چرا موسيقي ايران به شاهنامه فردوسي بي توجه است؟
تاریخ انتشار: ۱۹ تیر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۹۷۲۸۲۱
خبرگزاري آريا - هفته نامه صدا: اين روزها قرار است نام هاي بزرگي «شاهنامه» بخوانند. «همايون شجريان» و «سهراب پورناظري» قرار است تابستان اثري را روي صحنه ببرند که برگرفته از داستان هاي شاهنامه است و از آن طرف، «شهرام ناظري» و «حافظ ناظري» نيز شاهنامه خواني خواهندکرد.
اين اتفاق خوبي است؛ اتفاق خوبي است اگر به اين مسئله توجه کنيم که در اين سال ها، «فردوسي» در موسيقي ايران بسيار غريب بوده و آثار چنداني از او به اجرا درنيامده است؛ نکته جالب آنکه دو خواننده اي قرار است بار ديگر از شاهنامه بخوانند که پيش از اين نيز فعاليت هايي در اين زمينه داشته اند؛ استفاده از ضرب زورخانه را نخستين بار پرويز مشکاتيان در موسيقي ايراني رواج داد؛ اما چرا فردوسي در موسيقي ايران تا اين اندازه غريب است؟
شاهنامه خواني چيست؟
«شاهنامه خواني» را خواندن اشعار شاهنامه فردوسي به آواز مخصوص مي گويند که در گذشته در مجالس اشراف و درباريان اجرا مي شده و همچنين در قهوه خانه ها به اجرا درمي آمده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
«شاهنامه خواني» با «نقالي» تفاوت هايي اساسي دارد و اگر «نقال» تلاش مي کند تا داستان هايش را با هيجاناتي خاص تعريف و نوعي نمايش تک نفره اجرا کند؛ شاهنامه خوان تنها به روايت اين آثار مي پردازد. شاهنامه در عين آن که نتيجه و ثمره نهضت بزرگ ملي ايرانيان در احياي مفاخر ملي بود، خود نهضت تازه اي در نظم داستان هاي حماسي ايجاد کرد و به همين خاطر در فرهنگ گذشته ايرانيان نقشي مهم داشته است.
اين مراسم ها غالبا با حضور چند شاهنامه خوان برگزار مي شد که يکي پس از ديگري مي خواندند. براي مثال در چهار محال و بختياري گاه مصراع يا بيتي از شاهنامه را ساير شاهنامه خوان ها در جواب شاهنامه خوان تک خوان به صورت گروهي پاسخ مي داده اند.
از جمله اين آثار مي توان به «ناونده» (گردن بند) به تنظيم آهنگ مجتبي صادقي و خوانندگي بهروز احمدي اشاره کرد. بخشي از اين اثر به يک سنت کهن ايل بختياري براي شاهنامه خواني اختصاص دارد که در واقع اين بخش از کار، ماهيتي ملي دارد و صرفا در حوزه يک فرهنگ بومي ارزيابي نمي شود. خواننده اثر، با استفاده از شيوه شاهنامه خواني مناطق لرنشين، ابياتي چند از منظومه سترگ حکيم ابوالقاسم فردوسي را ارائه مي دهد.
شاهنامه و موسيقي
با خواندن شاهنامه مي توان اطلاعاتي شگرف از تاريخ موسيقي ايران به دست آورد. اين اطلاعات نشان مي دهد، فردوسي اطلاعات دقيقي از سازهاي موسيقايي داشته و مي دانسته چه سازي در چه مجلسي بيان مي شده است.
