به نقل از «شبستان»

بازخوانی حکم تاریخی امام راحل پس از عملیات مرصاد

تاریخ انتشار: ۸ مرداد ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۷۸۶۷۰۶

حجت الاسلام والمسلمین نیازی در تببین بازخوانی علل حکم تاریخی امام خمینی(ره) در برخورد با منافقان پس از عملیات مرصاد گفت: اعدام زندانیان منافق در سال ۶۷ پشتوانه قوی از فقه، حقوق و سیره اهل بیت(ع) دارد.

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، همایش «بازخوانی علل حکم تاریخی امام خمینی(ره) در برخورد با منافقان پس از عملیات مرصاد» شب گذشته(سه شنبه 7 مرداد)  در سالن نشست های مرکز بسیج اساتید و نخبگان حوزه علمیه قم برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

 

حجت الاسلام والمسلمین «محمد نیازی» کارشناس مسائل سیاسی با بیان این که در ارتباط با این حکم تاریخی که در سال 67 صادر شد، شبهات زیادی در فضای مجازی مطرح شده است، اظهار داشت: حکم امام خمینی(ره) در نهم مرداد سال 67 صادر شد که منافقین بر اساس یک محاسبه اشتباه با حمایت استکبار و صدام به کشور ما حمله کردند؛ در حقیقت بعد از قبول قطعنامه 598 که آتش بس میان ایران و عراق صورت گرفت، منافقین و صدام و دشمنان تحلیل کردند که ایران بر اساس ضعف این قطعنامه را پذیرفته و شرایط جبهه ها و داخل کشور به گونه ای است که ایران در موضع انفعال است.

 

ضربات سخت منافقان به کشور

 

وی در ادامه عنوان کرد: در اواخر جنگ، منافقین ضربات زیادی به کشور زدند و بخش هایی از کشور را مورد حمله قرار دادند؛ حضرت امام(ره) در حکمی خطاب به آقای رازینی فرمودند که دادگاه های ویژه زمان جنگ تشکیل شود و فرمودند: کسانی که از مناطق عملیاتی فرار می‌ کنند اگر فرارشان موجب شکست جبهه اسلام شود، محارب و محکوم به اعدام هستند و بر همین اساس دادگاه های ویژه ای تشکیل شد که بنده در خوزستان مسؤول این دادگاه بودم.

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی با اشاره به این که دشمنان به دنبال وارد کردن ضربه کاری به نظام و انقلاب بودند، گفت: منافقین بر اساس همین اشتباه محاسباتی صدام را وادار به حمله و عملیات فروغ جاویدان را طراحی کردند و در همین ایام وارد شدند و باورشان شده بود که می‌ توانند موفق شوند، مناطقی را اشغال کردند و تا 25 کیلومتری کرمانشاه و تنگه چهارزبر پیش روی کردند و جنایات عجیبی را مرتکب شدند.

 

وی بیان داشت: در آن روزها کرمانشاه در معرض سقوط قرار گرفته بود و می‌ خواستند بعد از استقرار در کرمانشاه دولت موقت اعلام کنند و از آنجا از طریق هوانیروز به تهران برسانند و در تهران هم اولین جایی که هدف گرفته شده بود آزاد کردن زندانیان اوین و بعد مناطق دیگر بود.

 

زمین گیر شدن منافقان در منطقه چهار زبر

 

رئیس اسبق سازمان قضایی نیروهای مسلح بیان داشت: در کرمانشاه تهدید به اندازه ای جدی شد که استانداری دستور امحاء اسناد را صادر کرد و به جایی رسید که آقای رضایی فرمانده کل سپاه در کرمانشاه فرماندار نظامی تعیین کرد؛ خداوند لطف کرد و عملیات مرصاد در منطقه چهارزبر صورت گرفت و منافقین در این منطقه زمین گیر شدند.

 

وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: منطقه چهارزبر قتلگاه منافقین شد، عده زیادی از آنها نیز مفتضحانه فرار کردند و عده ای هم دستگیر شدند، بنابراین نتیجه عملیات فروغ جاویدان، عملیات مرصاد شد و با توجه به این که آنها هم باغی و هم محارب بودند و چند عملیات هم انجام داده بودند و در نهایت عملیات بزرگ فروغ جاویدان را ترتیب دادند محکوم به اعدام بودند.

