شرح و تفسیر حکمت 231 نهج البلاغه با موضوع تفاوت میان عدالت و احسان
تاریخ انتشار: ۱۹ آذر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۹۹۳۳۰۹
نهج البلاغه با مرور قرنها نه تنها تازگی و جذابیت خویش را حفظ کرده که فزونتر ساخته است و این اعجاز نیست مگر به سبب ویژگی هایی که در شکل و محتوا است. این امتیاز را جز در مورد قرآن نمی توان یافت که در کلام امام علی (ع) درباره قرآن آمده است: « ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه و لاتنقضی غرائبه » قرآن کتابی است که ظاهری زیبا و باطنی عمیق دارد، نه شگفتی های آن پایان میپذیرد و نه اسرار آن منقضی میشود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سخنان امام علی (ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت. سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بالغ بر هزار سال از عمر این کتاب شریف میگذرد. هر چند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاشهایی به عمل آوردند، اما کار سید رضی به خاطر ویژگی هایی که داشت درخشید و ماندگار شد، چون سید رضی دست به گزینش زده بود.
شرح و تفسیر حکمت 231 نهج البلاغه
امام علی (علیه السلام) در تفسیر آیه شریفه (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ) فرمودند:(إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ) الْعَدْلُ: الاِْنْصَافُ، وَالاِْحْسَانُ: التَّفَضُّلُ. عدالت همان رعایت انصاف (و پرداختن حق مردم) و احسان به معناى نیکى بیشتر (از حد انصاف) است.
امام(علیه السلام) در این گفتار پربارش به تفسیر آیه 90 سوره «نحل»: (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ)اشاره کرده مى فرماید: «عدالت همان رعایت انصاف (و پرداختن حق مردم) و احسان به معناى نیکى بیشتر (از حد انصاف) است»; (فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ) الْعَدْلُ الاِْنْصَافُ، وَالاِْحْسَانُ التَّفَضُّلُ).
خداوند در این آیه شریفه به سه چیز امر و از سه چیز نهى کرده است، مى فرماید: «خداوند به عدل و احسان و کمک به خویشاوندان فرمان و از فحشا و منکر و ستم نهى مى کند» و در پایان آیه مى افزاید: «خداوند به شما اندرز مى دهد تا متذکر شوید»; (إِنَّ اللهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِى الْقُرْبَى وَیَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ). این آیه دربرگیرنده یکى از جامع ترین برنامه هاى اجتماعى بشر است که هر گاه جامه عمل به خود بپوشد، امنیت و آرامش بر او حکمفرما مى شود. در این که میان عدل و احسان چه تفاوتى است مفسران احتمالات فراوانى ذکر کرده اند. بعضى گفته اند: عدل اداى واجبات و احسان انجام مستحبات است؛ برخى دیگر عدل را توحید و احسان را اداى واجبات مى دانند و عدّه اى عدالت را به معناى هماهنگى ظاهر و باطن و احسان را به معناى برترى باطن نسبت به ظاهر دانسته اند.
این تفسیر نیز از سوى گروهى عنوان شده که عدالت مربوط به جنبه هاى عملى و احسان مربوط به جنبه هاى گفتارى است. ولى از همه این تفسیرها بهتر همان است که در کلام امام(علیه السلام) آمده که عدل را به معناى انصاف تفسیر فرموده، زیرا رعایت انصاف آن است که حق کسى را به او بپردازند (و به نظر مى رسد که این واژه از ماده «نصف» گرفته شده زیرا هرگاه انسان در حقوق مشترک آن را تنصیف کند رعایت عدالت را به طور کامل کرده است). سپس این واژه به معناى هرگونه عدالت آمده است. «احسان» همان گونه که از مفهوم آن استفاده مى شود، نیکى کردن به دیگران است و این نیکى همان تفضل است که امام(علیه السلام) در کلام بالا فرموده است.
