چهار سناريو براي اقليم كردستان

خبرگزاري آريا - ابوالحسن شاکري رحيمي
شواهد گوياي اين است که اقدام‌هاي تنبيهي و «نرم» دولت عراق و دولت‌هاي‌ترکيه و ايران عليه منطقه کردستان پيگيري خواهد شد. در عين حال، احتمال بروز درگيري‌هاي درون مرزي نيز به خصوص در کرکوک وجود دارد. همه‌پرسي جدايي کردستان از عراق با وجود مخالفت‌هاي گسترده در تاريخ 25 سپتامبر 2017 برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

با اين حال، درباره وضعيت کردستان پس از همه‌پرسي هنوز نمي‌توان نظر مشخص و قاطعي عنوان کرد. با توجه به اين شرايط همه احتمالات پس از همه‌پرسي کردستان موضوع اين نوشتار است که به طور اختصار مورد بررسي قرار مي‏‌گيرد. به طور کلي مي‏‌توان چهار سناريو را براي کردستان پس از همه‌‏پرسي در نظر گرفت که در شکل زير آمده‌اند:
1 - سناريوي نخست:
محاصره و تحريم
يکي از مهم‌ترين پيامدهاي همه‌پرسي جدايي کردستان از عراق، محاصره منطقه کردستان توسط عراق و کشورهاي همسايه است. دولت عراق در پي مصوبه مجلس اين کشور همه مرزهاي خود با منطقه کردستان را بسته است. دولت‌هاي‌ترکيه و جمهوري اسلامي ايران نيز حريم هوايي خود را به روي کردستان بسته و اعلام کردند که مرزهاي زميني اين کشورها با منطقه کردستان هم بسته خواهد شد. اين کشورها معتقد هستند که توافق‌هاي مرزي و توافق‌هاي مربوط به عبور هواپيماها صرفاً با محوريت دولت مرکزي بغداد پابرجا خواهد بود زيرا اين توافق‌ها ميان دولت عراق و اين دولت‌ها منعقد شده است. در همين حال، دولت عراق از کشورهاي ديگر اعم از کشورهاي منطقه‌اي يا فرامنطقه‌اي خواست پروازهاي خود را به اربيل متوقف کنند و در عمل هيچ پروازي به فرودگاه‌هاي کردستان انجام نمي‌شود. سوال مهم اين است چرا دولت عراق و کشورهاي همسايه در نخستين واکنش به محاصره منطقه کردستان روي آوردند و پيامدهاي محاصره چيست؟
1-1 محاصره و تحريم؛ عامل شدت گرفتن مشکلات اقتصادي عديده در کردستان عراق
مي‌‌توان يکي از مهم‌ترين دلايل روي آوردن دولت عراق و مخالفان جدايي کردستان به محاصره و تحريم را در اين موضوع بيان کرد که پاشنه آشيل کردستان عراق، تنگناي ژئوپلتيکي است. کردستان عراق محصور در خشکي است و به آبهاي آزاد راه ندارد. کردستان عراق ميان چهار کشور‌ترکيه، ايران، عراق و سوريه قرار گرفته است. بنابراين، کردستان براي تعامل اقتصادي و به خصوص فروش نفت بايد از تنگناي ژئوپلتيکي خارج شود که با توجه به مخالفت کشورهاي همسايه با جدايي کردستان و واکنش آنها، خروج از اين تنگنا امکان‌پذير نيست. اين تنگناي جغرافيايي سبب شدت گرفتن مشکلات اقتصادي در منطقه کردستان خواهد شد. اين در حالي است که اين منطقه هم‌‌اکنون نيز بدهي 22 ميليارد دلاري دارد، با نرخ بالاي بيکاري مواجه و در پرداخت حقوق کارمندان نيز با مشکل مواجه است؛ به نحوي که هر چند ماه يک بار حقوق کارمندان را پرداخت مي‌کند. محاصره و تحريم اقتصادي سبب مي‌‌شود که مشکلات اقتصادي در منطقه کردستان افزايش زيادي داشته باشد زيرا اقتصاد منطقه کردستان عميقاً وابسته به نفت است و 85 درصد درآمد آن از طريق فروش نفت به دست مي‌‌آيد.
