اقتصاد دانش‌بنیان در کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی
تاریخ انتشار: ۱۹ مهر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۹۵۸۳۹۹۹
سخن از اقتصاد دانش‌بنیان، به ویژه طی سالیان اخیر، تبدیل به امری رایج در میان اقتصاددانان و سیاستگذاران کشورهای مختلف شده است. در همین راستا، شاهد ارائه انواع راهکار و دستورالعمل‌ها در مورد چگونگی تحقق این نوع از اقتصاد هستیم. با این حال، مساله‌ای که در عمده این راهکارها دیده می‌شود، عدم توجه کافی به ساختار و شرایط خاص اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مختلف است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اتکای برخی کشورها به درآمدهای حاصل از استخراج منابع طبیعی منجر به پیدایش ساختار و شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی در آن‌ها شده است و شناخت دقیق این شرایط از جمله پیش‌شرط‌های مهم تدوین و اجرای موفقیت‌آمیز سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری در این کشورها است. در این یادداشت با تمرکز بر روی اقتصادهای نفتی، به بررسی تاثیرات درآمدهای نفتی بر روی ساختار اقتصادی و اجتماعی آن‌ها خواهیم پرداخت. در اینجا، لازم به ذکر است که منظور از اقتصادهای نفتی، آن دسته از اقتصادهایی است که بخش قابل توجهی از درآمدشان متکی به استخراج و فروش نفت بوده و سهم فعالیت‌های غیر نفتی (تولید کالا و خدمات در خارج از بخش نفت) در آن‌ها، به طور نسبی کم است. بدیهی است که شناخت هر چه بهتر ساختار و ویژگی‌های چنین اقتصادهایی و لحاظ کردن آن‌ها در فرایند سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری می‌تواند منجر به تدوین سیاست و رویکردهای به مراتب کارآمدتری در این حوزه شود. در ادامه به بررسی برخی از مهمترین تاثیرات درآمدهای نفتی بر روی ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها خواهیم پرداخت.
نوسانات درآمدیبه طور کلی، برون‌زا بودن قیمت نفت و نوسانات ناگهانی آن موجب بروز بی ثباتی‌های گسترده اقتصادی در کشورهای متکی به درآمدهای نفتی می‌شود. از پیامدهای این نوسانات قیمتی می‌توان به تغییرات ناگهانی نرخ ارز و حجم صادرات و واردات و همچنین افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و متعاقبا کاهش نرخ رشد اقتصادی اشاره کرد. در همین رابطه، تغییرات درآمدی در این کشورها خود را در قالب کسری و یا مازاد بودجه نشان می‌دهد. مساله‌ای که باید در فرایند سیاستگذاری حوزه اقتصاد دانش‌بنیان مورد توجه کافی قرار گیرد.
بیماری هلندی و اثر جایگزینیبه طور کلی، گسترش بخش نفت و افزایش درآمد حاصل از آن دارای سه اثر "مصرفی"، "قیمت نسبی" و "جایگزینی" است. افزایش درآمد حاصل از فروش نفت و تزریق آن به بدنه اقتصاد باعث افزایش تقاضا برای انوع کالا و خدمات می‌شود. تلاش دولت در جهت پاسخگویی به این افزایش تقاضا، خود را در قالب افزایش واردات کالا و خدمات قابل مبادله نشان می‌دهد. رخدادی که از آن در ادبیات اقتصادی تحت عنوان "اثر مصرفی" یاد می‌شود. در همین زمینه، افزایش منابع ارزی حاصل از رشد صادرات و قیمت نفت، در صورتی که به درستی مدیریت نشود باعث ارتقاء ارزش پول ملی و متعاقبا افزایش واردات کالا و خدمات قابل مبادله و کاهش صادرات می‌شود. در چنین وضعیتی، قیمت کالاهای غیر قابل مبادله، به دلیل عدم امکان واردات افزایش می‌یابد.
