به نقل از «ایرنا»

«نقالی»؛ آیینی نمایشی از بطن شعف ملی تا قلب حماسه مذهبی

تاریخ انتشار: ۲۵ مرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۷۸۰۶۹۱

کشور ایران با تمدن مکتوب بیش از شش هزار سال و میراث ناملموس ۱۷ هزار ساله بی‌هیچ تردیدی قله نشین شکل گیری تمدن بشر و آنچه که به عنوان نحوه تکامل زیست فرهنگی انسان ها در این جهان اثیری به شمار می‌آید شناخته می شود. چهار تمدن دیگر – یونان؛ هلنی (هند و اروپایی)؛ مصر و چین - شکل دهنده بافت تمدن و تاریخ تحول و تطور زندگی بشر از دوران غارنشینی تا رسیدن به مفهوم جامعه مدنی را تصویر می کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ویژگی های تمدن و فرهنگ ساز ایرانی را می‌توان در منشور رفتارهای آیینی و نمایشی ایرانیان جستجو کرد. ایرانیانی که جزو معدود جوامعی بودند که از هزاره های دور آیین مهر را به عنوان نخستین شیوه زیست معنوی و الهی و پرستش خدایی واحد تجربه کرده اند و بعد از آن با دین زردشت و تبعیت از پیامبر الهی و کتاب آسمانی اش و سپس اسلام به عنوان کامل ترین دین هدایت و رستگاری انسان ها، مراتب تکامل سیر معنوی و مذهبی را در کنار کنش های آیینی و سنتی در تمامی مراتب زندگی شخصی و فردی خود تجربه کرده و پشت سر گذاشتند.

به دلیل همین سابقه چندین هزار ساله در رفتار الهی ایرانیان است که کنش های زیست آنها هیچگاه از سنن و آیین های روایی و نمایشی جدا نبوده است؛ به همین دلیل است که در تمامی کتب تاریخ هنر جهان وقتی فصل آن کتب پژوهشی به ایران می رسد یکی از اصلی‌ترین بزنگاه های قلم مورخان، پژوهشگران، تاریخ شناسان و باستان شناسان بر شیوه زیست آیینی و رفتارها و کنش‌های آیینی مردمان ایران زمین متمرکز می شود.

این روزها که حال و هوای فضای تئاتری کشورمان با عطر نوزدهمین جشنواره بین المللی نمایش های آیینی و سنتی آغشته شده است به بهانه این اتفاق، مروری بر مهمترین گونه های نمایش های آیینی و سنتی ایرانیان در طی بازه سه قرن اخیر خواهیم داشت. نمایش هایی که هر چند ممکن است امروزه بعضی از آنها شکل موزه ای به خود گرفته باشد و یا قالبِ حیات و تنفس شان تنها در منطقه ای کوچک و مهجور از کشورمان در حال زیست و زندگی باشد؛ ولی به واسطه جشنواره بین المللی نمایش های آیینی و سنتی تلنگری برای حفظ، معرفی و اشاعه آنها میان نسل جوان و عموم مردمی می‌توان داشت که دانسته و نادانسته بخش مهمی از رفتارهای آیینی زندگی خود را حتی در عصر و زمانه امروز - یعنی تجربه قرن بیست و یکم - در این گونه ها و شیوه های نمایش های آیینی و رفتارها و کنش‌های روایت ها و نمایش های مردمی شان می توان جستجو کرد.

نقالی و نقالان از حماسه تا ایجاد شور میهن پرستی

اسناد و اوراق متعدد پژوهشی در حوزه فرهنگ عامه به ویژه در مواجهه با شاخه نمایش های آیینی و سنتی ایرانیان همواره بر این نکته تاکید داشته است که کهن ترین گونه نمایشی مورد اقبال میان عموم مردم، چه در مراسم سور و چه در رخدادهای سوگ که مورد استفاده قرار می‌گرفته و بیشترین ضریب نفوذ را در جغرافیای وسیع کشورمان به خود اختصاص داده است به هنر نقالی بازمی‌گردد.

جایی که برای نخستین بار این اسناد اجرای این هنر آیینی و سنتی را به دوران ساسانی و هنگام لشکرکشی ساسانیان برای دفاع از مرزهای جغرافیایی خود نسبت می دهد که در برابر هجوم دشمنان از آن استفاده می کرده تا به وسیله روایت و داستان های نقالان بتواند شور سربازان خود در حوزه وطن پرستی و دفاع در برابر متجاوزان را ترغیب کند و به این وسیله در کنار تجهیز زرهی سربازان لشکر خود از نظر روحی و روانی نیز آنها را تقویت کند.

همچنین در کتاب تاریخ هنر به قلم ویل دورانت و در فصلی که به هنر نقالی ایران می‌پردازد اسناد بسیار متعدد و بی بدیلی را ارائه می‌دهد که درباره روایت و جایگاه تأثیرگذاری هنر نقالان به ویژه نقالی حماسی در رفتارها و مناسبت های آیینی و نمایشی ایرانیان هنگام کشورگشایی و همچنین مقابله در برابر هجوم متجاوزان به سرزمینشان اشاره می‌کند.

