تحقق عدالت اجتماعی با رفع محرومیت از مناطق عشایری
تاریخ انتشار: ۱۵ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۳۷۳۶۱۸
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، جامعه عشایری ایران به عنوان یک واقعیت اجتماعی و اقتصادی بخشی از ساختار تاریخی، سیاسی، فرهنگی و عضو فعالی از پیکره جامعه ملی به شمار می رود و نقش آنان به عنوان جامعه‌یی مولد، کم هزینه و توانمند، مطرح بوده است. عوامل متعدد به خصوص در ۵۰ سال اخیر موجب دگرگونی هایی در زندگی این جامعه شده که با توجه به اهداف، سیاست ها و برنامه‌ریزی های دولت در راستای رشد کشور به خصوص دیدگاه عدالت اجتماعی، تعادل منطقه‌یی و اتخاذ تدابیر لازم برای توسعه پایدار این جامعه از ضروریات است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در واقع عشایر با در اختیار داشتن بیش از ۲۴ میلیون واحد دامی و ۳۸ درصد مراتع کشور توانسته اند، افزون بر ۲۰ درصد گوشت قرمز، پنج درصد محصولات کشاورزی و ۳۵ درصد صنایع دستی کشور را تولید کنند که همین امر نشان می دهد این گروه افزون بر حفظ مرزهای کشور، نقش بارزی در تولیدات دامی و لبنی کشور ایفا می کنند. با این وجود بررسی و مطالعه علمی در خصوص شرایط این جوامع، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی را در جهت توسعه پایدار آسان‌تر می‌کند. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز روستا و عشایر در نوشتار حاضر به بررسی و مقایسه شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله درآمد، مالکیت، اشتغال و آموزش در گروه جامعه عشایری پرداخته است.
کوچ‌نشینی؛ زندگی بشر بعد از انقلابِ نوسنگی
زندگی کوچ‌نشینی یا عشایری در ایران قدمتی هشت هزار ساله دارد. به دلیل تنوع شـرایط طـبیعی، اقـلیمی، وجود مراتع غنی در دامنه رشته‌کوه های مهم، منابع عظیم و...از دیرباز، ایران قلمرو بسیار مناسبی برای کوچ ایل ها و قبیله‌های کشور محسوب می‌شد؛ چـنانکه تـاریخ کـشور، شاهد حضور فعال و گسترده ایل ها و قبیله‌ها در سرنوشت خـود تـا قبل از ۱۳۰۰ خورشیدی بوده است و در برهه‌هایی از زمان حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور را ایل ها و عشیره‌ها تشکیل می دادند. جامعه عشایری کشور از حیث اقتصادی، معیشتی، فرهنگی و اجتماعی دارای وجوه تمایز بسیاری نسبت به دیگر جـوامع است. با وجود اینکه جمعیت عشایر حدود ۲ درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهد اما این جامعه کوچک با تولید حدود ۲۰ درصد از نیازهای پروتئینی کشور جزو مولدترین قشر از اقشار جامعه ایرانی به شمار می روند.
ایل ها و عشایر کوچنده از دیرباز در قلمروهای مختلف جغرافیایی کشور به زندگی پرداخته و با انتخاب شیوه دامـداری سـنتی و کـوچ در قلمروهای گرمسیری و سردسیر کشور، به خوبی با طبیعت سازش یافته و از شرایط مساعد طـبیعی آن مـناطق بـه بهترین وجه بهره‌مند شده‌اند. با توجه به مـحدودیت های مـختلفی کـه هم اکنون برای تداوم زندگی کوچندگان پیش آمده است، آنان را به ترک کوچ‌نشینی و روی آوردن به شـهرها واداشـته تا به کارگری و کارهای خدماتی و خرید و فروش و دلالی روی آوردند و از آنجا که بـرنامه‌ریزان و مـدیران جـامعه عشایری، این‌جامعه را قسمتی از پیکره ملی کشور و ساماندهی مناسب آن را لازمه کار خود می‌دانند، توسعه همه جـانبه جـامعه عـشایر کشور و انتخاب استراتژی توسعه پایدار برای این‌جامعه پویا و در حال تحول از ضروریات بـرنامه‌ریزی جـامع در کشور است. در همین ارتباط کرمعلی قندالی رییس سازمان امور عشایر ایران می گوید: به رغم پیدایش تمامی پدیده های نوظهور در دنیای امروز ساختار مزبور همچنان بکر باقی مانده است. این جامعه همواره در فرآیند توسعه یی کشور منجمله عرضه نیروی کار، تولید مواد غذایی و مواد خام صنعتی نقش بسیار ارزنده یی داشته است. از این ظرفیت در راستای پویایی تولید، اشتغال آفرینی، رشد اقتصادی و همینطور تحقق اهداف و سیاست های اقتصاد مقاومتی در مملکت باید استفاده کرد.
