به نقل از «خبرگزاری دانشجو»
2024-04-27@02:13:00 GMT
از پس کوچه‌های تبریز تا گورستانی در پاریس/ قدم زدن با غلامحسین ساعدی
تاریخ انتشار: ۹ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۱۴۰۵۰۶
دهه ۴۰، سال‌های درخشان هنر و ادبیات ایران است؛ ادبیات در آن سال‌ها درباره جامعه می‌نوشت و تلاش می‌کرد برای بهبود بجنگد. با این حال فضای صفر و صدی جامعه در این سال‌های اخیر روایت‌هایی تماما سیاه یا کاملا سفید از آن دوران و زندگی شخصیت‌های شاخص فرهنگ و هنر ارائه داده. گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- رعنا مقیسه؛ غلامحسین ساعدی همه چیزش برای ما دانش‌آموزان سوم دبیرستان عجیب و غریب بود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
دهه ۴۰، سال‌های درخشان هنر و ادبیات ایران است. سال‌هایی که جلال آل احمد، هوشنگ گلشیری، غلامحسین ساعدی، بزرگ علوی، احمد شاملو و... آثاری درخشان و تکرارنشدنی نوشتند و منتشر کردند. ادبیات درآن سال‌ها درباره جامعه می‌نوشت و تلاش می‌کرد برای بهبود بجنگید. با این حال فضای صفر و صدی جامعه در این سال‌های اخیر روایت‌هایی تماما سیاه یا کاملا سفید از آن دوران و زندگی شخصیت‌های شاخص فرهنگ و هنر ارائه داده. ما تلاش می‌کنیم تاریک و روشن شخصیت‌های بزرگ ادبیات ایران را در کنار هم تصویر کنیم.
نام ساعدی گره خورده با ترس و اضطراب، وهم، خرافه و مرگ. تصویر دورانی که در آن به دنیا آمد و زندگی کرد. روز‌هایی که ایران در فضای تاریک دیکتاتوری رضا شاه روزگار می‌گذراند. از همان سال‌های ابتدای نوجوانی ادبیات و سیاست در زندگی او به هم پیوند خوردند. نوجوان بود که وارد فضا‌های سیاسی شد و حتی در سال‌های پیش از ۲۸ مرداد ۳۲، اولین بار پایش به زندان رسید. دغدغه‌های سیاسی‌اش همان سال‌ها او را تا عضویت در تشکیلات مخفی فرقه دموکرات تبریز و شیفتگی نسبت به آنها برد و البته با همین دغدغه‌ها کار نویسندگی را هم آغاز کرد. «در سال‌های ۳۲ که بچه بودم، فکر می‌کردم می‌توانم بروم بجنگم، اما کودتا پیش آمد و از آن لحظه همه راه‌ها بسته شد. از اینجا بود که مسئله نوشتن را جدی گرفتم.» چند نشریه و داستان محصول آن سال‌ها هستند. بعد‌ها البته از حزب دموکرات و حزب توده فاصله گرفت، ولی تمایلات اصلاح‌طلبانه و چپ‌گرایانه خود را حفظ کرد و البته در خلائی فکری افتاد. او در سال ۴۰ نمایشنامهای با نام کلاته‌گل می‌نویسد که درباره روزگار استبداد رضاخانی است. ساعدی شش سال پزشکی خواند و در همان سال‌ها از هر فرصتی برای خواندن و نوشتن استفاده کرد. خودش می‌گوید: «.. چند دقیقه‌ای وقت گیر می‌آورم، در پستو یا در راهرو، توی درمانگاه، در زباله‌دان بیمارستان (مقصود اتاقمان است) چمباتمه می‌زنم و می‌نویسم.»
