به نقل از «ایکنا»

تلاش بازرگان برای ارائه خوانشی نو و روزآمد از قرآن کریم

تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۵۸۶۵۳۶

گروه اندیشه ـ مهدی بازرگان ضمن پیروی از جریان «بازگشت به قرآن» تلاش داشت خوانشی نو و روزآمد از قرآن کریم ارائه دهد تا از خلال آن، فهم عقلانی از دین ارائه کند.

به گزارش ایکنا؛ یکی از ابعاد کمتر شناخته‌شده شخصیت مهندس مهدی بازرگان که عموماٌ به عنوان مرد میدان سیاست شناخته می‌شود، اندیشه‌های او در حوزه دین و الهیات است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در منظومه اندیشه اعتقادی بازرگان، قرآن کریم جایگاه ویژه داشت. وی در طول عمر چندین اثر پیرامون قرآن کریم به رشته تحریر درآورد که هر کدام می‌تواند از منظرهایی مورد توجه قرار گیرد. نکته دیگر در خصوص او، روش پژوهشی بدیعی است که وی در مطالعات قرآن خویش به کار بست؛ روشی که البته پیش از او هم توسط شخصیت‌های دیگری مورد استفاده قرار گرفته بود.

محمد مهدی جعفری، استاد دانشگاه شیراز و پژوهشگر قرآن و نهج‌‌البلاغه و از شاگردان آیت‌الله طالقانی، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا به تحلیل شیوه پژوهشی ایشان پرداخت و گفت: برخی در مصاحبه‌های تخصصی می‌گویند ایشان مفسر نبوده، اما چرا قرآن را تفسیر کرده؟ بازرگان نه به عنوان یک مفسر، بلکه به‌عنوان یک مسلمان به دستور قرآن که می‌فرماید: «أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلي‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها؛ آیا در قرآن تدبّر نمى‌کنند؟ بلکه بر دلهاى آنان و هم مسلکانشان قفل‌هاى مخصوص دل‌ها قرار گرفته است(محمد، ۲۴)»، عمل کرده و تدبر در قرآن را وظیفه هر مسلمان می‌داند. از این جهت نگرش ایشان به قرآن به عنوان برداشت‌هایی به عنوان راهنمای زندگی فردی و اجتماعی بوده است. شاید بتوان گفت تمام نتیجه کار ایشان در همان کتاب سیر تحول قرآن بازتاب می‌یابد.

تلاش بازرگان برای تطبیق داده‌های علمی و تعالیم قرآن

وی به این پرسش که گفته می‌شود بازرگان نوعی نگاه علمی و پوزیتیویستی به متن قرآن داشته است؛ آیا شما با این دیدگاه موافقید، چنین پاسخ داد: بنده با نگاه پوزیتیویستی داشتن بازرگان به قرآن، (چنان که برخی از منتقدان می‌گویند) موافق نیستم، اما وی نه اینکه طوری به قرآن نگاه علمی داشته باشد که قرآن را تابع علم بداند، بلکه با اطلاعاتی که از علوم طبیعی و ریاضی داشت، این علوم را به عنوان پرتویی بر حقایق قرآن تابانیده تا آنها را بهتر درک کند. هرجا هم که آیات قرآن را با مسائل علمی تطبیق داده، به این معنا نیست که این آیه قرآن همین را می‌گوید که علم امروزه بیان کرده، بلکه معتقد بود علم امروزه به جایی رسیده که مقداری از آن حقایقی که قرآن گفته ثابت کند.

بازرگان و اندیشه بازگشت به قرآن

حجت‌الاسلام ایازی هم در گفت‌وگو با ایکنا ضمن تبیین اندیشه‌های قرآنی بازرگان، تصریح کرد: ابتدا باید دو اصل کلی را مطرح کنم. یکی اینکه مرحوم بازرگان یکی از معتقدان به نظریه بازگشت به قرآن بود. نظریه بازگشت به قرآن نظریه‌ای مشترک میان همه مصلحان دینی از سید جمال گرفته تا مرحوم امام(ره) است که معتقد بودند قرآن باید در جایگاه اصلی خودش یعنی در متن تحولات و حرکت‌های اجتماعی قرار گیرد. مرحوم بازرگان در آثار خود چه قبل و چه بعد از انقلاب، بیشترین تکیه‌اش بر محوریت قرآن بود. آثار ایشان چه به صورت مستقیم مثل «تحول قرآن و شناخت قرآن»، یا آثاری که به صورت غیر مستقیم و موضوعی نوشته، مثل «باد و باران در قرآن» یا «بعثت در قرآن»، ناظر بر مباحث تفسیری در قرآن است.

