتصال غرب و شرق جهان را ایفاء می‌کرد. اکنون سوئز نسبت به کریدورهای زمینی زمان و هزینه بیشتری روی دست کشورها می‌گذارد.

برهمین اساس، کریدورهای عبوری از ایران که روزگاری با راه اندازی سوئز از معادلات حذف شده بودند، مجدداً درحال احیاء است. کریدورهای زمینی پس از مسدود شدن کانال سوئز بر اثر گیر کردن کشتی غول پیکر چینی «Ever Given» به سرخط رسانه‌ها بازگشت و با وقوع جنگ روسیه - اوکراین به اوج خود رسید.

 

ورودی کانال سوئز از دریای سرخ |«Ever green» کانال را بست | فروردین ۱۴۰۰

 

عکس ماهواره‌ای از موقعیت «Ever green»| منبع: Maxar Technologies

 

در این گزارش به صورت اجمالی کریدورهای عبوری از خاک ایران بررسی خواهد شد:‌

کریدور شمال - جنوب (INSTC)

مرزهای غربی روسیه با وقوع جنگ اوکراین در روز ۵ اسفند ۱۴۰۰ به طور کامل مسدود شده است. دولت لیتوانی روز یک تیر اعلام کرد که مطابق با تحریم اعلامی، مانع دسترسی روس‌ها به منطقه کالینگراد در مجاورت دریای بالتیک خواهد شد.  اکنون کل حریم هوایی قاره اروپا به روی هواپیماهای روسی بسته است.

دویچه وله (DW) آلمان گزارش داد که تردد کشتی‌ها در دریای بالتیک نیز بعد از تحریم‌‌های بلوک غرب تا ۶۵ درصد کمتر شده است. یک‌سوم واردات و صادرات دریایی روسیه از بندر سنت پترزبورگ انجام می‌شد. این احتمال نیز وجود دارد که ناتو تنگه ارتباطی دریای سیاه به مدیترانه (داردانل) را مسدود کند. این بدان معناست که عملاً ناوگان روسیه در دریای سیاه محصور خواهد شد. 

 

کشورهایی که کریدور هوایی و زمینی به روی روسیه بسته‌اند | منبع: BBC

 

این فرصتی بی‌نظیر برای ایران است تا به دروازه جنوبی کشورهای استقلال یافته از شوروی برای اتصال به آب‌های گرم نیمکره جنوبی تبدیل شود. ایران تنها حلقه اتصال بی‌واسطه به اقیانوس هند و شیخ نشینان خلیج فارس است.

به همین دلیل کریدور شمال - جنوب پس از ۲۰ سال در صدر اولویت‌ها قرار گرفت. توافقنامه ایجاد کریدور میان هند، ایران و روسیه در سال ۲۰۰۱ منعقد شد. ایران برای هند به مثابه دروازه ورود به جمهوری‌های استقلال یافته شوروی و نیز دروازه واردات نفت، گاز طبیعی و فلزات از کشورهای محصور درخشکی آسیای مرکزی است.

کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب  دارای سه مسیر است:

بال غربی: بمبئی (هند) - ایران - آستارا (آذربایجان) - روسیه - شمال اروپا مسیر میانی: بمبئی (هند) - ایران - دریای خزر - آکتائو (قزاقستان) یا بنادر روسیه  بال شرقی: بمبئی (هند) - ایران - کشورهای آسیای مرکزی - روسیه

بال «شرقی» و «میانی» کریدور شمال - جنوب رقیبی ندارد. علت آن نیز وضعیت امنیتی افغانستان است.

بال میانی و بال غربی کریدور شمال - جنوب (INSTC)

 

نخستین محموله روسیه روز ۲۸ خرداد از طریق بال شرقی به طرف هند حرکت کرد و پس از پیمایش ۳۸۰۰ کیلومتر در روز ۲۱ تیر به مرزهای سرخس در شمال شرقی ترین نقطه ایران رسید. این قطار عازم بندر عباس شد تا محموله به صورت دریایی به هند صادر شود.

در ویدئو زیر توضیحات مهم «صالحی» کارشناس امور اقتصادی درباره کریدور شمال - جنوب را ببینید:

 

 

یک کمربند - یک جاده (Belt and Road)

حساب توئیتری سفارت ایران در چین روز ۳۰ خرداد نوشت:‌ «نخستین قطار باری بین‌المللی Trans-Caspian از نینگشیا  چین عازم ایران شد. این قطار با کاهش زمان و هزینه، کانال لجستیک بین‌المللی جدیدی را در اتصال چین به غرب آسیا ایجاد می‌کند و در توسعه تبادلات تجاری ایران و چین اهمیت بسزایی دارد.»