بدون شک برقرار شدن نظم جامعه انسانى بدون عدل و انصاف و احسان و تفضل امکان پذیر نیست، زیرا ترک عدالت و انصاف سبب خشم کسانى مى شود که حقوقشان پایمال شده و طبعا برمى خیزند و نظم جامعه را به هم مى ریزند و چه بسا منجر به خون ریزى هاى وسیعى گردد. در مورد «احسان» بسیار مى شود که تنها با استفاده از اصل عدالت و انصاف مشکلات جامعه حل نمى گردد; مثلاً سیل عظیمى آمده و خانه هاى فراوانى را ویران کرده و یا زلزله شدیدى رخ داده و منجر به ویرانى هاى وسیعى شده است. در اینجا نمى توان تنها با استفاده از حقوق واجب و حتى مالیات هاى معمولى مشکلات را حل کرد. اینجاست که اصل احسان و تفضل باید به میدان آید و نیکوکاران دامن همت به کمر بزنند، ویرانى ها را آباد و ضایعات را جبران و مشکلات ناشى از حوادث را حل کنند. گاه در یک خانواده نیز مشکلاتى به وجود مى آید؛ مثلاً شوهر در حادثه اى از دنیا مى رود و اطفال صغیر او باقى مى مانند. اینجاست که باید افراد فامیل صرف نظر از اصل عدالت به سراغ احسان و تفضل بروند و ایتام را تحت حمایت خود قرار دهند و مشکلات آن خانواده را حل کنند; خواه یک نفر اقدام به این کار کند یا همه فامیل دست به دست هم دهند. در معانى الاخبار که این حدیث را قبل از سید رضى نقل کرده مى خوانیم: امیرمؤمنان بر اصحاب وارد شد در حالى که آنها درباره مروت بحث مى کردند. فرمود: چرا در این باره به سراغ قرآن نمى روید؟ عرض کردند: کجاى قرآن درباره مروت بحث کرده؟ فرمود: این آیه شریفه که مى فرماید: (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ)عدل همان انصاف است و احسان همان تفضل.
در حدیثى که مرحوم طبرسى آن را در مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث نقل کرده مى خوانیم: «عثمان بن مظعون» که از صحابه معروف پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) است مى گوید: من در آغاز اسلام را به طور ظاهرى پذیرفته بودم نه با قلب و جان. این وضع ادامه داشت تا آنکه روزى خدمت آن حضرت بودم دیدم در فکر فرو رفته، ناگهان چشم خود را به طرف آسمان دوخت، گویا پیامى را دریافت مى دارد. وقتى که به حال عادى برگشت از ماجرا پرسیدم فرمود: هنگامى که با تو سخن مى گفتم ناگهان جبرئیل را مشاهده کردم که این آیه را براى من آورد: (إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسانِ…) عثمان مى گوید چنان محتواى آیه در قلب من اثر گذاشت که اسلام همان لحظه در جان و روح من جاى گرفت.
منبع: افکارنيوز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.afkarnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «افکارنيوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۹۹۳۳۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
طرح دانشگاه حکمت بنیان در ۱۰ دانشگاه اجرایی شد
به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، رشید جعفرپور قائممقام و مشاورمعاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، در آئین در دوره آرمان دختران برگزار شد، بیان کرد: طبق فرمایش مقام معظم رهبری جهتدهی علم و عالم در دانشگاهها باید بهطورجدی لحاظ شود و دانشجویان و اساتید بهعنوان سفیران مبانی اندیشه انقلاب اسلامی این مبانی را در سطح دانشگاه گسترش دهند.
وی با بیان اینکه برگزاری این دورهها به شما کمک میکند با مبانی اندیشه انقلاب اسلامی بهویژه مبانی اندیشه امام راحل و مقام معظم رهبری آشنا شوید، ابراز داشت: شما سفیران این اندیشهها هستید و باید این اندیشه را به دانشجویان منتقل کنید و در هر محفلی مبلغ آن باشید.
قائممقام و مشاور معاون فرهنگی وزارت علوم ضمن اشاره به دیدار مقام معظم رهبری با تشکلهای دانشجویی بیان کرد: رهبری در این دیدار برای دانشگاه سه وظیفه مشخص کردند، تولید علم، تولید عالم و جهتدهی علم و عالم و فرمودند که در تولید علم موفق عمل کردیم و تولید مقالات علمی، نشریات و کتابهای حوزه دانشگاه مؤید این امر است.
