به نقل از «قدس آنلاین»

نقش اساسی زیارت، هویت‌یابی زائر است

تاریخ انتشار: ۱۱ شهریور ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۹۱۴۷۲۴۵

 زیارت به عنوان یکی از مهم‌ترین مناسک دینی و عبادی به‌خصوص در میان مسلمانان، جایگاهی ارزشمند دارد که آثار فراوانی نیز از جهات گوناگون بر آن مترتب است. برخی از اندیشمندان بر این باورند زیارت تأثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم زائر دارد که سازوکار این تأثیرات را می‌توان از بعد روان‌شناسی مورد بررسی قرار داد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

فاطمی نژاد/

 زیارت به عنوان یکی از مهم‌ترین مناسک دینی و عبادی به‌خصوص در میان مسلمانان، جایگاهی ارزشمند دارد که آثار فراوانی نیز از جهات گوناگون بر آن مترتب است. برخی از اندیشمندان بر این باورند زیارت تأثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم زائر دارد که سازوکار این تأثیرات را می‌توان از بعد روان‌شناسی مورد بررسی قرار داد. از آنجایی که زیارت برآیندی از گرایش‌های عاطفی و شناخت محسوب می‌شود و به همین دلیل خاستگاه آن را قلب انسان معرفی می‌کنند، بر آن شدیم که در مورد تأثیرات روان‌شناختی زیارت بر روح و روان زائران با حجت‌الاسلام مجتبی حیدری، نویسنده کتاب «درآمدی بر روان‌شناسی زیارت» گفت‌وگو کنیم که در ادامه می‌خوانید.

جناب حیدری! روان‌شناسی زیارت از چه جهاتی مورد اهمیت است و می‌تواند چه کمکی به بهبود دینداری یا آداب آن انجام دهد؟

روان‌شناسی زیارت را می‌توان شاخه‌ای از روان‌شناسی دین به حساب آورد که به صورت ویژه بر زیارت متمرکز می‌شود. در روان‌شناسی زیارت، این عمل از جنبه‌هایی مانند انگیزه‌های زیارت، عوامل روان‌شناختی تأثیرگذار بر کیفیت زیارت، آسیب‌های روان‌شناختی زیارت، حالات هیجانی و عاطفی زائران و... سخن به میان می‌آید. مطالعه این جنبه‌ها برای زائران و گردانندگان امور حج و زیارت، سودمند بوده و به آنان در افزایش بهره‌مندی از عمل خود کمک شایانی می‌کند.

به عنوان مقدمه‌ای برای ورود به بحث بفرمایید زیارت چه تأثیرات روان‌شناختی دارد؟ این تأثیرها چقدر با روایات ما تطابق دارد و چه میزان حاصل پژوهش‌های علمی است؟

هر چند درباره خود زیارت مطالعات و پژوهش‌های زیادی انجام شده اما به نظر، ابعاد روان‌شناختی زیارت مورد غفلت واقع شده است. زیارت، اماکن مقدس از کعبه و به اصطلاح خانه خدا گرفته تا حرم‌های معصومین(ع) و امامزادگان را در برمی‌گیرد که بنده در پژوهشکده حج و زیارت به این مسئله در دیدگاه اسلامی پرداخته‌ام، چرا که در ادیان دیگر نیز اماکن مقدسه‌ای و بحث زیارت وجود دارد که پژوهشگران غربی به این مسئله از این جهت نیز نگاه کرده‌اند. بحث‌های روان‌شناسی زیارت را می‌توانیم بعدی از ابعاد روان‌شناسی دین بدانیم. بسیاری از مباحث روان‌شناسی زیارت شاید به صورت طبیعی حاصل شود اما مباحثی از قبیل انگیزه زائران بعضاً نیازمند هستند، یعنی نظام تعلیم و تربیت ما باید وارد این مباحث شود. نوع نگاه زائر به شخص زیارت‌شونده و جایگاه او از مباحث مهمی است که در روان‌شناسی زیارت باید مورد توجه واقع شود، چرا که به شدت بر کیفیت زیارت اثرگذار است. بررسی حالات هیجانی زائران مثلاً به دست آوردن حالت خشوع و تواضع حاصل از ابهت مکان مقدس، به یاد آوردن گذشته و رفتارها و اعمال زشت و احساس شرم کردن به این واسطه یا دست یافتن به احساس شکرگزاری از مواردی هستند که باید در مبحث روان‌شناسی زیارت آن‌ها را مورد توجه قرار داد. درباره نتایج و کارکردهایی که زیارت از نظر روانی می‌تواند بر زائر داشته باشد همچنین می‌توان این موارد را در نظر داشت که برخی پس از زیارت، احساس خود مهارگری و خود نظم‌جویی را در خود تقویت می‌کنند، برخی احساس هویت خودشان را آنجا پیدا و سعی می‌کنند با این کار به زندگی خود معنا ببخشند و زیارت به افراد دیگری کمک می‌کند تا معنای معقول و درستی برای زندگی خود پیدا کنند.

