به نقل از «ایرنا»

خدمت ابن آهی به وزن شعر فارسی

تاریخ انتشار: ۱۵ مرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۶۶۷۳۴۶

حسین آهی که هنوز خاکِ مزار و داغِ فراقش تازه است، ادیب و هنرمندی چند بعدی بود که عموم مخاطبان او را با اجراهای خاطره‌انگیز و سرشار از بار آموزشی‌اش به یاد آورند؛ همچنان‌که گروهی دیگر لحن خاص و دلنشینش را به خاطر دارند و عده‌ای دیگر، شخصیت و منش ساده و بی‌آلایشش را. حسین آهی، فرزند حاج علی آقای آهی، شاعر اهل بیت (ع)  بود و بدین سبب خود را ابن آهی می‌خواند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

طبیعی است که علاقه‌مندی به شعر و ادب را از پدر به ارث برده بود. این ععامل بی‌تردید در شکل‌گیری روحیه‌ پژوهشگری حسین آهی در حوزه وسیع ادبیات فارسی اثرگذار بوده است؛ روحیه‌ای که خود، نمودی دیگر از شخصیت ِاو است. مخاطبانِ برنامه‌های رادیویی‌اش جلوه‌ای از این روحیه را از طریق رادیو شنیده‌ و اهل پژوهش نیز جلوه‌ای دیگر از این روحیه را در آثار و تألیفات آهی دیده و خوانده‌اند.

پژوهش کردن در فنون مختلف زبان و ادب فارسی همچون، عروض و بلاغت از دل‌مشغولی‌های حسین آهی بود. او با بررسی و تحقیق در آثار نامدارانِ ادب فارسی حاصل تحقیق‌های خود را در کتاب‌هایی که درباره عروض و بدیع و اصول شعر تألیف کرده، در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار داده است. از جمله‌ این آثار می‌توان از کتاب‌های فرهنگ اصطلاحات ادبی، اصول زبان فارسی و فنون شعر فارسی نام برد. به جزء اینها بخش دیگری از آثار آهی به تصحیح، مقابله نسخ و نوشتن مقدمه برای چند اثر از متون نظم و نثر ادب فارسی اختصاص دارد که از آن میان می‌توان به تصحیح و شرح دیوان کامل بیدل دهلوی، تصحیح دیوان ریاضی یزدی و مقدمه بر دیوان عمادالدین نسیمی اشاره کرد.

مقابله نُسَخ و مقدمه‌نویسی برای دیوان ابوالفضل فیضی، شاعر فارسی زبان سده دهم هجری در شبه‌قاره هندوستان، دیگر اثرِ آهی است. این دیوان را ای. دی. ارشد در دانشگاه پنجاب لاهور تصحیح کرده است. حسین آهی اما با مقابله تصحیح ارشد با چند نسخه خطی، متن حاضر را پدید آورده و مقدمه‌ای عالمانه نیز برای آن نوشته است؛ مقدمه‌ای که دربردارنده توضیحی جامع در معرفی ملک‌الشعرای دربار اکبر شاه گورکانی و آثار او است.

اما جدای از این آثار، مهم‌ترین جلوه کارهای پژوهشی آهی را می‌توان در تحقیق‌های او در حوزه علم عروض دید. از این‌رو در ادامه این گزارش به‌طور اجمالی ۲ اثر مهم او در این حوزه معرفی خواهد شد.

بررسی جامعی در بحور شعر فارسی

عروض یکی از علوم ادبی است که درباره وزن شعر بحث می‌کند. این علم یکی از حوزه‌هایی است که حسین آهی سال‌ها به‌طور جدی و تخصصی در آن به تحقیق و بررسی پرداخته بود. کتاب بررسی جامعی در بحور شعر فارسیِ آهی نیز اثری عروضی است. واژه بُحور که در نامِ این کتاب به چشم می‌خورد، جمع بَحر است (به معنی دریا) که به مجموعه‌ای از اوزان شعریِ پدید آمده از تکرار یا ترکیب افاعیل عروضی اطلاق می‌شود. به‌مَثَل بحر رَجَز مُثَمَّنِ سالم از چهار بار تکرار رکن مستفعلن در هر مصراع پدید می‌آید، مانند این بیت نامی از سعدی شیرازی:

او می‌رود دامن‌کشان، من زهر تنهایی چشان (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن)

دیگر مپرس از من نشان کز دل نشانم می‌رود (مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن)؛

یا بحر مضارع مثمن اَخَرب مکفوف محذوف از ترکیبِ چند رکن پدید آمده که می‌توان کنارِ هم‌نشینیِ آنها را در این بیت حافظ دید:

گر رنج پیش آید و گر راحت ای حکیم (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن)

نسبت مکن به غیر، که اینها خدا کند (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن).