وی ادامه داد: در حوزه تولید علم دارای رتبه پانزدهم یا شانزدهم در منطقه هستیم و در بسیاری از حوزهها در رتبههای ۱ تا ۱۰ قرار داریم. در حوزه تولید عالم هم گامهای بسیار خوبی برداشتهایم، ۱۵ میلیون فارغالتحصیل دانشگاهی، بیش از ۳ میلیون دانشجوی در حال تحصیل و بیش از صدها هزار استاد تربیت کردهایم که در شرایط موجود ۱۰۰ هزار استاد در حال تدریس هستند و اینها نشانگر موفقیت ما در زمینه تولید عالم است. از عدالت آموزشی و تنوع دانشگاهی خوبی برخورداریم، اما همانطور که مقام معظم رهبری متذکر شدند، در زمینه جهتدهی علم و عالم دچار ضعفهایی هستیم.
مشاور معاون فرهنگی وزارت علوم در ادامه به ارائه راهکارهایی در زمینۀ جهتدهی علم و عالم پرداخت و گفت: باید بازنگری در محتواهای علمی بهویژه در علومانسانی صورت بگیرد؛ چون متأسفانه هنوز متون علمی علومانسانی بر اساس نظریات غربی نوشته شده و نتوانستهایم نظرات خوبی در این زمینه تولید و ارائه نمائیم.
وی افزود: همچنین باید تمهیداتی اندیشیده شود که تلفیق علم و دین در دانشگاه صورت گیرد و الگوهایی بر اساس الگوهای ایرانی - اسلامی طراحی و شخصیتهایی مثل بوعلی سیناها و سهروردیها بهعنوان الگوی اساتید در وزارت علوم لحاظ شود تا اساتید علاوه بر اینکه به علم روز مسلط هستند آموزههای دین مبین اسلام را نیز به دانشجویان بهتر منتقل کنند.
وی همچنین از لزوم طراحی دانشگاههای حکمت بنیان خبر داد و اظهار داشت: خوشبختانه دانشگاههای حکمت بنیانی توسط وزارت علوم در حال توسعه است که تا کنون در ۱۰ دانشگاه اجرایی شده است. در این دانشگاهها حکمت اسلامی مبنای دانشگاه قرار دارد.
راهکار دیگر برای جهتدهی علم و عالم طبق گفته جعفرپور ارائه الگوهای شاگردپروری مبتنی بر ایران اسلامی بود که اشاره به این اصل مهم دارد که اساتید مثل سنت سرآمدان علم در منطق اسلامی شاگردپروری کنند و کلاسها اینگونه نباشد که اساتید محترم به ارائه درس بپردازند و شاگردان مستمع صِرف باشند؛ بلکه دانشجویان از همان ابتدای راه آرام آرام طی دوره با اساتید پرورش یابند.
جعفرپوردر بخش دیگری از سخنانش ضمن اشاره به تاریخچه شکلگیری انقلاب اسلامی و اثرات آن در بیداری جهانی اظهار کرد: انقلاب اسلامی در بازه زمانی شکل گرفت که دو اردوگاه جهان را قبضه کرده بودند، لیبرالیسم که غرب را تسخیر کرده بود و کمونیسم که شرق دنیا را در حیطه قدرت خود قرار داده بود و در این تقسیم دوگانه، دنیا دوقطبی شده بود و هر رخداد و یا اتفاقی که در دنیا رخ میداد به یکی از این دو قطب نسبت داده میشد.
وی در ادامه بیان کرد: فارغ از توضیح مبانی این دو قطب که تشریح آن در این نشست میسر نیست، هر دوی آنها یک نقص جدی داشتند و آن نقص فاحش این بود که توحید و خدا آگاهی در نهاد این دو وجود نداشت. نه لیبرالیسم باوری به خدا و ایمان داشت و نه کمونیسم؛ هر دو دنیا را محدود به همین جهان مادی و فیزیکی که در آن زندگی میکنیم، محصور کرده بودند.
مشاور معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تصریح کرد: انقلاب اسلامی یک طریق جدید، یک طلیعه نو و یک افق وسیع ترسیم کرد که در آن توحید و خداباوری بنیان و محور اصلی آن بود. این دو اردوگاهی که عرض کردم، خیلی تلاش کردند که انقلاب اسلامی را به خود نسبت دهند بهخصوص کمونیست که همعصر بود با انقلابهایی که در آن زمان رخ داده بود. تا اینکه شعار اصلی انقلاب اسلامی «نه شرقی، نه غربی» از سوی جمهوری اسلامی سر داده شد تا به آنان اثبات کند که ما نه لیبرالیسم را قبول داریم و نه کمونیسم را.
وی با بیان اینکه در واقع انقلاب اسلامی از یک منبع سرشار الهی که مسیر زندگی ما را مشخص میکند، الهام گرفته شده است، افزود: درست زمانی که معنویت در جهان رنگ باخته بود، انقلاب اسلامی متولد و متبلور شد و آن نقیصه بزرگی که این دو رویکرد داشت را پوشش داد و یک راه جدید نه فقط برای نجات ایران که مسیری متعالی برای نجات بشریت باز کرد و این افق جدید با توجه به آموزههای دینی و با تکیه بر خداباوری و اعتماد به مردم در انقلاب اسلامی تدوین شد.
وی در ادامه بیان کرد: اول «یاد خدا» و دوم «پشتوانه مردمی» سنگ بنای انقلاب اسلامی را شکل داد که مبنای این دو «مردمسالاری دینی» را بوجود آورد و نکته مهم نیز در همین امر مستتر است که آن جوهره دینی در آن دو مکاتب قبلی وجود نداشت. در حقیقت مردمسالاری دینی با این آموزهها در انقلاب اسلامی پایهگذاری، تشکیل و تبیین شد.
جعفرپور ضمن اشاره به توجه امام راحل به همین موضوع مهم خاطرنشان کرد: در طول این سالها در همه اندیشه و عملکرد امام راحل ردپای توجه به مردمسالاری دینی مشهود است و حتی در وصیتنامه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی نیز آمده است که مردم ایران از مردم زمان پیامبر اکرم (ص) و سیدالشهدا (ع) بهتر هستند. درواقع آموزههای دینی و پشتوانه مردمی مردمسالاری دینی را در ایران شکل داد و تا الان نیز پیشرفت انقلاب اسلامی از همین مسیر انجام شده چرا که سیره امام راحل و سیره مقام معظم رهبری نیز در طول این مسیر خداباوری و اتکای به مردم بوده است.
وی ادامه داد: از همان روز اول که ملت ایران شعار «نه شرقی نه غربی» سردادند، هیچگونه نگاه محدودی نداشتند؛ بلکه همیشه در حال ترسیم افقهای وسیعتر برای بیداری دنیا بودند. ۱۰ سال پیش که مقام معظم رهبری نامهای به دانشجویان سراسر دنیا مخابره کردند، مورد نقد برخی قرار گرفت که از حکمت آن بیاطلاع بودند؛ اما امروز شاهد نتیجه آن نامهنگاریها و ثمره دهها سال تلاش جمهوری اسلامی در بیداری در سطح جهان هستیم.
مشاور معاون فرهنگی اجتماعی وزیر علوم خاطرنشان کرد: بیداری اسلامی که معمولاً در حوزه کشورهای مقاومت و کشورهای اسلامی صورت میگرفت، اینک از سطح کشورهای اسلامی خارج شده و به تعبیری بیداری اسلامی به یک بیداری جهانی و مقاومت اسلامی به یک مقاومت جهانی تبدیل شده است. دیدیم که چگونه دانشجویان غربی و اروپایی با شنیدن صدای فطرت آزادیخواهی که از نظام ما آغاز و به قلب اروپا و آمریکا صادر شد، لبیک گرفتند. هیچوقت این تحلیل وجود نداشت که روزی در قلب آمریکا، در کشور کلمبیا در چهل، پنجاه دانشگاه اصلی دنیا پرچم جمهوری اسلامی برافراشته شود که این امر نشان میدهد مسیر انقلاب اسلامی مسیر درستی است و ما نباید بگذاریم که این ندا خاموش شود و تا آزادی قدس شریف باید این مسیر را باقدرت ادامه دهیم.
جعفرپور در پایان خطاب شرکت کنندگان در این دوره گفت: دورهای که در آن قرار دارید مبتنی بر اندیشههای مقام معظم رهبری است. ایشان چه در جایگاه رهبری و چه در جایگاه فردی انسانی فرهیخته و حکیم هستند که اندیشههای ایشان بسیار متقن است و محورهای راهگشایی را بیان میکنند که آینده اثبات میکند چه قدر این فرمایشات راهبردی و حکیمانه است.
انتهای پیام/