به نقل از «ایرنا»

هشدار؛ زبان فارسی در محاصره واژگان بیگانه

تاریخ انتشار: ۲۳ خرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۶۵۰۷۲۰

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، پیشینه و غنای زبان و ادبیات فارسی ایران بر کسی پوشیده نیست. ذخایر ارزشمند علمی و ادبی تمدن اسلامیِ برجای مانده به زبان فارسی از صاحب نامان عرصه علم و ادبیات فارسی گواه روشنی بر این ادعا است. در دهه های گذشته اما خطر جدی در کمین زبان و ادب فارسی قرار گرفته است و آن ورود واژگان بیگانه از سایر زبان ها به فارسی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

کاربرد واژگان غیرفارسی و خارجی میان برخی اقشار مانند جوانان و نوجوان بیشتر به چشم می خورد.
اگرچه فرهنگستان زبان و ادب فارسی تا اندازه زیادی با معادل سازی واژگان تلاش کرده تا از پدیده ورود واژگان بیگانه به زبان فارسی جلوگیری کند اما به نظر می رسد حفظ و نگه داری زبان و فرهنگ فارسی بیش از این نیازمند تلاش و توجه است چراکه این آسیب خاموش اندک اندک و به مرور زمان در زبان فارسی رخنه کرده و به طور ناگهانی باعث از بین رفتن آن می شود.
«علیرضا حسینی پاکدهی» مدرس ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا ضمن هشدار نسبت به پیامدهای ورود واژگان بیگانه به زبان فارسی، رسیدگی و توجه فوری فرهنگستان زبان و ادب فارسی به پیشگیری و جلوگیری این مشکل را خواستار شد.
متن کامل گفت وگو با پاکدهی از این قرار است:

** ایرنا: چه عواملی باعث نفوذ واژگان بیگانه به زبان فارسی و به کارگیری این واژگان به ویژه میان قشر جوان و نوجوان شده است؟
** پاکدهی: پدیده قرض گیری یا وام گیری مهمترین عامل استفاده گویش وران یک زبان از واژگان زبان های دیگر است. سه دلیل عمده به قرض گیری واژگان منجر می شود. در مرحله نخست، ارتباط متقابل میان دو گروه زبانی باعث ورود لغات به زبان مقابل می شود. این عامل در دنیای کنونی روبه روز گسترده تر می شود.
دومین عامل طلب و نیاز است؛ اینکه کسی قرض دهد و در برابر کسی قرض می گیرد. اکنون می بینیم که زبان فارسی به سوی برخی زبان های بین المللی مانند انگلیسی یا دیگر زبان های پرکاربرد دست طلب و نیاز دراز کرده و مدام در حال قرض گیری است بی آنکه چیزی برای ارایه دادن داشته باشد.
سومین و خطرناکترین عامل، قرض گیری با هدف کسب منزلت است. این عامل، زبان و فرهنگ یک جامعه را در معرض عقب نشینی یا حذف قرار می دهد. وضع زبان فارسی از این نظر آشفته تر است چرا که عامل سوم به این معنا است که بکاربرندگان یک زبان احساس می کنند اگر از یک فرهنگ یا زبان دیگر قرض بگیرند باعث کسب منزلت و جایگاه آنان می شود.

** ایرنا: بنابراین توضیحات، آیا زبان فارسی دارای کاستی هایی از نظر واژگان یا منزلت است که گویش وران آن از دیگر زبان ها وام گیری می کنند؟
** پاکدهی: بیشترین قرض گیری های موجود در زبان فارسی به دلیل عامل سوم، یعنی قرض گیری نه به دلیل رفع نیاز بلکه به دلیل کسب منزلت و اعتبار رخ می دهد. این به معنای اعتراف عملی و اقرار زبانی به اینکه فرهنگ و زبان خودی پست، ناچیز و غیرقابل توجه است و زبانی که از آن قرض می گیریم برتر بوده و باعث کسب منزلت می شود. در مثالی ساده می توان گفت این مساله نیز همانند موقعیت اقتصادی و استفاده از منابع و ذخایر موجود در کشور است.