شما در کتاب «روان‌شناسی زیارت» مباحث را بیشتر حول گزاره‌های دینی شکل داده‌اید یا پژوهش‌های علم روان شناسی را مدنظر قرار داده‌اید؟

من در نوشته خود بیشتر بر آیات و روایات و تفاسیر تکیه کرده‌ام اما بسیاری از مباحث، اندیشمندان روان‌شناسی دین به آن‌ها پرداخته و تحقیقات تجربی و میدان زیادی برای این مسائل انجام شده است.

آیا تاکنون از منظر روان‌شناسی اجتماعی نیز به مسئله زیارت پرداخته شده است؟

روان‌شناسی اجتماعی حدفاصلی میان مباحث جامعه‌شناسی و روان‌شناسی است. رفتار فرد در جمع در زیارتگاه‌ها نیز از همین نظر اهمیت پیدا می‌کند که این مناسک در میان جمعی از زائران و بعضاً برنامه‌های مشترکی میان آن‌ها برای زیارت انجام می‌شود. باید گفت حجم کارهایی که در خصوص روان‌شناسی زیارت انجام گرفته بسیار ناچیز بوده که به تبع آن توقعی نیز برای پژوهش در مورد روان‌شناسی اجتماعی زیارت نباید داشت.

از میان سه رویکرد پیشگیری، درمان یا تقویت عناصر مثبت یا منفی، زیارت در کدام نقش بیشتر ظاهر می‌شود؟

زیارت در همه این مواردی که ذکر شد، می‌تواند مؤثر باشد. زیارت به طور کلی در هویت‌یابی زائر نقش اساسی ایفا می‌کند؛ علاوه بر این در اینکه فرد خودش را بشناسد و بتواند نقاط قوت و ضعف خود را پیدا و عیوبش را اصلاح کند، نقش بسزایی دارد. مضاف بر آن به تبع اصلاح شخصیت، بحث پیشگیری مطرح می‌شود؛ چرا که وقتی ایرادهای شخصیتی ما اصلاح شوند، خیلی از رفتارها را انجام نخواهیم داد. در کنار این‌ها بعد درمانی را نیز باید مدنظر داشت. زمانی که فرد دچار رفتارهای غلطی شده است، زیارت می‌تواند سبب شود فرد در آن به عنوان یک نقطه برگشت، برگردد و احساس پشیمانی کرده و انگیزه خود را برای بازنگشتن به آن رفتارها را بازیابی کند. به طور کلی احساس ارتباط با خدا یا ولی خدا سبب ایجاد آرامش در انسان می‌شود که اضطراب و تنش و آشفتگی درون انسان را برطرف می‌کند و می‌تواند نقش اساسی در حل مشکلات زائران داشته باشد.

اشاره شما به ضرورت بحث آموزش زائران این پرسش را به وجود می‌آورد که سازوکار این امر چگونه و در چه مقطعی ممکن است؟

بخش زیادی از این کار پیش از زیارت و در فضای خانواده‌ها انجام گیرد. این نکته را نیز باید مدنظر داشت که جامعه ما جامعه‌ای مذهبی است که اکثر قریب به اتفاق افراد در آن کم و بیش به زیارت می‌روند و به شکلی همه افراد با این مسئله درگیر هستند؛ پس به عنوان یک مسئله همه‌شمول و عمومی باید دستگاه‌هایی چون صداوسیما و نهاد آموزشی ما در این مسئله ورود کنند. به هر حال باید از هر ظرفیتی برای آموزش در این زمینه بهره برد که یکی از این ظرفیت‌ها، مکان‌هایی در کنار همان مضجع شریف یا عتبه مقدسه و قالب‌هایی چون سخنرانی و مشاوره است تا سلامت روحی و روانی زائران بیش از پیش رعایت شود.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: زائر زیارت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۹۱۴۷۲۴۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ارز حج ۱۴۰۳ تأمین شد