 

 

طبق برآورد PWC (یکی از بزرگترین شرکت‌های حسابرسی جهان)، کشورهای چین، هند، آمریکا ، اندونزی و برزیل به ترتیب ۵ قدرت اقتصادی برتر جهان در سال ۱۴۲۸ خواهند بود. مجموع سهم چین و هند از تولید ناخالص داخلی (GDP) کل دنیا ۳۵% خواهد شد.

در مقابل، مجموع سهم آمریکا به اضافه ۲۷ کشور اتحادیه اروپا به  ۲۱% سقوط خواهد کرد. اکنون نیز با در نظر گرفتن شاخص برابری قدرت خرید (PPP) چین از سال ۲۰۱۴ قدرت اول اقتصاد جهان است.

 

۱۰ قدرت برتر اقتصادی جهان در سال  ۲۰۵۰ | منبع: PwC

 

وقتی تولید ناخالص داخلی بالا می‌رود یعنی کالا و خدمات تولید یک کشور افزایش می‌یابد. بر همین اساس، بخش بزرگی از بازار جهان به تسخیر قدرت‌های شرقی درخواهد آمد. اصلی‌ترین دغدغه قدرت‌های آسیایی نظیر هند، چین و اندونزی کاهش زمان و هزینه حمل و نقل کالا خواهد شد.

بر همین اساس، «یک کمربند - یک جاده» در سال ۲۰۱۳ از سوی رئیس جمهور چین مطرح شد. هدف احیاء کمربند زمینی و جاده دریایی ابریشم از شرق چین به غرب جهان است.

امّا نقطه ضعف چین در تجارت کجاست؟ از جمله دلایل اصلی چین برای احیاء راه ابریشم دور زدن «تنگه مالاکا» است. مالاکا آبراهی باریک میان اندونزی و کشورهای سنگاپور و مالزی است که نقطه‌ای کلیدی در شبکه تجاری و از شلوغ ترین تنگه جهان می‌باشد. سالانه ۱۰۰/۰۰۰ کشتی از تنگه عبور و اقیانوس هند و اقیانوس آرام را به هم متصل می‌کنند. در صورت انسداد تنگه مالاکا بزرگترین ضربه ممکن به اقتصاد چین وارد می‌شود.

هند (بزرگترین رقیب چین) از طریق مجمع الجزایر نیکوبار و آندامان بر دهانه شمالی تنگه تسلط دارد. آمریکا (بزرگترین دشمن چین) نیز در حال انتقال حجم بالایی از نیروی نظامی و تجهیزات به منطقه جنوب شرق آسیاست.

 

تنگه مالاکا: نقطه اتصال دریای آندامان (اقیانوس هند) و چین جنوبی (اقیانوس آرام)

 

راهبرد چین برای کاهش وابستگی به تنگه مالاکا تمرکز بر کمربند زمینی است. این کمربند تجاری شرق چین را با عبور از آسیای مرکزی، غرب آسیا و منطقه بالکان به روتردام در هلند متصل می‌کند. نقطه مرکزی این کریدور ایران است و شرق چین را از طریق تهران به کشورهای غرب آسیا و بزرگترین بندر اروپا متصل خواهد شد.

 

«یک کمربند»  - «یک جاده»

 

امّا این مسیر ۲ رقیب دارد:

۱-کریدور روسیه: قطار باربری از مسیر این کریدور،  پس از چین با عبور از کشورهای قزاقستان، روسیه و بلاروس وارد قلمرو اتحادیه اروپا می‌شود و از طریق لهستان، آلمان، بلژیک و فرانسه به انگلیس خواهد رسید. این مسیر معایبی از جمله سرمای هوا و یخبندان دارد.

۲-کریدور موسوم به ترانس کاسپین/میانی (MC): قطار باربری پس از ترک بندر «لیان یونگانگ» چین عازم «آکتائو» قزاقستان می‌شود. بین بندر «آکتائو» و «باکو» در آذربایجان خط دریایی ایجاد شده است. محموله پس از عبور از گرجستان، یا از طریق دریای سیاه و یا ترکیه به اروپا ارسال می‌شود. از معایب این مسیر، تغییر نوع خطوط انتقال از زمینی به دریایی است. 

