تحلیلی چندعاملی از علل وقوع انقلاب اسلامی
تاریخ انتشار: ۳۰ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۵۳۹۵۱۹
بشیریه این کتاب را در میانه‌های دهه ۸۰ میلادی در آمریکا منتشر کرده و در آن تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در بازه زمانی بیست ساله ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۱ میلادی یا به عبارت دیگر، ۱۳۴۱ تا ۱۳۶۱ شمسی را مورد بررسی قرار داده است.
چنان‌که بشیریه گفته است، این کتاب حاصل پژوهش‌هایی است که او در سال ۱۳۵۹ در ایران برای نوشتن رساله دکتری‌اش انجام داده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
علاوه بر علل بروز انقلاب ایران، موضوع دیگری که بشیریه در کتاب «دولت و انقلاب در ایران» در پی بررسی آن بوده، مراحلی است که این انقلاب از سر گذرانده است. بشیریه این مباحث را در فصول انتهایی کتاب و به‌طور مشخص فصول ۶، ۷ و موخره مورد بررسی قرار داده است. او در این زمینه نگرشی کلاسیک مبتنی بر انقلاب فرانسه داشته و چهار مرحله «حکومت میانه‌روها»، «استیلای تندروها»، «حکم‌رانی وحشت و فضیلت» و «ترمیدور» را که به نظر برخی نظریه‌پردازان انقلاب الگوی رخ دادن تمامی انقلاب‌ها است را در انقلاب ایران تشخیص می‌دهد، اما از فحوای کلام بشیریه می‌توان دریافت که او به دو کلان‌گونه از انقلاب اعتقاد دارد. انقلاب «خودانگیخته» و «انقلاب طراحی شده». بشیریه تفاوت میان این دو گونه انقلاب را این‌گونه تبیین می‌کند: «انقلابی که تحقق‌اش بر پایه طرح قبلی باشد، از روستاها و حومه شهرها آغاز و به پایتخت ختم می‌شود. این نوع انقلاب، بخشی از یک طرح و برنامه شفاف و از پیش ریخته برای بازسازی دولت است؛ از این رو، دوران پس از انقلاب، (نظیر انقلاب چین) محل نزاع میانه‌روها و تندروها بر سر تصاحب قدرت نخواهد بود. » (ص: ۱۶)
به گمان بشیریه انقلاب ایران مانند همه انقلاب‌های کلاسیک دیگر، انقلابی «خودانگیخته» بود و نه «مبتنی بر طرح قبلی». زیرا در آن هیچ طرح و برنامه از پیش تعیین شده‌ای برای آرایش سیاسی نیروها وجود نداشت و اهداف اجتماعی‌ای که بعد از انقلاب باید محقق می‌شد نیز از پیش معلوم نبود.
شاید اکنون با توجه به روندهای پس از سال ۱۳۶۱، که پایان بازه زمانی پژوهش است، بتوان در این زمینه که انقلاب ایران ترمیدور خود را به‌شیوه‌ای کلاسیک پشت سر گذاشته است تشکیک کرد و به نظر نمی‌رسد حتی خود بشیریه نیز، با رای قاطع خود در این زمینه، اکنون چندان موافق باشد، اما این موضوع، ارزش و اهمیت کتاب را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد. چرا که همان‌گونه که پیشتر نیز در همین مطلب گفتیم، این کتاب اهمیت خود را از جنبه اسنادی‌ای که به‌عنوان یک پژوهش میدانی روشمند در بازه زمانی سال‌های آغازین انقلاب به خود گرفته، به دست آورده و نیز به این دلیل که توانسته است یک تحلیل چندعاملی فراگیر از چرایی وقوع انقلاب ایران ارائه دهد.
تحلیل چندعاملی بشیریه در برابر دو دسته از تحلیل‌ها صف‌آرایی می‌کند. تحلیل‌هایی که با عنوان «نظریه‌های مدرن انقلاب» از آنها یاد شده است. به گفته بشیریه: «نظریه‌های مدرن انقلاب را می‌توان در دو گروه اصلی جای داد: نظریه‌های روان‌شناختی و نظریه‌های جامعه‌شناختی کارکردگرا. در راستای همین طبقه‌بندی از یک‌سو دیویس، تد گور، شوارتز و هانتینگتون به مفاهیم روان‌شناختی‌ای چون محرومیت نسبی و افزایش انتظارات متوسل می‌شوند تا انقلاب را تبیین کنند و از سوی دیگر، اسملسر، جانسون و هاگوپیان، برای تبیین انقلاب‌ها به سراغ جامعه‌شناسی کارکردگرا می‌روند. » (ص:۱۳)
چنان‌که بشیریه گفته است، پرسش اصلی نظریه‌های روان‌شناختی این است که «اعتراضات چگونه شکل می‌گیرند؟ » و در پاسخ به این پرسش، فرض این نظریات این است که هر نارضایتی و اعتراضی پس از ایجاد به طور خودکار تبدیل به کنش جمعی می‌شود. این نظریات بین احساس خشم و فوران خشونت رابطه‌ای مستقیم می‌بینند و هر نوع فوران خشونت را مترادف با انقلاب تلقی می‌کنند.
