یادداشت| فطرت؛ حلقۀ مفقودۀ زندگی مدرن در برابر پیشرفت و تجربه محوری

به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، محمد حسین مختاری، رییس دانشگاه مذاهب اسلامی و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، به مناسبت عید سعید فطر در یادداشتی نوشت:

«واکاوی ابعاد و زوایای معناشناختی عید سعید فطر و بهره گیری از آن در فضای جامعۀ دینی، ما را بر آن می‌دارد تا بیش از پیش در معنای اصطلاحی عید فطر یعنی بازگشت به فطرت تأمل نمائیم؛ چرا که انسان با دوری از عقل خود بنیاد بشری، به فطرت پاک خود یعنی خدامحوری باز می گردد (هدایت می شود) و اینچنین به شکرانۀ این بازگشت، به جشن و سرور می پردازد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته پروسۀ زمانی تحقق این مسأله در طول یک سال رقم می خورد؛ به ویژه در ماه رجب که ماه پروردگار است و شعبان ماه رسول خدا (ص) و ماه رمضان که ماه امت اوست، صیروریت معرفت انسان به شدت معنا می یابد و انسان از شرک و شک رهایی یافته و با توبه و راز و نیاز و مناجات در شب قدر، از جهنم اومانیسم (اناالحق) به سوی بهشت برین (خدامحوری) هدایت می شود، چرا که فطرت و معنویت استعلایی تنها در سایۀ توحید معنا می یابد.

در تشریح این مسأله باید گفت رمضان ماه وزیدن نفحات الهی و گشوده شدن درهای رحمت خاص (رحیمیت) و عام (رحمانیت) خداوند است؛ حال انسان هر اندازه از اومانیسم درون فاصله بگیرد و به سوی رضایت الهی حرکت کند از رحمت عام خداوند بهره مند خواهد شد، البته شیطان، این صیروریت انسان را در بستر فطرت بر نمی تابد، لذا در صدد است تا مردم را از رحمت الهی نا امید سازد، لیکن مناسک معرفتی ماه مبارک رمضان همچون روزه داری، انفاق، هم نوایی با فقرا و نیازمندان، به نوبۀ خود صیروریت و بازگشت فرد به فطرت را تسهیل خواهد ساخت.

با این تفاسیر اصل راهبردی فطرت، نفی خودبینی و خودبرتربینی است، یعنی همان حلقۀ مفقودۀ غرب که به بهای نفی خدا و اثبات خود، عقل خود بنیاد سوژه محور را در سایۀ سنگین اومانیسم (من فکر می کنم پس هستم) بنیان نهاد و اینچنین فاصلۀ میان انسان ها را (فاصلۀ طبقاتی) در مدیریت عقل خالص منهای دین رقم زده است.

این چالش در حالی است که حیات انسان در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی و کهنسالی صرفاً بر مدار عقل فطری استوار است و با نفی عقل خود بنیاد و سوژه محور، از درون به سوی خداوند هدایت می شود.

از این رهگذر، ماه مبارک رمضان با مناسک حکمت محور، نگرش انسان را نسبت به زندگی تغییر می دهد، چرا که با انقطاع در زندگی روزمره، خلوص جامعه را تعمیق می بخشد و اینچنین اخلاص عملی بر مبنای فطرت، همگرایی و همبستگی اجتماعی مردم با فقرا و نیازمندان را به منصۀ ظهور می‌رساند و فاصلۀ طبقاتی را در جامعه کاهش می‌دهد که تجلی این امور را می‌توان در همبستگی و همگرایی وصف ناپذیر مردم ایران به ویژه در ایام شیوع کرونا، در قالب کمک های مومنانه مشاهده نمود.

در حقیقت این فریضۀ روزه داری است که فطرتاً انسان را از خود پسندی رهایی می‌بخشد و صیروریت را در زمان و در قالب نشاط اجتماعی خاص به جامعه تزریق می‌کند و از آنجا که ساختار روزه به شدت خدامحوری را در متن خود جای می‌دهد، لذا انسان از خودپرستی رهایی یافته و صفت رحمانیت خداوند در قالب کاهش آمار جرم و بزهکاری در جامعه متجلی می شود.

این ظرفیت بنیادین در اسلام در حالی است که فطرت، حلقۀ مفقودۀ زندگی مدرن به شمار می آید و عنصر پیشرفت، تجربه محوری و فنی‌گرایی بر جای آن نشسته است، لذا هنجار گرایی به شدت بی معنا می شود و سود محوری به جای اخلاق، انصاف و اخلاص نشسته و انسان صرفاً به عنوان موجودی سود محور مورد توجه قرار می گیرد.