 

کریدور عبوری از خاک روسیه

کریدور «ترانس-کاسپین»  یا کریدور میانی (MC)

 

امروز با قطعیت می‌توان گفت که کریدور شمال خزر به دلیل بسته شدن مرزهای اروپا از دور خارج شده است. یک تحلیل وجود دارد که «خروج ناگهانی ارتش آمریکا از افغانستان» و «تحریک روسیه برای حمله به اوکراین» با هدف مین‌گذاری در مسیر چندشاخه جاده ابریشم بود. مرزهای شرقی ایران نقطه ورود کریدورهای هند و چین و ناامنی آن به معنای بسته شدن کریدور است. هدف گذاری مذکور با درایت و صبوری تهران به هدف خود نرسیده است.

 

کریدور آسیای مرکزی - ایران - ترکیه

این کریدور بخشی از کریدور شرق و غرب است. برهمین اساس، کریدوری از استانبول تا آلماتی قزاقستان از طریق خاک ایران ایجاد شد. عشق آباد (ترکمنستان)، دوشنبه (تاجیکستان)، تاشکند (ازبکستان) و بیشکک (قرقیزستان) نیز به خط ریلی پایانه مرزی «سرخس» ایران - آلماتی قزاقستان متصل شده‌اند.

 

 

این کریدور یک رقیب موازی دارد؛ کریدور موسوم به «لاجورد» از همسایه‌های شمالی کشورمان می‌گذرد و رقیبی جدی برای ترانزیت ایران است. در همین راستا، دولت «اردوغان» و «علیف» بدنبال یک بلندپروازی ژئواکونومیک بوده و هستند تا باکو را چهارراه کلیدی کریدور شرق به غرب کنند.

توافقنامه کریدور «لاجورد» سال ۲۰۱۷ در راستای شعار اردوغان مبنی بر اتصال کشورهای جهان ترک از «ارومچی» چین تا «استانبول» منعقد شد. هدف هضم این مسیر در کریدور «ترانس - کاسپین» برای اتصال چین به اروپاست.

 

کریدور لاجورد: رقیب کریدور سراسری شرق به غرب ایران

 

از سوی دیگر، آنکارا در آرزوی اتصال سرزمینی ترکیه به خزر است. عمده منازعات ۲ سال گذشته باکو-ایروان بر سر ایجاد دالان موسوم به زنگزور میان منطقه نخجوان و جمهوری آذربایجان را هم در همین پازل می‌توان تحلیل کرد.

اگر این رویا محقق شود و استان جنوبی ارمنستان به اشغال ارتش ترکیه و آذربایجان درآید، ارتش‌های ناتو مستقیماً بدون هیچ مانعی وارد دریای خزر و همسایگی سه شهر شمالی ایران خواهند شد. از طرفی، راه ارتباطی زمینی ایران به اروپا همچون دوران خلافت عثمانی در انحصار آنکارا خواهد ماند و هر وقت اراده کرد، مسیر مسدود خواهد شد.

 تهران صریحاً تغییر احتمالی مرزها را خط قرمز خود اعلام کرده است. «شمخانی» دبیر شورایعالی امنیت ملی ۲۴ تیر به همتای آذربایجانی خود گفت: با هر اقدامی که منجر به تغییر ژئوپلتیک منطقه شود، مقابله خواهیم کرد.

 

طرح ادعایی دالان زنگزور از مجاورت مرز ایران - ارمنستان

 

در همین اثناء، خرداد ۱۴۰۱ بود کریدور ریلی قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه همزمان با سفر رئیس جمهور قزاقستان به تهران راه اندازی شد. روز ۲۹ خرداد قطار ورودی از مرزهای شمال شرقی از ایستگاه راه آهن تهران عازم ترکیه شد. این رخداد به معنی غلبه کریدور ایران بر کریدور ترکیه است. سفر رئیس جمهور قزاقستان نشان داد که کریدور ایرانی به صرفه تر است.

مدیرعامل شرکت راه آهن ایران ۲۹ خرداد اعلام کرد: «امروز کریدور ریلی قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه با هدف گذاری اولیه جابه جایی سالانه ۵ میلیون تن بار به منظور بهره مندی از مزیت ژئوپلیتیک کشور راه اندازی شد.»

 

کریدور جنوبی آسیا
سازمان بنادر و دریانوردی در باب این کریدور نوشت: «مسیر با شروع از آسیای جنوب شرقی و گذر از شبه قاره هند از طریق میرجاوه در مرز جنوب شرقی ایران وارد قلمرو کشور شده و نهایتا از طریق مرز های شمال غربی شامل بازرگان ، رازی  و خسروی در مرز کشور های ترکیه و عراق از قلمرو ایران خارج شده و به سمت حوزه های اروپا و دریای مدیترانه امتداد می یابد.»