ساز و نواي موسيقي ايراني از آغاز دوره اساطيري پيشداديان- ظهور کيومرث- تا پايان سلسله ساسانيان- مرگ يزدگرد سوم- در سراسر اين سرزمين اهورايي طنين انداز بود. براي مثال «بهرام گور» هميشه از حضور چنگ نواز ماهري در شکارهايش بهره مي برده است. «آينه پيل» (ساز رزمي)، بربت، بوق، تبيره (ساز کوبه اي با پوست)، تنبور، جام (ساز رزمي)، جرس، چلب (سنج)، چنگ، دف، رباب، رود، رويينه خم (ساز رومي)، زنگ، شندف (ساز کوبه اي با پوست)، شيپور، طبل، عود، کرناي، کوس، گاودم (ساز بادي)، ناي ناي رويين و نفير از جمله سازهايي هستند که فردوسي در شاهنامه به آنها اشاره کرده است.
چرا از شاهنامه خوانده نمي شود؟
«آواز اساطير»، «درفش کاويان»، «سيمرغ» و چند اثر محدود ديگر هستند که براي تمامي اشعارشان از يکي از مهم ترين شاعران ايراني استفاده کرده اند. البته که تلاش هاي ديگري نيز در اين زمينه انجام شده؛ اما اين سه اثر را مي توان شاخص ترين آثاري دانست که در اين حوزه به اجرا درآمده اند؛ اما دليل دوري موسيقي دانان ايراني از اين اثر چيست؟ آنها يکسان بودن وزن اشعار شاهنامه را مهم ترين دليل مي دانند و به همين خاطر است که اغلب از «غزل» براي بيان موسيقايي کارهاي خود بهره گرفته اند. با اين همه آثاري که با الهام از شاهنامه ساخته شده اند، همگي تجربه هاي موفقي در اين زمينه بوده اند.
آواز اساطير
شهرام ناظري، حدود دو دهه پيش «آواز اساطير» را براساس اشعار شاهنامه به زبان کردي خواند. اين آلبوم که به «شاهنامه کُردي» و «نغمه هاي ساساني» نيز معروف است، نام آلبومي است با آهنگسازي و نوازندگي عليرضا فيض بشي پور ساخته شده و دربردارنده مقام هاي باستاني ساز تنبور است که دف و دهل اين اثر را «حافظ ناظري» نواخته است. شهرام ناظري در آلبوم «آواز اساطير» آوازهاي قديمي ايران را عرضه کرده است و شايد به گونه اي تجربه هاي خود را در اين زمينه نشان داده است.
درفش کاوياني
«درفش کاوياني» نيز تجربه ديگري از اين خواننده با آهنگسازي «فريد الهامي» است و در آن داستان کاوه آهنگر و درفش کاوياني بيان شده است. ناظري در اين اثر يک بار ديگر با ساز مقامي تنبور، حماسه سرايي (شاهنامه خواني) کرده و در اين اثر موسيقايي آواهاي چندهزار ساله «هوره» و «مور» و همچنين مقام هاي باستاني تنبور را اجرا کرده است.
قطعات ابتداي اين اثر با آواي گات ها آغاز مي شود و بخش هاي مختلف آن عبارتند از پادشاهي ضحاک، تولد فريدون، ضحاک در جست و جوي فريدون، کاوه آهنگر و انتهاي داستان که شامل داستان نابودي ضحاک است؛ آواخواني (براساس آواهاي باستاني هوره و مور)، پادشاهي ضحاک، تولد فريدون، تکنوازي تنبور، ضحاک در جست و جوي فريدون (براساس مقام مجنوني و شاهنامه خواني)، خروشيدن کاوه دادخواه، قيام کاوه آهنگر، کاوه آهنگر (براساس مقام سحري و شاهنامه خواني)، برافراشتن درفش کاوياني (ضرب زورخانه و باستاني) و همچنين به بند کشيده شدن ضحاک در کوه دماوند توسط فريدون (نبرد نور و ظلمت).