این بحران در جوامع مدرن در حالی است که ماه مبارک رمضان با رویکرد ذکر و یادآوری و با محوریت عدالت و معنویت، انسان را از منیت و خود خواهی بر حذر می دارد؛ لذا همدلی با چاشنی فطرت و بر مبنای کلام نورانی امام علی (علیه السلام): "أنْ تُحِبَّ للنّاسِ ما تُحِبُّ لنَفْسِکَ، و تَکْرَهَ لَهُم ما تَکْرَهُ لَها" آنچه بر خود می پسندی برای مردم نیز بپسند و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای آنها نیز نپسند!)، حقیقت زندگی را شکل می‌دهد؛ پدیده‌ای شگرف که حلقۀ مکمل میان فطرت و هم گرایی اجتماعی است و انسانها علیرغم همه تفاوت ها، زندگی را مبنای اشتراک خود در نظر گرفته و با عرف گرایی (حفظ نظام اجتماعی)، به خلقت هدایت یافته «قالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطی کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی‌؛ "خدای ما آن کسی است که همه موجودات عالم را نعمت وجود خاص خودش بخشیده و سپس (به راه کمالش) هدایت کرده است"، (بخوانید به فطرت) باز می‌گردند.»

انتهای پیام/

منبع: تقریب

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.taghribnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تقریب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۰۶۵۰۱۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

۵۳ نکته از نامه‌ای برای زندگی

سایت مبلغ: این نامه که قدیمترین نقل آن در بخش الروضه کتاب الکافی مرحوم کلینی آمده است (ج ۸، صص ۲ـ۱۴) در منابع دیگر از جمله کتاب الوافی فیض کاشانی (۱۰۹۱ق.) (ج ۲۶، صص ۹۷ـ ۱۱۳) و تحف العقول نوشتة مرحوم ابن شعبه حرانی از علمای قرن چهارم (صص ۳۱۳ـ ۳۱۵) هم آمده است و نسخه های مختلف این نامه با وجود اختلاف جزئی در چینش مطالب، یکسان است. مفاد این نامه دربردارندة مطالب بسیار سودمندی است که استخراج و دسته بندی آنها می تواند الگویی برای سبک زندگی یک مسلمان در همة ابعاد به ویژه روابط مختلف مسلمانان در همة ادوار تاریخ از جمله دوران معاصر که چگونه دیندارانه زیستن یک پرسش عمومی است در اختیار ما قرار دهد.

گویه های استخراج شده از متن نامه ۵۵ بند بود ولی با توجه به تناسب برخی گویه ها با دو بخش مختلف، این گونه ها در هر دو بخش مورد استناد قرار گرفته است. همچنین برخی گویه ها به دلیل مشابهت بسیار زیاد با هم در یک بند ذکر شده است. بنا بر این جمع گویه های زیر الزاماً به تعداد گویه های برداشت شده از نامه نیست.

اصلی ترین و مهم‌ترین نکات مندرج در این نامه چنین است:
الف. رابطة انسان با خدا
۱. عاقبت نیکو و عافیت خواهی از پروردگار
۲. اهتمام زیاد به تهلیل (ذکر لااله الا الله) و تسبیح (ذکر سبحان الله) و تقدیس خداوند و خاکساری در برابر ذات اقدس خداوند
۳. اهتمام زیاد به دعا (دو بار ذکر شده است)
۴. رغبت به آن چه خداوند ما را به آن ترغیب کرده است.
۵.دوری جستن از انس گرفتن به آن چه خداوند حرام کرده است

۶. پیروی نکردن از هوای و هوس و برداشتهای شخصی در امر دین و پای بندی تمام به حلال و حرامهای الهی
۷. پیروی از زندگی پیامبر و پیروی نکردن از هوی و هوس و برداشتهای شخصی در فهم و تفسیر زندگی پیامبر
۸. یک بار دست بلند کردن به هنگام آغاز نماز
۹. اهتمام به ذکر خدا در ساعات مختلف روز و شب
۱۰.کوشش فراوان برای فرمان بردن از خدا و بندگی او (دو بار ذکر شده است)

۱۱. اهتمام به حفظ آن چه از رسول خدا و ائمه اهل بیت او باقی مانده است
۱۲. رضایت داشتن از آن چه خدا ساخته و خواسته است
۱۳.اهتمام به نمازهای روزانه
۱۴. دوری جستن از بازداشتن (حبس) حقوق الهی
۱۵. ولایت پذیری خدا و رسول خدا و مؤمنان و تبری جستن از دشمنان آنها

۱۶. وفای به عهدی که در برابر خداوند بر گردن دارد مانند ولایت پذیری، اقامة نماز، پرداخت زکات و دادن قرض الحسنه
۱۷. دوری جستن از آن چه خداوند آن را حرام کرده است
۱۸. توجه به این نکته که اسلام یعنی تسلیم در برابر حق
۱۹. اطاعت از خدا برای احسان به نفس
۲۰. دوری جستن از معصیت و گردن فرازی کردن در برابر خداوند (دو بار ذکر شده است.)