برای ساعدی فاکتور‌های اجتماعی پررنگ و مهم بود. ردپای این موضوع را هم می‌توان در آثارش به وضوح دید و هم در فعالیت‌های علمی و دانشگاهی. ساعدی برای پایان نامه‌اش موضوعی با مضمون اجتماعی- بررسی علل اجتماعی پسیکو نوروز‌ها در آذربایجان-انتخاب کرد. در نامهای به یک دوست می‌نویسد: «ابتدا می‌خواستم راجع به ایران بنویسم... تو با این که سال‌هاست از اینجا دوری، اما شاید یادت نرفته است که چه موجوداتی در این مزبله نفس می‌کشند؛ آکنده از شکستگی‌ها (غرور)؛ پر از وسواس وترس و تشنج، عده‌ای عمله‌وارند، عده‌ای دیگر عاطل و باطلند. در اینجا همه مقصرند. تمام عوامل اجتماع؛ زندگی درهم و برهم و سرطانی، بیچارگی و روشنفکری کارمندان؛ مذهب عجیب و عیاشی‌های عجیب.» پایان نامه‌اش البته در دانشگاه به دلیل توجه به همین مسائل اجتماعی با نارضایتی مسئولان هم روبرو می‌شود. همین موضوع در سال‌های تحصیل او در روان‌پزشکی باعث می‌شود تا ساواک تلاش کند؛ او را از دانشگاه دور نگه دارد. بعد‌ها همراه با برادرش در یکی از محله‌های فقیرنشین تهران یک مطب شبانه روزی راه انداخت و همین مطب به پاتوق روشنفکران آن روز تبدیل شد. آل‌احمد، شاملو، سیروس طاهباز و دیگران آن‌جا رفت و آمد داشتند و بازار ادبیات و گفتگو داغ بود. ساعدی در این دوران یعنی سال‌های ۴۰ تا ۵۰ در کنار طبابت و ادامه تحصیل در روان‌پزشکی، بهترین آثارش را هم خلق می‌کند. مطب دلگشا و رفت و آمد‌هایش البته حساسیت ساواک را هم بر می‌انگیزد. این سال‌ها زیر فشار سانسور و استبداد، ادبیات ایران درخشان‌ترین دوره خود را می‌گذراند. داستان‌نویسی، نمایشنامه نویسی و شعر به سلاح مبارزه سیاسی و اجتماعی تبدیل شده بودند و ساعدی با قلم تمثیلی و پر رمزش یکی از بزرگان این میدان بود. داریوش آشوری درباره نوشتن ساعدی می‌گوید: «سخت شتابناک و بی‌قرار می‌نوشت و دفتر‌ها را پشت سر هم سیاه می‌کرد... از داستان و نمایشنامه و تک‌نگاری پشت سر هم می‌نوشت.»
در نهایت سیمین دانشور که برای آزادی ساعدی تلاش می‌کرد، او را به نوشتن اعتراف‌نامه تشویق می‌کند، متنی می‌نویسد و آن را به ساعدی می‌رساند. او به همکاری با ساواک تن می‌دهد و بعد از یک مصاحبه تلوزیونی آزاد می‌شود. دانشور می‌گوید: «ساعدی نوشت من سیاست را بوسیدم و گذاشتم کنار و از زندان درآمد.» بعد از آزادی مدت زیادی کار نکرد و به الکل پناه برد. شکنجه‌های سخت و زندان روح ساعدی را به شدت زخمی کرده بود و ترس و هراس از ساواک را در وجودش گسترش داده بود. شاملو درباره روزگار او می‌گوید: «آنچه از او زندان شاه را ترک گفت جنازه نیمه جانی بیش نبود. آن مرد با آن خلاقیت جوشانش پس از شکنجه‌های جسمی و بیشتر روحی زندان اوین، دیگر مطلقا زندگی نکرد... ساعدی برای ادامه کارش نیاز به روحیات خود داشت. این روحیات را از او گرفتند.»
بعد از آن دوباره نوشتن را آغاز کرد، اما آثار او در این دوره به دلیل شتاب، مشغولیت شدید به فعالیت‌های پنهان و آشکار سیاسی و فرهنگی و پررنگ شدن شعار‌های سیاسی در آنها کیفیت و پختگی سال‌های قبل را ندارند و خود او نیز به همین دلیل آنها را به چاپ نمی‌سپارد. در این سال‌ها ساعدی به شدت مشغول فعالیت‌های سیاسی است. به همراه عده دیگری نامهای به نخست‌وزیر وقت در اعتراض به سانسور کتاب می‌نویسد و به گفته خود او به عنوان اقدامی عملی در فشار به رژیم، شب شعری در انجمن ایران و آلمان به نام "ده شب" برپا می‌کنند و ساعدی در آن با موضوع هنرمندان حکومتی سخنرانی غرایی می‌کند و آنها را شبه هنرمند می‌خواند.