** ایرنا: این معضل چه پیامدهایی برای فرهنگ و زبان فارسی خواهد داشت؟
** پاکدهی: استفاده از واژگان زبان بیگانه در ادبیات و فرهنگ فارسی، استحلال فرهنگ، حذف تدریجی زبان و به حاشیه رفتن آن را در پی خواهد داشت. زمانی که یک زبان دچار پدیده قرض گیری یا وام گیری شود فرهنگ آن نیز درگیر مشکلاتی خواهد شد.

** ایرنا: برای اصلاح شیوه گفتار میان نسل جدید و جلوگیری از ورود بیشتر لغات بیگانه به فرهنگ و زبان فارسی، چه باید کرد؟
** پاکدهی: در مرحله نخست باید خودباوری و خودآگاهی ایجاد شد. به این معنی که فرهنگ ها و زبان های دیگر به معنای واقعی بهتر یا برتر نیستند. حل عامل سوم یعنی قرض گیری با هدف کسب منزلت باید به صورت درونی میان مردم به ویژه قشر جوان حل شود و این باور در فرد ایجاد شود که فرهنگ و زبان فارسی نه تنها چیزی کم ندارد بلکه از قوی ترین فرهنگ ها و زبان های جهان است. این زبان حتی ظرفیت عرضه به زبان های دیگر را نیز دارا است.
در این میان، از نظر رسمی نهاد معین و مشخصی در هر کشور با عنوان فرهنگستان زبان و ادب فارسی که مهمترین وظیفه اش حفظ و صیانت از زبان یک جامعه است ایجاد شده است. متاسفانه نوع فعالیت ها و اموری که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در کشور برای مقابله با این معضل انجام داده است درخور توجه نبوده و در برابر موج بسیاری قوی که علیه فرهنگ و زبان فارسی ایران شکل گرفته، چندان کار جدی صورت نگرفته است. فعالیت های این نهاد فرهنگی بسیار کند و با تاخیر پیش می رود.
در کنار این نهاد رسمی، نهادهای دیگر وظیفه حمایت و حفاظت از زبان فارسی را دارند. نهادهای فرهنگی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا وسیما، وزارت علوم، آموزش و پرورش و دیگر نهادها، باید به موقع و بجا عمل کنند تا فرهنگ و زبان فارسی حفظ شود.

** ایرنا: در صورت امکان به برخی نمونه های ورود لغاتی که ریشه ای در فرهنگ و زبان فارسی ندارد، اشاره کنید.
** پاکدهی: متاسفانه نهادهای مسئول در امر مبارزه با واژه های بیگانه نه تنها با این معضل مقابله نمی کنند بلکه باعث بسط و گسترش آن نیز می شوند. برنامه های رادیویی و تلویزیونی نه تنها معضلی به نام ترویج شیوه زندگی غیرخودی را تبلیغ می کنند بلکه واژگان و رفتارهای نامتناسب را با فرهنگ و زبان ایرانی رواج می دهند. این مساله را در سریال ها به ویژه سریال ها و فیلم های پخش خانگی می توان تشخیص داد. از طرفی آگهی های پخش شده در برخی رسانه ها جدا از مسائل اقتصادی و اجتماعی مانند مصرف گرایی و ... تبعات دیگری همچون تاثیر بر زبان دارد. برای نمونه، تبلیغ های پی درپی لوازم بهداشتی با عنوان «مرسی» باعث ورود این لغت غیرفارسی به زبان شده است.