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی با بیان این که چند روز بعد از عملیات مرصاد حکم انقلابی امام صادر می‌ شود، گفت: ما در حقیقت در زندان ها مار در آستین پرورش می‌ دادیم، همچنانکه وقتی مسعود رجوی نیروهای خود را توجیه می‌ کند، می‌ گوید: شما وقتی به شهرها رسیدید عده ای از مردم و زندانی ها به شما می‌ پیوندند لذا حضرت امام(ره) احساس کردند که زندانی های منافق یک پتانسیل قوی برای دشمنان هستند.

 

دسیسه چینی منافقان در زندان ها

 

وی اضافه کرد: عده زیادی از منافقین در زندان ها هماهنگ کرده بودند و برنامه ریزی کرده بودند که اگر منافقین آمدند ما چه نقشی باید داشته باشیم، چطور از زندان فرار کنیم و شورش کنیم؟ حتی برنامه ریزی کرده بودند چطور از دست نگهبانان خلاص شویم و حتی پست های کشوری برای خودشان تعیین کرده بودند.

 

این تحلیلگر مسائل سیاسی در ادامه با بیان این که باید شرایط سال 67 را به خوبی مطالعه کنیم در غیر این صورت نمی توانیم حکم حضرت امام(ره) را تحلیل کنیم، ابراز داشت: حضرت امام(ره) به این نتیجه رسیدند که منافقینی که در زندان هستند و از رأفت اسلامی استفاده کرده و اعدام نشده اند، در حال سوء استفاده هستند.

 

حکم تاریخی امام راحل؛ منافقین معتقد به موضع قبل، محارب هستند

 

وی به صحبت های امام راحل در این حکم تاریخی اشاره کرد و افزود: ایشان فرمودند: «از آنجا که منافقین خائن به هیچ وجه به اسلام معتقد نبوده و هر چه می‌گویند از روی حیله و نفاق آنهاست و به اقرار سران آن‌ها از اسلام ارتداد پیدا کرده‌اند، با توجه به محارب بودن آن‌ها و جنگ کلاسیک آن‌ها در شمال و غرب و جنوب کشور با همکاری‌های حزب بعث عراق و نیز جاسوسی آن‌ها برای صدام علیه ملت مسلمان ما و با توجه به ارتباط آنان با استکبار جهانی و ضربات ناجوانمردانهٔ آنان از ابتدای تشکیل نظام جمهوری اسلامی تا کنون، کسانی که در زندان‌های سراسر کشور بر سر موضع نفاق خود پافشاری کرده و می‌کنند، محارب و محکوم به اعدام می‌باشند و تشخیص موضوع نیز در تهران با رای اکثریت آقایان حجت‌الاسلام نیری دامت افاضاته (قاضی شرع) و جناب آقای اشراقی (دادستان تهران) و نماینده‌ای از وزارت اطلاعات می‌باشد، اگر چه احتیاط در اجماع است، و همین‌طور در زندانهای مراکز استان کشور رای اکثریت آقایان قاضی شرع، دادستان انقلاب یا دادیار و نماینده وزارت اطلاعات لازم الاتباع می‌باشد، رحم بر محاربان ساده‌اندیشی است، قاطعیت اسلام در برابر دشمنان خدا از اصول تردیدناپذیر نظام اسلامی است، امیدوارم با خشم و کینه انقلابی خود نسبت به دشمنان اسلام رضایت خداوند متعال را جلب نمایید، آقایانی که تشخیص موضوع به عهده آنان است وسوسه و شک و تردید نکنند و سعی کنند اشداء علی الکفار باشند. تردید در مسائل قضایی اسلام انقلابی نادیده گرفتن خون پاک و مطهر شهدا می‌باشد. والسلام».

