نهاد عزاداری رویدادی بینظیر در جهان است / ۱۲ کارکرد اجتماعی هیئتهای مذهبی
تاریخ انتشار: ۱۰ مرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۶۴۲۹۴۹
نهاد عزاداری به ویژه عزاداری جمعی و آیینی شیعیان در ایام محرم که شاید در برخی ابعاد رویدادی بینظیر در جهان باشد، همواره کارکردها و پیامدهای خاصی در مقیاس فردی، گروهی و جمعی به همراه داشته است. - اخبار فرهنگی -
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، هیئتهای مذهبی از کهنترین محافل مذهبی است که تقریباً اندکی پس از ماجرای عاشورا و شهادت اباعبدالله علیهالسلام و یارانشان شکل گرفت.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
در عصر حاضر، هیئتهای اصیلِ مذهبی کارکردهای متعددی برای خود تعریف کردهاند؛ این هیئتها گاهی در کِسوت گروههای جهادی به داد سیلزدگان، زلزلهزدگان و محرومان میرسند و گاهی در کسوت همیاران اجتماعی در ماجرایی مثل کرونا، به یاری پرستاران شتافتند و نهضت مواسات را رقم زدند.
خبرگزاری تسنیم درباره عوامل مؤثر در تقویت و افت کارکردهای هیئتهای مذهبی با سیدحسین شرف الدین، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به گفتوگو نشست. مشروح آن را در ادامه میخوانید.
* برخی براین باورند که هیئتهای مذهبی، کارکردهای پیشین خود را تا حد زیاد از دست دادهاند و این امر به تضعیف جایگاه آنها در وضعیت موجود منجر شده است. شما اساساً با این برداشت موافقید؟
ابتدا باید دید که کارکردهای پیشینی که هیئتها چه بوده، سپس با انجام یک رشته مطالعات میدانی روشن شود که کارکردهای مورد انتظار به چه میزان در ابعاد کمی و کیفی دستخوش تغییر شدهاند.
در گام بعد، شناسایی علل و عوامل موثر در وقوع این تغییر و افت جایگاه است و گام چهارم، ارزیابی و اعتبارسنجی کارکردهایی است که در وضعیت موجود به هیئات نسبت داده میشود؛ کارکردهایی که از رهگذر فعالیت هیئات و مشارکت تودهها، به صورت آشکار و پنهان به ظهور رسیده و میرسد.
تردیدی نیست که عزاداری به صورت جمعی و مناسبتی در شکل آیینی و مرسوم آن، نمایشی فرهنگی اجتماعی از حضور دین در زیست جهان جمعی و نظام باورها، ارزشها و احساسات مشترک است. به بیان دیگر، دغدغهمندی جمع به مشارکت فعال در یک برنامه آیینی، نشانه روشنی از اشتراک آن جمع در یک نظام معنایی و یک الگوی تعینیافته از عینیتیابی و جلوهنمایی اجتماعی است. جنبهی عمومی و مردمنهادیِ هیئت، به صورت طبیعی، زمینه مشارکت جمعی مؤمنان را فراهم کرده است.
نهاد عزاداری رویدادی بینظیر در جهان است
همچنین عزاداری آیینی، به مرور زمان شکل و ساختار نهادی یافته و به یک نهاد وابسته و گاه نیمهمستقل تبدیل میشود و از آنجا که فلسفه وجودی هرنهاد، ایفای نقش درپاسخدهی به مجموعهای از نیازهای فردی و اجتماعی است، نهاد سوگواری قطعاً به نیازهای عاطفی ما که برخاسته از حقیقتی دینی است، پاسخ میدهد و به اصطلاح جامعهشناختی، کارکردهایی را به صورت آشکار و پنهان یا خواسته و ناخواسته به انجام میرساند. از این رو، نهاد عزاداری به ویژه عزاداری جمعی و آیینی شیعیان در ایام محرم که شاید در برخی ابعاد رویدادی بینظیر در جهان باشد، همواره کارکردها و پیامدهای خاصی از نوع معرفتی، اعتقادی، احساسی، هویتی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی، ارتباطی، را در مقیاس فردی، گروهی و جمعی به همراه داشته است. از دید کارکردگرایی، نفس اهتمام مردم به این مشارکت، دلیل گویایی برکارکردی بودن هیئت و داشتن تأثیرات مثبت در زندگی آنهاست. از این رو، همان گونه که کارکردهای مثبت هیئت در زندگی عموم مؤمنان بازتاب دارد، قاعدتاً آسیبها و جنبههای کژکارکردی آن بازتاب جمعی داشته و ناخرسندی آنها راموجب میشود.
