یلدای خجسته یا ناخجسته؟/نگاهی به دوگانگی ناخودآگاه ایرانیان
تاریخ انتشار: ۳۰ آذر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۱۸۷۲۲۵
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: همزمان با فرارسیدن شب یلدا، به‌عنوان بلندترین شب سال تقویم هجری شمسی که آیین و مراسم خاصی بین مردم ایران و کشورهای ایران فرهنگی دارد، معصومه ابراهیمی یکی از پژوهشگران فرهنگ عامه که مدیریت انتشارات فرهامه را هم به عهده دارد، یادداشتی نوشته و آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
این‌پژوهشگر در یادداشتی که در ادامه می‌آید، درباره باور ایرانیان باستان و چگونگی به‌وجود آمدن شب یلدا نوشته و مساله دوگانگی یا دوگانه‌انگاری نهفته درضمیر ایرانیان را کند و کاو کرده است. به قول این‌نویسنده، شب یلدا در باور ایرانیان، شبی بود که در آن نور و ظلمت و نمایندگان خداوند و شیطان با یکدیگر مبارزه می‌کنند.
مشروح متن این‌یادداشت را در ادامه می‌خوانیم:
در خانواده ما تا چندین و چند سال «شب چله» یا «شب یلدا» با احساسات متناقض خاصی درهم آمیخته بود. برای من و خواهر و برادرهایم یلدا و سفره خوش آب و رنگش یعنی دورهمی، شادی، بازی و آجیل و شیرینی. اما برای پدرمان شب چله یادآوری تلخِ از دست دادن مادر بود. مادری مهربان و فداکار که درست شب چله به اصطلاح «سرِ زا» رفته بود. برای همین پدرم همیشه می‌گفت شب چله شبِ نحسی است! حتی به ابتکار مادرم و برای احترام به احساسات پدر، تا چندسال ما یک‌شب قبل یا بعد از شب چله مرسوم، مراسم شب چله را در خانه مان برگزار می‌کردیم. اما به تدریج این رسمِ خانوادگی ما ورافتاد. چون اقتدار و فراگیری شب چله و جنب و جوش مردم مقاومت ما را درهم شکست و ما را از خودسری و بدعت بازداشت. البته پدر به هرحال در سررسید هر شب چله با دست پُر، پاکت‌های آجیل و هندوانه و انار را به خانه می‌آورد و به قولی بساط ما جور بود. منتها درون پدر توأمان از شادی و غم و نگرانی آکنده بود. پدر و البته با همدستی مادر، در این شب مراقب‌تر بودند و مدام ما را از هر شیطنتی پرهیز می‌دادند و در هرکاری بیشتر احتیاط می‌کردند تا مبادا دامن ما را شومی این شب فرا بگیرد. خلاصه برای پدرم شب ناخجسته یلدا تمام نشدنی بود!
تا وقتی‌که متخصص فولکلور و مردم‌شناس شدم، خیال می‌کردم این ماجرا یکی از آن وسواس‌ها و عادت‌های مهجور خانوادگی بوده که بیان آن شرم‌آور است و چون «رازِمگو» باید در سینه تک‌تک اعضای خانواده ما حفظ شود. لکن امروز که در پی هر علتی برای رفتارهای آیینی مردم می‌گردم و لابلای کتاب‌ها و اسناد جستجوگر نماد و نشانه‌ای کهن از چرایی‌ها هستم، دریافته‌ام که در ناخودآگاه همه مردم این دوگانگی حس‌ها نهفته است. زیرا در ورای جشن‌های شادی‌بخشی همچون شب چله و حتی نوروز و مهمتر از همه سیزده‌بدر گونه‌ای پنداره نحوست وجود دارد. طوری‌که بیراه نیست اگر بگوییم اصولاً علت برپایی جشن، شب‌بیداری، شادخواری، پایکوبی و دورهمی در واقع هراسی بوده که مردم از شومی و نحوست داشته‌اند.
در جهان بینی کهن آریایی، ثنویت همه اندیشه‌ها، باورها، آیین‌ها و سنت‌ها را تعیین می‌کرده است. دوگانه‌انگاری یا دوآلیسم کهن یعنی باور به وجود جهان مبتنی بر دو آفریدگار یا دو مبدا عالی از اندیشه‌های بنیادین آریایی‌ها پیش از گرویدن به آیین زردشت بوده است. ثنویت مآخوذ از میترائیسم است و در دین زردشت مردود شمرده شد و به‌شدت بر یکتاپرستی عناصر مزدیسنا تاکید شد. با این وجود اندیشه‌های ثنویت گه‌گاه در آموزه‌های زردشتی دیده می‌شود و در متون آن به‌ویژه در گاهان به چشم می‌خورد. این موضوع را دانشمندان به‌گونه‌های مختلف توجیه و تفسیر می‌کنند. حتی روحانیون زردشتی ادیان مانوی و زروانی را به‌علت روایت متفاوت از مزدیسنا و اعتقاد به ثنویت و عناصر میترایی، از مصادیق بدعت و انحراف شمردند. به هر حال آن‌چه آشکار است روشنایی و روز، آفریده اهورامزدا و تاریکی و ظلمت از آفریده‌های اهریمن است.
