سه ضربه کاری نهضت ملی شدن نفت به بریتانیا
تاریخ انتشار: ۲۶ خرداد ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۳۰۲۶۷۴
در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ قانون ملی شدن نفت تصویب شد و بعد از سالها نفت ایران در اختیار خود ایرانیها قرار گرفت. با اجرای این قانون، بریتانیای کبیر ضربات بسیاری از ملی شدن صنعت نفت ایران خورد.
به گزارش مشرق، سالها نفت ایران در اختیار انگلیسیها بود. آنها در قالب شرکت نفت انگلیس و ایران با انعقاد قراردادهای دارسی و ۱۳۱۲ نفت ایران را غارت میکردند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
ملی شدن صنعت نفت ایران
در آذر ۱۳۲۹ کمیسیون نفت اعلام کرد هیچ طرح و قراردادی برای استیفای حقوق ایران کافی نیست و پیشنهاد ملی کردن صنعت نفت در تمام مناطق ایران مطرح شد. فؤاد روحانی مینویسد: «رزمآرا درک کرده بود که گفتوگو درباره ملی نمودن صنعت نفت به اندازهای صورت جدی به خود گرفته است که منتفی نمودن آن حتی به کمک قرارداد ۵۰ ـ ۵۰ نیز دیگر امکان نخواهد داشت و باید تدبیری اندیشید که به نحوی متضمن صورت ظاهر ملی کردن باشد».۱
دکتر محمد مصدق در ۱۴ اسفند ۱۳۲۹ در کمیسیون نفت درباره ملی کردن نفت و اطمینان درباره آن گفت: «ملت ایران مطمئن است که نه تنها فروش این مقدار نفت باتوجه به نیازمندی دنیا برای او مقدور است، بلکه میتواند در همان سال اول ملی شدن صنعت نفت بیش از اینها به دنیا بفروشد و میزان درآمد خود را بالا ببرد».۲ درنتیجه، هر روز ملی کردن نفت قطعیتر میشد.
در ۱۶ اسفند ۱۳۲۹، رزمآرا توسط خلیل طهماسبی، از اعضای فدائیان اسلام، در مسجد شاه ترور شد. بعد از او حسین علاء نخستوزیر شد. در دوره کوتاه نخستوزیری علاء اتفاقات مهمی رخ داد، اما او سیاستمداری بود که تنها به حمایت شاه و معدودی نمایندگان درباری مجلسین امیدوار بود؛ ازاینرو نتوانست وقایع را هدایت کند؛ بنابراین خودش استعفا کرد.
سرانجام در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ قانون ملی شدن نفت تصویب شد و بعد از سالها نفت ایران در اختیار خود ایرانیها قرار گرفت. انگلیس، ضربات بسیار از ملی شدن صنعت نفت ایران خورد که در سالهای آتی با انجام اقداماتی مثل کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و قرارداد کنسرسیوم ضررش را جبران کرد.
خلع ید
بعد از ملی شدن نفت، انگلیسیها هنوز در خاک ایران مستقر بودند؛ بنابراین اولین اقدام اخراج آنها بود؛ ازاینرو، کمیسیون نفت قانون نُهمادهای ملی شدن نفت را که به خلع ید معروف شد تصویب نمود و در 7 اردیبهشت ۱۳۳۰ مجلس شورای ملی و 9 اردیبهشت مجلس سنا، طرح مزبور را تصویب کرد.
خلع ید اصطلاح حقوقی است و به معنی کوتاه کردن و رفع تصرفات غیرمجاز از ناحیه غیرمالک در ملک غیرمنقول (خانه، مغازه، زمین) است؛ یعنی پایان دادن به سلطه کسی که به زور و اجبار ملکی را در اختیار خود گرفته است. این قانون مهم در دوره نخستوزیری دکتر مصدق اجرا شد.