 

اشتباهات مرحوم منتظری

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی در ادامه سخنان خود با بیان این که مهمترین اشکالات علیه این حکم از سوی آقای منتظری وارد شده است، خاطرنشان ساخت: هیأت هایی در اجرا و رسیدگی به حکم امام خمینی(ره) تشکیل شدند و اعدام هایی صورت گرفت ولی باید دانست که آمارهایی اغراق آمیز و دروغ داده شده است؛ آقای منتظری در خاطرات خود این طور می‌ گوید: «از 2800 نفر تا 3800 نفر اعدام شده اند، تردید از بنده است» همانطور که می‌ بینید شک ایشان روی هزار نفر آدم است، در حالی که ایشان می توانست تحقیق کند و حرف بزند.

 

وی با بیان این که بنا بر مبنای فقهی خود آقای منتظری می‌ توان به اشکالات ایشان پاسخ داد، یادآور شد: آقای منتظری دو روز بعد نامه ای به حضرت امام(ره) نوشته و مخالفت خود را با این حکم اعلام می‌ کند، ولی چون ولی فقیه و امام جامعه یک شبه تصمیم نمی گیرد، لذا سخن آقای منتظری را قبول نمی کند، از این رو آقای منتظری نامه دومی را می‌ نویسد و مهمتر از همه این ها هیأت منتخب حضرت امام(ره) را احضار می‌ کند و سعی می‌ کند از طریق این ها اجرای حکم حضرت امام(ره) را متوقف کند و صحبت های عجیبی مطرح و با لحن خیلی بدی مطالبی را بیان می‌ کند.

 

این مسؤول سابق قضایی بیان داشت: اشکال اول این است که زندانی که ما در زندان داریم، در گذشته جرمی مرتکب شده و محکوم به زندان شده است، حال به کدام مجوز فقهی، قانونی و اسلامی حکم به اعدام داده شده است؟ و دوم این که آقای منتظری می‌ گوید سیره اهل بیت(ع) و پیامبر نیز خلاف این مطلب است؛ مگر ما شیوه پیامبر اکرم را نداریم، ایشان در فتح مکه چه کار کرد؟ مگر همه اسرای مکه را اعدام کرد؟ مگر حضرت امیرالمؤمنین(ع) بعد از جنگ جمل، سران دشمنان را آزاد نکرد؟ نکته سوم این است که این ها چطور بدون انجام محاکمه محکوم به اعدام شده اند؟

 

سؤال؛ زندانیان منافق به چه مجوزی اعدام شدند؟

 

وی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: این ها اشکالات عمده ای است که مطرح شده است؛ جواب سؤال اول آن است که اولا حضرت امام(ره) فرمودند منافقینی که بر موضع نفاق خود پافشاری می‌ کنند محارب هستند، یعنی کسانی از منافقین که عملیات فروغ جاویدان را تحسین می‌ کردند و منتظر آمدن آنها بودند، پس آنها جرم جدیدی مرتکب شده اند و آن هم محاربه است، مثل این که یک عده ای ضد انقلاب در تهران خبر دار شده باشند که منافقین در حال آمدن هستند و جلسه گذاشته باشند، اگر دستگیر شدند محارب هستند.

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی با بیان این که منافقین هم باغی و هم محارب بودند، گفت: فقها محاربه را در حقوق جزا بحث کرده اند ولی بغی را در کتاب الجهاد فقه آورده اند، اما مسأله مهم در شیوه برخورد اسلام با باغی است که یک شیوه سیاسی است.

 

وی اضافه کرد: مبنای فقهی خود آقای منتظری این است که این منافقان چه در زندان و چه کسانی که در عملیات مرصاد دستگیر شدند، باغی هستند چون ایشان در کتاب دراسات به این صورت بحث کرده است: منافقین و هرکس به کشور اسلامی حمله کند باغی است و بغات دو دسته هستند که بر مبنای این دو دسته حکمشان فرق می کند، بغات اگر تشکیلاتشان شکست خورده باشد نمی‌توان اسرای آنها را اعدام کرد، همچنانکه سیره امیرالمؤمنین(ع) در جنگ جمل، صفین و نهروان فرق می‌کند.

 

این کارشناس مسائل سیاسی با بیان این که در جنگ جمل سازماندهی لشکر دشمن متلاشی شده و تشکیلات آن از بین رفته است، گفت: در جنگ جمل سران فتنه یا کشته شدند یا اسیر شدند از این رو امیرالمؤمنین(ع) دستور دادند که به زخمی ها تعرضی نشود، اسرا کشته نشوند و فراری ها دنبال نشوند، در این گونه موارد باغی اگر از صحنه جنگ فرار کرد قابل کشتن نیست و همه فقها به این سیره استناد کرده اند.