در این کتاب آمده که این هنر نه تنها به بخشی از فرهنگ زندگی و شکل‌دهی آداب و رسوم مردم جامعه به عنوان رویکردی کلان در عرصه فرهنگی می‌پرداخت که در حوزه نظامی برای برانگیختن شور ملی و افزایش قدرت و نیروی روحی و روانی سربازان از این گونه نمایش آیینی و سنتی استفاده می شده است.

اغلب روایت های نقالان با رویکرد و نگاه به قهرمان ها و اساطیر حماسی کشورمان همسو و هم داستان بوده و این خود نشان می دهد این شیوه نمایش سنتی تا چه حد مورد توجه حکام و پادشاهان بوده است.

ضریب نفوذ بالای هنر نقالی و اثربخشی آن میان ایرانیان

درست به سبب ضریب نفوذ بالای هنر نقالی میان نمایش های آیینی و سنتی ایران است که بسیاری از اسناد پژوهشگران و محققان - آنچنان که پیش‌تر اشاره شد - هنر نقالی را نه تنها یکی از کهن‌ترین آیین‌های نمایش باستانی می‌دانند که در گونه شناسی رفتارهای سنتی و آیینی نمایشی و خرده روایت های داستانی متدوال میان ایرانیان؛ مقام اول را به هنر نقالی و هنرمندان نقال داده‌اند.

همین ضریب نفوذ بالاست که در کنار بسیاری از گونه های نمایش آیینی و سنتی ایرانی که در فراز و فرود تاریخی که بخش عمده‌ای از آنها به نسیان تاریخ سپرده شده و یا شکل موزه ای به خود گرفته اند باعث شده تا هنر نقالی و حماسه سرایی نقالان تا امروزِ روز نیز به حیات خود ادامه داده و در بسیاری از مناسبت‌های ملی و مذهبی، هم‌داستان با مخاطبان ایرانی باشد.

نقالی؛ حافظ فرهنگ آیینی و حماسی

صادق عاشورپور نویسنده و پژوهشگر نمایش های سنتی ایران در کتاب پنج جلدی خود با عنوان آیین های نمایشی ایران آورده است: مردم آیین‌مند ایران در تمامی آیین ها و رسوم ملی خود بعد از ورود اسلام بسیاری از شعائر دینی و مذهبی را نیز وارد کرده‌اند تا اشکال نمایشی، سنتی و کهن فرهنگ ملی خود را برای بازتاب شعائر دینی و تاثیر رخدادها و رویدادهای مذهبی برای ارتقاء سطح روحیه معنوی و مذهبی مردم از یک سو و از سوی دیگر کمک به ماندگاری آن آیین ها به کار بندند.

در دانشنامه جامع فرهنگ اسلامی و ایرانیان درباره هنر «نقالی» آمده است که: «نقالی یا افسانه گویی ایرانی کهن ترین شکل بازگویی داستان ها و افسانه ها در ایران است و از مدت ها پیش نقش مهمی در جامعه داشته و دارد.

نقال کسی است که نقل حماسی می گوید و مضمون نقل هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است. نقال، شعر یا نثرها را با حرکات و اشارات و گاهی به همراه موسیقی و توصیف کتیبه ها و نقاشی ها بازگو می کند.

نقال باید دارای استعداد قابل توجهی برای حفظ اشعار و متن ها و همچنین توانایی بداهه گویی و مهارت در سخنرانی باشد. لباس نقال، لباس ساده ای است و گاهی به همراه کلاه باستانی یا کت های زرهی در طول اجرای برنامه برای بازگو کردن صحنه های نبرد به کار برده می شود.

نقال به عنوان پاسدار فرهنگ عامیانه، داستان های حماسی و قومی و موسیقی فولکلور ایران شناخته می شود. نقال ها پیش تر در قهوه خانه ها و مکان های تاریخی مانند کاروانسراها به اجرای برنامه می پرداختند.

امروزه با کاهش محبوبیت قهوه خانه ها و از بین رفتن کاروانسراها و به وجود آمدن اشکال جدید سرگرمی و کم کاری عرصه فرهنگ در ایران هواداران این هنر دراماتیک ایرانی به تدریج رو به کاهش است.

جایگزینی الگوهای حماسی مذهبی در بطن روایت نقل نقالان

آنچناکه که پیشتر در این نوشتار ذکرش رفت؛ در نگاه به تعریف بنیادین و چارچوب اجرای آیین نمایشی نقالی، کمتر می توان ارتباطی میان رفتار آیین مندان و اجراگران این شیوه نمایشی با مناسبت های دینی و مذهبی در چرحه پیدایش این هنر نمایشی و سنتی پیدا کرد؛ اما ایرانیان همواره ثابت کرده اند که در سیر تحولات تاریخی، جهت تطبیق آیین ها، سنن و مراسم خود و همچنین ارتقاء و ارتباط خرده فرهنگ های خود با فرهنگ ها و روایت‌های دینی و مذهبی همواره دست پُر و بالایی در اجرای آیین های نمایشی داشته اند.

