به نقل از «تین نیوز»

بررسی بهره‌وری در حمل‌ونقل ریلی ایران

تاریخ انتشار: ۷ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۸۷۵۸۹۴

تین نیوز دکتر سبحان نظری :

توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار کشورها، همبستگی مثبتی با گسترش پایدار حمل ونقل دارد. حمل ونقل آسان، ایمن، ارزان و پاک، از جمله فعالیت های زیربنایی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی است. به عبارت دیگر، با افزایش ارزش افزوده بخش حمل ونقل، تولید ناخالص داخلی نیز رشد می یابد. بدیهی است که هر چه دارایی های بخش حمل ونقل، بهره ورانه تر به کار گرفته شوند، اثرات آن در سایر بخش های اقتصاد نیز مشهودتر و مفیدتر خواهد بود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اهمیت بهره وری در حمل ونقل ریلی

حمل و نقل ریلی به عنوان شیوه ای ایمن، پاک و کم مصرف در میان سایر شیوه های حمل ونقل شناخته می شود. از مزایای مهم حمل ونقل ریلی برای توسعه اقتصادی، تسهیل دسترسی تولیدکنندگان به مواد خام، کالاهای واسطه ای و سایر منابع و نیز ارسال محصولات به بازارها با کرایه های اندک است. راه آهنی که خوب اداره شود خدمات موردنیاز بسیاری از صنایع کشور را با هزینه ای بسیار کمتر از حمل ونقل جاده ای تامین می کند. بنابراین حمل ونقل ریلی می تواند باعث تسهیل تجارت، ایجاد اقتصاد مقیاس، تخصصی شدن اقتصاد و رشد اقتصادی فزاینده شود.

هزینه اولیه سرمایه گذاری برای حمل ونقل ریلی سنگین است و در بیشتر کشورها، دولت ها زیرساخت ریلی را ایجاد می کنند. سرمایه گذاری در ناوگان ریلی نیز بسته به نوع ساختار راه آهن کشورها توسط بخش دولتی (مثلاً در روسیه، چین و هند) یا بخش خصوصی (مثلاً در ایالات متحده آمریکا، انگلستان، ژاپن و ایران) انجام می شود. بدیهی است که بهره وری چنین صنعتی که نیازمند سرمایه گذاری هنگفت است باید تا جای ممکن بالا باشد تا از هدررفت منابع جلوگیری شود.

مقایسه بهره وری راه آهن ایران با سایر کشورها

به منظور درک بهتر جایگاه حمل ونقل ریلی ایران در دنیا از منظر بهره وری، با استفاده از داده های موجود در سایت اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC) و سالنامه آماری تعدادی از کشورها، به مقایسه راه آهن ایران با سایر کشورها پرداخته شده است. بر این اساس، ایران از نظر طول خطوط ریلی در میان سایرکشورهای دنیا در جایگاه شانزدهم قرار دارد. متأسفانه توسعه خطوط ریلی ایران در سال های اخیر بر اساس مطالعات تقاضا انجام نشده است. پروژه هایی مهمی همچون اتصال چابهار به شبکه ریلی و خط آهن رشت – آستارا سال هاست که مغفول مانده اند و روند احداث آنها بسیار کُند است. در همین دوره، برخی از مراکز استان ها که تقاضای کافی برای حمل ریلی ندارند، با سرمایه گذاری هنگفت به شبکه ریلی متصل شده اند و به همین دلیل بخشی از خطوط ریلی ایران به علت کمبود تقاضا، فاقد کارایی لازم هستند. برای درک بهتر این مهم می توان از شاخص بهره وری «واحد حمل به ازای هر یک کیلومتر از شبکه» استفاده کرد. «واحد حمل» عبارت است از؛ مجموع تن کیلومتر بار و مسافرکیلومتر حمل شده که حاصل تقسیم آن بر طول خطوط، نشان دهنده تقاضای جذب شده به ازای هر یک کیلومتر خط است. طی سال 2021 میلادی در هر کیلومتر از شبکه ریلی ایران 94/2 میلیون «واحد حمل» جذب شده است. در حالی که این عدد برای کشورهای روسیه، چین، هند و قزاقستان به ترتیب برابر 64/30، 53/30، 88/25 و 42/15 میلیون واحد حمل بوده است.