کریدور جنوبی آسیا

 

کریدور ریلی ITI (استانبول-تهران-اسلام آباد) نیز بخشی از همین مسیر است. اولین محموله باری این مسیر روز اول دی ۱۴۰۰ از اسلام‌آباد به استانبول صادر شد. کریدور ITI  زمان حمل کالا را از ۲۱ روز (کانال سوئز) به ۱۰ روز کاهش داد.

 

کریدور خلیج فارس - دریای سیاه

طبق گزارش وزارت راه و شهرسازی، توافقنامه کریدور ترانزیتی مذکور از سوی کشورمان در سال ۱۳۹۵ مطرح شد. آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، بلغارستان و یونان در این کریدور حضور دارند و امکان پیوستن کشورهای دیگر نیز وجود دارد. این کریدور در منطقه قفقاز به صورت موازی از دو کشور آذربایجان و ارمنستان عبور می‌کند. مسیر عبوری از آذربایجان آذر ۱۴۰۰ فعال شد.

این کریدور اتصال کوتاه از خلیج فارس تا دریای سیاه را ایجاد خواهد کرد و می‌تواند کشورهای حاشیه شرق و جنوب آسیا را به اروپا متصل کند. کریدور خلیج فارس - دریای سیاه از بندر عباس تا بندر پوتی گرجستان امتداد می‌یابد و پس از عبور از دریای سیاه می‌تواند در سه شاخه ادامه مسیر دهد:

بندر «کونستانسا» رومانی- مجارستان - اسلواکی - اتریش - چک - آلمان بندر «بورگاس» بلغارستان - مقدونیه - کوزوو - مونته نگرو - بوسنی و هرزگوین- کرواسی -اسلوونی بندر «بورگاس» بلغارستان - یونان - مدیترانه

مسیر اوکراین مسدود شده و  شاید در آینده‌ای نزدیک بندر اودسا نیز به اشغال ارتش روسیه درآید.

 

کریدور خلیج فارس - دریای سیاه

 

در جلسه کارگروه ترانزیت کشور روز ۴ تیر به ریاست «مخبر» معاون اول رئیس جمهور مطرح شد که ظرفیت ترانزیتی کشور قابلیت درآمد ۲۰ میلیارد دلار در سال و ایجاد ۱/۰۰۰/۰۰۰ فرصت شغلی را دارد.

انتهای پیام/

منبع: فارس

کلیدواژه: راه ابریشم کریدور شمال جنوب یک کمربند یک جاده ارسال محموله زمان و هزینه آسیای مرکزی کریدور شمال تنگه مالاکا کانال سوئز رئیس جمهور دریای سیاه همین اساس خلیج فارس خواهد شد مطرح شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۵۱۰۵۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

چرا ایران تحریم‌ناپذیر است؟

ایران تحریم‌ناپذیر است. این گزاره قابل تامل و مهمی است که رئیس‌جمهوری روز یکشنبه در افتتاحیه نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی (ایران اکسپو ۲۰۲۴) بیان و در تبیین چرایی آن هم به این موضوع اشاره کرد که جوانان و متخصصان داخلی، در سال‌های گذشته توانسته‌اند با نوآوری و ابتکار‌های خاص علاوه بر تامین نیاز‌های ضروری کشور، دریچه‌های صادراتی جدید به روی دنیا باز کنند. رئیس‌جمهوری همچنین با تاکید بر اینکه برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی گواه تحریم‌ناپذیر‌بودن جمهوری اسلامی ایران است، گفت: «تحریم در ایران اسلامی با اراده پولادین مردم هرگز به نتیجه نرسیده و پس از این هم نخواهد رسید. برگزاری این نمایشگاه همچنین نشان‌دهنده آن است که طرح‌های شیطانی منزوی‌کردن ایران هرگز به نتیجه نرسیده و نخواهد رسید.»

رئیسی همچنین این نمایشگاه را رونمایی از دستاورد‌ها و توانمندی‌های جوانان کشورمان در تلاش برای تبدیل تحریم‌ها و تهدید‌ها به فرصت، توصیف و تصریح کرد: «به تعبیر دیگر ترجمان این نمایشگاه و رویداد بزرگ اقتصادی آن است که ما توانستیم و باز نیز می‌توانیم.» بر این اساس، اظهارات رئیسی را می‌توان بازتاب تغییر و تحولات سرنوشت‌ساز سال‌های اخیر اقتصاد ایران دانست، یعنی دقیقا همان نقطه عطفی که طراحان و معماران تحریم‌های یکجانبه و حداکثری گمان می‌کردند با به راه انداختن آنچه کارزار فشار حداکثری نام گذاشتند، می‌توانند جریان تولید و تجارت را در کشور به کلی فلج کنند و درنهایت به خواسته خود که همان از بین بردن توان سیاسی و نظامی کشور بود، دست پیدا کنند و مردم را در برابر حاکمیت قرار دهند، اما کارنامه سال‌های اخیر نشانگر شکست ابرتحریم‌هایی است که به گمان تحلیلگران بین‌المللی اگر نسبت به هر کشوری اعمال شده بود، فروپاشی ساختار اقتصادی آن کشور ظرف چندماه قطعی بود.