در اواسط اردیبهشت ۱۳۳۰ مجلس شورای ملی دکتر علی شایگان، دکتر عبدالله معظمی، اللهیار صالح، حسین مکی و ناصرقلی اردلان و مجلس سنا مرتضیقلی بیات، دکتر احمد متیندفتری، محمد سروری، ابوالقاسم نجم و دکتر صادق رضازاده شفق را به عنوان هیئت مختلط نظارت بر اجرای خلع ید انتخاب کرد. هیئت نمایندگی خلع ید نیز عبارت بود از: مهندس مهدی بازرگان، محمدعلی وارسته، مهندس کاظم حسیبی، دکتر عبدالحسین علیآبادی و مهندس محمد بیات.۳
دولت انگلیس در برابر تصمیم قاطع دولت ایران در اجرای قانون نُهمادهای ملی شدن (خلع ید) شروع به اقدامات قضایی کرد. در 6 خرداد ۱۳۳۰ به عنوان اقامه دعوی علیه ایران به دیوان دادگستری بینالمللی (دادگاه لاهه) دادخواست داد، اما به نتیجه نرسید.
در تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۳۰، هیئتمدیره موقت شرکت ملی نفت در ساختمان مرکزی نفت در خرمشهر (استان خوزستان) مستقر شد. هیئتمدیره بعد از استقرار در خرمشهر به متصدیان امور شرکت سابق اخطار کرد از صدور هرگونه دستوری جز با امضای هیئتمدیره موقت شرکت ملی نفت خودداری کنند. همچنین از اریک دریک (Eric Drake)، مدیرکل شرکت سابق، خواست از تاریخ ملی شدن نفت، محاسبات و دفاتر معاملات را تسلیم نماید.۴
از سویی، هیئتمدیره موقت از دریک در مورد ادامه خدمت او تحت نظارت هیئتمدیره شرکت ملی نفت سؤال کرد، اما او از شرکت خارج شد و به دنبال او مستر میس (معاونش) و بقیه کارکنان انگلیسی از شرکت بیرون رفتند و با کشتی به طرف بصره حرکت کردند. بعد از دریک، مهندس مهدی بازرگان به عنوان اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت انتخاب شد.
۲۹ خرداد ۱۳۳۰، روز خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران نام گرفت و پالایشگاه آبادان که بزرگترین پالایشگاه جهان بهشمار میرفت و در اختیار انگلیس بود، در اختیار شرکت ملی نفت قرار گرفت. مردم غیور ایران به یک پیروزی درخشان دست یافتند و دست انگلیس را از چاههای نفت کوتاه کردند و بعد از سالها پرچم سه رنگ ایران بر فراز پالایشگاه آبادان به اهتزاز درآمد.
ضربه اقتصادی انگلیس
دولت انگلستان و شرکت نفت ایران و انگلیس سالها از امضای اولین قرارداد نفت با دولت ایران، منافع سرشاری بهدست میآوردند و ایران حقالامتیاز ناچیزی دریافت میکرد. دولت ایران از امتیاز دارسی ۱۶ درصد و از قرارداد ۱۳۱۲، ۲۰ درصد حقالامتیاز میگرفت و بیشتر منافع را انگلیس و شرکت نفت انگلیس میبردند. بنابراین بعد از ملی شدن نفت، انگلیس بیشتر منافع و عواید خود را از دست داد. بخش زیادی از منابع ارز بریتانیا از طریق شرکت نفت تأمین میشد؛ یعنی ماهانه چهلمیلیون دلار را نصیب خزانه بریتانیا میکرد.۵ از سویی، انگلیس بیشتر سوخت مورد نیاز خود را با نرخ مطلوب از شرکت نفت انگلیس و ایران تأمین میکرد.