درآمدزایی، اشتغال و تأثیر آن بر توسعه پایدار جامعه عشایری
اشتغال و درآمـدزایی از شـرایط مهم تداوم زندگی در همه جـوامع مـحسوب مـی‌شود. در بررسی وضـعیت درآمـد و هـزینه خـانوارهای عـشایر و در نهایت میزان درآمـد خـالص سالیانه خانوارهای عشایر به نتایجی می‌رسیم که می‌توان گفت، بسیاری از خانوارهای عشایری که شیوه کوچ‌نشینی سـنتی را یـک سـو نهاده و به شهرها مهاجرت کرده‌اند، همواره نـداشتن درآمـد مـناسب را دلیـل عـمده مـهاجرت به شهرها و ترک کوچ‌نشینی دانسته‌اند. همچنین گرایش کوچندگان به کارهای خدماتی و کارگری در شهرها بیشتر به دلیل درآمدزایی این‌گونه کارها در مقایسه با دامداری سنتی است. بنابراین با تـوجه به تأثیر تعیین‌کننده‌یی که اشتغال و درآمدزایی می‌تواند در انتخاب یا تداوم شیوه زندگی داشته باشد، در ترسیم افق آینده زندگی عشایر باید همین دو مورد را از محورهای تعیین‌کننده قرار داد زیرا بدون شک آن شـیوه از زنـدگی دارای پویایی و تداوم است که از جهت درآمدزایی نسبت به دیگر مشاغل برتر و مناسبتر باشد. پیشنهاد هر نوع برنامه پایدار توسعه زندگی عشایر یا هریک از طوایف، نخست باید متناسب و همسو بـا مـوضوع درآمد و توجیه اقتصادی باشد. شاهپور علایی قائم مقام سازمان امور عشایری کشور با اشاره به اینکه جامعه عشایری ضمن حفظ فرهنگ ایرانی در قلمرو خودشان در مراتع و منابع طبیعی به توسعه پایدار و امنیت غذایی کشور کمک می کنند، می گوید: عشایر با داشتن سهم ۲۵ درصدی تولید گوشت قرمز، سهم ۳۵ درصدی صنایع دستی و سهم ۴۰ درصدی فرش صادراتی کشور نقش بسزایی در اشتغال و ارزآوری دارند. جامعه عشایری کشور با یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن جمعیت در قالب ۲۳۰ هزار خانوار در ۱۵ هزار سامانه عشایری وجود دارد که ۱۸۴ هزار دانش آموز با ۱۶ هزار معلم در یک هزار و ۶۰۰ مدرسه عشایری فعالیت دارند.
نحوه برخورد دولتمردان با جامعه عشایری
یکی از محورهای تعیین‌کننده در تـرسیم افق آینده جامعه عشایری کشور، نحوه و چگونگی نگرش دولتمردان، برنامه‌ریزان و مدیران مسوول جامعه عشایری کشور است. به دلیل نادیده گرفتن این‌جامعه در برنامه‌ریزی های قبلی توسعه، اختصاص ندادن بودجه لازم برای برنامه‌های عـمرانی و یـکسان نبودن نظریه‌های دولتمردان در خصوص کوچ یا اسکان عشایر، این‌جامعه زیان های جبران‌ناپذیری را به خود دیده است. بنابراین روشن بودن سیاست و نحوه برخورد دولتمردان با جامعه عشایری، می‌تواند در ساختن زیربنای جـامعه بـسیار مؤثر واقع شود. خوشبختانه بعد از برگزاری سمینارهای علمی سال های ۱۳۶۹ خورشیدی و ۱۳۷۱ خورشیدی دولت سیاست خود را نسبت به جامعه عشایری هرچند کلی روشن و آشکار بیان کرده است. ایـن سـیاست دولت، برخوردی ۲سویه با جامعه عـشایری داشـته است، یعنی تداوم کوچ‌نشینی برای کوچندگان و ساماندهی اسکان برای علاقه‌مندان به اسکان. هریک از این ۲ حالت می‌تواند، آینده‌یی روشن و مـناسب بـا وضعیت عشایر داشته بـاشد. با رویکرد جدید دولت و مجلس شورای اسلامی در زمینه قوانین و مقررات، فرصت های خوبی برای تثبیت جامعه عشایری و ایجاد اشتغال آنها ایجاد شد. به طوری که در قانون برنامه ۵ ساله پنجم یکبار از عشایر نامبرده شده بود اما در قانون ششم توسعه ۱۷ بار از عشایر نامبرده شده که این ظرفیتی است که مسوولان برای ساماندهی، ارتقای معیشت عشایر و سیاست های اقتصاد مقاومتی در این جامعه که خود نماد اقتصاد مقاومتی هستند، اجرا کنند. در چشم اندازی که سازمان امور عشایر در افق چشم انداز ۱۴۰۴خورشیدی برای جامعه عشایری ترسیم کرده است، شاخص های برخورداری عشایر به طور متوسط بایستی از عدد ۴۶ درصد (در پایان برنامه چهارم) به ۹۰ درصد رشد در افق ۱۴۰۴ برسد. اگر این اهداف تحقق پیدا کند، فاصله برخورداری و دسترسی این جامعه به امکانات با جامعه شهری و روستایی به حداقل قابل قبولی خواهد رسید که این مهم با توجه دولتمردان محترم و تلاش مسوولان اجرایی، محقق می شود.
