به نقل از «تابناک»

«زبان عربی» چه تغییر مهمی در «زبان فارسی» ایجاد کرده؟

تاریخ انتشار: ۲ مهر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۹۳۹۱۵۴۴

سامان موحدی راد در معرفی و نقد کتاب تهران نوشت: باوری عمومی وجود دارد که کلمات عربی که بعد واقعه تاریخی ورود اسلام به ایران وارد زبان فارسی شده‌‌اند، این زبان را به نابودی کشانده‌اند. باورمندان به این گزاره معتقدند برای نجات زبان فارسی از این آفت باید به سراغ کلمات سره فارسی رفت و مثل یکی دو استاد معروف زبان فارسی حتی در گفت‌وگوهای روزمره هم تنها از واژه‌های سره و پاک پارسی بهره برد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این گروه شاهنامه را به عنوان یکی از بزرگترین مراجع فارسی عاری از واژه‌های عربی می‌دانند و رویای‌شان این است که روزی تنها واژه‌های سره فارسی در منظومه زبانی ایرانی‌ها جای داشته باشد و سایر کلمات دخیل از ساحت این زبان رخت بربندند. اما حتی اگر این ادعا که شاهنامه عاری از کلمات دخیل عربی است درست هم باشد چگونه است که ما، علاقه‌مندان به زبان فارسی، هم از خواندن شاهنامه لذت می‌بریم و هم از گلستان و بوستان سعدی یا سایر متون کهن فارسی که با کلمات دخیل عربی آمیخته شده‌اند؟ اصلا کاری که ورود اسلام به ایران با زبان فارسی کرد تنها وارد کردن چند کلمه عربی و عمومی کردن آن بود یا رویداد دیگری در زبان فارسی رخ داده است؟ قاسم هاشمی‌نژاد در پیشگفتا «کتاب ایّوب» سه صفحه آموختنی درباره زبان فارسی و فارسی نویسی دارد.

«قاسم هاشمی‌نژاد» یکی از پاکیزه نویسان فارسی در چند دهه اخیر در پیشگفتار «کتاب ایّوب» و در توضیح زبان فارسی شده کتابی که از متون عهد عتیق به فارسی برگردانده گریزی هم به این مسئله می‌زند و موضوع مهمی را در رابطه با تاثیر ورود کلمات دخیل عربی بر زبان فارسی مطرح می‌کند. خواندن این سه صفحه از پیشگفتار «کتاب ایّوب» شاید برای بسیاری از علاقه‌مندان به زبان فارسی که تنها دل در گرو جوییدن کلمات سره فارسی برای رسیدن به جوهره این زبان را دارند لازم باشد:

یکی از خصائص کم و بیش از یاد رفتهٔ زبان فارسی در ترکیبات فعلی آن متجلّی می‌شد. این ترکیبات فعلی اغلب به کمک عناصر مادی و ملموس ساخته می‌شد. این عناصر هر قدر به حیات انسانی و کارورزی او نزدیکتر بهتر. در نتیجه، اعضای بدن و اندامی که کاربرد بیشتری داشتند (مثل دست و پا و سر و چشم)، و ابزار و مصالحی که در زندگی روزمره کارآیی بیشتری داشتند (مثل تبر و تیر و تیشه و تیغ) و عناصر طبیعت که انسانها بیشتر با آن‌ها سروکار داشتند (مثل آب و باد و آتش و خاک) و جانوران وحش و اهل که همباز زمینی او بودند (مثل شیر و گور و گوسفند و مرغ) در ساخته شدن این ترکیبات دخالت بیشتری می‌داشتند. این البته، در شکل‌گیری تمامی زبانها مؤثر بوده، اما در زبان فارسی بخشی جدایی‌ناپذیر از عیار آن را می‌ساخته است. به مرور این جوهره رنگ باخت. دخیل شدن واژه‌های عربی در زبان فارسی سبب شد کلماتی که از این خصیصه عاری بودند جای ترکیبات، چه فعلی و چه اسمی، فارسی را بگیرند و عرصه را بر آنها تنگ کنند. زبان وقتی از کارکردهای خود بیفتد، خصائصش را از دست می‌دهد. یک مثال سردستی از شاهنامهٔ مصحح آقای جلال خالقی مطلق [روزبهان، ۱۳۶۸] را تفألاً باز می‌کنم. صفحه ۶۶ می‌آید. محض رعایت رسم و سنت فال، پنج سطر آغازین آن را برای شما نقل می‌کنم که از قضا مربوط به داستان فریدون است. فریدون از کوه به دشت می‌آید و از مادرش تخم و تبار خویش را می‌پرسد و از پدر و گوهرش جویا می‌شود. مادر سرگذشت او را باز می‌گوید، از جمله سپردن او به گاوی که دایگی فریدون را بر عهده گرفته بود و ضحاک آن گاو را بکشت:

فریدون برآشفت و بگشاد گوش
ز گفتار مادر برآمد به جوش
دلش گشت پردرد و سر پر زکین
به ابرو ز خشم اندر آورد چین
چنین داد پاسخ به مادر که شیر
نگردد مگر بازمایش دلیر
کنون کردنی کرد جادو پرست
مرا برد باید به شمشیر دست
بپویم به فرمان یزدان پاک
برآرم ز ایوان ضحاک خاک

می‌بینید که تقریباً تمامی افعال به کار رفته ترکیبی‌ست و با عوامل و عناصر مادی و ملموس ساخته شده است: گوش گشادن، دل پر درد گشتن، سر پر ز کین گشتن، به ابرو از خشم چین اندر شدن، شیر به آزمایش دلیر گشتن، به شمشیر دست بردن، از ایوان خاک برآوردن. حتی در آنجا که به ظاهر نشانی از عنصر محسوس نیست، آنچه به ذهن متبادر می‌شود محسوس است. مثل «به جوش برآمدن» که از صفت آب، وقتی گرما می‌بیند، گرفته شده است. یا حتی اگر بخواهیم باریک‌نظری به خرج دهیم و مته به خشخاش بگذاریم، می‌توانیم در ریشه فعل پوییدن دقیق بشویم که از واژه «پا» درست شده است.