 

قضیه منافقان همچون جنگ صفین است نه جمل

 

وی با بیان این که امیرالمؤمنین(ع) در جنگ صفین دقیقا دستوری خلاف جنگ جمل دادند، گفت: در آن جنگ اسیران کشته می‌ شوند، فراری ها را دنبال می‌ کردند چون در این جنگ تشکیلات فئه باغیه باقی مانده بود، لذا حکمش متفاوت است؛ آقای منتظری خودشان تأکید دارند که در قضیه بغی اگر تشکیلات گروه باغی، هنوز مانده باشد می‌ توان اسیر را کشت، حال منافقینی که تا 25 کیلومتری رسیده اند عده ای از آنها اسیر شده اند و عده ای هم اسرای جنگ های قبل هستند که در زندان قرار دارند و مترصد فرصتی برای ضربه زدن هستند و هنوز هم از اعمال خود پیشیمان نیستند، لذا هرچند در جنگ مرصاد پیروز شدیم ولی تشکیلات سازمان نفاق از بین نرفته بود، پس آقای منتظری نمی تواند به جنگ جمل استناد کند بلکه وضعیت منافقین همچون جنگ صفین است.

 

سؤال؛ چرا منافقان بدون محاکمه کشته شدند؟

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی افزود: این که چرا بدون محاکمه کشته شدند؟ منافقین بر اساس حکم ولی فقیه اعدام شده اند، همچنانکه خود آقای منتظری برای ولی فقیه شأن و اختیاری ویژه قائل شده است؛ وقتی ولی فقیه با حکم یک نفر را محارب می‌ داند نیازمند محاکمه دیگری نیست؛ همچنانکه امام خمینی(ره) حکم قتل سلمان رشدی را صادر کردند یا مرحوم میرزای شیرازی حکم تاریخی استعمال توتون و تنباکو را تحت عنوان محاربه با امام زمان(عج) مطرح کردند.

 

وی در ادامه با تأکید بر این که همه زندانیان منافق کشته نشدند، عنوان کرد: ملاک حکم این بود که آیا آنها همچنان سر موضع خود هستند یا خیر؟ به همین دلیل خیلی از منافقینی که کار عملیات فروغ جاویدان را رد کردند، آزاد شدند ولی از آن طرف عده زیادی گفته بودند: اگر زورمان برسد تک تک شما را می‌ کشیم و روزی که از زندان بیرون برویم دوباره اسلحه به دست می‌ گیریم، حال تشخیص موضوع بر عهده آن هیأت سه نفره است که این ها اعدام شوند یا خیر.

 

رئیس اسبق سازمان قضایی نیروهای مسلح با اشاره به این که صحبت امروز ما در این جلسه بحث صحت فقهی و حقوقی حکم امام خمینی(ره) است، گفت: قبول داریم ممکن است در برخی موارد حکم درست اجرا نشده باشد، ما در این مقام نیستیم که آیا حکم امام راحل، دقیق و بدون اشکال اجرا شده یا خیر؟ بلکه تأکید داریم حکم ایشان پشتوانه فقهی قوی دارد.

 

جواب شبهه ای دیگر از مرحوم منتظری

 

وی بیان داشت: آقای منتظری می‌ گوید من دلم برای امام می‌ سوزد و این اعدام ها برای آبروی نظام بد است،  چون مجاهدین خلق یک منطق و مکتب هستند و جواب منطق اشتباه را باید با منطق داد و با کشتن چیزی درست نمی شود، در حالی که برای حکم اسلام این حرف ها معنا ندارد، همچنانکه حضرت امیرالمؤمنین(ع) بعد از جنگ نهروان پس از اتمام حجت، چهار هزار نفر از خوارج را گردن می‌ زنند؛ حال از آقای منتظری سؤال می‌ کنیم چرا امیرالمؤمنین(ع) این تعداد را کشتند؟ مگر خوارج یک منطق یا مکتب نبودند؟

 

