حافظِ عقل‌رمیده
تاریخ انتشار: ۲۰ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۴۲۸۶۳۴
کارزار عشق و عقل را می‌توان در میان اشعار شاعران پایین‌رده و میان‌رده نیز دید که با تقلید از بزرگان، سنتی ادبی را در ادبیات فارسی جا انداخته‌اند؛اما این تفکر به شکل اصیل خود، در زندگی شاعرانی همچون حافظ، شیخ سعدی و مولانا و همچنین بسیاری دیگر از ترازاولان ادب فارسی دیده می‌شود و به‌گونه‌ای بر سبک زندگی مبتنی بر رندی بنا نهاده شده است که نهایت و اوج آن در شعر و شخصیت حافظ به چشم می‌خورد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
این نکته را البته نباید از نظر دور داشت که عقل‌ستیزی در اندیشه عرفا و ادبا رد مضامین قرآنی و نبوی نیست؛ بلکه رد اعتباری است که به نوعی از عقل داده می‌شود.
مساله اینجاست که عقل به معنای آنچه انسان را از حیوان متمایز می‌کند و در تعریف منطقیون به "حیوان ناطق" اطلاق می‌شود، قلمروی آنچنان محدود و فانی دارد که نمی‌تواند تجربیاتی همچون عشق، رندانگی، گریز از جسمانیت و گریز از مادی‌گرایی را درک کند؛ بنابراین در راه منتهی به عرفان یا به بیانی کلی‌تر شناخت، دوام نمی‌آورد.
حافظ، نه‌تنها پنهان که آشکارا نیز در برابر اندیشه‌های خردورزانه قد علم می‌کند و با احتجاجاتی خیره‌کننده از ضرورت گریز از آن و گرفتاری در دام عشق می‌گوید.
خردستایی در خدمت خردگریزی
هرچند اشعار خردستایانه نیز در کلام حافظ دیده می‌شود، باید اعتراف کرد که کفه ستیزه‌اش از آن بیشتر است. می‌توان گفت حافظ برای قوام‌بخشی به اندیشه‌های عرفانی و تحسین و ترجیح روش عرفانی مبتنی بر معرفت قلبی، عقل جزئی را که در مقابل عقل کل قرار می‌گیرد، محکوم می‌کند.
عقل کل را می‌توان همان "نورالانوار" و قدرت برتر هستی دانست که در او خللی نیست و کامل مطلق است. اما عقل جزئی، آن رده‌ای از عقل است که تدبیر امور این‌جهانی به او وابسته است و درگیر شمارش و اعداد و ساخت و پرداخت امور طبیعی جهان است.
وجود و درک نورالانوار از طریق قلب ممکن است و آنچه را به قلب راهی باشد با عشق میانه‌ای است اما عقل مصلحت‌بین یا همان که حافظ به طعن و کنایه صاحب آن را مشهور به "عقل عقیله" می‌داند، در این تعریف جایی ندارد.
از دیگر سو، لسان‌الغیب به سبب برتری بخشی به اندیشه‌های عرفانی و ترجیح روش مبتنی بر معرفت قلبی، عقل جزئی را به صد عیب آلوده می‌داند و عقل کل را که نسبتی با عشق دارد برتر می‌بیند، این عقل بسان راهنمایی آدمی را به چیزی دعوت می‌کند که در ظاهر میانه‌ای با آن ندارد:
معرفت با عقل کردم گفت حافظ می بنوش/ ساقیا می ده به قول مستشار مؤتمن
بنابراین در خردستایی حافظ نیز گونه‌ای عقل‌گریزی نهفته است که رندانه است و در خدمت عشق. در این نوع تعریف عقل عاقبت‌بین چندان تفاوتی با نفس بدکار ندارد.
عقل وسوسه‌گر مذموم است
حافظ در رد این عقل جزئی مصلحت‌بین از وسوسه‌گری او یاد می‌کند. همان عنصری که باعث شد آدم به درخت ممنوع نزدیک شود و از بهشت رانده:
هشدار که گر وسوسه عقل کنی گوش/ آدم‌صفت از روضه رضوان به درآیی
در ساخت واژه "آدم‌صفت" بنا بر ادبیات حافظ نوعی تحقیر همراه با طعن نهفته است که تاکید می‌کند، صاحبان عقل جزئی بدان موصوف هستند. یادآوری سرنوشت تراژیک آدم، در نزدیکی به میوه دانش این نکته را به ذهن می‌آورد که زندگی با عقلی که باعث از بین رفتن قربت شده است، ارزشی ندارد.
تسخیر عشق، راه پختگی عقل
از دیگر ویژگی‌های این نوع عقل در بیان حافظ "خامی" است. اینجاست که می‌توان هنر حافظ را در ارائه اندیشه و گفتار به‌صورت پارادوکسیکال ستود. عاقل همواره به پختگی معروف است؛ اما ناگهان در شعر حافظ نه فردِ دارنده عقل، که خودِ عقل خام نامیده می‌شود؛ بنابر این از خام، هیچ نزاید جز خام و راهکار مقابله با آن، بردن آن به میخانه و پخته شدنش با شراب است که می‌توان آن را در یک کلام تسخیر عشق نامید:
این خرد خام به میخانه بر/ تا می لعل آوردش خون به جوش
"خطرگریزی" دیگر ویژگی عقل است که حافظ آن را مذمت می‌کند. او در جست‌وجوی هیجان است و گرچه از سیر در آفاق چندان تجربه خوبی ندارد و هر بار با چشم گریان به وطن بازگشته، در سیر انفس هیجانی فراتر از آن را باز می‌جوید. حافظ ماجراجوی جهان عشق است و به عشق در این ماجراجویی باید از راه جنون و مستی دست یافت؛ بنابراین عاشق خطر می‌کند و در این راه نام و ناموس و آبرو و حتی جان را هم گرو می‌گذارد.