نظریه‌های کارکردگرا هم علل بروز انقلاب را در عدم تعادل و ناهماهنگی جستجو می‌کنند. آنها جامعه را به مثابه یک سیستم می‌بینند و معتقد هستند که جامعه را هم مانند هر سیستمی می‌توان تحلیل کرد.
به عبارت دیگر، چنان‌که از لابه‌لای سطوری که در بندهای پیشین آمد قابل تشخیص است، نظریات روان‌شناختی در رویکرد بشیریه نمود نظریه‌پردازی کارگزارمحور و فردگرا در تحلیل انقلاب هستند و نظریات کارکردگرا نمود نظریات سیستمی. رویکرد بشیریه در این کتاب، از جنس راه سوم است. رویکردی بین کارگزار و سیستم.
تلاش بشیریه در فصولی از کتاب خود (به‌طور مشخص فصل‌های ۳، ۴ و ۵) این است که علل اصلی انقلاب را تبیین کند. او مجموعه‌ای از عوامل موثر در شکل‌گیری انقلاب ایران را در این فصول، چنین دسته‌بندی کرده است: «بسط و توسعه یک ایدئولوژی انقلابی که کمابیش از یک دهه قبل از انقلاب جامعه‌ای بهتر را به تصویر می‌کشید؛ بحران اقتصادی سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ که خود منجر به نارضایتی‌ها و اعتراضات فراوان در مقیاسی گسترده گردید؛ بروز تضادهای فاحش بین منافع دولت و طبقه فرادست و بورژوا؛ قطع حمایت‌های خارجی از رژیم شاه؛ بسیج انقلابی توده مردم از طریق شبکه‌ای از سازمان بسیج کننده مردم و ایجاد ائتلاف سیاسی بین نیروهای مختلفی که وجه مشترکشان مخالفت با نظام سلطنتی بود.
اما فصول ابتدایی کتاب، یعنی فصل اول و فصل دوم آن که «سیر تکاملی ساختاردولت» و «نظام کهن: حکومت پادشاهی» نام گرفته‌اند، تلاش بشیریه بر این بوده است که سیر تکاملی ساختار دولت در ایران از ابتدای قرن بیستم تا تثبیت رژیم شاه در سال ۱۳۴۲ و نیز ماهیت ساختار قدرت پهلوی در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۶ مورد بررسی قرار بگیرد. به گمان بشیریه بنیان‌های قدرت در این بازه زمانی عبارت بودند از ثروت حاصل از درآمد نفتی، ثبات اقتصادی، همکاری و همگامی دولت و طبقه فرادست جامعه، سرکوب‌گری و پشتیبانی سیاسی آمریکا از شاه.
از دیگر ابعاد مهم کتاب بشیریه، تلاشی است که برای تطبیق مفهوم «طبقه» با شرایط ایران در آن صورت گرفته است. او این مفهوم را نه بر مبنای نظریات مارکس که بر مبنای نظریات نیکوس پولانتزاس مورد بهره‌برداری قرار داده است. بر مبنای ایده‌های پولانتزاس، طبقات برآیند مجموعه‌ای از ساختارها و روابط است که ابتدا در سطح اقتصادی، سپس در سطح سیاسی و نهایتاً در سطح ایدئولوژیک بروز و ظهور می‌یابند. (ص: ۱۸)
همان‌گونه که از این تعریف نیز برمی‌آید، انتخاب بشیریه آشکارا ایستادن در میانه دو رویکرد بنیادین سیستمی و کارگزارگرا و بهره بردن از امکانات هر دو است. در زمانه‌ای که جدال میان این دو رویکرد در حوزه علوم‌سیاسی بسیار بالا گرفته بود (یعنی در دهه ۸۰ میلادی) اتخاذ چنین رویکردی نمود میانه‌روی روش‌شناختی بشیریه و نگرش متفاوت و فارغ از جو زدگی اوست. اینکه در کتابش از منظر روش‌شناختی نه به نفع راست موضع گرفته و نه به نفع چپ، نه به اردوگاه طرفداران سلطنت افتاده و نه در اردوگاه طرفداران نظام حاکم جدید نیز، مشی پژوهشگرانه او را نمودار می‌سازد.