وی افزود: بنابراین اولین رویکرد ایشان را باید نظریه بازگشت به قرآن دانست. مفهوم این نظریه جدا از مباحث علمی و اجتماعی موجود در آن، برخلاف رویکرد اخباری‌گری که به روایات و احادیث بیش از قرآن توجه می‌کند، معتقد است که ثقل اکبر و محوریت قرآن باید همواره حفظ شود و در سایه قرآن به حدیث نگریست. حدیث هم غیر سنت است. حدیث حکایت از سنت است و مسائل بسیار درباره حدیث مطرح است. به تعبیر دیگر این تقسیم‌بندی در سنت قدیم ما که ثقل اکبر و ثقل اصغر می‌گفتند، غیر از آن است که مثلا امروز بگوییم حدیث عدیل قرآن است و میان قرآن و سنت یا قرآن و حدیث تفاوت قائل شویم. حدیث معادل با سنت نیست.

ایازی یادآور شد: در پرداختن به رویکرد بازرگان به قرآن، ابتدا باید بازرگان را به لحاظ تاریخی در دوره تقسیم‌بندی کنیم. یعنی بازرگان قبل از انقلاب و بازرگان دوم بعد انقلاب. بازرگان اول، چون دغدغه‌های مسائل علمی جامعه اسلامی و عقب‌ماندگی و انحطاط جامعه را دارد، عمده آثار خود را براساس یک تفسیر علمی از آیات قرآن کریم مدون می‌کند. اما در بازرگان دوم دیگر تفسیرهای علمی مطرح نیست، بلکه بیشتر یک نوع تفسیر اجتماعی حول محور مبارزه با خرافات و بدعت‌ها برای او مطرح است. مهم‌ترین رویکرد بازرگان دوم در حوزه تفسیر پا به پاى وحى، تاریخی‌گری است؛ زیرا این تفسیر را بر اساس سیر نزول قرآن كریم نگاشته است.

وی ادامه داد: از سوی دیگر نگرش این تفسیر با اقتضای فكری و عصری، اجتماعی و هدایتی پس از انقلاب و نگارش کتاب «سیرتحول قرآن» است. نكته دیگر چون دغدغه بسترشناسی نزول قرآن را دارد، عملا گرایش تربیتی و فهم ابعاد هدایتی قرآن مناسب با نزول را هم دارد و مباحث مناسب به چگونگی فضای نزول آیات برایش مهم بوده، و این ترتیب در نظر او مهم جلوه‌گر شده است.

درنگی در «سیر تحول در قرآن»

بی‌گمان کتاب «سیر تحول قرآن» مهم‌ترین اثر پژوهشی بازرگان درباره قرآن کریم است. در ادامه به بررسی ویژگی‌های این اثر پرداخته می‌شود؛

کتاب بازرگان به طور مشخص در مقام تبیین سه آیه قرآن است: اول، «أََفَلا یتَدَبّرُونَ القُرآنَ وَ لَو کان مِن عِندِ غَیرِِاللهِ لَوَجَدُوا فیهِ اختِلافَاً کثیراً» (سوره نساء، آیه 82) آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند؟ اگر از جانب غیر خداوند بود حتما در آن اختلاف فراوانی می‌یافتند. دوم، «وَ قُرآنَاً فَرَقنَاهُ لِتَقرَأَهُ عَلَی النّاسِ عَلَی مُکثٍ وَ نَزَّلنَاهُ تَنزِیلاً» (سوره اسراء، آیه 106)و قرآن را جُدا جُدا فرستادیم تا آنرا بر مردم با درنگ بخوانی، و آنرا فرو فرستادیم فرو فرستادنی. سوم، «الر کتَابٌ أُحکمَت آیاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَت مِن لَدُن حَکیمٍ خَبِیرٍ» (سوره هود، آیه 1)این کتابی است که آیات آن از سوی خردمندی حکیم استوار گشته، آنگاه به تفصیل بیان شده است. قرآن خود را کتابی خدا ساخته، دارای نظم، انسجام و هماهنگی ویژه، انزال با نزول تدریجی، برخوردار از استحکام اولیه و تفصیل و بسط ثانویه معرفی کرده است.

 بازرگان در جستجوی نظم درونی قرآن به آزمونی بشری دست زده است. او با روش تحقیق ریاضی آماری به سراغ کلمات و آیات و سوره‌های قرآن رفته است. بازرگان با این نکته تحقیق خود را آغاز می‌کند که قرآن، آکنده از تنوع و تکثر در گفتار است و آیاتش همگون نیست؛ آیات کوتاه و بلند دارد. برخی آیات مسجع‌اند و برخی اما آهنگین نیستند. او این سوال را مطرح می‌کند که آیا این تنوع و تکثر تصادفی است یا منطقی دارد؟ و اگر منطقی دارد، این منطق چیست؟ تمام کتاب بازرگان تلاشی است برای کشف منطق تنوع آیات قرآن کریم.