از دیگر شاخص های مهم بهره وری در حمل ونقل ریلی می توان به بهره وری واگن های باری و مسافری اشاره کرد که به ترتیب از تقسیم تن کیلومتر بار حمل شده بر تعداد واگن باری و مسافرکیلومتر جابه جا شده بر تعداد واگن مسافری حاصل می شود. تعداد واگن های باری طی سال های گذشته با سرمایه گذاری بخش خصوصی رشد داشته است، اما بنا بر دلایلی مانند استفاده نکردن از دانش و فناوری روز دنیا در مدیریت و برنامه ریزی سیر و حرکت راه آهن، یارانه هنگفت سوخت که منجر به جذب بار به بخش جاده ای شده، همچنین ضعف در تعمیر و نگهداری لکوموتیوها که به ویژه در سال های اخیر سبب کاهش شدید تعداد لکوموتیوهای آماده به کار شده است، زمینه بهره وری نازل واگن های باری را فراهم کرده اند. طی سال 2021 میلادی، هر واگن باری در ایران به طور متوسط 24/1 میلیون تن کیلومتر بار حمل کرده است که تقریباً نصف بهره وری واگن های باری چین، هند و روسیه بوده است. خوب است بدانیم که سهم شیوه ریلی از مجموع بار حمل شده جاده ای و ریلی در ایران حدود 10 درصد، در چین و هند بیشتر از 30 درصد و در روسیه 90 درصد است. متأسفانه به دلایل اشاره شده، روند بهره وری واگن های باری ایران طی سال های اخیر نزولی بوده است. در سه ماهه نخست سال 1401متوسط بهره وری ماهیانه واگن های باری 5/13 درصد نسبت به مدت مشابه سال 1400 و 8/24 درصد نسبت به مدت مشابه سال 1399 افت داشته است.

در همین حال، از آغاز سال 2020 میلادی و با همه گیری ویروس کرونا بخش مسافری ریلی در بیشتر کشورهای دنیا به دنبال پروتکل های بهداشتی وضع شده با کاهش چشمگیر تعداد مسافر رو به رو شد. برخی کشورها مثل ایران در سال 2021 روند رو به بهبودی را از این نظر نسبت به سال 2020 تجربه کرده اند، اما برخی دیگر، به ویژه کشورهای اروپایی به دلیل محدودیت های سختگیرانه تر با روند کندتری در حال بازگشت به شرایط عادی هستند.

بررسی آمار سه ماهه نخست سال 1401 نشان می دهد که به دنبال رفع محدودیت های مربوط به پروتکل های بهداشتی، بهره وری واگن های مسافری در ایران نسبت به مدت مشابه سال های گذشته رشد داشته است. این رشد اگرچه از جهتی قابل تحسین است، اما از سوی دیگر، با افزایش تعداد قطارهای مسافری و اولویت دهی راه آهن به تخصیص لکوموتیو به آنها در شرایط کمبود لکوموتیو، زمینه تشدید افت بهره وری در حمل ریلی بار فراهم شده است. 

 راهکارهای پیشنهادی برای بهبود بهره وری حمل ونقل ریلی کشور

نخستین گام برای بهبود بهره وری حمل ونقل ریلی در ایران، انجام اصلاحات ساختاری است. روند خصوصی سازی در این صنعت از اواخر دهه هفتاد شمسی آغاز شده است و امروزه مالکیت تمامی واگن های باری و مسافری و 30 درصد از لکوموتیوهای باری کشور در اختیار بخش خصوصی است. بخش دولتی راه آهن باید هرچه سریع تر با واگذاری بخش های باقی مانده از حوزه تصدی گری دولتی، از جمله مالکیت لکوموتیوهای دولتی و نیز فرایند مدیریت شبکه به بخش خصوصی از تصدی گری در این حوزه خارج شده و صرفا به عنوان یک نهاد تنظیم گر عمل کند.

از طرف دیگر، باید با سیاستگذاری های مکمل، مثلا در حوزه قیمت گذاری سوخت و تعرفه دسترسی به شبکه در بخش جاده ای، مطلوبیت شیوه حمل ونقل ریلی را برای صاحبان بار و مسافران و جذابیت سرما یه گذاری در این صنعت را برای صاحبان سرمایه خصوصی بالا برد. جذب سرمایه گذاری صنایع فولادی و معدنی به عنوان ذی نفعان اصلی بخش حمل ونقل بار ریلی می تواند مشکلات عدیده ای از این بخش را رفع کند.

از واجب ترین اقدامات برای رشد بهره وری راه آهن، تعهد به توسعه شبکه ریلی مبتنی بر مطالعات جامع حمل ونقل و پرهیز از دخالت لابی گری های سیاسی در  تصمیم های راهبردی است. راهکار کلیدی دیگر، استفاده از دانش و فناوری روز دنیاست که در این زمینه نیز می توان با تشویق شرکت های دانش بنیان برای ورود به این حوزه و تعریف مدل های درآمدی جذاب برای آنها، گام بلندی در توسعه حمل ونقل ریلی برداشت.