هدف‌گذاری ایران برای اقتصاد عاری از نفت

برهمین اساس، رهبر انقلاب نیز در سال ۹۸ و در اوج فشار‌های تحریمی در یکی از بیانات خود فرمودند: همین تحریم می‌تواند یک فرصت باشد که [پیش از این هم]بوده و بعد از این هم می‌تواند فرصت باشد. می‌تواند اقتصاد کشور را از اتکا به نفت نجات دهد و بند ناف اقتصاد را از نفت قطع کند. عمده مشکلات اقتصادی ما به خاطر وابستگی به نفت است. وابستگی به نفت باعث شده که برای پیشرفت کشور، استعداد و نیروی داخل توجه چندانی نشود اگر بتوانیم این کار را بکنیم، بهترین فرصت را به دست آورده‌ایم. باهوش‌های آمریکایی‌ها هم توجه به این نکته دارند و دیدم در گزارشی توصیه کرده بودند که نگذاریم ایران اقتصاد بدون نفت را تجربه کند، یک راه پشتی درست کنید که ایران به‌کلی از نفت منقطع نشود، چون می‌رود به‌کلی دنبال اقتصاد غیرنفتی.

ناکامی نقشه فروپاشی با وجود کاهش کیفیت زندگی مردم

به باور کارشناسان، هرچند ایران در طول ۴۵ سال گذشته عملا زیر شدیدترین فشار‌های تحریمی آمریکا و اروپا قرار داشته است، اما از سال ۲۰۱۱ و اعمال تحریم‌های نفتی که سودای صفرشدن صادرات نفت را داشت، این استراتژی دنبال می‌شد که قطع کامل درآمد‌های ارزی حاصل از فروش نفت آن هم در شرایطی که بیش از ٩٠درصد بودجه وابسته به آن بود، حتی امور روزمره مردم هم دچار آسیب جدی شود تا در سایه وقوع آشوب‌های داخلی و سرخوردگی از ناتوانی در تهیه دارو و غذا، خواسته‌های نامشروع غرب از جمهوری اسلامی پای میز مذاکره تحمیلی وصول شود. در هر صورت با عبور از سال‌های سخت تحمل فشار‌های بیرونی، نقشه شوم طراحان تحریم آنطور که انتظار داشتند پیش نرفت و ایران توانست با بهره‌گیری از توان داخلی و ایجاد فرصت‌های جدید نیاز‌های فوری را برطرف کند.

برای نمونه طراحان تحریم بنا داشتند صنایع مادر کشور نظیر نفت، پتروشیمی، خودروسازی، فولاد، لوازم خانگی، سیمان و... را از کار بیندازند، اما در نقطه مقابل پیش گرفتن راهبرد‌های جدید نه‌تنها این صنایع را از کار نینداخت که حتی برآیند یک دهه گذشته نشان می‌دهد در برخی از حوزه‌ها تحریم به جای نغمت به نعمت تبدیل شد و استعداد‌هایی بروز پیدا کرد که در شرایط عادی هیچگاه مجال بروز آن پیدا نمی‌شد. البته ناگفته پیداست که هرچند آرزوی خام‌فروپاشی اقتصاد ایران نقش بر آب شده، اما تحریم اساسا آسیب‌هایی به کیفیت زندگی مردم هم زده و رشد اقتصادی کشور هم به ویژه در دهه ٩٠ برمبنای برنامه‌های توسعه و سند چشم‌انداز پیش نرفته که این مسئله در واقع همان محروم‌ماندن کشور از درآمد‌های ارزی مناسب و یا بسیاری از تکنولوژی‌های جدید جهانی در بخش صنعت است. برای مثال مطابق آمار‌ها در سال ٢٠٢١ رقم درآمد سرانه ملی مردم ایران ٥٣٤٣ دلار اعلام شده بود که مطمئنا اگر جریان تحریم‌های یکجانبه نبود رفاه ایرانیان در وضعیت دیگری قرار داشت. به‌علاوه در دیگر شاخص‌های کلان مانند نرخ ارز، تورم، بیکاری و تشکیل سرمایه جدید هم اوضاع باب میل مردم و سیاست‌گذاران نبوده است. البته بخش بزرگی از شوک‌های وارد شده به اقتصاد ایران زیرپوست تحریم‌ها، همان مصیبت تک‌محصولی و نفتی بودن اقتصاد کشور بوده که چالش‌های بزرگی برای کشور ایجاد کرده است.