آهی در کتابِ بررسی جامعی در بحور شعر فارسی که حاصل پژوهش‌های وی در سال‌های پیش از انقلاب است، نخست آرای اندیشمندان و صاحب‌نظرانی چون ارسطو، افلاطون، این سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و پرویز ناتل خانلری را درباره شعر و وزنِ شعر به‌اختصار آورده و پس از آن به معرفی انواع وزن (ضربی، آهنگی، کمّی و عددی) و نیز وزن در زبان‌های گوناگون پرداخته است. وی پس از این، تعریف عروض و تاریخچه این علم را آورده است. از دیگر مباحث این کتاب، پرداختن به چگونگی تقطیع شعر و برشمردن زحاف‌های [۱] عروضی گوناگون است. آن‌گاه پس از همه این مباحث که در واقع حکم مقدمه‌ای برای معرفی و شناخت بحرها و اوزان عروضی را دارد، بخش اصلی کتاب آمده که نویسنده با آوردنِ مثال‌های شعری از استادانِ ادب فارسی، تک‌تک بحور عروضی را معرفی کرده است.

البته باید این نکته را در نظر داشت که حسین آهی در پژوهش‌های ادبی خود، نگاهی سنتگرایانه دارد و در این کتاب نیز همین نگاه غالب است. این، در حالی است که طرح و آموزشِ عروض به شیوه سنتیِ سده‌های پیش از حوصله‌ ادراکِ بسیاری از مخاطبان خارج است. بر همین اساس استادانی چون عباس ماهیار (در کتاب عروض فارسی) کوشیده‌اند تا آثاری تألیف کنند که بتواند عروض را با زبانی امروزی‌ و البته کاربردی‌تر به طالبانش آموزش دهند. باوجود این، اگر دقت و موشکافی آهی در طرح مباحثِ کتابِ بررسی جامعی در بحور شعر فارسی را پیش چشم داشته باشیم، می‌توان این کتاب را مهم‌ترین اثر او به‌حساب آورد.

دُرّه نجفی

دیگر اثر حسین آهی که با عروض و وزن شعر پیوند دارد، کتاب دُرّه نجفی به شمار می رود. این کتاب را نجفقلی میرزا، ملقب به آقا سردار در ۱۳۳۳ هجری نوشته است. موضوع این اثر، مباحثی در علوم عروض، قافیه و بدیع است. نویسنده این کتاب در مقدمه یادآور شده است که به سبب اشتغال به تحصیلِ علوم ریاضی و زبان خارجه از سن ۱۷ سالگی دیگر مجال چندانی برای مطالعه آثار ادبی و دواوین شعری نداشته است. آقا سردار دراین‌باره شرح داده که مستغرق تحصیل دروس مذکوره گردیدم و مجال گفتن یا شنیدن شعری را نداشته، بلکه لذتی هم از آن نمی‌بردم؛ خاصه زمانی که مسافرت فرنگستان پیش آمد. بدانجا رفته، نیز مشغول کسب علوم جدیده شده، ۲ سه زبان را تکمیل کردم. در اروپا به‌طوری خود را از شعر و ادبیات بعیدالعهد می‌دیدم که از استماع آنها کراهت می‌داشتم.[۲]

اما یک اتفاق سبب می‌شود که آقا سردار، نه‌تنها دوباره به مطالعه دواوین شعری و کتاب‌های نثر ادبی شیفته شود، که آستین همت بالا می‌زند تا کتابی هم درباره فنون ادبی بنویسد. او ماجرا را این‌طور توضیح داده است: یک وقتی در بروکسل (که پای‌تخت بلجیک است) به وزارتخانه بودم. روز تولد اعلیحضرت پادشاه ایران مجلسی آراستند؛ مجبورم نمودند که نطقی نمایم. چند قطعه از شیخ سعدی علیه‌الرحمه به فرانسه ترجمه کرده، به ضمیمه پاره‌یی از امثله عرب قرائت نمودم. در نظر مستمعین نهایت جلوه کرد، به‌طوری که جمعی را به نشاط آورد. پس دانستم که علوم ادبیّه و شعریّه از لوازم تحصیل محصّلینِ ذی‌فنون است....[۳] پس از این اتفاق است که آقا سردار روی می‌آورد به مطالعه آثار استادان ادب فارسی و پس از بازگشت به ایران با ارشاد میرزا محمدنصیر فرصت‌الدوله شیرازی که ریاست معارف فارس را عهده‌دار بوده است، پس از چندی کتاب دُرّه نجفی را تألیف می‌کند.