آقای منتظری بر خلاف مبانی فقهی خودشان حرف می زدند

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: مواضع سیاسی آقای منتظری در این موارد دقیقا مخالف مواضع خودشان در کتاب های فقهی شان است؛ 26 فروردین سال 65 یعنی پیش از دوران مهدی هاشمی و قضایای نفوذ منافقین در بیت ایشان وقتی جنگنده های آمریکایی به هدف کشتان قذافی به لیبی حمله می‌ کنند و در این حمله به دختر قذافی آسیبی وارد می‌ شود، ایشان روز بعد 27 فروردین در جلسه درس ولایت فقیه تمام وقت جلسه خود را به موضوع حمله آمریکا اختصاص داده و ضمن محکومیت شدید آن به صراحت و به قاطعیت و مستندبه برخی ادله فقهی بر جواز حمله به هر سرباز آمریکایی و نیز هر آمریکایی که وابسته به دولت آمریکا باشد در هر یک از کشورهای جهان اشاره می کنند و این حکم را به همه کسانی که به آمریکاییان و دیپلمات های آنها و کسانی که با آنها خوش و بش می‌ کنند توسعه دادند و خون آنها را هدر اعلام می‌ کنند.

 

مبنای حقوقی اعدام ها

 

وی با بیان این که این اعدام ها مبنای حقوقی هم دارد، گفت: ما در قانون مجازات اسلامی قدیم کلمه باغی و بغی را نداشتیم ولی در قانون مجازات سال 92 آمده است؛ قانون مجازات اسلامی مصوب 70 محاربه و بغی را با هم مطرح کرده بود که دقیقا برداشت شده از مبانی فقهی امام راحل است.

 

حجت الاسلام والمسلمین نیازی با بیان این که مواد 186 تا 188 قانون مجازات اسلامی مصوب 75 به این مسأله اشاره دارد، گفت:    ماده ۱۸۶ می‌گوید:«هر گرو ه یا جمعیت متشکل که در برابر حکومت اسلامی قیام مسلحانه کند مادام که مرکزیت آن باقی است تمام اعضاء و هواداران آن، که موضع آن گرو ه یا جمعیت یا سازمان را می دانند و به نحوی در پیشبرد اهداف آن فعالیت و تلاش مؤثر دارند محاربند اگر چه در شاخه نظامی شرکت نداشته باشند» همچنین  ماده ۱۸۷ تأکید دارد: «هر فرد یا گروه که طرح براندازی حکومت اسلامی را بریزد و برای این منظور اسلحه و مواد منفجره تهیه کند و نیز کسانی که با آگاهی و اختیار امکانات مالی مؤثر و یا وسائل و  اسباب کار و سلاح در اختیار آنها بگذارند محارب و مفسد فی الارض می باشند».

 

وی بیان داشت:در ماده ۱۸۸ نیز آمده است: «هرکس در طرح براندازی حکومت اسلامی خود را نامزد یکی از پستهای حساس حکومت کودتا نماید و نامزدی او در تحقق کودتا به نحوی مؤثر باشد، «محارب» و «مفسد فی الارض» است».

 

این کارشناس مسائل سیاسی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: حتی هوادران سازمان باغی و محارب، محارب است مشروط به این که فعالیت مؤثر داشته باشد، بنابراین شبهاتی که در فضای مجازی علیه این حکم تاریخی امام راحل مطرح شده هیچ پشتوانه فقهی و قانونی ندارد و اکثر آنها برداشت شده از صحبت های نادرست مرحوم منتظری است که به برخی از آنها در این جلسه پاسخ دادیم.

 

گفتنی است، در پایان این نشست، محفل پرسش و پاسخ بین اساتید و نخبگان حوزه علمیه قم با حجت الاسلام والمسلمین نیازی برگزار شد.