1-2 انزواي کردستان عراق
يکي از مهم‌‌ترين پيامدهاي محاصره، انزواي کردستان است. از يک سو؛ اين انزوا، يک انزواي جغرافيايي خواهد بود زيرا توسط عراق و کشورهاي همسايه «تحريم ارتباطي» شده است و از سوي ديگر اين انزوا، ديپلماتيک خواهد بود زيرا به استثناء اسرائيل، هيچ کشوري از جدايي کردستان از عراق حمايت نکرده و حتي «آنتونيو گوترش» ، دبيرکل سازمان ملل نيز با اين موضوع مخالفت کرده است. اين شرايط سبب مي‌‌شود که تشکيل کشور کردي مورد شناسايي کشورهاي ديگر و سازمان ملل متحد قرار نگيرد؛ در حالي که شناسايي کشورها و سازمان ملل متحد يکي از مهم‌‌ترين شرط‌‌ها براي تشکيل يک کشور جديد است. بنابراين، اگر اصرار مسعود بارزاني بر تشکيل کشور کردي ادامه داشته باشد، صرفاً سبب تضعيف جايگاه کردها در نظام جهاني و انزواي ديپلماتيک کردستان عراق خواهد شد.
2 - سناريوي دوم:
درگيري‌هاي پراکنده
درگيري بخش مهمي از تاريخ روابط کردها با دولت مرکزي عراق را شکل داد که ريشه اصلي آن نيز تلاش حکام عراقي براي طرد و از بين بردن هويت کردي و تقسيم آنها در شهرهاي مختلف عراق بود. همين سياست نيز سبب خيزش‌هاي متعدد کردها عليه دولت مرکزي بغداد شد؛ به نحوي که کردها خيزش‌‌هاي پراکنده‌‌اي در دهه‌‌هاي 1920، 1930، 1940، 1960، 1970و 1980 انجام دادند که «ملا مصطفي بارزاني» ، در هدايت و رهبري اين خيزش‌‌ها نقش اساسي داشت. اکنون نيز تلاش‌ تجزيه‌طلبانه کردستان عراق بر اساس فاکتور «قوم‌محوري» انجام مي‌شود و همين موضوع نيز سبب مي‌شود که پيامدهاي امنيتي اين تلاش از جمله احتمال وقوع درگيري‌هاي پراکنده بيشتر باشد. الگوي قوم‌محوري در جدايي کردستان از عراق مي‌تواند بازتوليد خشونت در عراق را در پي داشته باشد. از آنجايي که دولت عراق اقدام به انسداد مرزها با منطقه کردستان کرده و همچنين با توجه به اينکه در مناطقي نظير کرکوک جمعيت رنگارنگ و از هويت‌هاي قومي متعددي هستند، شکل‌گيري خشونت و درگيري‌هاي پراکنده (نه جنگ) اجتناب‌ناپذير به نظر مي‌رسد.
3 - سناريوي سوم:
جنگ درون‌مرزي و فرامرزي
تاريخ روابط کردها با دولت عراق ضمن اينکه مملو از درگيري‌ها و خيزش‌هاي پراکنده است، شاهد جنگ‌هاي متعدد و البته شديدي نيز است. براي مثال؛ يکي از تلخ‌ترين اتفاق‌ها براي کردها، عمليات نظامي گسترده‌‌اي با عنوان «انفال» است که در سال 1988 و تحت هدايت «علي حسن المجيد» ، پسر عموي صدام، انجام گرفت. «علي حسن المجيد» به خاطر استفاده از سلاح‌‌هاي بيولوژيکي و شيميايي عليه شهرها و روستاهاي کردنشين به «علي شيميايي» معروف شد. معروف‌‌ترين حمله شيميايي در مارس 1988 در حلبچه رخ داد. هدف اصلي حذف مقاومت کردها به هر شکل ممکن بود که حکومت عراق آنها را «خراب‌‌کارها» ناميد که شامل همه مردهاي 15 تا 70 سال بود. در طول عمليات انفال بيش از 4000 روستا تخريب، بيش از 180 هزار نفر جان خود را از دست داده و ده‌ها هزار نفر آواره شدند. سوال اين است که آيا همه‌پرسي جدايي نيز مي‌تواند سبب بروز جنگ شود؟ الگوي رفتاري دولت عراق در برخورد با همه‌پرسي جدايي کردستان گوياي اين است که دولت مرکزي بغداد به دنبال ايجاد جنگ نيست زيرا اين کشور به تازگي توانست با صرف هزينه‌هاي زياد جنگ با‌تروريست‌هاي داعش را به پايان برساند که البته هنوز بخش‌هاي اندکي از عراق در اشغال ‌تروريست‌ها قرار دارد. با اين حال، موضوع زماني متفاوت خواهد شد که مقامات کرد درصدد ضميمه کردن مناطق مورد منازعه به خصوص کرکوک به اقليم کردستان باشند. در اين صورت با توجه به اينکه مناطق مورد منازعه بخشي از منطقه کردستان نيستند و تحت کنترل دولت مرکزي بغداد قرار دارند و همچنين با توجه به اهميت ژئوپلتيکي مناطق مورد منازعه به خصوص کرکوک که پس از بصره، بيشترين چاه‌هاي نفتي در اين استان قرار دارد، امکان جنگ ميان منطقه کردستان و دولت مرکزي بغداد افزايش مي‌يابد. در همين راستا نيز طي روزهاي 15 و 16 اکتبر درگيري‌هايي ميان نيروهاي پيشمرگه و نيروهاي نظامي و امنيتي عراق در کرکوک رخ داد که سبب عقب‌نشيني نيروهاي پيشمرگه و کنترل استان کرکوک توسط دولت مرکزي بغداد پس از سه سال شد. از اين رو، مي‌توان گفت تداوم تجزيه‌طلبي کردها «خشونت‌ها و درگيري‌هاي پراکنده درون‌مرزي» ميان کردها و اقليت‌هايي نظير‌ترکمن‌ها را به خصوص در مناطق مورد منازعه اجتناب‌ناپذير مي‌سازد و پافشاري بر ضميمه کردن مناطق مورد منازعه به منطقه کردستان نيز زمينه بروز «جنگ داخلي» در عراق را تقويت مي‌کند. اما موضوع مهم اين است که همه‌‌پرسي جدايي کردستان از عراق موضوعي صرفاً «عراقي» نيست بلکه در سطح منطقه‌‌اي و به خصوص براي کشورهاي ايران،‌ترکيه و سوريه نيز حايز اهميت است. هر يک از اين کشورها همه‌‌پرسي جدايي کردستان از عراق را يک تهديد جدي مي‌‌دانند. دولت رجب طيب اردوغان با داشتن دست کم 15 ميليون جمعيت کرد نگران تبعات جدايي کردستان از عراق بر جمعيت کرد‌ترکيه است. جمهوري اسلامي ايران نيز علاوه بر نگراني درباره تاثيرگذاري اين همه‌‌پرسي بر جمعيت کرد، نگران اين است که جدايي منطقه کردستان به تقويت نفوذ اسرائيل در منطقه کردستان و هم‌مرز شدن آن با جمهوري اسلامي ايران منجر شود. از اين رو، تهران و آنکارا با قاطعيت با همه‌‌پرسي جدايي کردستان از عراق مخالفت کردند و حتي اين موضوع سبب نزديکي بيشتر دو کشور شده است؛ به نحوي که پس از برگزاري همه‌‌پرسي جدايي کردستان ابتدا «ژنرال حلوصي آکار» ، رئيس ستاد ارتش‌ترکيه و سپس «رجب طيب اردوغان» ، رئيس جمهوري‌ترکيه به تهران سفر و با مقامات نظامي و سياسي جمهوري اسلامي ايران ديدار و گفتگو کردند که محور اصلي اين گفتگوها نيز مخالفت با جدايي کردستان از عراق بود. اگرچه شکل‌‌گيري يک جنگ فرامرزي بعيد به نظر مي‌‌رسد، اما اگر اين همه‌‌پرسي سبب عملي شدن نگراني‌‌هاي داخلي‌ترکيه درباره جمعيت کرد اين کشور و تحرکات پ. ک. ک عليه‌ترکيه شود و در عين حال، اگر سبب فعال شدن برخي احزاب معارض ايران مانند «کوموله» و «پژاک» شود، امکان شکل‌گيري جنگ فرامرزي عليه منطقه کردستان عراق وجود دارد.