آخرین اخبار حمل و نقل را در پربیننده ترین شبکه خبری این حوزه بخوانید

منبع: تین نیوز

کلیدواژه: حمل ونقل ریلی رشد اقتصادی چین بخش خصوصی سرمایه گذاری اتحادیه بین المللی راه آهن ها قزاقستان روسیه بهره وری واگن بخش مسافری ریلی کشورهای اروپایی لکوموتیو خصوصی سازی مسافران حمل و نقل ریلی توسعه اقتصادی توسعه شبکه ریلی مسافر ریلی بهره وری واگن بهره وری در حمل حمل ونقل ریلی واگن های باری سرمایه گذاری ریلی ایران بخش خصوصی شبکه ریلی واحد حمل بار حمل راه آهن جاده ای طی سال

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tinn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تین نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۸۷۵۸۹۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

لکوموتیو قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه توقیف شد!

درحالی حدود یک هفته از رسانه‌ای شدن توقف قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه می‌گذرد که خبر می‌رسد لکوموتیو این قطار توسط شرکت راه‌آهن بازداشت شده است. - اخبار اقتصادی -

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، اول اردیبهشت (شنبه هفته گذشته) اداره راه‌آهن افغانستان اعلام کرد 1100 سنگ معدنی از طریق راه‌آهن «روزنک» و از مسیر ریلی ایران به ترکیه صادر شده است.

بر اساس اطلاعیه منتشر شده، این محموله صادراتی شامل سنگ معدنی «تالک» بود که به شهر «مرسین» ترکیه صادر شد. در همین راستا مراسم افتتاحیه در ایستگاه راه‌آهن روزنک برگزار شد که در آن علاوه بر رئیس راه‌آهن هرات، رئیس اطلاعات و فرهنگ، رئیس اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری و بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نیز اشتراک داشتند.

درپی این اتفاق، خبر آمد که اولین قطار ترانزیتی حاوی بار 1100 متریک تن سنگ معدنی از افغانستان به مقصد ترکیه در ایستگاه راه‌آهن روزنک در ایران متوقف و اجازه عبور به آن داده نشد.

این در حالی بود که 2 روز بعد (سوم اردیبهشت) راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در اطلاعیه‌ای اعلام‌کرد: خبر توقف قطار ترانزیتی افغانستان به مقصد ترکیه در ایران کذب است و اساسا هیچ قطار تجاری از سمت افغانستان وارد محدوده ریلی جمهوری اسلامی ایران نشده است. طبق روال مرسوم عبور بارهای ترانزیتی از کشورهای مختلف، ابتدا تشریفات قانونی و هماهنگی لازم و اخذ مجوز برای عبور بار از کشورهای میانی مسیر انجام شده و سپس نسبت به اعزام قطار اقدام می‌شود. این در حالی است که برای عبور قطار ذکر شده از افغانستان به ترکیه از مسیر ایران، هماهنگی مربوطه و در نهایت صدور مجوز راه آهن جمهوری اسلامی ایران انجام نشده است.

یک روز بعد از اطلاعیه راه‌آهن یعنی چهارم اردیبهشت جواد طاهرافشار معاون حمل‌ونقل کنسرسیوم توسعه ریلی به‌عنوان متولی راه‌اندازی قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه در گفت‌وگویی گفت:‌ بار در حال حاضر در خاک ایران متوقف شده‌ و اعلام اینکه بار وارد خاک ایران نشده درست نیست.

*راه‌آهن: قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه مجوز ندارد

در ادامه مرتضی جعفری، معاون بهره‌برداری و بازرگانی راه‌آهن در خصوص اخبار منتشر شده پیرامون اعزام قطار ترانزیتی از مبدأ افغانستان به ترکیه اظهار کرد: پیرو بازدید انجام شده سال گذشته توسط تیم عالی فنی راه آهن جمهوری اسلامی ایران شامل معاون فنی و زیربنایی و مدیران کل حوزه‌های مختلف سیر و حرکت، ایمنی و فنی و زیربنایی، از محور ریلی افغانستان حد فاصل "شمتیغ" تا "روزنک" و مذاکرات به عمل آمده در جلسه برگزار شده در وزارت راه و شهرسازی با حضور سفیر  ایران در افغانستان، بر لزوم رفع نواقص و مشکلات ایجاد شده برای خط جهت حمل محمولات تجاری تأکید و مقرر شد انجام اصلاحات فنی و رفع نواقص و کاستی‌های موجود حدفاصل مرز شمتیغ تا ایستگاه روزنک، با هدف ارتقای سطح ایمنی مورد نیاز از وضعیت عملیاتی به شرایط استاندارد فنی، به منظور امکان سیر قطارهای تجاری صورت پذیرد.