گفتنی است که کتاب «دولت و انقلاب در ایران»، پیش از این با عنوان «زمینه‌های اجتماعی انقلاب در ایران» با ترجمه علی اردستانی توسط نشر نگاه معاصر منتشر شده بود.
انتشارات مانیا هنر، کتاب «دولت و انقلاب در ایران» نوشته حسین بشیری با ترجمه محمود رافع را، در ۴۳۲ صفحه، تیراژ ۱۰۰۰ نسخه و با قیمت ۵۸ هزار تومان در تابستان ۱۳۹۸ منتشر کرده است.
منبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: کتاب معرفی و نقد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۵۳۹۵۱۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شعار سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب تهران پیام‌های مهمی دربر دارد/ پنجره‌ای گشوده به تمدن ایران زمین
غلامرضا منتظری نمایشگاه کتاب تهران را پنجره‌ای گشوده به تمدن ایران دانست و عنوان کرد: شعار سی‌وپنجمین دوره این رویداد در عین کوتاهی پیام‌های مهمی دربر دارد.
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، غلامرضا منتظری عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در رابطه با شعار امسال نمایشگاه با عنوان «بخوانیم و بسازیم»، اشاره کرد: این شعار در عین ایجاز و کوتاهی، مفاهیم عمیقی را منتقل می‌کند. ما از دوران کودکی آموختیم «توانا بُوَد، هر که دانا بُوَد» زمینه توانایی دانایی است و دانایی در گرو مطالعه است.
وی ادامه داد: اگر ارتباط با کتاب برقرار شود، سطح دانش و بینش اجتماعی افزایش پیدا می‌کند و با فرهنگ کتابخوانی شاهد رشد و بالندگی جامعه خواهیم بود که بخشی از آن مرتبط با ساختن جامعه است. شعار نمایشگاه در عین کوتاهی پیام‌های مهمی دارد و نیاز است تا رسانه‌های جمعی این شعار را بیشتر مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.
منتظری که دبیر فراکسیون دیپلماسی فرهنگی مجلس شورای اسلامی است، نمایشگاه کتاب را فرصت مناسبی در توسعه دیپلماسی فرهنگی کشور دانست و افزود: در درجه اول باید به تولید و نشر آثار مرتبط با حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی بیش از گذشته مبادرت داشته باشیم. به اعتقاد من نمایشگاه کتاب تهران مشابه یک سفره معنوی و فرهنگی محسوب می‌شود که نیاز‌های معنوی جامعه هدف را پاسخ می‌دهد.
وی تأمین نیاز «ایران فرهنگی» با تولیدات فرهنگی را ضروری عنوان کرد و گفت: لازم است نشر کشورمان به تولیدات متناسب با نیاز «ایران فرهنگی» به تعبیر واقعی خودش، مبادرت کند تا بتوانیم ابعاد مختلف فرهنگ و تمدن غنی این سرزمین سربلند را به جهانیان معرفی کنیم.
منتظری ادامه داد: قطعاً نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌هایی که در سایر کشور‌ها برگزار می‌شود، می‌تواند به معرفی فرهنگ و تمدن ایران زمین کمک بسیاری کند. نمایشگاه کتاب در حکم یک پنجره است که به روی ساختمان شخصیت فرهنگی و تمدن ما باز می‌شود. تنها از این طریق یعنی با ارائه کتاب‌های ایرانی است که افراد با فرهنگ و تمدن ما آشنا خواهند شد.
دبیر فراکسیون دیپلماسی فرهنگی مجلس شورای اسلامی همچنین در مورد تحقق رهنمود مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در مسئله «تمدن نوین اسلامی» گفت: به فعالیت‌های علمی و پژوهشی و نشر آثار تحول آفرین نیاز داریم. پیشنهاد می‌کنم برگزاری نمایشگاه کتاب محدود به نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نباشد و بیش از گذشته زمینه شرکت در نمایشگاه‌های خارج از کشور را فراهم کنیم که در رونق دیپلماسی فرهنگی ایران بسیار موثر است.
وی همچنین به ضرورت انجام کار‌های مشترک میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجلس شورای اسلامی در توسعه دیپلماسی فرهنگی پرداخت و ادامه داد: برگزاری نشست مشترک کمیسیون فرهنگی مجلس با معاونت فرهنگی وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی به منظور تقدیر و تشکر و ارزیابی برنامه‌های آنها مفید بود؛ انتظارات خود را با آنها در میان گذاشتیم و این نشست را می‌توان با فراکسیون توسعه دیپلماسی فرهنگی نیز برگزار کرد.
سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.
تیم فوتسال افغانستان نیمی از راه جام جهانی را طی کرد