آنچه در چند سال اخیر، زمینه طرح این سؤال را فراهم کرده، وقوع برخی تغییرات در شکل و ساختار هیئت و نظام جمعی آن و به بیان دیگر، ظهور گونههای جدیدی از هیئت با مختصات ویژه است که قاعدتاً به تبع تغییرات ماهوی، تغییرات کارکردی متناسبی را نیز به همراه داشته است.
12 کارکرد اجتماعی هیئتهای مذهبی
* در کل، چه کارکردهایی را از فعالیت و عملکرد هیئات مذهبی انتظار میرود؟
کارکردهای مورد انتظار هیئات به ویژه در شکل و ساختار سنتی آن، در چند عنوان کلی، قابل دستهبندی است. البته موفقیت هیأت در ایفای این کارکردها همواره در طول تاریخ و به دنبال محدودیتهای ذاتی و پیرامونی همواره قبض و بسط داشته است. اهم این کارکردها عبارتند از:
کمک به بازتولید و تقویت فرهنگ دینی، انتقال و تعمیق باورها، ارزشها و هنجارهای دینی و تقویت دینداری، معرفتافزایی و هدایتبخشی، زنده نگه داشتن یاد و خاطره واقعه خونین عاشورا، تقویت عشق و محبت به خاندان رسالت، آرامشبخشی و تسلییابی، تقویت انگیزه مؤمنان برای زیست معنوی و اخلاقی، تقویت پیوندهای اجتماعی با محوریت اشتراکات اعتقادی و عملی، ترغیب به مشارکت در اقدامات خیرخواهانه و ایثارگرایانه، تقویت روحیه برای کنارآمدن با مشکلات زندگی، تقویت ارتباط میان روحانیت و مردم، بعضاً اتخاذ موضع سیاسی در قبال تصمیمات و عملکردهای حاکمیت سیاسی. بنابراین نفس هیئات مذهبی، در عزاداری و شادی منحصر نمیشود بلکه کارکردهای مثبت و متعدد آن است که این محافل دینی را پا برجا نگه داشته است.
عوامل موثر در تغییر کارکردهای سنتی هیئتها
* وقوع تغییر در این کارکردها یا ناتوانی هیئت از ایفای آنها در سالهای اخیر عمدتاً تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟
عوامل متعددی در این خصوص قابل ذکرند که به برخی اشاره میکنم. شاید عامل عمده آن، بروز انشعاب و ظهور گونههای جدیدی از هیئت با ساختار و کارکردهای نسبتاً متفاوت است. طبق مطالعات، در وضعیت کنونی ما نه با یک نوع که با چهار نوع هیئت در عینیت جامعه خود مواجهیم: هیئت سنتی، هیئت انقلابی (دردوران جنگ و پس از جنگ)، هیئت جدید یا عامهپسند و شبه هیئت.
روشن است که اشکال چهارگانه فوق در فرم و ساختار، الگوی دینداری، نحوه عمل، اهداف و انتظارات، کارکردها و نتایج، ویژگی شرکتکنندگان یا مخاطبان هدف، گردانندگان و متولیان و گاه منبع مالی، مکان برگزاری، زمان برگزاری، نحوه تعامل با نهادهای رسمی، تفاوتهای آشکاری با یکدیگر و به ویژه با هیئت در شکل سنتی آن به عنوان الگوی دارای هویت و پیشینه تاریخی دارند. عمده مواضع انتقادی اتخاذ شده در سالهای اخیر به ویژه از سوی علمای دین، مؤمنان فرهیخته و گاه نهادهای رسمی، معطوف به موجودیت نوظهوری به نام «هیأت عامهپسند» به اعتبار اقدامات عملی آن در اقامه عزا است.
عامل دیگر موثر در تغییر کارکردهای سنتی هیئات، وقوع تکثر و تنوع در فرهنگ دینی یا الگوهای دینداری با ساختار، اقتضائات و قابلیتهای متفاوت است. بالطبع تفاوتهای زیرساختی این گونهها، در نوع نگاه به هیئت، کم و کیف برگزاری و اهداف و انتظارات از آن انعکاس مییابد. طبق مطالعات، گونههای دینداری در وضعیت موجود جامعه ایران را میتوان در عناوین ذیل دسته بندی کرد:
دینداری عاطفی، عرفانی، مناسکی، شریعتمدار، اخلاقی فردی و اخلاقی جمعی یا ترکیبی از آنها و یا دینداری عقلگرا، شهودگرا، تکلیفگرا، اخلاقگرا، عاطفهگرا. گونههای دیگری نیز ذکر شده که در مقایسه از اهمیت کمتری برخوردارند. ادعای برخی پژوهشگران حوزه جامعهشناسی دین این است که همه این انواع با تعریف و مختصات ویژه، با نسبتهای متفاوت در جامعه ایران مصداق دارند.