سیاهی و سرما برای اهریمنان و دیوانِ زیانکار فرصت جولان و رخصت زیانکاری است تا بر جهان روشنایی و گرما بشورند و با ناپاکی و زشتکاری آفریدگان اهورامزدا را از میان ببرند. در واپسین روز پاییز، گردش کیهانی اتفاق می‌افتد و از فردای آن روز نور و خورشیدی دیگر متولد می شود. از اینجاست که نام «یلدا» پدیدار می شود. لکن تاریکی اهریمن تلاش می کند تا از میلاد خورشیدِ نو جلوگیری کند. پس نیرومندتر از همیشه و با هرچه زیانکاری و پلشتی است، آفریدگان اهورامزدا را به کام خود می‌کشاند. شب دراز یلدا زمان دست‌درازی و جولان دیوان به جهان روشنایی است و در آن، جدالی خونین میان ظلمت و نور در می‌گیرد. تاریکی با نور می‌جنگد تا از زایش خورشیدی تازه جلوگیری کند. از این‌رو در هجوم اهریمن و دیوان در شبی دراز، باید مراقب شومی و ناخجستگی‌ها بود تا تاریکی اهریمن که از همیشه گسترده‌تر است، ما را به درون خود فرونکشد. بهترین کار دادن فدیه و هدیه و قربانی به‌صورت خوراکی‌های مختلف است. بر این اساس مردم با افروختن آتش و شب‌زنده‌داری و دورهم نشستن، پایکوبی‌های آیینی و درهم شکستن سکوت و خواندن دعا و سرود به درگاه اهورا مزدا دیوان را در درازترین شب و پایدارترین تاریکی سال از اطراف خود دور می‌کردند. پاسداری از اجاق و آتش خانه و دور آن نشستن و روشن نگه داشتن آن تا صبح، خطر هجوم دیوان تاریکی را کاهش می داد. به‌این‌ترتیب تا برآمدن خورشیدِ نوزاده بایستی مراقب همه رفتار و اعمال بود و شب دراز را با احتیاط کامل به صبح رساند.
پژوهشگران از نبود شواهد و منابعی که از یلدای پیش از اسلام حکایت کند، گزارش می‌کنند. به نظر می‌رسد به رسمیت نشناختن این آیین کهن از سوی روحانیون زردشتی به امحا و یا عدم درج آن در متون دینی انجامیده است. لکن مردم فارغ از همه این قیل و قال‌ها به آیین‌های کهن نیاکان خود وفادار مانده‌اند. چنان‌که تا امروز در پیوند با نیاکانشان برای تولد خورشیدی نو و رستن از تاریکی، یلدا را جشن می‌گیرند و با آتش افروختن و گرم نگه داشتن خانه، شادی‌کردن و دورهم نشستن و شب چره خوردن و سرود خواندن و پایکوبی‌کردن از نحوست و شومی این شب می‌کاهند.
کد خبر 4803229منبع: مهر
کلیدواژه: شب یلدا فرهنگ عامه ایران ترجمه ادبیات کتاب و کتابخوانی ادبیات جهان ادبیات کودک و نوجوان رایزنی فرهنگی میراث فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نقد کتاب خانه کتاب دفاع مقدس جشنواره قصه گویی تجدید چاپ بازار نشر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۱۸۷۲۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم/ نگاهی به فیلم مست عشق
به ویژه اینکه تعدادی از آنها شهرتی جهانی داشته و می‌توانند پای آثار نمایشی تولید شده در این چارچوب را به بازار جهانی باز کنند. موضوعی که چندان مورد توجه سینمای ایران قرار نگرفته و اندک آثار تولید شده در این باب نیز متعلق به تلویزیون بودهاند. فیلم سینمایی «مست عشق» ساخته حسن فتحی که به نوعی محصول مشترک ایران و ترکیه به حساب می‌آید، نخستین تجربه جدی سینمای ایران در این رابطه است که به تازگی روی پرده سینماهای کشور رفته و در هفته نخست رکورد فروش ریالی و تعداد تماشاگر را شکسته است.