رئیس سازمان حج و زیارت از واریز ارز مورد نیاز حج تمتع۱۴۰۳ از سوی بانک مرکزی به حساب این سازمان خبر داد و درباره اعتراض‌هایی که به قیمت حج امسال شده است، گفت: هزینه ارزی حج نسبت به سال گذشته ۳۱۹ دلار کمتر است، تغییرات نرخ ارز و بلیت هواپیما موجب همپوشانی در هزینه‌ها شده است.

به گزارش ایسنا، همایش سراسری «روحانیون، معین و معینه‌های کاروان‌های حج ۱۴۰۳» پنجشنبه ششم اردیبهشت‌ماه با حضور نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت در قم برگزار شد. در این همایش جمعی از روحانیان، معین و معینه‌های کاروان‌های حج دیگر استان‌ها حضور داشتند. امسال حدود ۸۷ هزار نفر از ایران به حج اعزام می‌شوند و اعزام کاروان‌های آنها از ۲۴ اردیبهشت‌ماه آغاز می‌شود.

۹۰۰ هزار نفر در نوبت حج واجب

حجت‌الاسلام والمسلمین سید عبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با اشاره به اینکه نزدیک به ۹۰۰ هزار نفر در نوبت تشرف به حج تمتع قرار دارند، اظهار کرد: در سال‌های اخیر تلاش شده است با کاهش تعداد خادمان و عوامل، زائران بیشتری به سرزمین وحی اعزام شوند.

او با بیان اینکه با گذشت نزدیک به دو دهه از نام‌نویسی حج، شماری از افرادی که ثبت‌نام کرده بودند بدون آنکه چشمشان به خانه خدا بیافتد از دنیا رفتند، افزود: درحج پیش‌رو کمترین نرخ اعزام خادمان و عوامل را  نسبت به تمام دوره‌های گذشته حج خواهیم داشت و با کاستن از تعداد خادمان، تعداد هفت کاروان به زائران خانه خدا افزوده شده است.

نواب همچنین تجدید نظر در برنامه‌های گذشته را با توجه به تحولات و شرایط روز را ضروری خواند و تاکید کرد: هدف ارائه خدمات بیشتر از سوی  خادمان است.

او خطاب به حاضران گفت: زائرانی که سال‌ها در نوبت بوده‌اند اکنون مطالبه‌گر هستند، لازم است به مهمانان خانه خدا بیشتر سر بزنیم و به آنها محبت کنیم؛ چرا که ائمه هم اینگونه بودند.

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با اشاره با ارتقاء سطح دانش و معلومات زائران نسبت به گذشته توصیه کرد: روحانیون کاروان‌ها شایسته است آگاه و به‌روز باشند و در انجام مسئولیتی که همگی به‌عهده داریم اخلاص را در اولویت قرار داده تا در دل زائران خانه خدا نفوذ کند.

نواب ادامه داد: با تلاش دست‌اندرکاران حج و زیارت مبلغی با صرفه‌جویی و یا به دلیل ارائه نشدن خدمات در کشور میزبان در حج گذشته بازگردانده شده است که به‌زودی به حساب حجاج واریز خواهد شد.

او بیان کرد: در کشور تصور بر این است که هزینه حج گران است در حالیکه هزینه‌ها در خارج از  کشور بر مبنای نرخ ارز خارجی محاسبه می‌شود.

هزینه حج ۱۴۰۳ از ۱۶۲ تا ۱۸۸ میلیون تومان اعلام شده است.  ارز حج نیز به مبلغ ۳۹ هزار تومان تعیین شده است.

نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت با خوانش انگاره‌های چند نظرسنجی در حج گفت: ارزیابی روحانیون در حج در دو مدل انجام می‌شود، یکی توسط رابطین و دیگری هم از طریق نظرسنجی اینترنتی که از حجاج انجام می‌شود و در اعزام‌ها تاثیرگذار است.