انتهایپیام/
منبع: تسنیم
کلیدواژه: محرم امام حسین ع محرم امام حسین ع رویدادی بی نظیر در جهان هیئت های مذهبی نهاد عزاداری هیئت ها گونه ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۶۴۲۹۴۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تصویب اولویتهای اساسی در حوزههای فرهنگی و اجتماعی گیلان
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای گیلان ؛ در نشست امروز شورای فرهنگی عمومی گیلان، اولویتهای تاکید بر تقویت هرچه بیشتر سبک زندگی اسلامی - ایرانی با محوریت زیست عفیفانه، تقویت بنیان خانواده و پیشگیری از کاهش نرخ زادآوری، بهره گیری مناسب از ظرفیتها و جلب مشارکتهای مردمی برای تقویت امور فرهنگی، اجتماعی و دینی، تعمیق و ترویج آموزشهای مرتبط با بنیانهای فکری و رفتاری در قبال ارزشهای اسلامی و انسانی و لزوم حمایت از روند تولید و توزیع محصولات فرهنگی با لحاظ فرهنگ بومی و محلی تصویب شد.
نمایندهی ولی فقیه در گیلان در این نشست تحلیلی از نقش گیلان به عنوان دروازهی ورود و خروج کشور به اروپا ارایه کرد و مواجههی با فرهنگ منحط و بیگانه را از تهدیداتی دانست که تا امروز در بستر تاسی از آموزههای ناب شیعی و ارادات به مکتب اهل بیت توانسته هویت تاریخی مردم این دیار را حفظ کند.
آیت الله فلاحتی همچنین گردشگر پذیر بودن گیلان را از دیگر عواملی دانست که موجب شده زمینهی رویارویی فرهنگ بومی استان با خرده فرهنگهای سایر مناطق ایران فراهم شود و این روند اگر به درستی پایش و نظارت نشود میتواند به بروز تهدیداتی درحوزههای اجتماعی و فرهنگی گیلان منجر شود.
امام جمعهی رشت افزود: میهمان پذیر بودن مردم گیلان باعث شده تا زمینهی افزایش روزافزون گردشگران از سراسر کشور به این استان فراهم آید.
وی در ادامه با قدردانی از تلاشهای مستمر مجموع دستگاههای فرهنگی، نظارتی و انتظامی برای ترویج فرهنگ زیست عفیفانه با محوریت عفاف و حجاب و پیشگیری از بی مبالاتیهای فرهنگی در جامعه ، اضافه کرد: تداوم این روند، در بستر بهره گیری از همراهی مردم میتواند مظاهر فرهنگ مخرب در روند رفتارهای اجتماعی را به حاشیه رانده و زمینهی حرکت به سوی تعالی را فراهم کند.
امیر حسین طاهری مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان هم در سخنانی با تشریح اولویتهای فرهنگی - اجتماعی استان، لزوم تاسی از نقشهی مهندسی فرهنگی کشور را با لحاظ مولفهها و برشهای استانی خواستار شد.
حجت الاسلام والمسلمین عادلی، مسئول دفتر نمایندگی ولی فقیه در گیلان هم در این نشست از برگزاری اجتماع مردمی برای حمایت از عفاف و حجاب خبر داد و افزود: این همایش ۲۲ اردیبهشت ماه با دعوت از یک سخنران ملی در رشت برگزار خواهد شد.
در ادامهی این نشست، هر یک از اعضای شورای فرهنگ عمومی گیلان در سخنانی، با اشاره به عمدهترین تهدیدات فرهنگی و چالشهای دیدگاهی نسل جدید، بر لزوم حفاظت از فرهنگ ملی و بومی و نحوهی مواجهه و مقابله با فرهنگ مهاجم تاکید کرده و تقویت شاخصهای ملی و دینی را در ایجاد مصونیت مقابل تهاجم فرهنگ بیگانه، اثر بخش دانستند.