** ایرنا: با توجه به این مساله، به نظر می رسد این خطر در کمین سایر زبان ها نیز باشد. اینطور نیست؟
** پاکدهی: کشورهای حاشیه خلیج فارس و عربی وضعیت بهتری از ایران در این باره دارند چرا که آنان به واقع این واژگان و کلمات را برای کسب منزلت و جبران ضعف ها استفاده می کنند حال آنکه ما این ضعف ها نداریم. از همه بدتر اینکه با به کار بردن این ها احساس خود بزرگ بینی می کنیم و این یک ضعف است. در حالی که مردم ساکن در کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان اغلب به زبان انگلیسی مسلط اند، از زبان مادری مراقبت و پشتیبانی می کنند. همچنین، استفاده از زبان دوم با استفاده از زبان دیگر با هدف کسب منزلت تفاوت عمده دارد.
باور نادرستی وجود دارد مبنی بر اینکه نمی توان نام وسیله ای را که ساخت کشور دیگری است، تغییر داد. در حالی که چنین نیست. برای نمونه به دو وسیله اشاره می کنم. آیا اکنون به کاربردن کلمه هواپیما دارای مشکل است؟ زمانی که این وسیله وارد کشور شد، واژه مناسب آن نیز به موقع ایجاد شد. این واژه از نظر آوا و معنی، صحیح و در زمان مناسبی به کار برده شد و از هر بعد واژه مناسبی برای این وسیله بود. اما چه بلایی بر سر واژه «هلی کوپتر» آمد؟ پس از سال ها استفاده از واژه هلی کوپر تصمیم گرفته شد که به آن چرخ بال گفته شود که هیچ معنا و شباهت ظاهری با وسیله نداشت و تلفظ آن نیز بسیار دشوار بود. سپس برادران افغان واژه ای به نام بالگرد وضع کردند و ما نیز همین واژه را به کار بردیم.

** ایرنا: در این جا این پرسش به ذهن می رسد که وظیفه اصلی فرهنگستان و سایر نهادهای فرهنگی مورد اشاره به واقع چیست؟
** پاکدهی: پیش از ورود واژگان باید واژه ای مناسب از نظر معنی، آوا، کاربرد ساده و به کارگیری هنگام گفتار وضع شود. باید واژه فارسی معادل سازی شده هنگام ترجمه مشکل ساز نباشد. به کار بردن واژه بیگانه حتی در مدت زمان کوتاه، همانند واژه ای خودی می شود و نمی توان آن را بیرون کرد یا حذف آن دشوار خواهد بود. بنابراین، پیش از ورود واژه و عادی شدن آن باید واژه معادل و مناسب وضع کرد مانند واژه هایی چون هواپیما، جامعه شناسی یا روانشناسی. این علوم در حالی که وارد ایران شدند، واژه های مناسبی برای آن ها وضع شد اما نسبت به بسیاری دیگر از واژگان دیرعمل کردیم. در برابر بسیاری دیگر نیز بد عمل کردیم تا جایی که اکنون دانش آموزان و جوانان این واژه ها را به تمسخر می گیرند.
رسانه ها نیز نقش مهمی در جلوگیری از ورود واژگان بیگانه به زبان فارسی دارند. اگر دقت و وسواس کافی را داشته باشند می توانند تا اندازه زیادی این مساله را حل کنند. برای نمونه اسامی مقام های خارجی در رسانه های ایران به شکل های گوناگون تلفظ می شود اما آیا ما در رسانه های فارسی زبان خارجی مواجه ایم؟ زیرا پیش از به کاربردن چنین واژگانی برای استفاده از واژه نهایی جلساتی برگزار می شود.

** ایرنا: آیا با توجه به سرعت تبادل اطلاعات، امکان معادل سازی برای هر نوع واژه خارجی وجود دارد؟ آیا پویاتر عمل کردن فرهنگستان زبان و ادب فارسی می تواند به کاهش ورود واژگان کمک کند؟
** پاکدهی: بله. فرهنگستان با اتخاذ تصمیم های به موقع و سریع باید پیش از ورود چنین لغاتی، معادل های درست و مناسبی برای واژگان بیگانه در نظر گیرد. معادل سازی برای همه نوع واژه ای امکان پذیر است. اکنون که می بینیم هرسه عامل بسترسازِ ورود واژگان بیگانه به زبان فارسی آماده است، باید خیلی پیش از این ها احساس خطر می کردیم و چاره ای می اندیشیدیم. مشکلاتی که در حال حاضر رخ می دهد تدریجی است و چندان ملموس نیست. متاسفانه پس از گذشته زمان متوجه می شویم که این خطرناک ترین وضعیت ممکن در حوزه زبان و ادبیات فارسی است که با آن مواجه ایم.