 اولین نکته ابتکاری این کتاب – که بازرگان متواضعانه می‌گوید نکته تازه‌ای نیست و او فقط آن را اثبات کرده است – چنین است: طول متوسط آیات، طول غالب آیات و دامنه منحنی آیات، تابع صعودی زمان نزول است و ارتفاع منحنی آیات، تابع نزولی زمان نزول آیات است. فرضیه بازرگان در این تحقیق چنین است: طول مبنای آیات به طور تدریجی طی 23 سال نزول وحی، افزایش یافته است، از عدد 18/2 به عدد 04/42. آیات آغازین حاوی کلمات کمتری هستند و آیات انتهایی طولانی‌ترند. این افزایش طول مبنائی در هر بار نزول نسبت به دسته آیات نزول قبل و بعد کاملا معنی‌دار است: کوتاه‌تر از نزول بعد و بلندتر از نزول قبل.

باد و باران در قرآن

کتاب «باد و باران در قرآن» از دیگر آثار بازرگان است که به وضوح بیانگر شیوه خاص پژوهشی او درباره قرآن است. حجت‌الاسلام رسول جعفریان در قسمتی از کتاب «تجربه‌ای از گفتمان علمی ـ دینی در دانش کائنات الجو» به بررسی اجمالی این اثر پرداخته است.

از نظر او بازرگان در کتاب باد و باران در قرآن تلاش می‌کند نشان دهد که می‌توان میان داده‌های علمی روز با آنچه قرآن در این باره گفته نوعی انطباق را اعمال کرد. در همان آغاز می‌نویسد: قبل از آن که حکمای قرون جدید اروپا، از طریق طرد منطق ذهنی و مجردات لفظی قدما، و با توجه به مشاهده و آزمایش، دروازه‌های وسیع بینایی و دانایی و توانایی را به روی بشریت بگشایند، خدا در منطق انبیاء، رویه مشاهده و توجه به واقعیات طبیعی را بکار برده است. وی می‌گوید که خداوند در قرآن، ۱۰۵ باد در آیات متفرق، نام باد و ابر و باران را به اسامی گوناگون به کار برده است. وی هدفش را از این کتاب، نه اثبات فصاحت و بلاغت قرآن، بلکه این می‌داند تا نشان دهد، ضمن آیاتی که نام باد و باران در آن آمده «تعبیرها و تراوش‌ها انطباق عجیب و دقیق با اکتشافات هواشناسی و با معلومات و نظریات علمی دارد.. هرچند می دانیم که قرآن نخواسته است اصول و قوانین فیزیک تدوین نماید، یا هواشناسی به ما تعلیم دهد».

طبق گزارش رسول جعفریان، کتاب دو بخش دارد، بخش اول، مباحث علمی مربوط به تشریح پدیده‌های جوی است و بخش دوم، انطباق آیاتی از قرآن با آن مطالب. در واقع، موضوع این کتاب، به تعریف قدما، همان کائنات الجوّ است. باور ایشان این است که «قرآن همیشه دستور به علم و تدبر داده و فرموده است آنها که رسوخ در علم دارند، ایمان می‌آورند». روایت اهل بیت اطهار هم همین را توصیه می‌کند. منابع بخش دوم که همان بحث انطباق علم و قرآن در حوزه پدیده‌های جوی است، از سه کتاب لغت مانند مفردات، مجمع البحرین و المنجد، به علاوه تفسیر مجمع البیان، نیز تحف العقول استفاده کرده و اینها را زیر نظر و با راهنمایی آقای سید محمود طالقانی و نیز همکاری علی اصغر مروارید انجام داده است.

حاصل کلام اینکه تلاش مهدی بازرگان معطوف به خوانشی تازه و راهگشا از قرآن کریم و تلاش در جهت ایجاد پیوند میان یافته‌های علمی و آموزه‌های قرآن کریم بوده است.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: ایکنا مهدی بازرگان تفسیر قرآن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۵۸۶۵۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عکس/آزمون اعطای مدرک تخصصی به حافظان قرآن کریم

نوزدهمین دوره آزمون‌های ارزیابی واعطای مدرک تخصصی به حافظان قرآن کریم، صبح جمعه (۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۳) با شرکت ۱۷۰۰ نفر از حافظان قران کریم استان تهران در دانشگاه افسری امام علی(ع) برگزار شد.

‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