وی ادامه داد: در این راستا مقرر شد کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان که از سوی سفیر ایران در این کشور معرفی شده نسبت به انجام اصلاحات مورد نیاز و بهره‌برداری محور مذکور با نظارت عالیه وزارت راه و شهرسازی (راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران) اقدام کند. در این راستا طی یک سال گذشته با مساعدت راه آهن 16 قطار عملیات جهت تسهیل انتقال ادوات ریلی به منظور تسریع عملیات اجرایی احداث قطعه چهارم محور ریلی خواف-هرات صورت پذیرفته است.

وی افزود: بر اساس توافقات صورت گرفته کنسرسیوم فوق‌الذکر متعهد شده به سرعت نواقص را رفع کرده و پس از ارتقای خط مبتنی بر استانداردهای ریلی، به راه‌آهن منعکس شد تا پس از بازدید از اقدامات انجام شده، امکان سیر ایمن قطار به تایید کارشناسان فنی برسد.

معاون بازرگانی و بهره برداری راه‌آهن بیان کرد: علیرغم دستور مساعدت حداکثری از سوی مدیرعامل و پشتیبانی راه آهن  جهت ارسال ادوات ریلی و پیگیری‌های مکرر از سوی راه‌آهن با عبور هر قطار عملیات، کنسرسیوم مذکور در روزهای اخیر از حسن نیت راه آهن سوء استفاده کرده و بدون هیچگونه هماهنگی و اخذ تأییدیه از راه آهن نسبت به بارگیری واگن‌ها و اعلام آن در رسانه‌ها جهت حمل محمولات تجاری ترانزیتی اقدام کرد که مورد پذیرش نبوده و به‌منزله نقض مقررات ریلی بین المللی و توافقات قبلی است.

جعفری با اشاره به لزوم حفظ جایگاه جمهوری اسلامی ایران در مناسبات بین‌المللی گفت: باوجود عدم هماهنگی صورت‌گرفته، با توجه به رویکرد توسعه‌ای راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در حوزه کریدورهای بین‌المللی ریلی، اقدامات لازم جهت اعزام آزمایشی قطار مذکور انجام گرفته و راه اندازی رسمی مسیر تجاری مذکور پس از رفع نواقص و تأیید متخصصان فنی ریلی با هماهنگی راه‌آهن‌های دو کشور انجام خواهد شد.

کنسرسیوم: قطار ترانزیتی مجوز دارد

از سوی دیگر خبر می‌رسد که راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، لکوموتیو قطار مذکور را توقیف کرده است! جواد طاهرافشار معاون حمل‌ونقل کنسرسیوم توسعه ریلی در این‌باره به خبرنگار تسنیم می‌گوید: کنسرسیوم توسعه ریلی با دستور وزیر راه و شهرسازی برای توسعه ترانزیت ریلی با مشارکت بخش خصوصی تشکیل شده است.

وی با یادآوری این‌که 20 فروردین ماه امسال مجوزهای لازم برای ورود قطار ترانزیتی افغانستان از استانداری خراسان رضوی، مرزبانی و .. اخذ شد، افزود:‌ علاوه بر این ورود این قطار به کشور دستور معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی را دارد. ضمن این‌که ورود قطار ترانزیتی دستور نماینده ویژه رئیس‌جمهوری در امور افغانستان را نیز دارد.

وی با بیان این‌که قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه پس از ورود به کشور در ایستگاه شمتیغ متوقف شد، تاکید کرد: ورود این قطار حتی با ناظرات گمرک خراسان رضوی نیز هماهنگ و تشریفات مربوطه انجام شده بود. ما صورتجلسه مرزبانی را هم برای ورود این قطار داریم.

وی همچنین از توقیف لکوموتیو قطار ترانزیتی افغانستان-ترکیه خبر داد و گفت: متاسفانه کارکنان راه‌آهن در اقدامی عجیب لکوموتیو را از قطار جدا کرده و آنرا با خود بردند!

وی تاکید کرد:‌ یکی از مشکلات ما سفر وزیر راه و شهرسازی به پاکستان بود. فردا شنبه این موضوع را از وی پیگیری خواهیم کرد تا شاهد عبور اولین قطار ترانزیتی مذکور از خاک جمهوری اسلامی ایران و تداوم آن در راستای برنامه‌های توسعه‌ای دولت باشیم.

انتهای پیام/