پژوهشم**9283**1601** خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشاردهنده: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، کانالی برای انعکاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران و جهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۶۵۰۷۲۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عاشق شعر عالمگیر ایران هستم/ بهترین سوغاتی از نمایشگاه کتاب تهران

طالب آذرخش گفت: عاشق شعر عالمگیر ایران هستم و همچنین ادبیات معاصر فارسی را نیز دوست دارم. من از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کرده و کتاب‌های شعر شاعران معاصر ایرانی را برای دوستانم سوغاتی بردم.

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، طالب آذرخش شاعر ملی تاجیکستان (با تخلص آذرخش) و سردبیر نشریه «پیام سغد» است. تاکنون به قلم او کتاب‌های بسیاری به خط سیریلیک در تاجیکستان منتشر شده است. اثری هم به نام «دیوان عشق» به خط فارسی و سیریلیک دارد که گلچینی از آن توسط انتشارات خردگان در تهران با عنوان «چشم، جانم، چشم...» منتشر شده است.

او بسیار تاکید دارد که آثارش به خط سیریلیک و فارسی منتشر شوند تا کسانی که در تاجیکستان با خط فارسی آشنایی ندارند با آن آشنا شوند و فرصتی برای مقایسه پیدا کنند. همچنین برخی اشعارش نیز در چند نشریه در تهران منتشر شده است. در چندین کنگره و همایش در تهران، تبریز، اصفهان و شیراز شرکت کرده و به قول خودش این «شهر‌های عزیز» را دوست داشته است.

طالب آذرخش سابقه حضور در محافل ادبی بسیاری در ایران را دارد و کتاب شعر را بهترین سوغات از ایران می‌داند. آذرخش درباره سابقه حضورش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: خوشبختانه تجربه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را دارم که برایم بسیار جالب بود. همچنین در چندین محفل فرهنگی از جمله محفل جشنواره فضولی نیز شرکت داشته‌ام.

وی افزود: نمایشگاه کتاب تهران یک بازار بزرگ کتاب است. یکباری که حضور داشتم از صبح تا عصر نتوانستیم حتی نصف نمایشگاه را هم ببینیم. من از حضور در این نمایشگاه که به عنوان یک فروشگاه بزرگ کتاب به نظر می‌رسد بسیار شاد و مسرور شدم. کتاب‌های جالبی در این نمایشگاه دیدم.

آذرخش ادامه داد: در نمایشگاه کتاب تهران، کتاب‌های ادبیات کلاسیک را که سال‌ها آرزوی دست‌یابی و مطالعه‌شان را داشتم پیدا کردم. با ناشران گوناگونی که آثار شعرای بزرگ مثل حافظ، سعدی، فردوسی و ... را منتشر کرده‌اند، گفتگو کردم. وقتی هم که به تاجیکستان بازگشتم کتاب‌های جیبی این شاعران را به عنوان سوغات برای دوستانم آوردم.

این شاعر فارسی‌سرا در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که به ادبیات معاصر ایران بسیار علاقه‌مند است، گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، محل آشنایی من با آثار معاصر ادبیات ایران بود. من عاشق شعر و خصوصا شعر عالمگیر ایران هستم. با شعر معاصر ایران هم آشنایی دارم. آثار شاعرانی همچون شهریار، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، نادر نادرپور، هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)، شاملو و ... در تاجیکستان شناخته شده است. از اینکه در نمایشگاه کتاب تهران بدون واسطه و به راحتی به این کتاب‌ها دسترسی داشتم موجب خشنودی‌ام بود.

آذرخش همچنین با اشاره به این نکته که گویش تاجیکستانی‌ها و ایرانی‌ها باهم تفاوتی ندارد، ادامه داد: ما یک زبان داریم. شعر معاصر ایران و شعر معاصر تاجیکستان یک زبان دارد که همان زبان رودکی، خیام و حکیم فردوسی است. ما همان چیزی را که شما می‌خوانید، می‌خوانیم. البته در حوزه شعر معاصر ایران شعر‌هایی هم هست که به لهجه تهرانی یا شیوه‌های متفاوت است. اما همه این‌ها به زبان فردوسی و حافظ است. ما امروز شعری که در شاهنامه می‌خوانیم در شعر معاصر تاجیک هم می‌بینیم.