پایان پیام/694

منبع: شبستان

کلیدواژه: عملیات مرصاد عملیات فروغ جاویدان عملیات مرصاد فروغ جاویدان حکم تاریخی امام امیرالمؤمنین ع محکوم به اعدام امام خمینی ره قانون مجازات حضرت امام ره مسائل سیاسی آقای منتظری زندان ها امام راحل سخنان خود حکم امام ولی فقیه اعدام ها شده اند بر اساس جنگ جمل عده ای

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۷۸۶۷۰۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هر صبح و شام در آستانه مقدسه رضوی قرآن تلاوت نمایند / نگاهی به شواهد تاریخی درباره پیشینه قرائت قرآن در حرم مطهر امام رضا(ع)

پنجشنبه گذشته به رسم دیرینه، جلسات سنتی قرآن کریم در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد در قالب برنامه دارالحفاظ آغاز شد. در این جلسه که ساعت 4 صبح پنجشنبه 6اردیبهشت در مسجد گوهرشاد برگزار شد استاد سیدمرتضی سادات فاطمی به عنوان پیشکسوت و صدرالحفاظ آستان قدس رضوی دعوت شد تا استاد این جلسه سنتی قرآنی در حرم مطهر رضوی باشد. قرار زیبایی که بناست با حضور سایر اساتید پیشکسوت تکرار شود. به این بهانه مروری بر پیشینه برنامه‌های قرآنی حرم مطهر رضوی داریم.

قرائت قرآن در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا(ع) سنتی به قدمت این صحن و سراست. نشان آن، قدیمی‌ترین قرآن وقفی این آستان است. سنتی که طی قرن‌ها به مرور شکل گرفت و به شکل مراسمی آیینی قد کشید. نشان به این نشان که در دوره صفوی حفاظ حرم مطهر دارای جایگاه ویژه‌ای بودند و واقفان برای پایداری سنت تلاوت در حرم علی بن موسی الرضا(ع) وقف‌های متعدد داشتند. یکی از این وقف‌ها مربوط به خواجه علاءالدین حاجی در عهد شاه طهماسب اول صفوی است که به تاریخ 993 قمری وقف  و بخشی از درآمد آن صرف تأمین هزینه تلاوت قرآن در حرم مطهر شده تا حفاظ هر صبح و شام در روضه متبرکه، قرآن تلاوت کنند. سنتی دیرین که تا امروز ادامه دارد. کافی است سحرگاه به نیت زیارت به حرم مطهر رفته و پس از عرض ارادت، سری به مسجد گوهرشاد بزنید تا قاریان را نشسته به احترام ببینید و نوای ملکوتی قرآن را بشنوید که بر بال‌های ملائک تا آسمان می‌رود.

سنتی که از آغاز بود

قرائت قرآن در اماکن مقدس توصیه پسندیده‌ای است که در مزارات سرزمین‌های اسلامی از آغاز اسلام برقرار بوده است. با شکل‌گیری مشهدالرضا(ع) در قرن سوم هجری و حضور زائران بر گرد مرقد مطهر علی بن موسی‌الرضا(ع) قرائت قرآن نیز رایج بوده است. به نوشته مؤلف عیون اخبارالرضا(ع)، در قرن چهارم هجری زائران در کنار مرقد امام رضا(ع) قرآن تلاوت می‌کردند. ابن‌بابویه با واسطه از ابوعلی محمد بن معاذ و به نقل از ابوعمر و محمد بن عبدالله حاکم نوغان می‌نویسد: «مسافری از ری که نامه‌ای از بعضی سلاطین حمیر برای نصربن احمد امیر بخارا داشت، به زیارت حرم آمده، شب را در حرم به سر برد و بعد از نماز شروع به خواندن قرآن کرد».