سيمرغ
اما «همايون شجريان» نيز در اين زمينه اثري به نام «سيمرغ» را به آهنگسازي «حميد متبسم» اجرا کرده است. اين اثر در «چهارگاه»، «همايون»، «اصفهان»، «ماهور» و «نوا» ساخته شده و داستان «زال» را روايت مي کند. «سيمرغ» با ارکستر بزرگ سازهاي ايراني اجرا شد. اين اثر سال 89 نخستين اجراي خود را با رهبري محمدرضا درويشي در استاديوم تنيس ورزشگاه انقلاب انجام داد و سپس اجراي اين کنسرت با رهبري آهنگساز در تالار وحدت ضبط شد. در اين ارکستر به جز ساز مثلث از هيچ ساز غيرايراني ديگري استفاده نشده، سازهاي اين ارکستر شش تار، سه عود، سه بم تار، شش کمانچه، سه قيچک آلتو و دو قيچک تنبور، يک سنتور بودند و سه نوازنده ساز کوبه اي و هشت خواننده کر زن و مرد «همايون شجريان» را ياري کردند.
خشت و خاک
«عليرضا قرباني» هم اثري با نام «خشت و خاک» را با آهنگ سازي صادق چراغي روي اشعار فردوسي ارائه داده است. اين اثر موسيقايي با استفاده از اشعار فردوسي و در فضاي موسيقي و سازبندي کاملا سنتي ساخته شده است و از سازهايي نظير بالابان، دونلي، تنبور، دوتار و سازهاي کوبه اي که به نوعي جزو سازهاي فراموش شده به حساب مي آيند، در اين اثر استفاده شده است. فضاي موسيقي آلبوم «خشت و خاک» حماسي و در بعضي مواقع رمانتيک است. به نظر مي رسد قرباني در ارائه اين آلبوم تمام تلاشش را کرده که در ارائه اشعار فردوسي کوتاهي نکند.
نکته جالب البته ارائه همزمان لحن حماسي کنار وجوه دراماتيک و درس آموز اشعار فردوسي است که قرباني آن را با صبر و درک و دريافت خوب ارائه داده است. آوازش قدمت دارد و صلابت؛ جنس صدا و توانايي صوتي هم کمک مي کند خاطره خوبي در ذهن شنونده نقش ببندد.
شاهنامه خواني در مناطق مختلف ايران
«محمدرضا درويشي» نيز در اين سال ها تلاش بسياري در زمينه شاهنامه انجام داده است. او چند اثر در اين زمينه منتشر کرده است که از جمله آنها مي توان به «شاهنامه خواني در مناطق مختلف ايران» اشاره کرد. محمدرضا درويشي در مقدمه نوشته شده براي اين آلبوم آورده است: «در شاهنامه سه دوره متمايز را مي توان تشخيص داد: اساطيري، پهلواني و تاريخي. شاهنامه در عين آنکه نتيجه و ثمره نهضت بزرگ ملي ايرانيان در احياي مفاخر ملي بود خود نهضت تازه اي در نظم داستان هاي حماسي ايجاد کرد يا به آن نهضت امکان ادامه حيات داد. شاهنامه خواني را مي توان نوعي آيين خنياگري دانست که از ديرباز به سه صورت شاهنامه خواني زورخانه اي، نقّالي يا شاهنامه خواني قهوه خانه اي و شاهنامه خواني مجلسي در فرهنگ ايران رواج داشته است.»
سي
حالا تابستان قرار است پروژه «سي» به اجرا درآيد. «همايون شجريان» که قرار است «سي» با آواز او همراه باشد، در جلسه مطبوعاتي اين اثر درباره آن توضيح داد: «مرکز اين پروژه چه در اشعار، چه در متن و چه در نقش هاي روي صحنه، شاهنامه است. ما موسيقي هاي مختلف و تصانيف مختلفي داريم که ممکن است در آنها از اشعار ديگر بزرگان نيز استفاده کنيم. امکان دارد آثار «ابر مي بارد» و «آهاي خبردار» را که استقبال شد کنار اينها اجرا کنيم.