در همین زمینه، جابجایی عوامل تولید (سرمایه و نیروی کار) از یک بخش به بخش دیگر اقتصاد را اثر جایگزینی می‌نامند. به طور کلی، افزایش قیمت و متعاقبا سودآوری کالا و خدمات غیر قابل مبادله (به دلیل عدم امکان واردات در کوتاه‌مدت) و جذابیت بالای بخش نفت می‌تواند باعث خروج عوامل تولید از سایر بخش‌ها و به ویژه بخش تولید کالای قابل مبادله شود. ادامه این روند حتی می‌تواند منجر به حذف این بخش‌ها از چرخه اقتصاد شود.
پیوندهای محدود با سایر بخش‌های اقتصادنظریه تحلیل پیوندها را معمولا به هیرشمن اقتصاددان آمریکای لاتین نسبت می‌دهند اما پیش از او در نظریه‌های مبنای صادرات نیز مورد بحث قرار گرفته بوده است. بر اساس این چارچوب تحلیلی، بخش منابع طبیعی از مجرای چهار نوع پیوند، با سایر بخش‌های اقتصاد در ارتباط است. این پیوندها به ترتیب عبارتند از: 1) پیوندهای پیشین (بخش‌هایی از اقتصاد که کالاها، خدمات و تجهیزات مورد نیاز بخش منابع طبیعی را فراهم می‌کنند)، 2) پیوندهای پسین (بخش‌هایی که به پردازش محصولات بخش منابع طبیعی و استفاده از آن‌ها برای تولید کالا می‌پردازند)، 3) پیوند مالی (پرداخت مالیات یا هر نوع وجوه مالی دیگر توسط بخش منابع طبیعی به دولت) و 4) پیوند تقاضای نهایی (هزینه کردن درآمد نیروی کار شاغل در بخش منابع طبیعی برای خرید کالای مصرفی تولید شده در داخل).
تامین تجهیزات و خدمات مورد نیاز بخش منابع طبیعی از خارج از کشور، فروش بخش عمده این منابع به شکل خام و تعداد اندک نیروی کار فعال در این بخش، به ترتیب باعث تضعیف پیوندهای اول، دوم و چهارم می‌شوند. در این میان، تنها پیوند قابل توجه و تاثیرگذار، پیوند مالی است که آن نیز در صورت عدم مدیریت صحیح می‌تواند منجر به بروز پیامدهای منفی گسترده در اقتصاد شود. به طور کلی، بخش نفت را می‌توان به مانند یک جزیره در اقتصاد کشورهای نفتی در نظر گرفت. مساله‌ای که باعث کاهش میزان سرریز دانش و فناوری در بخش نفت، در مقایسه با فعالیت‌های صنعتی و تولیدی دیگر شده است.
عوامل اقتصاد سیاسی و مداخلات دولتبرخی از اقتصاددانان، بروز پیامدهای منفی ناشی از افزایش درآمدهای نفتی را متاثر از مدیریت نامطلوب دولت‌ها می‌دانند. آن‌ها در همین زمینه، مصونیت برخی کشورهای نفت‌خیز مانند نروژ، بوتسوانا و شیلی در مقابل این پیامدها را به سیاست‌های هوشمندانه دولت در این کشورها نسبت می‌دهند. به طور کلی، بروز فساد و رفتارهای رانت‌جویانه در اقتصادهای نفتی را می‌توان از جمله نتایج عملکرد نامناسب دولت در این کشورها در نظر گرفت. در یک کشور آلوده به فساد و رانت، انگیزه افراد برای انجام کارهای نوآورانه و کارآفرینی تا حد زیادی کاهش می‌یابد. این مساله در کنار مقاومت افراد بهره‌مند از رانت، مانع بزرگی در مسیر تنوع‌بخشی به تولید و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است.
نهادهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعیبه طور کلی، پیامدهای افزایش درآمد نفت، محدود به حوزه اقتصاد نبوده و می‌تواند به تدریج به سایر حوزه‌های جامعه نیز سرایت کند. از منظر سیاسی، دسترسی به درآمدهای سرشار و سهل‌‌الوصول نفتی حتی در یک نظام سیاسی مردم‌سالار می‌تواند منجر به اتخاذ تصمیمات پوپولیستی شود. مساله‌ای که اگرچه در کوتاه‌مدت باعث افزایش رضایت مردم و اقبال آن‌ها به حزب حاکم می‌شود اما در بلندمدت آسیب‌های جدی را به پایه‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه وارد می‌سازد. علاوه بر این، افزایش درآمدهای نفتی در یک کشور می‌تواند به تدریج باعث تضعیف پایه‌های مردم‌سالاری و افزایش رفتارهای انحصارطلبانه از سوی حزب حاکم شود.