قرآن‌های موجود در موزه آستان قدس رضوی با قدمت هزارساله خود شاهدی دیگر بر این ماجرا هستند. قدیمی‌ترین قرآن وقفی به شماره 3004 که به خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده، متعلق به ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم سیمجور است که به سال 363 وقف شده است. به جز این، دو قرآن دیگر نیز یکی وقف سلطان محمود غزنوی به تاریخ 393 قمری و دیگری مربوط به ابوالبرکات که در رمضان 421 قمری وقف شده است. غیر از تاریخ، نکته دیگری که در وقف‌نامه این قرآن آمده و از نظر اثبات تلاوت قرآن در این آستان دارای اهمیت است، تصریح به عدم خروج قرآن از حرم است. گفته می‌شود  با گسترش این صحن و سرا و رونق مشهدالرضا(ع) به موازات توجه به خدمات رفاهی برای زائران، در خصوص نیازهای عبادی و زیارتی آن‌ها نیز اندیشه می‌شده است. اما در این مورد تا قرن نهم هجری سندی در دست نیست و نخستین و قدیمی‌ترین خبر در این خصوص متعلق به برگزاری آیین قرائت قرآن در حرم  مطهر به گزارش فضل‌االله روزبهان خنجی است که در شرح سفر زیارتی محمد خان شیبانی به مشهد، در وصف مراسم قرائت قرآن حفاظ نوشته است: «...و اشارت علیه سانح شد که حفاظ در بیرون قبه قرائت قرآن نمایند و فرمودند مکروه است در پایین قبر قرآن خوانند و تأکید نمودند که «... باید بعد از این، حفاظ مرقد مقدس رضوی در بیرون قبه تلاوت نمایند؛ به رعایت ادب اقرب است». سپس مولانا حافظ جامی، غزلی ترکی در هشت بیت در منقبت امام رضا(ع) با رخصت همایونی قرائت کرد و آن گاه حدیثی قدسی به اسناد مسلسل، به روایت حضرت رضا(ع) قرائت و ترجمه شد و همگان فیض بردند».

با مرور این شرح به جزئیات مهمی در خصوص مراسم قرائت در حرم مطهر رضوی می‌رسیم. نخست اینکه مراسمی اینچنین دارای سابقه بوده‌ و در پایین پای حضرت اجرا می‌شده‌ و پس از این زمان به مکانی دیگری منتقل شده‌است. جز این می‌توان درباره تشریفات مراسم نتایجی گرفت، مانند اینکه در پایان تلاوت قرآن، برنامه‌های دیگری مانند سخنرانی و شعرسرایی برقرار بوده و همچنین شرح احادیث انجام می‌شده است. اشعار و احادیثی که بعدها منشآت خواجه نصیر طوسی و مدایح دوازده امام جای آن را گرفت.

دارالحفاظ، رواقی برای حفاظ حرم مطهر

دیگر خبری که از قرن نهم می‌تواند در خصوص سنت تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی ذکر کرد، وجود رواق دارالحفاظ در حرم مطهر است. رواقی که گفته می‌شود به دست گوهرشاد بیگم در اوایل قرن نهم هجری ساخته شده و نامش را از حفاظ قرآن کریم حرم مطهر دارد. گفته می‌شود وجود این رواق و نامش نشان‌دهنده این است که مراسمی اینچنینی در عهد تیموریان و حتی در قرن هشتم نیز مرسوم بوده و به همین دلیل مکانی ویژه برای آن ساخته و تدارک دیده‌اند. دیگر شاهد و سند ماجرا نشان مصدری حافظ مسجد جامع گوهرشاد است که سلطان حسین میرزای بایقرا به نام خواجه حافظ حسینعلی (که از حافظان و قاریان بزرگ آن دوره خوراسان بوده) صادر کرده است و به موجب این حکم، او ریاست حفاظ بیت‌المغفره و مسجد جامع گوهرشاد را عهده‌دار شده است. برای فهم بیشتر از این سنت باید در تاریخ جلوتر بیاییم تا به عهد صفوی برسیم. در این دوره به خاطر وقف‌نامه‌هایی که عواید آن به این مراسم اختصاص یافته و همچنین اسنادی که درزمینه مواجب حفاظ و شرح هزینه برگزاری مراسم وجود دارد می‌توان به اصطلاحات مربوط به این مراسم رسید. اصطلاحاتی مانند صدرالحفاظ، حافظ، سلطان القراء و صدر القراء که به جایگاه و اهمیت حافظان قرآن و این مراسم در عهد صفوی اشاره دارد. گفته می‌شود حفاظ در عهد صفوی زیر نظر خادم‌باشی و همچنین سرکشیک که متولی این مراسم بود، خدمت می‌کردند. براساس این وقف‌نامه‌ها حفاظ در دو دسته «حفاظ بالاسرمبارک» و «حفاظ حرم مطهر» زیر نظر مسئولان به تلاوت قرآن و ادعیه می‌پرداختند. شرح این وقف‌نامه‌ها مفصل است و در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

آزاده خلیلی