در ره منـزل لیــلی که خطرهاست به جان/ شرط اول قدم آن است که مجنون باشی
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که بنابر آنچه گفته شد، نه‌تنها حافظ در مقابل عشق به عقل بی‌اعتناست که راهکارهای عقل را نیز در مواجهه با هستی نمی‌پذیرد و مفتی عقل را در حل مسائل آن لایعقل می‌داند.
خانقاه در برابر مدرسه، شراب دربرابر کتاب
از سوی دیگر، نهادهای رسمی آموزشی نیز در ادبیات حافظ همواره مورد کنایه و تمسخر واقع شده‌اند و بی‌اعتبارند. او خانقاه را بر مدرسه برتری می‌دهد و صومعه را جای سیاهکاری می‌داند. او همواره عاشقانش را به پناه بردن به شراب دعوت می‌کند؛ این بدان معناست که برای رسیدن به آگاهی و شناخت باید ابتدا عقل جزئی را به سویی نهاد که راهکارش فرار از مدرسه و روی آوردن به ساقی است. در این روش با کرشمه بیش از هر درس و مشقی می‌توان علم کسب کرد:
کرشمه تو شرابی به عاشقان پیمود/ که علم بی‌خبر افتاد و عقل بی‌حس شد
و استاد عشق شرح مسائل لاینحل هستی را برای دل بر عهده دارد:
دل چو از پیر از خرد نقل معانی می‌کرد/ عشق می‌گفت به شرح آنچه بر او مشکل بود
به هر روی مقابله عشق و عقل گرچه در ادبیات موضوعی درازدامن است، یکی از مباحث هیجان‌انگیزی است که مقابله دو جریان نیرومند را در طول تاریخ و هم در تجربه زیسته آدمی نشان می‌دهد. مقابله‌ای که هر کس با هر میزان درک، در درون خود و با عناصر و اجزای زندگی روزمره‌اش دارد و هم، از دیرباز به واسطه آن، هزاران کتاب نوشته شده و بسیار فلسفه‌ها و نظریه ها بیان شده است.
۲۰مهرماه به نام و یاد حافظ (شاعر قرن هشتم هجری قمری) در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است.
۹۸۸۵ /۱۸۷۶
منبع: ایرنا
کلیدواژه: عرفان حافظیه فلسفه حافظ شیراز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۴۲۸۶۳۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فال حافظ امروز یکشنبه ۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ با معنی و تفسیر
دمی همدم و همراه شدن با حضرت حافظ پیشینه‌ای چند قرنی در میان ایرانیان و فرهنگ ایرانی دارد. بدون شک همه ایرانیان از خردسالی با حافظ و فال این شاعر و عارف نامی آشنایی دارند.
به گزارش «زیسان»، حافظ‌خوانی در مراسم‌های مختلف همانند لحظه سال تحویل و شب یلدا، بخشی از فرهنگ و سنت دیرینه جامعه ایرانی است. در کنار خواندن غزلیات، گرفتن فال حافظ نیز یک رسم همیشگی برای ایرانیان است.
این باور قدیمی در میان ایرانیان وجود دارد که حضرت حافظ داننده عالم نهان و غیب است و در لحظات مختلف با رجوع فال حافظ می‌توان تصمیم درست را گرفت. فال یکشنبه ۹ اردیبهشت به تفال حافظ بدین گونه است:
ما بدین در نه پِیِ حشمت و جاه آمده‌ایم
از بد حادثه این جا به پناه آمده‌ایم
رهروِ منزلِ عشقیم و ز سرحدِّ عَدَم
تا به اقلیمِ وجود این همه راه آمده‌ایم
سبزهٔ خطِّ تو دیدیم و ز بُستانِ بهشت
به طلبکاریِ این مهرگیاه آمده‌ایم
با چُنین گنج که شد خازنِ او روحِ امین
به گدایی به درِ خانهٔ شاه آمده‌ایم
لنگرِ حِلمِ تو‌ای کِشتیِ توفیق کجاست؟
که در این بحرِ کَرَم غرقِ گناه آمده‌ایم
آبرو می‌رود‌ای ابرِ خطاپوش ببار
که به دیوانِ عمل نامه سیاه آمده‌ایم
حافظ این خرقهٔ پشمینه بینداز که ما
از پِیِ قافله با آتشِ آه آمده‌ایم
تعبیر و تفسیر غزلچرخ روزگار راه زندگی‌ات را عوض کرده است و باعث شده طعم یأس و ناامیدی را بچشی. اما در همه حال از یاد خدا غافل نشده‌ای. اکنون نیز دست به دعا بردار تا خداوند یاری‌ات کند. به زودی به برکت قرآن کرم و بخشش خدا شامل حالت می‌شود. صبر کن و ببین چگونه آبروی کسانی که می‌خواستند تو را گناهکار جلوه دهند می‌رود و همه چیز روشن می‌شود. مگذار ظواهر تو را فریب دهند و عاقلانه و دور از احساسات تصمیم بگیر.
tags # فال حافظ ، فال سایر اخبار
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است