* رییس پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف
پربیننده ترین تیر خلاص بر پیکره نیمه‌جان اقتصاد ایران واکنش رسمی ایران به تحریم ١٨بانک از سوی آمریکا ۵ خبر مهم اقتصادی ۱۳۹۹/۷/۱۷ ۵ خبر مهم اقتصادی ۱۳۹۹/۷/۱۸ نرخ سود کوتاه مدت افزایش یابدمنبع: اقتصاد آنلاین
کلیدواژه: اقتصاد ایران تورم رشد اقتصادی قیمت نفت درآمد نفتی اقتصاد دانش بنیان بیماری هلندی علی ملکی قیمت طلا قیمت لوازم خانگی سهام عدالت اقتصاد دانش بنیان تواند منجر بخش منابع طبیعی درآمدهای نفتی افزایش درآمد کالا و خدمات قابل مبادله مساله ای طور کلی سیاست ها بخش نفت بخش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.eghtesadonline.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «اقتصاد آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۹۵۸۳۹۹۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
رشد ۱۰۰ درصدی دانش‌بنیان‌ها در بورس/علم و فناوری دو بال عملیات «وعده صادق»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، نشست خبری سالانه روح اله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری پیش از ظهر امروز در محل این معاونت برگزار شد.
وی در این نشست به سوالات خبرنگاران رسانه های مختلف در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان، تسهیلات معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به اکوسیستم فناوری و نوآوری پاسخ داد.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور از رشد صد درصدی دانش‌بنیان ها در بورس تا پایان سال خبر داد و گفت: علم و فناوری، استفاده از این تکنولوژی ها دوبال عملیات صادق بودند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، نشست خبری سالانه روح اله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری پیش از ظهر امروز در محل این معاونت برگزار شد.
وی در این نشست به سوالات خبرنگاران رسانه های مختلف در خصوص شرکت‌های دانش‌بنیان، تسهیلات معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری به اکوسیستم فناوری و نوآوری پاسخ داد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا درخصوص حضور شرکت‌های دانش بنیان در بورس گفت: تاکنون ۱۰۸ شرکت در بازار سرمایه حضور دارند کا تا پایان سال رشد صد درصدی خواهند داشت.
وی با بیان اینکه شرکت‌هایی که وارد بورس می‌شوند سوابقی دارند، گفت: این شرکت‌ها باید امنیت داشته باشند و بحث جدی فنی دارند که وارد بورس شده اند، گفت: این شرکت‌ها امید به رشد و افزایش سرمایه مردم را دارند، اما هیچ لزومی ندارد که شرکتی برای ورود به بورس مورد تایید معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری قرار بگیرد
وی ادامه داد: برای شرکت‌هایی که مسائلی مستقیما با ابعاد حکمرانی داشته و داده‌های کلان مردم را در اختیار دارند و بحث امینت ملی مطرح می‌شود را توسط کارگروهی در معاونت ارزیابی می‌کنیم.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور ادامه داد:به همین دلیل این کارگروه وضعیت شرکت‌های متقاضی برای ورود به بورس را بررسی می‌کند تا داده‌های مردم و سرمایه گذاری‌های آنان را حفظ کند.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه خوشبختانه ایجاد بازار تخصصی در بورس و شاخص‌های ویژه نماد دانش بنیان تعریف شد، گفت: بناست که تا پایان سال حضور دانش بنیان‌ها در بازار بورس رشد صد درصدی خواهند داشت.
وی در بخش دیگری از سخن خود به عملیات وعده صادق اشاره کرد و گفت: عملیات وعده صادق دو بال داشت؛ علم و فناوری و شجاعت و تدبیر در استفاده از علم و فناوری دوبال وعده صادق بود.
ادامه دارد...
انتهای پیام/
مسمومیت ۲۹ پزشک با مشروبات الکلی تقلبی در شیراز