4 - سناريوي چهارم:
ميانجي‌گري بازيگر ثالث
چهارمين سناريويي که درباره جدايي کردستان از عراق مي‌توان مطرح کرد، ميانجي‌گري بازيگر ثالث است. در صورتي که منطقه کردستان بر اجرايي کردن نتيجه همه‌پرسي که همان جدايي اين منطقه از عراق و تجزيه اين کشور است، و دولت عراق نيز بر تداوم محاصره و اقدام‌هاي تنبيهي خود عليه منطقه کردستان پافشاري کند، احتمال ميانجي‌گري بازيگر ثالثي وجود دارد. ميانجي‌گري بازيگري ثالث قطعاً با دادن امتيازهايي از سوي طرفين همراه خواهد بود. با توجه به اينکه مسعود بارزاني و دولت منطقه کردستان نيز مي‌توانند از ميانجي‌گري بازيگر ثالث ميان اربيل و بغداد، ذينفع باشند و شاهد يک بازي «باخت-برد» به نفع عراق نباشند، گزينه مطلوب بارزاني مي‌تواند در شرايط کنوني و با تداوم فشارها بر منطقه کردستان، ميانجي‌گري بازيگر سوم باشد. اگرچه کشورهايي نظير ايران،‌ترکيه، عربستان سعودي، روسيه، فرانسه، انگليس و آمريکا براي ميانجي‌گري ميان منطقه کردستان و دولت بغداد اعلام آمادگي کردند، اما به نظر مي‌رسد که در نهايت سازمان ملل متحد مي‌تواند ميانجي‌گري را انجام دهد. ميانجي‌گري بازيگر ثالث مي‌تواند به نتايج زير منتهي شود:
4-1 دادن برخي امتيازها از طرف بغداد به اربيل و لغو نتيجه همه‌پرسي (برد-برد)
با توجه به اينکه دولت عراق و کشورهاي همسايه با جدايي کردستان از عراق مخالفت کرده و جامعه‌ بين‌الملل نيز از شناسايي دولت کردي خودداري مي‌کند، احتمال برگزاري مذاکره ميان اربيل و بغداد با ميانجي‌گري بازيگر ثالث قوت مي‌گيرد که از نتايج اين سناريو، تلاش طرفين براي رقم زدن نتيجه برد-برد است. اين امتيازها مي‌تواند شامل پرداخت بودجه عقب افتاده به اربيل، موافقت براي فروش نفت بيشتر توسط اربيل و گفتگو درباره مناطق مورد منازعه مطابق قانون اساسي عراق باشد. در مقابل؛ دولت منطقه کردستان نيز نتيجه همه‌پرسي را لغو خواهد کرد و به عنوان منطقه‌اي فدرال و بخشي از تماميت ارضي عراق باقي خواهد ماند. احتمال وقوع اين نتيجه از دل ميانجي‌گري احتمالي با امکان وقوع زياد است.
4-2 تعيين زمان‌بندي براي جدايي کردستان از عراق: مدل سودان- سودان
مسعود بارزاني، رئيس منطقه کردستان عراق بارها اعلام کرد که برگزاري همه‌پرسي جدايي کردستان از عراق به منزله جدايي فوري اين منطقه از عراق نخواهد بود بلکه اين جدايي در يک فرآيند دو يا سه ساله رخ خواهد داد. از اين رو، بارزاني در فضاي پساهمه‌پرسي نيز اعلام کرد که آمادگي تعليق نتيجه همه‌پرسي براي مدت دو سال را دارد. در واقع اين بازه زماني دو يا سه ساله با هدف حل مشکلات طرفين از جمله مناطق مورد منازعه مطرح شده که در نهايت به جدايي کردستان مي‌انجامد. به عبارت ديگر، طرفين براي جدايي کردستان از عراق در شرايط خاصي که از جمله آن باقي ماندن کرکوک در تماميت ارضي عراق خواهد بود، توافق و مدل سودان-سودان را اجرا کنند.