برای گواه این مدعا می توان به مقاله زنده یاد دکتر جابر عناصری درباره ویژگی های هنر نقالی و حضور این شیوه اجرایی حماسی در مراسم آیینی و مذهبی اشاره کرد. جایی که عناصری آورده است: رفتار «گوسانان» و «حماسه خوانان» به عنوان کهن ترین راویان و نمایشگران آیین‌های ملی ایرانیان پیش از اسلام و تبدیل و تطبیق نمایش‌های آیینی و ملی با شعائر دینی و مذهبی است که شمایل آنرا می‌توان در رفتارهای آیینی و نمایشی چون «شروه خوانان»، «مقتل خوانان» و «تعزیه گردانان» بعد از ورود اسلام به کشور پهناورمان رصد کرد.

استاد جمشید ملک پور در کتاب رفتارهای آیینی و نمایشی ایران زمین به روایت تاریخ درباره جایگاه و تلفیق رفتار آیینی هنر نقالی با آموزه‌ها و شعائر دینی و مذهبی که تجلی آنرا در مناسبت ها و ماه های مذهبی مانند محرم، صفر و رمضان شاهد هستیم آورده: به عنوان نمونه مردم روزه‌دار ایران در ایام ماه رمضان در دوران رونق قهوه خانه ها در فرهنگ عامیانه مردم، در شب های ماه رمضان در این فضاها گرد هم جمع می شدند و در این میان هنرمندان نقال با همان شیوه حماسی و روایی نقالی به جای بازتاب داستان های شاهنامه، این بار داستان های حماسی و مذهبی را برای روایت انتخاب می کردند.

داستان نبرد خیبر و کندن در خیبر با دستان حضرت علی (ع)، نبرد بدر، احد و خندق، داستان های صدر اسلام و جنگ های مسلمانان با اعراب جاهلیت و نحوه رشادت و شهادت ائمه معصومین (ع) از جمله مهمترین داستان ها و روایت های نقالان در ایام و مناسبت های مذهبی مانند ماه رمضان و ماه های محرم و صفر است که به فرهنگ ایرانی وارد شده و تا امروز نیز به سیر خود ادامه داده است.

گزارش: امین خرمی

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۷۸۰۶۹۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مدیرکل هنرهای نمایشی به تماشای «شاماران» نشست

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ نمایش «شاماران» به کارگردانی ساسان شکوریان هنرمند بهبهانی، از بیست‌ودو فروردین در تماشاخانه سنگلج روی صحنه است.

شب گذشته، ۳ خرداد؛ کاظم نظری مدیرکل هنر‌های نمایشی در کنار جمعی از هنرمندان، به تماشای این اثر نمایشی نشست.نظری در حاشیه این اجرا، از این‌که هنرمندان شهر‌های دیگر در تماشاخانه‌های شناخته‌شده تهران روی صحنه می‌روند ابراز خوشحالی کرد و گفت: ما همیشه از حضور هنرمندان استانی استقبال می‌کنیم و خیلی خوب است که گروه نمایش «شاماران» هم همت کردند و با تلاش فراوان برای اجرا به تهران آمدند.

او در ادامه گفت: نمایش «شاماران» اثری است که ارتباط خوبی با مخاطب برقرار می‌کند.

هنرمندان دیگری که شب گذشته به تماشای نمایش «شاماران» نشستند طیبه نیک آزاد، مهدی شمسایی، تورج فرامرزیان، غلامرضا اصانلو، علیرضا نایینی، علیرضا باقری، محمدحسین ناصربخت، مسعود موسوی، مجتبی سعید زاده، سعید صدیقیان، رمضان بحرینی و علی حیدری بودند.

این نمایش افسانه شاماران و پیوند آن با دوران پادشاهی کیدین هوتران عیلامی در منطقه تاریخی ارجان در بهبهان کنونی را در قالب نمایش ایرانی سیاه‌بازی روایت می‌کند.

اورانوس شرافت، حسین بنایی، جهانشاد زراعت، مصطفی خندانی، آریا عطایی‌قهفرخی، حسین طیبی، امیرحسین شکوریان، مهدی مومن، مریم پراش، آوا شکوریان، فاطمه هاشمی و یلدا خاضعی در نمایش سیاه‌بازی «شاماران» بازی می‌کنند و عنایت خادم بشیری، مهدی محتشم، حسین عبدالله‌زاده و عارف بهبهانی، گروه موسیقی؛ و نوازندگان این نمایش را تشکیل می‌دهند.

نمایش «شاماران» تا هفتم اردیبهشت ساعت ۱۸ در تماشاخانه سنگلج روی صحنه است و علاقه‌مندان می‌توانند بلیت این نمایش را از سایت تیوال و گیشه تئاتر (https://gishehtheater.ir/) تهیه کنند.

انتهای پیام/