تنوع بخشیدن به محصولات صادراتی ناجی کشور شد

در این میان، تغییر ریل سیاست‌گذاری و تنوع‌بخشیدن به سبد محصولات صادراتی توانسته تا حدود زیادی ضربه‌گیر تحریم‌ها باشد، ضمن اینکه روند بودجه‌نویسی در سال‌های اخیر و پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم هم تغییرات شگرفی داشته که در آن سهم درآمد‌های نفتی از بودجه بسیار کمتر از سال‌های قبل شده و حتی دولت با اتخاذ تصمیمات شجاعانه مانند ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید، اصلاح نظام اداری، بهبود محیط کسب‌وکار و مقابله با فساد که برخی ناظران و تحلیلگران آنها را غیرممکن می‌دانستند، توانسته دیوار بلند تحریم‌ها را از سر راه بردارد.

 ضمن آنکه نمی‌توان این تغییر رویه بزرگ را نادیده گرفت که سیاست مذاکره با امید به رفع تحریم تبدیل به آخرین و کم‌اهمیت‌ترین راهبرد دولت سیزدهم شده و این باور به وجود آمده که با اتکا به امکانات داخلی و بهره‌گیری از دانش متخصصان داخلی می‌توان منافعی برای کشور کسب کرد که پای میز هیچ مذاکره‌ای پیدا نشده و نخواهد شد. می‌توان اینگونه تعبیر کرد که اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی و قطع‌کردن نفت از بند ناف اقتصاد و حذف خودتحریمی‌ها می‌تواند سفره مردم را هم دچار تغییر کند که این مسئله در صدر اولویت‌های کشور قرار گرفته است.

روایت طراحان و معماران تحریم از ناکارآمدی فشار‌ها

در کتاب «تحریم‌ها چطور کار می‌کند؟ ایران و آثار جنگ اقتصادی» که اخیرا منتشر شده، آمده است: باراک اوباما با ممانعت از تجـــارت ســایر کشور‌ها با ایران در سال۲۰۱۱ ماهیت تحریم‌های ایالات متحده را تغییر داد. تحریم‌های اوباما منبع اصلی درآمد ارزی ایران یعنی فروش نفت را مختل کرد. این تحریم‌ها همچنین موجب قطع ارتباط بانک‌های ایرانی از جمله بانک مرکزی با سیستم مالی بین‌المللی شد. تا به امروز، تاثیر اقتصادی تحریم‌ها با آنچه تشکیلات محافظه‌کار جنگ‌طلب آمریکا پیش‌بینی می‌کردند فاصله زیادی داشته است. به‌طور قطع، تحریم‌ها به دو دهه رشد اقتصادی ثابت پایان داد، اما تحریم نه باعث فروپاشی اقتصاد شد و نه قیام‌های توده‌ای برای فشار جدی بر دولت را به وجود آورد.

 انعطاف نسبی اقتصاد و تصمیم برای اجازه دادن به کاهش ارزش پول، به شروع -تاکنون بسیار کم- بازسازی اقتصادی به دور از صادرات نفت و به سمت تولید داخلی کمک کرد. به‌رغم کاهش منابع، دولت از مکانیسم حمایت اجتماعی خود برای محافظت از فقیرترین خانوار‌ها در برابر گرسنگی و سقوط به فقر شدید استفاده کرد. همچنین ریچارد نفیو، مقام سابق وزارت‌خارجه آمریکا که به عنوان معمار تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران شناخته می‌شود، با اشاره به پیش‌بینی‌های نادرست دولت ترامپ مبنی بر فروپاشی ایران طی چند ماه تاکید کرد: «دولت ترامپ از ثبات نسبی حکومت ایران سرخورده شد». نفیو نوشته است: «سال ۲۰۱۸، اظهارنظر‌های گسترده‌ای از مقام‌های ارشد آمریکایی با این مضمون شنیده می‌شد که ایران تنها چند ماه و چند ضربت شدید برای فروپاشی فاصله دارد. اعتراضات و آشفتگی‌های سیاسی در این کشور ادامه دارند، اما هیچ نشانه معقولی از وجود ناآرامی‌های استثنایی در آن دیده نمی‌شود.»