فتحی که تجربه تولید آثار تاریخی در قاب کوچک را داشته، در «مست عشق» سراغ یکی از مهمترین شعرا و عرفای تاریخ ایران یعنی جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به مولانا رفته و بخشی از دوران زندگی وی را به تصویر کشیده که از کشش دراماتیک مناسبی برخوردار است. فرهاد توحیدی که یکی از قدیمی‌ترین فیلمنامه‌نویسان پس از انقلاب به حساب می‌آید در «مست عشق»، مولانا و شمس تبریزی را به عنوان ستون‌های فیلمنامه قرار داده و قصه را با محوریت این دو پیش می‌برد. قصه‌ای شخصیت محور که با چرخشی ظریف به سمت ماجرامحوری رفته و چند داستانک جذاب را به آن گره می‌زند.
توحیدی در پرده نخست، قصه را با یک حادثه آغاز کرده و سوالی را پیرامون ناپدید شدن شمس تبریزی مطرح می‌کند. سپس با یک فلاش‌بک به گذشته‌ای نه چندان دور رفته و برخورد مولانا و شمس را کلید می‌زند که سرانجام به یک نقطه عطف می‌رسد. جایی که مولانا مجذوب شخصیت پیچیده و خاص شمس شده و نگاه‌اش به جهان تغییر می‌کند. در نیمه میانی، توحیدی روی حسادت به عنوان یکی از تم‌های فیلمنامه مانور داده و موانعی را بر سر راه مرید و مراد قرار می‌دهد تا از بار تنش حاکم بر آن کاسته نشود. در این بین رفت و برگشت‌های زمانی هم رخ می‌دهد که از ساختار قصه بیرون نزده و تماشاگر را سردرگم نمی‌کند. در واقع این ساختار غیرخطی برای آن است که تکه‌های پازل قصه کنار یکدیگر قرار گرفته و یکپارچگی آن از دست نرود.
داستان‌های فرعی نقشی کلیدی در پیکره فیلمنامه‌های امروزی دارند و ((مست عشق)) از این بابت نمونه‌ای درخشان به حساب می‌آید. اولی قصه عشق نافرجام پسر مولانا (علاء‌الدین) به کیمیا خاتون است که به خوبی در بافت قصه جا افتاده و مثلثی عاشقانه را شکل می‌دهد و تماشاگر را به حدس و گمان‌هایی پیرامون نقطه عطف دوم فیلمنامه وادار می‌کند. دیگری داستانک مربوط به اسکندر بیک فرمانده خشن اهل قونیه است که علاقه‌ای نافرجام به دختری مسیحی به نام مریم داشته و توحیدی این داستانک را به بهترین شکل به قصه اصلی پیوند زده است. نکته مهمی که در فیلمنامه ((مست عشق)) به چشم می‌خورد، وفاداری به اندازه نویسنده به تاریخ است که وجوه نمایشی خوبی نیز به آن بخشیده شده است. همان‌طور که از عشق به عنوان تم اصلی و جانمایه اثر بهره گرفته و آن را به شخصیت‌های اصلی گره زده است.
حسن فتحی در آخرین ساخته سینمایی‌اش دست به ریسک بزرگی زده و به سراغ شخصیتی رفته که میلیون ها طرفدار در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر دارد. او با توجه به فیلمنامه خوبی که در اختیار داشته تلاش کرده تا اثر شسته‌رفته‌ای را خلق کند. تلاشی که از همان سکانس نخست (کابوس جنگ اسکندربیک) خود را به رخ کشیده و تا آخر ادامه پیدا می‌کند. به ویژه در دکوپاژ فیلمنامه که ظرافت و وسواس خاصی در آن به چشم می‌خورد. برای مثال می‌توان به سکانس گفتگوی طولانی شمس و مولانا اشاره کرد. البته نمی‌توان از مست عشق گفت و به فیلمبرداری درخشان زنده‌یاد مرتضی پورصمدی و تدوین استاندارد میثم مولایی اشاره نکرد.
یکی از چالش‌های مهم فیلم انتخاب بازیگران آن بوده که ترکیبی از بازیگران ایرانی و ترک به حساب می‌آید و ایجاد هارمونی میان آنها کار سختی به نظر می‌رسد. اتفاقی که تا حدود زیادی رخ داده و بازیگران نقش مهمی در کیفیت برجسته فیلم دارند. پارسا پیروزفر و شهاب حسینی انتخاب‌های هوشمندانه‌ای برای ایفای نقش‌های مولانا و شمس تبریزی بودهاند که البته کفه ترازو به سمت حسینی اندک چربشی دارد. همچنین بازیگران ترک زبان که در سینما و تلویزیون ترکیه شهرت زیادی دارند، در ایفای نقش‌ها موفق بوده اند.
مست عشق از آن دسته فیلم‌هایی است که تولید و پست پروداکشن سختی داشته که از این بابت می‌توان به گروه تولید آن دستمریزاد گفته و دستاوردهای آن برای سینمای ایران را به فال نیک گرفت.
۵۷۵۷
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1903013
امیدواری ژینولا به کامبک پاری سن ژرمن مقابل دورتموند: آنها از نظر جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی آماده هستند