افزونبراین دولت ایران نمیتوانست هیچگونه مالیاتی از شرکت نفت انگلیس بگیرد، ولی خود شرکت نفت عملا به دولت انگلیس مالیات میپرداخت. با در نظر گرفتن، معافیت شرکت از حقوق گمرکی آنچه تکاندهنده است، عدم تناسب میان مبالغ پرداختی به دولت ایران و جمع مالیاتهای پرداختی شرکت نفت به حساب دولت انگلیس است. شاهرخ وزیری مینویسد: «اگر دولت ایران بهجای برقراری دریافت حقالامتیاز، تمام معادن را به رایگان در اختیار صاحب امتیاز قرار میداد در عوض فقط مالیات عادی از او دریافت میکرد، از 1905 تا 1932 مالیات دریافتی فقط از طریق گمرک بالغ بر 19/998/509 لیره و 16 شیلینگ میشد. درحالیکه بهعنوان حقالامتیاز از سال 1901 تا 1932 فقط حدود یازدهمیلیون لیره دریافت کرده است».۶ زهیر مقداشی مینویسد: «در 1311 درآمد نفت از 1/437/000 لیره به 307/000 لیره کاهش یافت؛ درحالیکه در همین سال 1931 دولت انگلیس متجاوز از 800 هزار لیره از کمپانی مالیات گرفت».۷
در سالهای ۱۹۳۱ تا ۱۹۵۰، جمع مبالغ دریافتی دولت ایران 101/۸۰۷/000 لیره استرلینگ بود، حال آنکه دولت بریتانیا در همین دوره فقط بابت مالیات بر درآمد، مبلغ 174/۳۰۴/000 میلیون لیره از شرکت نفت دریافت داشته است.۸
درکل، اگر تولید نفت ایران، منافع شرکت نفت ایران و انگلیس، مالیات انگلیس و مبالغ پرداختی به دولت ایران طی سالهای آغازین و پایانی فعالیت این شرکت محاسبه و بررسی شود، نشان میدهد منافع خالص شرکت نفت ایران و انگلیس از 2/3 میلیون لیره به 33/1 میلیون لیره، یعنی پانزده برابر افزایش یافته بود. از سویی، اگر سود خالص شرکت را با مالیاتهای پرداختی به انگلستان و سود خود انگلستان به عنوان سهامدار اصلی اضافه کنیم، مشاهده میکنیم مبلغ پرداختی به ایران حدود پنج برابر کمتر است.۹
ضربه به اقتدار انگلیس
انگلستان یک ابرقدرت جهانی بود که معروف بود آفتاب در امپراتوری آن غروب نمیکند؛ یعنی همه جا نفوذ داشت؛ حال توسط ایران، یک کشور جهانسوم، ضربه مهلک خورده بود. به علاوه، این حرکت ایران به صورت الگویی نمود پیدا کرد.
بنابراین نهضت ملی نفت ایران اولین حرکت جدی ضد استعماری در خاورمیانه بود. ازاینرو ایران الگویی برای سایر کشورها شد؛ بهطوریکه بعد از ملی شدن نفت ژنرال نجیب و جمال عبدالناصر علیه خاندان فاروق قیام کردند و کانال سوئز در 26 ژوئیه 1956 ملی شد. غلامرضا نجاتی مینویسد: «ملی شدن نفت ایران، از لحاظ بینالمللی نیز انعکاس وسیعی داشت؛ نهضت ملی ایران جنبشهای آزادیخواهانه و ضد استعماری را در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به حرکت درآورد. مردم این کشورها که تحت تأثیر مبارزه ملت ایران برای استیفای حقوق خود قرار گرفته و شاهد اخراج انگلیسیها از ایران بودند، تکان خوردند و برای رهایی از قید استعمار انگلستان مبارزات خود را تشدید کردند.»۱۰
درنتیجه، ملی شدن صنعت نفت سه ضربه اساسی به دولت انگلیس و شرکت نفت انگلیس و ایران وارد کرد: خلع ید یا اخراج انگلیسیها از خاک ایران، از دست رفتن بخش بزرگی از درآمد انگلیس، و خُرد شدن حیثیت و وِجه ملی انگلیس.