در ادامه یادداشت مقام سابق آمریکایی آمده است: «حکومت، از لحاظ سیاسی، استحکام معقولی دارد و هیچ نشانه‌ای از جدایی نیرو‌های امنیتی از آن دیده نمی‌شود.» نفیو در کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» می‌نویسید: «استقامت در برابر درد تحریم اقتصادی، همان توانایی است که یک اقتصاد در عین از دست دادن بسیاری از ظرفیت‌های تولیدی خود برای ادامه حیات دارد. مانند گروهان نظامی که حتی در صورت از دست رفتن آن، یک ارتش می‌تواند کار خود را پیش ببرد. اهمیت داشتن روش و راهبرد برای استقامت در کشور هدف این است که وقتی راهبرد‌هایی برای حفظ استقامت وجود داشته باشد، کشور‌هایی که در معرض تحریم قرار می‌گیرند، عزم خود را بالاتر برده و جایگاه خود را در این زمینه تقویت می‌کنند.»

ایران در برابر تحریم واکسینه شده است

یک کارشناس برجسته ایتالیایی در حوزه اقتصاد نیز با اشاره به پویایی و رشد اقتصادی ایران طی سال‌های اخیر تصریح کرد که تحریم‌های یکجانبه غرب علیه ایران به اقتصاد این بلوک آسیب زده و موجب شده است تا شرکت‌های غربی از بازار بزرگ ایران محروم شود. وضعیتی که به گفته او، شرکت‌های غربی را شاکی کرده است.

«جیانکارلو الیا والوری» طی یادداشتی تحلیلی می‌نویسد: «در حالی که اینجا در ایتالیا برای پیروی از دستورات ایالات متحده آمریکا مغزمان را کار می‌گیریم، فرقی هم نمی‌کند که روسای‌جمهورش خوب، بد یا حتی خواب‌آلوده باشد، اقتصاد ایران به توسعه خود ادامه می‌دهد.» والوری در گزارش خود نتیجه‌گیری کرده است: «تحریم‌ها و محدودیت‌های یک‌جانبه برخی کشور‌های غربی علیه ایران به اقتصاد غرب آسیب وارد کرده است، زیرا این تصمیم موجب گردیده تا شرکت‌های غربی از بازار ایران دور شوند. این وضعیت به طور خاص بسیاری از کارآفرینان و شرکت‌های اسپانیایی را شاکی کرده است.

 این درحالی است که جمهوری اسلامی ایران پس از اعمال تحریم‌ها، جایگزین‌هایی برای شرکت‌های غربی پیدا کرده و از کشور‌های دیگر کالا می‌خرد، اما بحران اقتصادی در کشور‌های اروپایی باعث شده است که شرکت‌های اروپایی از تصمیم‌های سیاسی برخی دولت‌های اروپایی تحت هدایت دیگران (eterodiretti)، ناراضی باشند.»

 آگاته دمارایس، دانش‌آموخته اقتصاد و عضو ارشد اندیشکده «شورای اروپایی روابط خارجی»، نیز در تازه‌ترین کتاب خود تشریح می‌کند که چرا تحریم در بیشتر موارد اثر معکوس بر جای می‌گذارد. به گفته دمارایس، اثر استفاده بی‌رویه از تحریم مانند استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک است و موجب افت اثرگذاری آن می‌شود و مقاومت‌ها نسبت به آن را افزایش می‌دهد. در صورت عدم‌رعایت این پنج عامل، کشور‌های تحریم‌شونده با تدابیری که می‌اندیشند، علاج را قبل از وقوع حادثه می یابند و با ایجاد شبکه‌های مالی مستقل، کار خود را پیش می‌برند. دمارایس این رفتار را به واکسیناسیون تشبیه می‌کند و معتقد است روسیه و ایران تا حد زیادی دچار چنین وضعیتی هستند. به گفته او، کشور‌های تحت تحریم به سه طریق می‌توانند تحریم‌های آمریکا را دور بزنند. در وهله نخست آنها می‌توانند دلار را را کنار بگذارند که با توجه به گستردگی استفاده از آن در معاملات، اقدام دشواری است.

در وهله دوم، آنها می‌توانند ساخت یک شبکه جایگزین سوئیفت را پیگیری کنند. چین این راه‌حل را از طریق راه‌اندازی شبکه «سیپس» پیگیری کرده است و حجم معاملات آن به یک‌صدم شبکه سوئیفت می‌رسد. درنهایت رمزارز بانک‌های مرکزی آخرین ابزاری است که کشور‌های تحریم‌شده می‌توانند از آن استفاده کنند.