هدف اصلي من و سهراب پورناظري اين است که بتوانيم نسل هاي مختلف را کنار هم بنشانيم و کاري را خلق کنيم که از چند نسل شنونده داشته باشد و بتوانيم پيام شاهنامه را برسانيم. براي همين انتخاب فرم هاي موسيقي و نمايشي با اين هدف بوده است که افراد با سلايق و فرهنگ هاي مختلف از آن لذت ببرند و نگاهي به شاهنامه داشته باشند و با اين گنجينه فارسي بيشتر آشنا شوند.»
«سهراب پورناظري» نيز به عنوان آهنگساز و نوازنده اين اثر درباره آن مي گويد: «هدف ما بازسازي هويت ملي است، شايد اين حرف بزرگي باشد ولي ما در حد و توان خودمان اين کار را انجام مي دهيم. اميدوار هستيم اين ديکته نانوشته اي که نوشته مي شود آن قدر حسن داشته باشد که ضعف آن به چشم نيايد. موسيقي اين کار از موسيقي نواحي و سنتي و معاصر ايران گردآوري شده و موسيقي کلاسيک غربي و آواز کلاسيک غربي را هم خواهيم شنيد. از تمام پتانسيلي که مي شد به اين پروژه کمک کند، استفاده شده و اميدوارم هم نشيني شيميايي رخ دهد و همه چيز درهم ترکيب شود.»
منبع: خبرگزاری آریا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۹۷۲۸۲۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
این صدا برای بچه‌های ایران است/ جزییات یک کنسرت باتربیت!
عَبِد آتشانی آهنگساز، بازیگر، خواننده و سرپرست گروه موسیقی «بامانی» که طی روزهای گذشته اولین کنسرت موسیقی تئاتر کودکان و خردسالان را پیش روی مخاطبان قرار داده بود، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر ضمن ارایه توضیحاتی درباره نحوه برگزاری این پروژه موسیقایی که با حمایت معنوی انجمن صنفی سراسری موسیقی تئاتر ایران روی صحنه رفته است، بیان کرد: عبارت «بامانی» که برای فعالیت های گروه موسیقی مان انتخاب کردیم مشتمل و برگرفته از سه واژه «بابا»، «مامان» و «نی نی» است که همین موضوع به خودی خود موید تمرکز و توجه ما روی گروه سنی کودک و خردسال است که بتوانیم با زبان موسیقی و نمایش علاوه بر اجرای یک فضای کمتر تجربه شده در ایران و ایجاد یک فضای سرگرم کننده برای کودکان ایران، مفاهیم تربیتی و آموزشی را در قالب یک کنسرت ارایه دهیم.
وی که طی سال های اخیر در پروژه های مختلف تئاتری و تلویزیونی مرتبط با گروه سنی کودک و نوجوان فعالیت های زیادی را در عرصه آهنگسازی و بازیگری انجام داده، درباره انگیزه برگزاری کنسرت ویژه گروه سنی خردسال و کودک گفت: در این سال ها همواره به این موضوع فکر می کردم که ای کاش شرایطی فراهم می شد تا آن دسته از خردسالان و کودکانی که با والدین خود به کنسرت های پاپ و سنتی می روند، فضایی را پیش روی خود داشته باشند که کنسرت هایی ویژه گروه سنی آنها وجود داشته باشد. مسیری که متاسفانه در کشور ما از سابقه چندانی برخوردار نیست و آثار موسیقایی که در حوزه کودک اجرا می شوند اغلب مرتبط با جُنگ های شادی است که یک دستگاه کیبورد روی صحنه و پلی بک خوانی هم محتوای اصلی آن را تشکیل می دهد. شرایطی که می تواند در قالبی منسجم تر با یک ارکستر کامل به گوش بچه های ایران برسد.