وی اضافه کرد: وقتی از ادبیات ایران حرف می‌زنیم، تفاوتی بین ایران و تاجیکستان نمی‌بینیم. فقط یک ادبیات فارسی در میان است. حتی ادبیات معاصر ایران هم در تاجیکستان شناخته شده است. بسیاری از آثار رمان‌نویسان معاصر در تاجیکستان منتشر شده است. اما در تاجیکستان شاعران ایرانی بیشتر مورد اقبال عموم قرار گرفته‌اند. من در اخبار دیده بودم که یکی از کتاب‌های فاضل نظری در یک فروشگاه در تهران، فروش چند هزار جلدی داشته است. این کتاب در تاجیکستان هم به زبان سیریلیک برگردانده شده است و غزل‌های او علاقمندان خاص خودش را دارد. من سردبیر مجله «پیام سغد» در تاجیکستان هستم. ما در هر شماره از مجله شعری از هم‌زبانان ایرانی یا افغانستانی را چاپ می‌کنیم. من تاکید می‌کنم که شعر هم‌زبان خود را منتشر می‌کنیم نه شعر ادبیات ایران یا افغانستان را.

آذرخش در بخش دیگری از این گفتگو به نقش نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بهبود دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور ایران و تاجیکستان اشاره کرد و ادامه داد: خیلی خوب می‌شد اگر نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب تهران در کشور‌های فارسی‌زبان یعنی افغانستان و تاجیکستان هم می‌داشتیم. چون در افغانستان و تاجیکستان نمایشگاه‌های صنعتی و اقتصادی مشترک و غیرمشترک بسیاری برگزار می‌شود، اما نمایشگاه کتاب نداریم. نکته دیگر این است که خیلی خوب می‌شد اگر در نمایشگاه کتاب تهران مکان معینی وجود داشت تا خوانندگان با ادیبان، نویسندگان و ناشران گفتگو و دیدار داشته باشند. من خیلی علاقه‌مندم که آثار شاعران تاجیکستانی در نمایشگاه کتاب تهران معرفی شود و در معرض دید و خرید عموم قرار گیرد. ما می‌توانیم کتاب‌هایی منتشر کنیم که یک طرف آن خط فارسی و طرف دیگر آن خط سیریلیک باشد. این موضوع به آموزش زبان فارسی کمک خواهد کرد، چون تاجیکستانی‌ها حتما باید خط فارسی را یاد بگیرند. آشنایی با خط فارسی باعث می‌شود که از گذشته خود آگاه شوند و آینده خود را ببینند. البته اگر خوانندگان ایرانی هم با خط سیریلیک آشنا شوند خیلی خوب می‌شود.

وی در پایان در پاسخ به این سوال که «چرا با وجود پیوند‌های فرهنگی و زبان مشترک میان ایران و تاجیکستان، ارتباطات فرهنگی محدودی میان دو کشور وجود دارد؟» گفت: فکر می‌کنم سرحدات و مرز‌های جغرافیایی دلیل این موضوع باشد. اخیرا قابلیتی ایجاد شد و در فضای مجازی صفحاتی پدید آمد که خوانندگان، ادیبان و شاعران ایرانی و تاجیکی با یکدیگر در تعامل باشند و مثلا یک شاعر تاجیکستانی بتواند با خواننده ایرانی طرف گفتگو قرار گیرد. چون تاجیکستانی‌ها هم به زبان فارسی سخن می‌گویند. فقط لازم است که با زبان فارسی آشنایی داشته باشند تا بتوانند از آثار شاعران ایرانی استفاده کنند. اگر رفت‌وآمد این محافل ادبی بیشتر شود شاهد نتایج بهتری هم خواهیم بود. همچنین ارسال کتاب‌های تاجیکستانی به ایران و بالعکس می‌تواند عامل مهمی برای تقویت این پیوند‌ها باشد.

سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.