به مرور، هر قدر که ما از سرچشمهٔ زبان فارسی دور شدیم، از این جوهره هم دور افتادیم. مثلا، جایِ گردن نهادن، گفتیم اطاعت کردن؛ جایِ چشم به راه بودن، گفتیم منتظر بودن؛ جای دستگیری، گفتیم امداد؛ و جای چشم‌پوشی گفتیم بی‌اعتنایی ــ و جز اینها. من مخالف به‌کارگیری لغت‌های عربی نیستم. این درست که لغات عربی که حالا رنگ و طعم فارسی به خود گرفته‌اند به غنای زبان فارسی افزوده‌اند و امکان داده‌اند تا شعر آن این چنین بشکفد و ببالد، اما برای حفظ جوهر زبان تعادلی را باید نگه داشت. ما آن تعادل ظریفی را که فی‌المثل سعدی بیشتر در بوستان و در غزلیاتش مراعات می‌کند بکلی از دست فروگذاشتیم. همهٔ آنچه ما به عنوان خصیصه و جوهره نام بردیم و جذابیت زبان فارسی از آن می‌آید، سبب محسوس شدن زبان و تصویری شدن آن می‌شود. به یُمنِ این ویژگی، زبان فارسی، در عیار خود، هم چشیدنی‌ست، هم شنیدنی و دیدنی،هم بوییدنی‌ست و هم بسودنی. این آن گوهر گرانبهایی بود که ما کم و بیش از دست دادیم.

حرف نهایی را بزنم. فکر نکنید صرفاً با استفاده از واژه‌های سره و به کارگیری لغتهای پاک پارسی [یا به قول شهمردان بن ابی الخیر، در روضهالمنجمین، «دری ویژهٔ مطلق که از فارسی دشوارتر است»[۱۹]] زبان را فارسی می‌کنید. عیار فارسی بودن چیز دیگری است. مهمترینش همین بود که از آن سخن رفت.

کتاب ایّوب، منظومه آلام ایّوب و محنتهای او از عهد عتیق، گزارش فارسیِ قاسم هاشمی‌نژاد، نشر هرمس، صفحات ۲۹ تا ۳۱ پیشگفتار

 

 

منبع: تابناک

کلیدواژه: قرارداد الجزایر الهام چرخنده دوره شبانه دانشگاه مکانیسم ماشه هفته دفاع مقدس معرفی و نقد کتاب تهران قاسم هاشمی نژاد فارسی نویسی قرارداد الجزایر الهام چرخنده دوره شبانه دانشگاه مکانیسم ماشه هفته دفاع مقدس زبان فارسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tabnak.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تابناک» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۹۳۹۱۵۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مرکز رصد فرهنگی کشور: ۶۵ درصد از مردم در خانه دیوان حافظ دارند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، محمد اصغری مدیر مرکز رصد فرهنگی کشور، با اعلام این خبر گفت: به منظور تدقیق نقطه‌نظرات سیاستی درباره زبان و ادبیات فارسی، جدیدترین گزارش مرکز رصد فرهنگی کشور به تحلیل داده‌ها و گزاره‌های سیاستی در این حوزه اختصاص یافته است.

مدیر مرکز رصد فرهنگی کشور افزود: در گزارش "درآمدی بر سیاست‌گذاری زبان و ادبیات فارسی" به مساله سیاست‌گذاری زبانی در گستره ملی و فراملی پرداخته شده است.

اصغری گفت: این گزارش در تلاش است تا با نگاهی آسیب‌شناسانه به سیاست‌پژوهی در این عرصه بپردازد و ضمن تلاش برای اجتناب از بزرگنمایی و اسطوره‌پردازی، نگاهی واقع‌بینانه به مساله زبان داشته باشد.

وی افزود: داده‌ها نشان می‌دهد که اکثریت ایرانیان ارتباط چندانی با شعر و ادبیات فارسی ندارند و بیش از دو سوم از افراد بالای ۱۸ سال، هیچ برنامه‌ای برای خواندن شعر و ادبیات فارسی ندارند. همچنین چیزی حدود یک سوم از مردم در تعاملات و گفتگو‌های روزمره مجازی از شعر و ضرب‌المثل فارسی استفاده می‌کنند.

مدیر مرکز رصد گفت: بر اساس یافته‌های یک نظرسنجی ملی، بیش از ۶۵ درصد از مردم در خانه دیوان حافظ دارند، این درحالی‌ست که تنها ۱۴ درصد از مردم ایران شاهنامه دارند؛ این نشان از جایگاه بالاتر شعر و اندیشه حافظ در فرهنگ عمومی ایرانیان دارد.

اصغری افزود: در این گزارش رصدی، به پیشینه سیاست‌گذاری زبان فارسی در ایران، بازیگران و اسناد سیاستی این حوزه، تجربیات جهانی و سیاست‌گذاری در کشور‌های دیگر، آسیب‌شناسی سیاست‌های زبانی جمهوری اسلامی و در نهایت ارائه سرفصل‌هایی برای ارتقاء و اصلاح سیاست‌های ملی و فراملی در حوزه زبان و ادبیات فارسی پرداخته شده است.