در منا و عرفات کمبود فضا داریم 

سید عباس حسینی، رئیس سازمان حج و زیارت نیز با اشاره به شعارحج امسال «حج؛ قرآن محوری، همدلی و اقتدار امت اسلامی، دفاع از فلسطین مظلوم» اظهار کرد: یکی از راهبردهای امام خمینی(ره) برای حمایت از ملت فلسطین، حج ابراهیمی و مراسم برائت از مشرکین بود و این راهبرد  با توجه به شرایطی که درجهان اسلام حاکم است تا به امروز دنبال شده است.

او ادامه داد: درباره فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی و فرهنگی تمام تلاش خود را به کار بسته‌ایم تا در این عملیات بزرگ که دربرگیرنده بیش از ۸۵ هزار نفر است عملکرد موفقی داشته باشیم. هرچند در این مسیر چالش‌های متعددی هم وجود دارد که از آن آگاه هستیم.

رئیس سازمان حج و زیارت گفت: با تلاش بانک مرکزی و همکارانمان، ارز مورد نیاز حج  وارد حساب این سازمان شده است و صدور ویزای زائران درحال پیگیری است.

او افزود: در حالیکه با تلاش صورت گرفته هزینه ارزی حج نسبت به سال گذشته ۳۱۹ دلار کمتر است، تغییرات نرخ ارز و بلیت هواپیما موجب همپوشانی در هزینه‌ها شده است، اما در خدمات‌دهی در بخش‌های مختلف هیچ تغییری نسبت به سال‌های گذشته وجود ندارد و این موارد برای زائران باید تبیین شود.

حسینی خطاب به روحانیان کاروان‌ها گفت: ما با چالش‌های متعددی روبرو هستیم به عنوان مثال در منا و عرفات کمبود فضا داریم و لازم است  پیش از سفر، این موارد برای زائران تبیین شود.

رئیس سازمان حج و زیارت با اشاره به وضعیت جسمی زائران و حضور افراد کهنسال در کاروان‌ها، توجه به این دسته از زائران را خواستار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید حسین رکن‌الدینی، معاون فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری هم توصیه‌هایی به حاضران داشت و گفت:  انتظار این است که سیاست‌های بعثه مقام معظم رهبری در این سفر معنوی رعایت شود.

او درباره نحوه پرکردن اوقات فراغت زائران بعد از انجام اعمال و مناسک حج توضیحاتی داد و با اشاره به اجرای طرح کتابخانه فرهنگی سیار، گفت: زائران در مکه در بیش از ۶۰ هتل اسکان دارند و می‌توان مسابقات کتابخوانی هم برگزار کرد.

رکن‌الدینی با اشاره به شُبهاتی که ممکن است درحج مطرح ‌شود، یادآورشد: روحانیون و زائران زبان‌دان با رعایت مسائل به این شبهات پاسخ دهند و به «طرح مودت» اهتمام بورزند.

آیت‌الله شیخ جواد مروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از اساتید درس خارج دیگر سخنران این همایش بود که در باب ارشاد سخن گفت و ارشاد را نیازمند توجه به ضرورت‌هایی دانست و گفت: شما به عنوان مبلغ باید رفتاری توأم با محبت داشته باشید و با آگاهی در میان مردم حاضر شوید.

او ادامه داد: دنیا تشنه شنیدن معارف حق اهل بیت است و حج امسال یک فرصت ویژه برای ما و انقلاب اسلامی ایران ایجاد کرده است که در تاریخ بی‌بدیل است و در این راستا باید به وظیفه خود در راستای حفظ وحدت و انتقال درست معارف اهل بیت(ع) عمل کنیم.

این همایش با تشریح اقدامات فرهنگی توسط حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی اخویان، مدیر امورآموزشی و فرهنگی معاونت فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری و بیان توصیه‌ها و ملاحظات حراستی توسط حجت‌الاسلام والمسلمین سید یاسین موسوی‌زاده ادامه یافت و سپس حجت‌الاسلام والمسلمین غلام‌عباس عشرتی مدیر جذب و سازماندهی معاونت فرهنگی بعثه با ارائه آماری گفت: برای حج امسال  بیش از ۷۱۰  نفر روحانی، معین و معینه اعزام خواهند شد و انتظار می‌رود با حضور و فعالیت بانوان معینه، خدمات مطلوبی به بانوان حج‌گزار ارائه شود.

انتهای پیام