به نقل از «شبستان»

نهضت ملی شدن نفت؛ نقطه عطف جنبش بیداری و ضد استعماری ایران

تاریخ انتشار: ۲۹ اسفند ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۳۱۷۴۹۵۰

نهضت ملی شدن نفت از نقاط برجسته و غرور انگیز جنبش بیداری و ضد استعماری ملت ایران در قرن بیستم است که تاثر قاطع بر شکل گیزی مبارزات ضد استعماری همه ملل شرق داشت.

به گزارش خبرگزاری شبستان، نهضت ملی شدن نفت از نقاط برجسته و غرور انگیز جنبش بیداری و ضد استعماری ملت ایران در قرن بیستم است که تاثر قاطع بر شکل گیزی مبارزات ضد استعماری همه ملل شرق داشت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ملت ایران و دکترمحمد  مصدق قهرمانان اصلی نهضت ملی شدن نفت ایران هستند که نقش قاطع در پیشبرد این جنبش ملی و ضد انگلیسی داشتند.

 

 ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱/ ۱۲۸۰ با مظفر الدین شاه قاجار قرار دادی امضا کرد تا به اکتشاف و استخراج نفت در ایران بپردازد. که به «قرارداد دارسی» معروف شد و به مدت نیم قرن، اسباب تسلط انگلیس بر امور  سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی ایران شد. قرارداد دارسی به شکلی دیگر در سال  ۱۳۱۲  با رضا پهلوی تمدید شد. اما پس از جنگ جهانی دوم  منافع نامشروع بریتانیا در ایران در روندی تدریجی از سوی ملت  ایران مورد تعرض و انتقاد قرار گرفته و منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ شد.

 

روند ملی شدن نفت ایران

 کارگران نفت جنوب در خوزستان دست به اعتصاب عمومی تیر ۱۳۲۵ زدند. به تحریک شرکت نفت انگلیس و ایران که در ید و سلطه انگلیسی ها بود، پلیس و فرمانداری نظامی  حکومت پهلوی دوم۸۳  نفر از کارگران را در کشتار ۲۳ تیر ۱۳۲۵ کشتند. موج مخالفت با سلطه انگلیس بر نفت ایران از سوی ملیون و علماء در ایران گسترش یافت. آیت الله کاشانی در موفقیت و همگانی شدن نهضت ملی نفت در کنار دکتر مصدق نقش مهمی داشت.  آیات: خوانساری، محلاتی و شاهرودی از جمله روحانیون دیگری بودند که به حمایت از ملی شدن صنعت نفت برخاستند. در انتخابات مجلس شانزدهم ( ۱۳۲۸) در پی تقلبات  گسترده و مداخلات شاه و دربار، صندوقهای ساختگی آراء تهران باطل شد. عبدالحسین هژیر وزیر دربار بقتل رسید و در نوبت دوم انتخابات، دکتر مصدق به مجلس راه یافت.

 

 پس از کارشکنی‌ها و شگردهای توطئه‌آمیز رزم‌ آرا که نخست وزیر بود، رهبران نهضت ملی شدن نفت به این نتیجه رسیدند که در این برهه ، مانع اصلی داخلی، رزم آرا ست. در آن زمان نهضت مردمی به رهبری آیت الله کاشانی، جبهه ملی به رهبری دکترمصدق به همراه برخی از نمایندگان مجلس و فداییان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی برای ملی شدن نفت تلاش می‌کردند. نواب صفوی و فداییان اسلام تصمیم گرفتند تا عامل داخلی سد راه نهضت ملی نفت ، رزم‌ آرا را از میان بردارند.

 

 تصویب طرح ملی شدن نفت در مجلس شورای ملی ایران

  پس از کشته شدن نخست‌وزیر وقت سپهبد رزم‌آرا در روز چهارشنبه ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ از سوی خلیل طهماسبی از اعضای جمعیت فدائیان اسلام ، طرح ملی شدن صنایع نفت به رهبری دکتر مصدق در مجلس تصویب شد. قانون ملی شدن صنعت نفت پیشنهادی بود که به امضای همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی ایران در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ به مجلس ارائه شد و تصویب گردید.

 

متن پیشنهاد تصویب شده:

«به‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نمائیم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرارگیرد.»

 کمیسیون مخصوص نفت کمیسیونی بود که در اول تیر ۱۳۲۹ در دوره شانزدهم مجلس شورای ملی ایران برای رسیدگی به لایحه نفت (معروف به لایحه گس-گلشائیان) تشکیل شد.

 اعضای کمیسیون عبارت بودند از:

 دکتر مصدق،  دکتر علوی، ناصر ذوالفقاری، جواد گنجه‌ای، فقیه‌زاده، اللهیار صالح، حسین مکی، خسرو قشقائی، سرتیپ‌زاده، جمال امامی، جواد عامری، دکتر نصرت‌الله کاسمی، حائری‌زاده، عبدالرحمن فرامرزی، دکتر محمدعلی هدایتی، دکتر شایگان، میرسیدعلی بهبهانی و پالیزی. مجلس سنا نیز این پیشنهاد را در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ تصویب کرد و پیشنهاد قانونی شد.

 

نخست وزیری دکتر مصدق

حسین علاء پس از ترور رزم آراء در اسفند ۱۳۲۹ نخست‌وزیر شد اما در اردیبهشت ۱۳۳۰ استعفا داد.  پس از استعفای او  در شور و اشتیاق عمومی دکتر مصدق به نخست وزیری رسید و برنامه خود را اصلاح قانون انتخابات و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت اعلام کرد.

 

پس از نخست وزیر شدن مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ و اصلاح جزیی در گزارش ۹ ماده‌ای کمیسیون نفت، اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در سرلوحه برنامه دولت مصدق قرار گرفت.

 

با ملی شدن نفت هیئت خلع ید به ریاست مهندس مهدی بازرگان به جنوب عزیمت نمود و تابلوی « ریاست شرکت» از سر در دفتر مرکزی خرمشهر کنده شد و به جای آن “هیئت مدیره موقت ” نصب گردید.  و مهندس بازرگان به عنوان رییس هیئت مدیره موقت انتخاب شد. از آن پس کلیه تاسیسات و ادارات شرکت زیر نظر هیئت مدیره جدید بود؛ انگلیسی ها که از این رویداد ناراضی بودند، دستور دادند که همه کارکنان خارجی صنعت نفت ایران را ترک نمایند و در تاریخ دهم مهرماه  ۱۳۳۰ این اتفاق افتاد به این خیال خام که ایرانیات توان تولید و مدیریت نفت را ندارند. اما متخصصین وطن دوست ایرانی موفق به مدیریت علمی صنعت نفت گردیدند.

 

 در پی شکایت دولت انگلیس از دولت ایران و طرح این شکایت در شورای امنیت سازمان ملل، دکتر مصدق عازم نیویورک شد و به دفاع از حقوق ملت ایران پرداخت. سپس به دادگاه لاهه رفت و با توضیحاتی که در مورد قرارداد نفت، شیوه انعقاد و تمدید آن داد، دادگاه بین‌المللی خود را صالح به رسیدگی به شکایت بریتانیا ندانست و دکتر مصدق به مدد حمایت ملت ایران و کاردانیش موفق شد که انگلیسی ها را در مجامع حقوقی بین المللی شکست دهد.

 

 ۳۰ تیر ۱۳۳۱

 دکتر مصدق برای جلوگیری از کارشکنی‌های ارتش و دربار، درخواست انتقال وزارت جنگ به دولت را از شاه نمود. این درخواست از طرف شاه رد شد. به همین دلیل دکتر مصدق از نخست‌وزیری در ۲۵ تیرماه ۱۳۳۱ استعفا کرد. مجلس، قوام‌السلطنه را به نخست‌وزیری انتخاب کرد و او با صدور بیانیهٔ شدیدالحنی نخست‌وزیری خود را اعلام نمود و آزادی‌های سیاسی را محدود کرد و با ارعاب و تهدید مردم، مراکز حساس شهر را به اشغال نیروهای نظامی درآورد.

 

آیت الله کاشانی با صدور اعلامیه‌ای مردم را  علیه قوام تهییج کرد؛ در روز ۲۹ تیر ماه کاشانی اعلام کرد که «اگر قوام نرود اعلام جهاد میکنم و خودم کفن پوشیده با ملت در پیکار شرکت نماییم.»  پس از آن، در سی‌ام تیرماه بازار تعطیل شد و مردم به خیابان‌ها آمدند و خواستار سرنگونی قوام السلطنه شدند. به دستور شاه مردم به گلوله بسته شدند و عده‌ای کشته شدند. شاه، وزیر دربار خود را نزد کاشانی فرستاد تا با تطمیع و دادن امتیاز ایشان را به سکوت وادار کند؛ اما کاشانی به وزیر دربار گفت: «اگر بی درنگ دکتر مصدق بر سر کار باز نگردد، شخصاً به خیابان رفته و مبارزه مردم را مستقیماً متوجه دربار می‌کنم.»

 

 با ادامه تظاهرات و کوشش‌ها و اعتراضات نمایندگان طرفدار دکتر مصدق در مجلس و دیدار عده‌ای از آن‌ها با شاه، تیراندازی قطع شد. شاه ناچار دوباره به نخست‌وزیری دکتر مصدق رضایت داد.

 

 دستاورد نهضت ملی نفت ایران

بعد از کودتای انگلیس_ آمریکایی علیه دولت قانونی دکتر مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، کنسرسیوم بین‌المللی بر صنعت نفت ایران مسلط شد اما دستاوردهای فکری جنبش ملی شدن صنعت نفت در تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران ماندگار گردید.

 

 دوره تاریخی ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ با تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت به اوج رسید و با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پایان گرفت. ملی شدن کانال سوئز(۱۹۵۶) به رهبری جمال عبداناصر در مصر از نتایج قریب بین المللی نهضت ملی نفت ایران است. این دوره مقدمات شروع گفتمان انقلاب اسلامی را فراهم کرد که در نهایت در سال ۱۳۵۷ منجر به سقوط حکومت دیکتاتوری و وابسته محمد رضا پهلوی و قطع سلطه آمریکا و انگلیس بر ایران شد.

 

نویسنده: دکتر سید سلمان صفوی/منبع: نشریه الکترونیکی تاریخ سیاسی معاصر ایران

پایان پیام/50

منبع: شبستان

کلیدواژه: چهارشنبه سوری خبرگزاری شبستان شبستان ایام نوروز اعتکاف دیدار با مراجع مراسم اعتکاف خبرگزاری سال نو اردبیل ملی شدن صنعت نفت نفت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۱۷۴۹۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مناظرات دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم در مشهد کلید خورد

        به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان رضوی؛ مسوول دفتر نظارت و بازرسی شورای نگهبان در خراسان رضوی روز پنج‌شنبه در حاشیه بازدید از محل برگزاری مناظرات انتخاباتی در محل صدا و سیمای خراسان رضوی گفت: برگزاری مناظرات انتخاباتی در دور نخست، نقش مهمی در شناخت نامزدها داشت و این رویکرد برای دور دوم نیز انجام خواهد گرفت.   محمدکمال سروری‌ها افزود:برگزاری این مناظرات فرصتی مناسب برای نامزدها است تا با هزینه کمتر، برنامه ها و افکار خود را بهتر بیان کنند و از سوی دیگر برای مردم نیز فرصتی مغتنم است تا با صرف زمان اندک، با نامزدها آشنایی بیشتری پیدا کنند.   مسوول دفتر نظارت و بازرسی شورای نگهبان در خراسان رضوی با بیان اینکه نامزدها باید اولویت های اول مردم را شناسایی و راه کارهای آن را ارائه کنند گفت: مناظرات انتخاباتی در رسانه های رسمی استان در حال ضبط است و در موعد مقرر انتشار خواهد یافت. وی عنوان کرد: مردم ایران، لیاقت قوی ترین و شایسته ترین منتخبان برای نمایندگی در مجلس شورای اسلامی هستند، از این رو باید انسانی کارآمد و کاربلند راهی مجلس شورای اسلامی شود.   سروری ها افزود: نامزدها باید اولویت های اول مردم را شناسایی و راه کارهای آن را با تلاش پیگیری کنند.   مسوول دفتر نظارت و بازرسی شورای نگهبان در خراسان رضوی گفت: در انتخابات دور دوم مجلس شورای اسلامی هزار و ۲۰۰ شعبه اخذ رای برای حوزه مشهد و کلات پیش بینی شده است که نسبت به انتخابات مرحله نخست ۶۱۲ شعبه کاهش یافته است.   در دور نخست انتخابات مجلس، تکلیف ۱۷ نفر از ۱۸ نماینده در ۱۲ حوزه انتخابیه خراسان رضوی معلوم شد و یک نماینده دیگر باید از میان ۲ نامزد شامل "کاظم معتمدی فر و حسنعلی اخلاقی" برای تصاحب یک کرسی دیگر حوزه انتخابیه مشهد و کلات در دور دوم انتخابات برگزیده شود.   نفر نخست این فهرست ۲ نفره به ترتیب بیشترین آرا، کاظم معتمدی فر، مدیر عامل سابق شرکت پدیده شاندیز است. وی دانش آموخته دانشگاه علم و صنعت ایران است و ۴۰ سال تجربه مدیریتی، آموزشی و پژوهشی در بخش های دولتی و خصوصی را در کارنامه دارد. معتمدی فر در مرحله نخست این انتخابات ۱۴۴ هزار و ۵۲۳ رای به دست آورد.   نفر دوم این فهرست حجت الاسلام حسنعلی اخلاقی است که ۵۵ سال دارد و دارای مدرک دکترای رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی است، وی عضو شورای شهر مشهد در دوره چهارم بود و مورد حمایت ائتلاف "شانا" است. اخلاقی در مرحله اول انتخابات ۱۳۰ هزار و ۲۰۲ رای کسب کرد.