کرمعلی قندالی رییس سازمان امور عشایر، با اشاره به اینکه دولت یازدهم اجرای عملیات عمرانی و زیربنایی اسکان در کانون های توسعه عشایری و تجهیز این کانون ها به خدماتی مانند راه، آب، برق و آماده سازی سایت اسکان در مناطق عشایری کشور را در اولویت قرار داده است، گفته بود: در اجرای طرح خدمات پشتیبانی به کوچندگان هم خدماتی همچون ساخت ۹۴۰ باب آبشخور دام، لایروبی و مرمت ۶۷۰ رشته قنات، ساخت هشت مورد بندخاکی، بهسازی ۴۸۴ دهنه چشمه، آموزش ۱۵۰ هزارو ۲۱۰ تن، نگهداری ۲۸ هزار و ۹۴۰ کیلومتر راه، راه گشایی ۹۰۳ کیلومتر راه عشایری، آبرسانی با تانکر به ۳۱۸ هزار و ۵۰۰ خانوار، ایجاد ۱۲۵ دستگاه سرویس بهداشتی، حفر ۹۱ حلقه چاه، احداث ۱۴ هزار و ۶۱ مترمکعب آب انبار، ۵۶ مورد تاسیسات خدمات عشایری و ۶ هزار و ۱۰۰ مترمربع انبار علوفه و ایجاد ۷۶ دهنه پل ارایه شده است.
اهداف تعلیم و تربیت جامعه عشایر
بررسی تاریخچه تعلیم و تربیت در میان عشایر که شیوه زندگی آنها جزو ابتدایی‌ترین شیوه‌های زندگی بشر به شمار می رود، گواه آن است که ارایه آموزش به عشایر در سطح جهان یک چالش بزرگ است. عشایر ایران نیز همانند دیگر جوامع، در طول تاریخ پرفرازونشیب خود به امر تعلیم و تربیت فرزندان خود همت گماشته و باوجود محدودیت‌های فراوانی که با آن مواجه بوده‌اند تا چند سده قبل با ارایه آموزش‌هایی کاربردی برای فرزندان خود آنها را برای پاسخگویی به احتیاجات محیط زندگی خویش آماده کرده‌اند. چنانچه ملاحظه می‌شود اگرچه برای آموزش عشایر ایران تلاش‌های جسته‌وگریخته‌یی انجام‌شده اما همانند دیگر نقاط جهان هیچکدام از این تلاش‌ها منجر به آموزش مدون و گسترده در میان ایلات عشایر نشد تا اینکه بهمن بیگی در ۱۳۲۴ با انتشار کتابی با عنوان عرف و عادت در عشایر فارس به مشکلات عدیده‌یی که عشایر آن زمان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردند، می‌پردازد و چاره کار را در باسواد کردن ایل می‌داند که تا آن زمان تلاش قابلی پیرامون آن صورت نگرفته بود. اگرچه هدف اولیه بیگی باسواد کردن بچه‌های عشایر بود اما به‌مرور زمان و دیدن پیشرفت‌های آموزشی دانش آموزان کم‌کم اهداف علمی برای وی مطرح شد و اهداف علمی گسترده‌یی را برای تعلیمات عشایر ترسیم کرد. وی در این زمینه می‌گوید: تجربه‌های کوچک و پندآموز سبب شد که سازمان آموزش عشایر به یک نهضت علمی و فنی دامنه‌دار سر بزند و گردانندگان سازمان و مدیر لایق دبیرستان به این اعتقاد رسیدند که فکر چاره یاب و دست گره‌گشا به یکدیگر محتاج‌اند به‌زودی دبیرستان عشایری با دقیق‌ترین آزمایشگاه‌های فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و بهترین کارگاه‌های برق، اتومکانیک و عکاسی مجهز شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، روند رشد و گسترش نظام آموزشی عشایری سرعت بیشتری به خود گرفته است؛ به طوری که تعداد دانش آموزان عشایر از ۷۸ هزار و۹۸۷ تن در سال تحصیلی ۱۳۵۸ خورشیدی به حدود ۱۷۰ هزار دانش آموز در سال‌های اخیر رسیده است. در این دوره نیز نظام آموزشی عشایر نه تنها با تغییر و تحولات فراوانی شامل ۲ بار انحلال و آغاز به کار مجدد اداره کل آموزش و پرورش عشایری به وسیله دولت در طول سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۸ خورشیدی مواجه بود بلکه مشکلاتی نیز داشته است. تا جایی که محمد بیرانوندی یکی از نمایندگان مجلس دهم با اشاره به وضعیت تحصیل عشایر، می گوید: با وجود تلاش‌ها و اقدامات موثر آموزش و پرورش برای ساماندهی و رسیدگی به وضعیت تحصیل عشایر اما هنوز هستند افرادی که به دلیل فراهم نبودن شرایط ناچار به ترک تحصیل می‌شوند. برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان عشایر آموزش و پرورش ۲ راهکار پیش‌بینی شده است؛ یکی از راهکارها گسترش و توسعه مجتمع‌های شبانه روزی برای آموزش دانش‌آموزان است؛ این مدارس شبانه‌روزی در مرکز بخش‌ها و شهرها ساخته شده است و امکاناتی نظیر اسکان، غذا و وسایل رفاهی برای آنها فراهم می‌شود. مسوولانی که پیشنهاد برقراری تعطیلات زمستانی را مطرح می‌کنند، مسلما شرایط تمامی اقشار از جمله عشایر را در نظر می‌گیرند تا با اعمال سیاست‌های مناسب موانع تحصیل آنان را از میان برند.