اما متن کتاب دُرّه نجفی پس از این مقدمه‌ کوتاهِ مؤلف با علم عروض آغاز می‌شود که عمده مطالب با بهره‌گیری از آثارِ عالمانِ پیش از روزگارِ مؤلف، تألیف شده است. پس از بخش نخست، رساله‌ای در فنّ قافیه آمده و در بخش سوم نیز رساله‌ای در علم بدیع (شناخت صنایع یا آرایه‌های لفظی و معنوی) پایان‌بخشِ متن است.

جز اینکه با کوشش و توجه حسین آهی یکی از آثار عروضی - بدیعیِ اواخر عهد قاجار، جامه طبع بر تن کرد و در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گرفت، ارزش دیگرِ انتشارِ این کتاب به دو مقدمه‌ای بازمی‌گردد که ۲ تن از استادان برجسته ادبیات فارسی برای این کتاب نوشته‌اند. یکی از مقدمه‌ها را استاد سید کریم امیری فیروزکوهی نگاشته و دیگری هم از آن استاد مهدی حمیدی شیرازی است. این ۲ مقدمه به دلیل بحثی که ۲ عالم درباره عروض کرده‌اند، ارزشی دیگر به متن افزوده است اما افزون بر این، ستایشِ این ۲ استاد بزرگ از تلاش‌های عروض‌پژوهانه‌ حسین آهیِ در آن روزگار جوان، نکته‌ جالبی است که به لطف انتشار درّه نجفی برای تاریخ به یادگار مانده است.

در مقدمه نخست امیری فیروزکوهی درباره آهی نوشته است: کتاب حاضر که به هوشیاری و دقت نظر شاعر رقیق‌الطبعِ پخته‌سخن و دانشور طالب علم ممتحن، آقای حسین آهی، در عروض نوشته شده و در دسترس عموم دانشمندان به‌خصوص دانشجویان ادبیات قرار گرفته است، از آن نوع کارهای ابتکاری است که جای خالی آن در نوع خود کاملاً محسوس و غیرقابل انکار است.[۴]

در مقدمه دیگر نیز حمیدی شیرازی در ستایش آگاهیِ آهیِ جوان نوشته است که من در مصاحبه‌ای با این عروض‌دانِ استاد از بسیاری زحافات پرسش کردم، همه را بی کم و کسر جواب داد و اشعاری از اوزان مشکل و گوناگون را بر او خواندم، بی‌تأمل بحور آنها را گفت و تقطیع کرد و زحافات آنها را برشمرد و اصل بحور را با مثال بیان داشت.[۵]

بخش پایانی کتاب را نیز تعلیقات و توضیحاتی تشکیل داده که آهی درباره نکاتِ نیازمند به روشنگریِ متن نوشته است و در آنها هر آنچه برای خواننده گره‌گشا بوده را با دست‌ودل‌بازی شرح داده است.

سه فهرست عروضی

به جز این ۲ کتاب، آهی سه کتاب دیگر نیز مرتبط با علم عروض پدید آورده است. وی در این سه کتاب اشعار سه شاعر نامدار ادبیات فارسی را براساس اوزان عروضیِ سروده‌هایشان فهرست کرده است. این سه کتاب عبارت است از:

فهرست کامل عروضی دیوان ناصرخسرو.

فهرست کامل عروضی دیوان قطران تبریزی.

فهرست عروضی حافظ.

ارجاع‌ها:

۱. تغییرهایی را که در ارکانِ اصلی وزن شعر پدید می‌آید، زحاف گویند.

۲. دُرّه نجفی؛ نجفقلی میرزا، ملقب به آقا سردار؛ تصحیح حسین آهی؛ کتاب‌فروشی فروغی؛ ۱۳۶۲؛ ص ۳.

۳. همان.

۴. همان. و.

۵. همان. ز.

منبع: ایرنا

کلیدواژه: حسین آهی ایران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۶۶۷۳۴۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

الساندرو دل پیرو و شوخی با لهجه جیمی کرگر / زیرنویس فارسی

شوخی الساندرو دل پیرو با جیمی کرگر را مشاهده می کنید.

دانلود (1.5MB)