مسیر خنثی‌سازی کامل تحریم‌ها چیست؟

در یک‌جمع‌بندی کلی می‌توان اینطور بیان کرد که با عبور از جنگ اقتصادی یکجانبه علیه ایران حالا فرصتی فراهم شده است که می‌توان در بستر انجام اصلاحات اقتصادی و تقویت تولید ملی، به تحقق رشد اقتصادی بالا در سال‌های آینده خوشبین بود.

در واقع اگر کج‌روی‌های مزمن گذشته نظیر خام‌فروشی منابع و ثروت‌های بین‌نسلی، ولنگاری نظام بانکی و بی‌توجهی به بخش‌های مولد برطرف شود، این انتظار واقع‌بینانه وجود دارد که شرایط معیشتی مردم و اهداف ذکرشده در برنامه جدید توسعه هم محقق شود.

گذشته از اعتراف سناریونویسان تحریمی به ناتوانی در ویران‌کردن بنیه اقتصادی کشور، به طور کلی مهم‌ترین محور‌های پیگیری‌شده در دولت سیزدهم برای خنثی‌سازی کامل تحریم را هم می‌توان در این محور‌ها جست‌وجو کرد که لازم است با ارزیابی و کنترل دائمی، به شکل ویژه از سوی نظام تصمیم‌گیری و اجرایی دنبال شود:

- رفع ناترازی‌های موجود در اقتصاد از جمله ناترازی در شبکه بانکی، ناترازی انرژی و ناترازی در صندوق‌های بازنشستگی

 - تقویت بازار‌های صادراتی جدید و استفاده از فرصت پیوستن به اتحادیه‌های منطقه‌ای و جهانی اوراسیا و بریکس

 - تقویت اقتصاد دانش‌بنیان و ایجاد انگیزه برای نخبگان

- کنترل جدی بازار‌های دارایی و حذف انگیزه‌های سفته‌بازانه از طریق خرید و فروش طلا و ارز

 – تقویت روابط تجاری با کشور‌های همسایه، آفریقا، آمریکای جنوبی و ایجاد قرارداد‌های دائمی برای صادرات محصول غیرنفتی و دارای ارزش افزوده

 - مقابله با ابرچالش کم‌آبی و احیای محیط‌زیست

 - بهبود محیط کسب‌وکار با هدف افزایش مشارکت مردم و بخش خصوصی در اقتصاد

 - پیگیری مبارزه با جریان‌های مافیایی و ذی‌نفوذ به قصد حذف کامل موریانه فساد از بدنه اقتصاد کشور.

جغرافیای اقتصادی ایران تحریم‌ناپذیر است

 یک کارشناس اقتصادی در مورد تحریم‌ناپذیر بودن اقتصاد ایران گفت: «اقتصاد ایران در دوران تحریم دچار افول و کاهش چشمگیر رشد اقتصادی شد، اما هیچگاه سقوط نکرد؛ دلیل این مسئله تنوع بالای محصولات تولیدی در داخل کشور است که حتی نسبت به کشور‌های همسایه و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس دارای تفاوت‌های بسیاری هستیم، چراکه این کشور‌ها تنها به نفت متکی هستند، اما ایران با کشاورزی، معادن، صنعت پتروشیمی و دیگر صنایع توانسته روی پای خود بایستد و علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی، توسعه صادرات و کشف مقاصد جدید صادراتی را دنبال کند.»

علی حیات‌نیا بیان کرد: «شرایط اقلیمی و جغرافیای اقتصادی ایران باعث شده تحریم‌ها و جنگ اقتصادی آمریکا و اروپا به نتیجه نرسد، برای مثال ایران در برخی محصولات کشاورزی جزو برترین کشور‌های جهان است یا در حوزه محصولات معدنی پیشرو هستیم، بنابراین با چنین ویژگی‌هایی نمی‌توان تصور کرد اقتصاد ایران زمینگیر شود.» این کارشناس اقتصادی افزود: «البته باید به این نکته توجه کرد که برای به حداقل رساندن اثر تحریم‌ها، باید زنجیره ارزش محصولات را تکمیل و نفت را از بودجه کشور تا حد ممکن حذف کرد، همچنین اصلاحات ساختاری را در نظام اقتصادی و صنایع کشور انجام داد.» حیات‌نیا تاکید کرد: «با انجام اصلاحات عمیق اقتصادی و رفع نقاط آسیب‌پذیر می‌توان به این موضوع خوشبین بود که دیگر با اعمال تحریم دچار نوسانات در سطح بازار و کلیت اقتصاد نباشیم.»

منبع: شهروند

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی