به نقل از «قدس آنلاین»

ادبیات به شخصیت شاه نگاهی تاریخی داشته نه داستانی

تاریخ انتشار: ۲۵ دی ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۵۲۳۰۱۳

 ابراهیم اکبری دیزگاه از جمله نویسندگان صاحب‌فکر و صاحب‌قلمی است که در رمان‌هایش به شخصیت شاه و آنچه او بر سر مردم آورده، پرداخته است. به بهانه ۲۶ دی ماه سالروز فرار شاه از کشور، با او درباره کتابش «شاه‌کشی» و بازنمایی شخصیت شاه در ادبیات داستانی انقلاب اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید.

جواد شیخ‌الاسلامی/

 ابراهیم اکبری دیزگاه از جمله نویسندگان صاحب‌فکر و صاحب‌قلمی است که در رمان‌هایش به شخصیت شاه و آنچه او بر سر مردم آورده، پرداخته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به بهانه ۲۶ دی ماه سالروز فرار شاه از کشور، با او درباره کتابش «شاه‌کشی» و بازنمایی شخصیت شاه در ادبیات داستانی انقلاب اسلامی به گفت‌وگو نشستیم که می‌خوانید.

* ایده رمان «شاه‌کشی» چطور شکل گرفت؟

** خیلی دقیق یادم نیست، چون نوشتن رمان خیلی طول کشید. یعنی سال ۹۰ شروع شد و تا سال ۹۵ ادامه یافت. رمان بارها بازنویسی شد تا اینکه به کتاب فعلی تبدیل شد. من در شاه‌کشی می‌خواستم نشان بدهم زیستن در فضای ظلم و دیکتاتوری شاه می‌تواند چه تأثیری بر ذهن و زبان مردم داشته باشد. این ایده اصلی من بود و تصور من این بود که ظلم حداکثری و سخت می‌تواند معنا را از زندگی آدم‌ها بگیرد و آن‌ها را مسخ و به حیوان یا به یک شیء تبدیل کند. در شاه‌کشی هم می‌بینید که مثلاً سهراب، حجت، آزاده، مادر خانواده و دیگران دچار یک نوع پریشانی هستند. یک پریشانی ذهنی و زبانی که می‌توانید تجلی‌اش را در سیمای آن‌ها ببینید. به اعتقاد من قدرتِ پریشانی مثل قدرت شاهنشاه منجر به ظلم حداکثری، زیاد و عریان می‌شود. خاصیت ظلم عریان این است که ذهن و زبان انسان را مشوش کند و او را به چیزی دیگر تبدیل کند. اتفاقاً کسانی که جلو این ظلم می‌ایستند معتقد و انقلابی می‌شوند خود کتاب هم البته در ارشاد دچار ممیزی شد. مثلاً در ذهن من سهراب مثل موسایی بود که علیه فرعون قیام کرده است. بر این اساس یک جمله هم از تورات گذاشته بودم که برداشتند.

* شما بروز و ظهور شاه در ادبیات داستانی را چطور می‌بینید. آیا شخصیت او، نحوه حکمرانی تا فرارش از کشور، در ادبیات داستانی ما بازنمایی شده است؟

** ابتدا باید تعبیرم را از «فرار» بگویم. سه واژه «فرار»، «تبعید» و «هجرت» وجود دارد. مثلاً یک بار شاه یک کشور فرار می‌کند، یک بار کسی که در یک مملکت آزار می‌بیند فرار می‌کند، یک بار هم پیامبر یک مدینه فرار می‌کند، اما وقتی کسی در رأس هست فرار کند، وای به حال او! مثلاً وقتی حضرت یونس(ع) فرار می‌کند خدا از او ناراحت می‌شود و او را عذاب می‌دهد. ولی وقتی پیامبر(ص) ازمکه فرار می‌کند یک معنای دیگری دارد. درباره خود اصل فرار می‌توانیم بسیار صحبت کنیم. قرآن به ما می‌گوید به سمت خدا فرار کنید.

* برسیم به موضوع تصویر شاه در ادبیات داستانی ایران. نظر شما در مورد این تصویر چیست؟

** حضور شاه در ادبیات ما بیشتر حضوری تاریخی و بیوگرافیک است، تا حضور رمانی یا داستانی. شاه حضور دارد، ولی داستانی و رمانی نیست. حضور تاریخی و بیوگرافیک یعنی این شخصیتی آن جایی و آن زمانی است. یعنی از کسی صحبت می‌کنیم که در فلان زمان چنین ویژگی‌هایی داشت. همان‌طور که یک مورخ درباره شاه می‌نویسد، نویسنده ما همین‌طور از شاه نوشته است. حضور داستانی یک شخصیت یعنی خلق یک شخصیت اینجایی و اکنونی یعنی مخاطب حس کند، شخصیت همین‌جاست و اکنون حضور دارد.

* فرق این دو نگاه چیست؟

** فرقش در ذات رمان و تاریخ است. تاریخ همیشه مطالبی که از گذشته، در آنجا و در آن زمان بوده است را روایت می‌کند ولی رمان می‌گوید مسئله همین‌جاست. مثال من این است که مورخ ذره‌بین یا تلسکوپ گذاشته است؛ ولی رمان‌نویس در دستش آینه دارد. خاصیت آینه این است که تو را به خودت نشان بدهد. به عبارت دیگر مورخ دارد از او حرف می‌زند، رمان‌نویس از تو. وقتی رمان‌نویس می‌خواهد شاه را به تصویر بکشد می‌گوید فلانی که داری این کتاب را می‌خوانی، نکند که خود تو هم یک شاه هستی! نکند خودت هم مستبد، دیکتاتور، بی‌ریشه و وابسته، بی‌تعلق و اهل فرار هستی. مورخ می‌گوید فلان شخصیت این‌طور بود، اما رمان‌نویس می‌گوید شاید خودت هم مثل او باشی. از این منظر ادبیات ما به شخصیت شاه چنین رویکردی نداشته و بیشترنگاه تاریخی و بیوگرافیک داشته است. در «شاه‌کشی» می‌خواستم نگاهی این زمانی به شاه داشته باشم و او را نشان دهم. جمله‌ای که از هویدا گذاشته‌ام با همین هدف است که بگویم رمان مربوط به زمان امروز ماست. اگر من شبیه این آدم بشوم چه فرقی بین من و او هست؟ شاه می‌تواند نباشد ولی آدم‌های او و نگاه او باشند. یعنی من و شما آدم‌های او باشیم و فقط چهره‌های ما فرق داشته باشد. پس باید آینه‌ای مقابل «شاه» گرفت و آن را روبه‌روی مخاطب گذاشت. من با چنین تصوری «شاه‌کشی» را نوشتم.

* پس شما هم معتقد هستید تصویر واقعی شاه در ادبیات ما منعکس نشده است و این اهمال موجب مواجهه بعضاً نادرست نسل امروز با این شخصیت شده است؟

** چه در رمان و چه در تاریخ، اگر روایت منصفانه از شخصیت شاه داشته باشیم، جامعه دچار تنبه و تذکر می‌شود. اینکه امروز بعضی جوان‌ها به شاهان قبلی اندکی گرایش پیدا کرده‌اند دو دلیل دارد. یکی اینکه گذشته را نمی‌شناسند و این تقصیر ماست که گذشته را درست تصویر نکرده‌ایم یعنی یا کاریکاتوری معرفی کرده‌ایم و یا خیلی متعصبانه و یا اینکه زبان ما در روایت لکنت داشته است. این لکنت خیلی جدی است. رمان‌نویس لکنت‌زبان دارد چون نمی‌داند موقفش کجاست. فکر می‌کند اگر از اول تا آخر به شاه فحش بدهد رمانش انقلابی است. فکر می‌کند اگر اتفاقات را پشت سرهم بندی کند رمانش انقلابی است. از طرفی لکنت داریم چون نقد ادبی نداریم، چون فکر نمی‌کنیم. حمایت بعضی از شاه در این زمانه ربطی به خوب و بد بودن «شاه» ندارد، بلکه ناامیدی او به آینده است که چنین رجوعی به گذشته دارد. رمان‌نویس نباید حرف‌های مورخ، اهل رسانه و اهل منبر را بنویسد. نویسنده باید به افق خیره بشود و آینده را برای خواننده و اهل مدینه تصویر کند و رؤیاهایشان را تعبیر کند. جامعه وقتی آینده روشن را دید، امیدوار می‌شود و به جای فرار به گذشته، آینده را می‌سازد.

* با تجربه‌ای که در نوشتن دارید، بگویید نویسنده چطور باید برای مردمش رؤیا بسازد؟

** من زیاد به این مسئله فکر می‌کنم که چه کسی می‌تواند به یک رمان‌نویس کمک کند؟ فکر می‌کنم قرآن یکی از متون بسیار عجیبی است که باید به آن توجه کنیم. البته نه به این دلیل که من مسلمان و شیعه هستم، بلکه به عنوان یک رمان‌نویس معتقدم باید موقع خوابیدن قران را بغل بگیرم و با آن مأنوس باشم، چون قرآن کتاب آینده است. رمان‌نویسی که می‌خواهد آینده را نشان بدهد باید از جایی راهنمایی بگیرد. حضرت یوسف(ع) را مثال می‌زنم که از تاریکی چاه بیرون آمده و به تاریکی قصر رفته و از این تاریکی هم به تاریکی زندان تبعید شده است. این انسان در سه زندان محبوس است، ولی همیشه ذهن و قلبش درگیر آینده است. وقتی پس از ۱۱ سال زندان آن خواب‌ها را برای او تعریف می‌کنند، آینده را در رؤیای پادشاهی که کافر است می‌بیند و راه را روشن می‌کند. من تصورم این است که رمان‌نویس و هنرمند اصیل باید با جامعه چنین کاری کنند نه اینکه علیه این و آن حرف بزند و پشت سر سیاسیون راه بیفتند. نویسنده نه باید بر حکومت باشد و نه با حکومت. نویسنده باید فراتر از حکومت باشد که بتواند راه را به اهل مدینه نشان بدهد، چون اگر با حکومت باشد مدام ذیل موضوعات و افراد حکومت قرار می‌گیرد و نمی‌تواند آینده را ببیند.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: شاه کشی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۵۲۳۰۱۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

۱۳ کتاب پرفروش شعر در نمایشگاه کتاب

سال گذشته کتاب‌های زیادی در حوزه شعر منتشر شد و توسط ناشران در نمایشگاه مجازی کتاب تهران عرضه شد. بر طبق آماری که از نمایشگاه مجازی سال گذشته در دست داریم کتاب‌های شعر و کتاب‌های کلاسیک قدیمی به روال دوره‌های قبل، همچنان جزو پرفروش‌ها بودند.در نمایشگاه مجازی سال ۱۴۰۲ «شرح جامع مثنوی معنوی» پرفروش‌ترین کتاب در حوزه ادبیات اعلام شد. «شرح جامع مثنوی معنوی» به قلم کریم زمانی کامل‌ترین و مفصل‌ترین گزارش موجود از مثنوی مولاناست، که هم اکنون جلد نخست آنکه شرح دفتر نخست را دربردارد، در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. برخلاف دیگر مفسران ادبیات کهن فارسی، کریم زمانی جزئی‌ترین موارد و نکته‌های هر بیت را مورد بررسی قرار داده است و صرفاً به توضیح بخش‌هایی که از نظر وی دشوار بوده، بسنده نکرده است و با چنین رویکردی باقی قسمت‌ها را رها نکرده است. این کتاب با دانش گسترده لغوی، قرآنی، حدیثی و عرفانی از سایر تفاسیر متمایز می‌شود. از آنجا که نمی‌توان بسیاری از اشعار دشوار مثنوی را بدون توضیح کامل درک کرد، به اعتقاد بسیاری از ادیبان و مفسران، این مجموعه که هم اکنون دفتر اول آن پیش روی مخاطب است، یکی از بهترین آثار در این حوزه محسوب می‌شود.

آثار فاضل نظری نیز از پرفروش‌ترین آثار ادبی نمایشگاه مجازی بود. فاضل نظری شاعر جریان‌ساز ایرانی که همواره بین مخاطبان محبوب بوده آثارش مورد توجه مخاطبان واقع شده است. او به‌عنوان شاعر برگزیده دهه ۱۳۸۰ به انتخاب مردم در هفتمین جشنواره شعر فجر و همچنین پرمخاطب‌ترین شاعر با معرفی بنیاد ادبیات داستانی انتخاب شده است. کتاب «وجود» اثر فاضل نظری از انتشارات سوره مهر عنوان دوم پرفروش‌های این لیست است. کتاب وجود شامل بیش از ۲۰ قطعه شعر از فاضل نظری است که هر یک عنوان مخصوص‌به‌خود را دارند. برخی از این عنوان‌ها شامل «آزمون و خطا»، «سکه صفوی»، «چرخ و فلک»، «تنهایی شلوغ»، «آینده در گذشته»، «بیهوده‌پیمایی» و «زندان زندگان» است.

کتاب «گزیده اشعار» فاضل نظری هم سومین عنوان پرفروش نمایشگاه مجازی بود. این کتاب از چهار مجموعه گریه‌های امپراطور، اقلیت، آنها و ضد تشکیل شده است. «گریه‌های امپراتور» مجموعه شعری از فاضل نظری است که در قالب غزل سروده شده است. روانی زبان، درون‌مایه قوی و گستره دانش واژه گان شاعر، وی را در انتقال مفاهیم نهفته در ذهن و دلش به خوبی یاری کرده است. ردیف‌های زیبا و رندانه غزلیات کتاب مورد توجه است؛ اما آنچه بیش‌تر ناخودآگاه مخاطبان را به سوی اشعار این کتاب می‌کشاند، تأثیرپذیری ابیات، از اشعار قدمایی چون حافظ و سعدی است، که سال‌های سال آشنای ذهن ایرانیان بوده است. نظری در این مجموعه با استفاده از زبانی نرم و ساده توانسته است مضامین سنتی را بازآفرینی کند و طرحی نو در اندازد.

نخستین نکته‌ای که مخاطب در مواجهه با شعر فاضل نظری با آن مواجه می‌شود، سادگی و خوش‌خوانی شعرهای اوست. شعر او بی‌نیاز از هر نوع بازی زبانی یا فرمی است و در واقع شاعر دغدغه زبان یا فرم ندارد. گریه‌های امپراتور در پرونده افتخارات خود عنوان کتاب سال شعر جوان ایران را جای داده است. این مجموعه به همراه دو کتاب «اقلیت» و «آن‌ها» سه گانه فاضل نظری را تشکیل می‌دهد.

همچنین کتاب «ضد» در زمره عناوین پرفروش ادبیات در نمایشگاه کتاب مجازی سال گذشته بود.. «ضد» چهارمین مجموعه شعر فاضل نظری در قالب غزل است. در این کتاب ۵۱ غزل از این شاعر آمده که با دانش واژگانی و درونمایه قوی اشعارش بسیاری را مجذوب کرده است. او در سبک و سیاق از اشعار کلاسیک ایرانی و شاعران سبک هندی پیروی می‌کند، قافیه‌هایش را به‌جا و ردیف‌هایش را رندانه انتخاب می‌کند و با بازآفرینی مفاهیم سنتی، مضامین نو می‌آفریند. سادگی و روانی از ویژگی‌های بارز شعر فاضل نظری در این اثر و سایر کتاب‌هایش است. او دغدغه زبانی ندارد و در پی کشف‌های زبانی نیست.

رتبه هشتم لیست پرفروش‌های ادبیات تعلق به کتاب «آن‌ها» بود. «آن‌ها» سومین مجموعه شعر فاضل نظری بعد از اقلیت و گریه‌های امپراتور است که ۵۱ سروده را در قالب غزل شامل می‌شود و مضامین این اشعار موضوعات عاشقانه و عرفانی و نیز چند شعر آئینی است. از مشخصه‌های ممتاز فاضل نظری مضمون‌سازی بدیع و جذاب است که در این اثر نیز این توانایی خود را به نحو احسن به کار گرفته است.

کتاب «گریه‌های امپراطور» نیز نهمین کتاب پرفروش ادبیات بود. همچنین کتاب «اقلیت» فاضل نظری نیز از پرفروش‌ترین‌های نمایشگاه مجازی ۱۴۰۲ بود. کتاب «اقلیت» مشتمل بر ۳۷ قطعه شعر در قالب‌های نو و غزل از فاضل نظری، شاعر معاصر است. اقلیت یکی از مجموعه‌های متفاوتی است که در چندسال اخیر توانسته جانی به بازار کتاب به‌خصوص در حیطه شعر ببخشد. با بررسی کتاب می‌توان به قدرت چهار عنصر اصلی کتاب یعنی عاطفه، تخیل، زبان و آهنگ پی برد که لازمه جذابیت و زیبایی شعر است.

«بوستان سعدی» چهارمین عنوان پرفروش بود و این نشان از علاقه مخاطبان ایرانی به ادبیات و اشعار کهن ایرانی دارد. همچنین رتبه پنجم را در این لیست دیوان حافظ به خود اختصاص داد.

کتاب «آینه در آینه» در رتبه ششم لیست پرفروش‌های ادبیات در نمایشگاه مجازی قرار گرفت. این کتاب مجموعه شعری است از هوشنگ ابتهاج (ه.الف.سایه) که توسط نشر چشمه منتشر شده است. نکته جالب توجه در این مجموعه این است که گزینش آنها توسط استاد شفیعی کدکنی انجام شده که درباره نحوه گزینش این اشعار گفته است «اگر می‌خواستم این انتخاب را بر محور اصلی شاهکاری او –که در آن اکثریت با غزل هاست- استوار کنم، شاید برای بعضی از گونه‌ها و نمونه‌های دیگر کمتر مجال تجلی حاصل می‌شد. اما در این گزینش، مقصود اصلی، ارائه نموداری از مراحل مختلف خلاقیت هنری او و نمونه‌هایی از تجارب گوناگون وی در عالم شعر و شاعری بوده است.»

دیوان پروین اعتصامی نیز دهمین کتاب پرفروش لیست پرفروش‌های ادبیات در نمایشگاه مجازی سال گذشته بود. آنچه سبب شده امروز پروین اعتصامی را با این نام و نشان بشناسیم، چاپ دیوان اوست که در سال ۱۳۱۴ به همت پدرش انجام شد. چاپ اول دیوان که آراسته به دیباچه شاعر و استاد سخن‌شناس، ملک‌الشعرای بهار است و تحقیق او در تعیین ارزش ادبی و ویژگی‌های سخن سخنگوی بزرگ، شامل ۱۵۰ قصیده و مثنوی در زمان شاعر و با قطعه‌ای در مقدمه از خود او تنظیم شده است. دیوان پروین شامل تمام اشعار سروده شده توسط او نیست، زیرا پروین چند سال پیش از مرگش، قسمتی از اشعارش را که مطابق میلش نبود، سوزاند. مضامین و معانی اشعار پروین، توصیف‌کننده دلبستگی عمیق او به پدر، استعداد و شوق فراوان به آموختن علم و دانش، روحیه ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران و حمایت و ابراز همدلی و همدردی با محرومان و ستم‌دیدگان است.

کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» سیزدهمین کتاب این مجموعه پر فروش بود که این امر نشان‌دهنده علاقه خاص ایرانیان به مولانا و شمس و مثنوی است. کتاب «پله پله تا ملاقات خدا» با عنوان فرعی «درباره زندگی‌، اندیشه و سلوک مولانا جلال‌الدین رومی‌» کتابی از عبدالحسین زرین‌کوب نویسنده و محقق برجسته ایرانی به‌ویژه در حوزه ادبیات عرفانی است. این کتاب اولین بار در سال ۱۳۷۱ به زبان فارسی منتشر شد. این کتاب که درباره زندگی و شیوه سلوک مولاناست به‌نوعی یک راهنما از توصیه‌های عملی و بینش‌هایی در مورد چگونگی ایجاد رابطه عمیق‌تر با خدا نیز به شمار می‌رود. این اثر توسط انتشارات علمی منتشر شده و یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار عبدالحسین زرین‌کوب است. نویسنده در این کتاب به بررسی و شرح زندگی مولانا از زمان کودکی وی در بلخ تا سفر او به قونیه و ملاقات با شمس تبریزی و در نهایت وفات او پرداخته است. علاوه بر شرح زندگی‌نامه مولانا، زرین‌کوب در این کتاب به بررسی سلوک و عقاید عرفانی مولانا نیز می‌پردازد. این کتاب از جمله کتاب‌های موفق حوزه ادبیات عرفانی است که تا به امروز به چاپ چهل وچهارم رسیده است.

کتاب‌های «اکنون»، «سرمه‌ای»، «رباعیات خیام»، «گزیده اشعار هوشنگ ابتهاج»، «گزیده اشعار حسین منزوی»، «سیاست در شعر نو»، «آیدا در آینه»، «مثنوی معنوی»، «شاهنامه فردوسی» عناوین دیگر لیست پرفروش نمایشگاه مجازی ۱۴۰۲ بوده‌اند.

منبع: خبرگزاری کتاب ایران