۲۱. توجه به این که هیچ کس جز خدا غنی کنندة انسان نیست
۲۲. کوشش برای برخورداری از شفاعت شفاعت کنندگان از طریق به دست آوردن رضای خدا
۲۳.ترک نکردن فرمان خدا و فرمان هر کس که به پیروی از خدا فرا می خواند.
۲۴. عاقبت نیکو وعافیت خواستن از خدا
۲۵. درخواست از خداوند برای جای دادن اسلام در سینة خود و سخن گفتن بر اساس حق
۲۶. توجه کردن به این نکته که شرط محبوب خدا شدن پیروی از فرامین خدا و اولیای اوست.

ب. رابطة انسان با دیگران
۱. حفظ آرامش و وقار و سکینه
۲. حفظ حیاء و دوری جستن از هر آن چه صالحان پیش از ما از آنها دوری جسته اند.
۳. خوش رفتاری با مخالفان و دوری جستن از شدت بخشیدن به مخالفت با آنها (دو بار ذکر شده است)
۴. برخورد نیکو داشتن با بدرفتاریها برای جلوگیری از نادیده گرفته شدن و زیر پا ماندن حق
۵. بازداشتن زبان جز از خیر و پرهیز از بدگویی و تهمت و دشمنی ورزی

۶. دوری جستن از آن چه خداوند ما را از آن برحذر داشته است.
۷.سکوت جز در آن چه برای آخرت سودمند باشد.
۸. شکیبایی ورزیدن در برابر مشکلاتی که دشمنان در برابر پای بندی به حق ایجاد می کنند.
۹. خوش رفتاری با مردم
۱۰. پرهیز از دشنام دادن به دشنام دهندگان به خدا و اولیاء خدا

۱۱.مهرورزی به مستمندان و دوری جستن از خوار شمردن و تکبر ورزیدن به آنها
۱۲. دوری جستن از فخرفروشی و خودبزرگ بینی
۱۳.دوری جستن از بغی و تعدی به حقوق دیگران
۱۴. دوری جستن از حسد
۱۵.کمک به مسلمانان مظلوم

۱۶.کمک به همدیگر
۱۷. دوری جستن در حد توان از بدگوئی علیه صالحان نزد پیشوای جامعة اسلامی و در تنگنا قرار دادن امام
۱۸. دوری جستن از در تنگنا قرار دادن برادران مسلمان
۱۹. دقت در مرزبندی های اعتقادی و اجتماعی و دقت در این که انسان در شمار اهل باطل قرار نگیرد.
۲۰. پرهیز از قرار دادن خدا و امام و دین در معرض دشمنیهای اهل باطل

۲۱. قرار دادن حب و بغضها بر اساس معیارهای خداپسندانه
۲۲. عادت دادن نفس به بلاء و مصیبت در دنیا و تدبر در مصائب پیامبران که قرآن آنها را ذکر کرده است.
۲۳. پیروی کردن از هدایت و وقار و آرامش و حلم و خشوع و تقوا و راستگویی و وفای به عهد صالحان

ج. رابطة انسان با خود
۱.حفظ حیاء و دوری جستن از هر آن چه صالحان پیش از ما از آنها دوری جسته اند،
۲. پرواپیشگی و رعایت تقوی، دوری جستن از آن چه خداوند ما را از آن برحذر داشته است.
۳. نیکی کردن به جسم و جان خود
۴. اطاعت از خدا برای احسان به نفس

امام صادق علیه السلام در بخشی از این نامه فرموده اند: هَذَا أَدَبُنَا أَدَبُ اللَّهِ فَخُذُوا بِهِ وَ تَفَهَّمُوهُ وَ اعْقِلُوهُ وَ لَا تَنْبِذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ مَا وَافَقَ هُدَاکُمْ أَخَذْتُمْ بِهِ وَ مَا وَافَقَ هَوَاکُمْ طَرَحْتُمُوهُ وَ لَمْ تَأْخُذُوا بِهِ
این آداب (پیشنهادی) ما و همان آداب خدایی است، آن را دریابید و آن را فهم کنید و در آن بیاندیشید و آن را پشت سر خود نیناندازید، اگر چنین کنید و به این آداب عمل کنید، به آن چه سازگار با هدایت یافتگی شماست دست یافته اید و به آن چه سازگار با هواپرستی شماست پشت کرده اید و آن را وانهاده اید.
این پیام تنها خطاب به مخاطبان اولیه نامه نیست، این پیام همة مسلمانان و بلکه همة انسانهای حقجو را به خود فرا می خواند.

* این متن خلاصه‌ای از یک مقاله مفصل برای ارائه به همایش امام جعفر الصادق(علیه السلام) در دانشگاه سلجوق قونیه است که به اقتضای فضای مجازی سرفصل های مختصری از آن در سایت «مبلغ» منتشر شده است.

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1902599