با توجه بـه تـجارب مـوجود، عـشایر در هـر قلمروی که مـحدودیتی بـرای تداوم زندگی آنان وجود نداشته باشد، تمایل به فعالیت و گذران زندگی دارند. در این حالت ضروری است که حمایت های لازم در خصوص رفـع نـیازهای زنـدگی آنـان انـجام گیرد. دسترسی به خدمات بسیار اساسی، همچون آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، مراکز فرهنگی، مراکز فروش کالاهای تولیدی آنان و...می‌تواند در حمایت از این برنامه‌ها بسیار مؤثر واقع می شود زیرا بسیاری از کوچندگان بـه خصوص در مناطقی که استعدادهای برجسته مراتع و آب و اراضی وجود داشته باشد و درآمدهای مناسبی بتوانند کسب کنند، علاقه‌مند به تداوم زندگی ایلی خود هستند.
منابع:
اسکندر امان‌الهی، کوچ‌نشینی در ایران،
مرکز آمار ایران، سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده کشور، سـال ۱۳۶۶، ص ۲۶.
مـطالعات طـبیعی، اجتماعی و اقتصادی و زیربنایی مناطق عشایری(بازیافت بختیاری، مسجد سلیمان، شوشتر، جرقویه اصفهان، سمیرم اصـفهان و...)
سـازمان بـرنامه و بودجه استان اصفهان، مطالعات توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
منبع: ایرنا
کلیدواژه: مجلس شورای اسلامی مرکز آمار ایران سازمان امور عشایر ایران اقتصاد مقاومتی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۳۷۳۶۱۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بهسازی ۳۰۰ کیلومتر از راه‌های عشایر استان مرکزی آغاز شد
روح الله نظامی مدیر امور عشایر استان مرکزی گفت: ۳۰۰ کیلومتر از راه‌ها و جاده‌های عشایری در این استان به منظور برطرف کردن آسیب‌های ناشی از سیلاب، با هفت میلیارد ریال اعتبار بهسازی و بازگشایی می‌شود.
وی اضافه کرد: سیلاب از مهمترین دلایل صدمه به جاده‌های عشایری و ایلراه‌هاست و بر همین اساس اداره عشایر به منظور تسهیل در تردد و کوچ عشایر عملیات تیغ زنی و بازگشایی را انجام می‌دهد.
نظامی با اشاره به آغاز مطالعات و مستندسازی در حوزه جاده‌های عشایری استان مرکزی اضافه کرد: امسال برای این منظور یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال اعتبار در نظر گرفته شده و طرح هم اکنون در دست مشاور برای انجام مطالعات است.
وی خاطر نشان کرد: پس از انجام مطالعات برخی از جاده‌های عشایر استان با تامین اعتبارات از محل منابع دولتی آسفالت و برخی الی راه‌های مال رو نیز به صورت شوسه احداث می‌شود.
استان مرکزی دارای ۷۷۰ خانواده عشایر با چهار هزار نفر جمعیت است که ۹۰ درصد آنان در شهرستان‌های ساوه و زرندیه مستقر هستند؛ این قشر با ۳۰۰ هزار واحد دامی سبک و سنگین ۲۵ درصد گوشت قرمز استان را تولید می‌کنند.
باشگاه خبرنگاران جوان مرکزی اراک
تصادف مرگبار در محور دره شهر-بدره ۴ کشته برجای گذاشت