این آهنگساز و بازیگر تاکید کرد: موضوعی که به آن اشاره کردم برای من بسیار مهم بود زیرا همواره دغدغه این را داشتم و دارم که بتوانم به سهم خودم در عین اینکه موسیقی سرگرم کننده ای را به گوش مخاطب برسانم، مفاهیم تربیتی و تعلیمی را با موسیقی سالم و غیرمخرب هم تولید کنم. مسیری که بچه ها در قالب یک کنسرت ویژه گروه سنی خردسال و کودک سازها را روی صحنه ببینند، با گروه بخوانند و در عین تعامل شنونده یک موسیقی کامل باشند. فرآیندی که بسیار هم مشکل است و تا همین جا هم ما را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است. اتفاقا در تدارک اجرایی کردن چنین رویکردی بودم که به پیشنهاد سعید ذهنی رییس انجمن صنفی موسیقی تئاتر تصمیم گرفتم برخی از آثارم در حوزه آثار نمایشی مرتبط با تئاتر کودک را تنظیم و برای اجرای زنده آماده کنم. اتفاقی که بسیار هم جذاب شد و ما را وارد مسیری کرد که بتوانیم مجموعه کنسرت هایی را با گروه «بامانی» اجرا کنیم.
آتشانی ادامه داد: مجموعه کنسرت های ما ابتدا در تالار هنر و سپس در پردیس تئاتر شهرزاد پیش روی مخاطبان قرار گرفت و خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی هم مواجه شد. مسیری که در هم جواری تئاتر و موسیقی علاوه بر خلق لحظاتی شاد و سرگرم کننده برای کودکان عزیز، مشتمل بر انتقال مفاهیم تربیتی و آموزشی از جمله «بازیافت»، «احترام به بزرگ ترها» و مواردی از این دست بدون شعار و کلیشه های رایج شد و توانست لحظات خوبی را برای مخاطبان رقم بزند.
این بازیگر و خواننده در بخش دیگری از صحبت های خود با قدردانی از والدین برای حضور در این کنسرت ها تصریح کرد: یکی از مهم ترین رویکردهایی که در این کنسرت ها به دنبال آن هستم، معرفی سازهای ایرانی و اساسا موسیقی ایرانی به مخاطبان است. البته آنچه ما در این کنسرت ها ارایه دادیم، عمدتا متمرکز بر موسیقی پاپ بود اما در این مسیر تلاش کردیم با اضافه کردن سازهای ایرانی و سازهای مرتبط با موسیقی نواحی ایران به تدریج نقش پررنگ تری را برای معرفی سازهای ایرانی طراحی کنیم. از این رو در کنسرت های پیش رو تلاش می شود که مجموعه برنامه هایی به صورت کاملا زنده و مبتنی بر سازهای ایرانی پیش روی مخاطبان قرار گیرد که مطمئنم می‌تواند با استقبال بچه ها مواجه شود.
وی در پایان با تاکید برنقش مولفه های آموزشی و تربیتی در این کنسرت‌ها گفت: در این اجراها تعامل، خنده و سرگرمی، پذیرش مفاهیم تربیتی، همراهی کودکان و مسایلی از این دست برای ما حرف اول را می زند و چه قدر خوب که در این چند کنسرت شاهد تحقق چنین رویکرد تعامل گرایانه ای بودیم. موضوع مهمی که آرزو می کنم روزی بتوانم برای همه بچه های سرزمینم آن را اجرا کنم. مسیری که هیچ پلی بکی در آن وجود ندارد و آنچه روی صحنه اجرا می شود همچون قلب راستین و پاک بچه ها اجرای واقعی از موسیقی است که ساز در آن مهم ترین نقش را دارد. مسیری که امیدوارم بتوانم در گام های بعدی آن را پخته تر، سنجیده تر و منسجم تر اجرا کنیم. شرایطی که اگرچه هنوز هیچ اسپانسر و حامی ندارد اما باور دارم به مدد قلب پاک کودکان سرزمینم و نیتی که داریم می تواند مسیر روشنی را برای ما ترسیم کند.
کد خبر 6090425
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»