*زهره صالحی سیاوشانی / موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
منبع: مشرق
کلیدواژه: کرونا اعتراضات آمریکا سهام عدالت مجلس یازدهم برشی از تاریخ شرکت نفت انگلیس و ایران ملی شدن صنعت نفت شرکت ملی نفت نفت ایران دولت انگلیس کمیسیون نفت میلیون لیره حق الامتیاز شرکت نفت ملی شدن نفت انگلیسی ها دولت ایران هیئت مدیره ملی شدن قرار گرفت ملی کردن خلع ید سال ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mashreghnews.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «مشرق» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۳۰۲۶۷۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تحریم ایران علیه تعدادی از نهادها و اشخاص بریتانیایی + جزئیات | کدام مقامات انگلیس در لیست هستند؟
به گزارش همشهریآنلاین، در چارچوب اجرای قانون «مقابله با اقدامات خصمانه رژیم صهیونیستی علیه صلح و امنیت» مصوب مورخ ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، وفق مصوبات مراجع ذیربط، در چارچوب قواعد حقوقی مرتبط و سازوکارهای تحریمی مربوطه و به عنوان عمل متقابل، تعدادی از نهادها و اشخاص بریتانیایی را به دلیل اقدامات عامدانه آنان در حمایت و تسهیل اقدامات رژیم صهیونیستی از جمله در ارتکاب اعمال تروریستی علیه صلح و امنیت منطقه ای و بین المللی، نقض سازمان یافته (سیستماتیک) حقوق بشر، جنگ افروزی، استفاده از تسلیحات سنگین و سلاح های ممنوعه علیه غیر نظامیان، محاصره انسانی، آواره کردن مردم فلسطین، شهرک سازی غیرقانونی و ادامه اشغال سرزمین فلسطین، تحریم میکند:
ایران ۵شرکت و ۷شخص حقیقی آمریکایی را تحریم کرد + جزئیات | بیانیه مهم وزارت خارجهنهادها:
• پایگاه هوایی آکروتیری پادشاهی بریتانیا در قبرس
• ناو دیاموند نیروی دریایی انگلیس در دریای سرخ
• شرکت البیت سیستم بریتانیا
• شرکت مگیت پارکر بریتانیا
• شرکت رافائل بریتانیا
اشخاص:
• گرنت شاپس، وزیر دفاع انگلیس
• جیمز هاکنهال، فرمانده فرماندهی استراتژیک ارتش بریتانیا
• شارون نسمیت، معاون ستاد کل نیروهای مسلح
• پائول رایموند گریفیتس، دستیار ستاد کل نیروهای مسلح
• آدریان برد، مدیر اطلاعات دفاعی وزارت دفاع بریتانیا
• ریچارد کمپ، فرمانده ناو ریچموند نیروی دریایی بریتانیا در دریای سرخ
• سیمون کلاک، فرمانده پایگاه هوایی آکروتیری بریتانیا در قبرس
• پیتر ایوانس، فرمانده ناو دیاموند نیروی دریایی بریتانیا در دریای سرخ
جمهوری اسلامی ایران ضمن محکوم نمودن اقدام رژیم انگلیس در حمایت و تسهیل اقدامات مخرب اشخاص و نهادهای مذکور شامل حمایت و تسهیل ارتکاب اعمال تروریستیِ رژیم صهیونیستی که نقض تعهدات بین المللی رژیم انگلیس در مقابله با تروریسم به شمار می رود، اعلام می نماید که اقدام رژیم انگلیس، نقض آشکار اصول اساسی حقوق بین الملل مندرج در منشور ملل متحد می باشد.
کلیه نهادهای جمهوری اسلامی ایران طبق مصوبات مراجع مربوطه، اقدامات لازم را که شامل ممنوعیت صدور روادید و عدم امکان ورود به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، مسدود شدن حساب های بانکی در نظام مالی و بانکی و توقیف اموال و دارایی در قلمرو تحت صلاحیت جمهوری اسلامی ایران خواهند بود، جهت اجرای این تحریم ها معمول خواهند داشت.
بدیهی است این اقدام تحریمی، نافی پیگیری کیفری افراد به سبب دست داشتن در اقدامات مجرمانه در محاکم قانونی دارای صلاحیت نخواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران ضمن اعمال این تحریم ها، رژیم انگلیس را در قبال حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر، مسئول و پاسخگو می داند.
کد خبر 848878 برچسبها ایران و انگلیس خبر ویژه تحریم