4-3 توافق درباره ايجاد
سيستم کنفدرالي
يکي از مهم‌ترين نتايج ميانجي‌گري ميان کردها و دولت بغداد، مي‌تواند حرکت کردستان به سوي کنفدرالي شدن باشد که گزينه مطلوب مسعود بارزاني نيز است. به لحاظ حقوقي دامنه اختيارات و صلاحيت‌هاي سيستم کنفدرالي گسترده‌تر از سيستم فدرالي است. در نظام کنفدرال هر يک از واحدهاي تشکيل‌دهنده مستقل از يکديگر عمل مي‌کنند. کنفدراسيون اتحاد دولت‌هاي مستقل است که بنا به برخي مقاصد مشترک متحد شدند، اما از نظر حقوقي هر يک از اين دولت‌ها هرگاه بخواهند حق دارند از آن بيرون آيند. حرکت در مسير کنفدرالي شدن کردستان، اقدامي خلاف قانون اساسي عراق محسوب مي‌شود زيرا مطابق قانون اساسي، نظام سياسي اين کشور، فدرال است. در واقع کنفدرالي شدن کردستان به معناي جدايي آن از عراق محسوب مي‌شود و موافقت دولت عراق با آن نيز تقريباً در شرايط کنوني بعيد به نظر مي‌رسد.
5- شکست همه‌پرسي و
بازگشت به قبل از آن
يکي از سناريوهاي محتمل براي کردستان پس از همه‌پرسي، شکست اين همه‌پرسي در اثر نتايج حاصل از الگوي رفتاري سه کشور عراق،‌ترکيه و ايران و همچنين شدت گرفتن اختلاف‌هاي داخلي در منطقه کردستان است. شکست همه‌پرسي به منزله شکست مسعود بارزاني، رئيس منطقه کردستان است و مي‌توان انتظار داشت که وي با برکناري از ساختار قدرت در منطقه کردستان (يکي از مطالبه‌هاي اصلي منتقدان بارزاني نيز برکناري وي از رياست منطقه است) ، به دليل رفتار تجزيه‌طلبانه‌اي که عليه تماميت ارضي عراق انجام داد تحت پيگرد قضايي دولت عراق قرار گيرد يا از کردستان خارج شود و يا اينکه با انعطاف دولت مرکزي بغداد و چشم‌پوشي از تخلفي که مرتکب شد، در منطقه کردستان بدون ورود به سياست به زندگي خود ادامه دهد.
نتيجه‌گيري
شواهد گوياي اين است که اقدام‌هاي تنبيهي و «نرم» دولت عراق و دولت‌هاي‌ترکيه و ايران عليه منطقه کردستان پيگيري خواهد شد. در عين حال، احتمال بروز درگيري‌هاي درون مرزي نيز به خصوص در کرکوک وجود دارد. با توجه به اين شرايط، مي‌توان محتمل‌ترين سناريو براي کردستان پس از همه‌پرسي را «ميانجي‌گري بازيگر ثالثي» عنوان کرد که مطلوب‌ترين نتيجه آن نيز براي اربيل و بغداد مي‌تواند اعطاي امتياز از جانب عراق و لغو نتيجه همه‌پرسي و باقي ماندن منطقه کردستان تحت تماميت ارضي عراق باشد که به نوعي بازي «برد-برد» است. در واقع؛ ميانجي‌گري بازيگر ثالث پس از وقوع سناريوهاي سه‌گانه (محاصره و تحريم، درگيري‌هاي پراکنده، جنگ درون‌مرزي و فرامرزي) محقق خواهد شد که مي‌تواند با توجه به پيامدهاي سناريوهاي سه‌گانه ذکر شده منتهي به توافقي براي پايان دادن به بحران کردي در عراق شود. تحقق اين سناريو به منزله اشتباه بودن برگزاري همه‌پرسي توسط دولت محلي کردستان است زيرا بي‌اعتمادي ميان بغداد و اربيل در اثر اين اقدام بيش از زمان قبل از برگزاري همه‌پرسي افزايش خواهد يافت.

منبع: خبرگزاری آریا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۵۶۷۹۱۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بارزانی به دیدار رئیسی رفت + تصاویر

به گزارش همشهری‌آنلاین، «نچیروان ادریس مصطفی بارزانی» با سید ابراهیم رئیسی در محل نهاد ریاست جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد.

رییس اقلیم کردستان عراق ظهر روز گذشته - یکشنبه ۱۶ اردیبهشت ماه - در صدر هیاتی به تهران سفر کرده است.

کد خبر 849674 برچسب‌ها خبر ویژه عراق - اقلیم کردستان ایران و عراق سید ابراهیم رئیسی