ساعدی البته به دین اعتقاد چندانی نداشت و با روی کارآمدن مذهبیون سخت مخالف بود. همین مسئله بعد از پیروزی انقلاب باعث شد تا در سال ۶۱ برای همیشه ایران را ترک کند. ساعدی انقلاب را پوپولیسم و هیستری جمعی خطاب می‌کند و معتقد است انقلاب اسلامی، ناخودآگاه و در واکنش دفاعی مردم نسبت به رژیمی که سال‌ها به آنها توهین کرده بود پیروز شد: «درست مثل اینکه بغل جوی آب خوابیده معلق بزند و بیفتند توی آب!» در سال‌های بعد از انقلاب در مصاحبه‌ای با دانشگاه هاروارد به امام خمینی(ره) توهین می‌کند، جمهوری اسلامی را رژیمی توتالیتر می‌داند و معتقد است که انقلاب مانع رسیدن جامعه به وضعیت مطلوب شده. او در فرانسه تلاش کرد تا شماره‌های دیگری از مجله الفبا که قبلا در ایران آن را منتشر کرده بود، راه بیندازد و در آن به عنوان یک نویسنده مبارز در اعتراض به انقلاب می‌نوشت. در آثاری مثل "اتللو در سرزمین عجایب" به وضوح به اعتقادات دینی می‌تازد و آن را به سخره می‌گیرد. ادبیاتی که در آثار پیشین او وجود نداشت.
ساعدی و بسیاری‌از هم‌فکرانش البته در سال‌های مبارزه با رژیم پهلوی در برهه‌هایی به کلی از مردم دور افتادند. آل احمد در کتاب "خدمت و خیانت روشنفکران"-که ساعدی آن را دچار چندگانگی و نتیجه شیفتگی جلال به امام خمینی (ره) می‌دانست- می‌گوید: «روشنفکران ایرانی ما دست خودشان را با خون پانزده خرداد شستند» و این دقیقا از نقاط عطفی بود که روشنفکری از حرکت مردم جدا شد و در مقابل این کشتار جمعی سکوت کرد. ساعدی اتفاقات مردمی در سال‌های منتهی به انقلاب را بر مبنای تحت تاثیر قرارگرفتن و جوزدگی تحلیل می‌کند. در مصاحبه‌اش با هاروارد اشاره می‌کند که در جریان پیروزی انقلاب در طبقات مردم آگاهی وجود نداشت و فقط مردم شهر‌ها آن‌هم تحت تاثیر فضای غالب، در تظاهرات و سقوط رژیم شاه شرکت داشتند. در همان مصاحبه می‌گوید: «انقلاب یک کاتاستروف بود. ابوالحسن بنی‌صدر را کسی نمی‌شناخت، یکدفعه شد رئیس جمهور... رهبر (یکدفعه شد) امام خمینی. اصلا یک نوع بوی دموکراسی در آن نبود.» همین موضوع نشان می‌دهد که او با فاصله بسیاری از مردم و واقعیت شکل‌گیری انقلاب، صرفا تحت تاثیر مخالف با حکومت دینی وقایع را تحلیل می‌کند. بعد‌ها رهبری درباره او می‌گوید: «این شخص، قبل از انقلاب نمایشنامهای به نام "آ باکلاه، آ بی کلاه" نوشته بود. او نقش روشنفکر را در این نمایشنامه مشخّص کرده بود. او نقش روشنفکر را در این نمایشنامه مشخّص کرده بود. در آن بیان سمبلیک، منظور از "آ بی کلاه" انگلیسی‌ها بودند و منظور از "آ باکلاه" امریکاییها! در پرده اوّل، نمایشنامه نشان دهنده دوره نفوذ انگلیسی‌ها بود و در پرده دوم، نشان دهنده دوره نفوذ امریکاییها و در هر دو دوره، قشر‌های مردم به حسب موقعیت خودشان، حرکت و تلاش دارند؛ اما روشنفکر - که در آن نمایشنامه "آقای بالای ایوان" نام دارد - به کل برکنار می‌ماند! می‌بیند، احیاناً کلمه‌ای هم می‌گوید، اما مطلقاً خطر نمی‌کند و وارد نمی‌شود...این کتاب به دست ما رسید، من گفتم که خود این آقای نویسنده کتاب هم، همان "آقای بالای ایوان" است! در حقیقت خودش را تصویر و توصیف کرده است؛ به کلّی برکنار! بنابراین، بدترین کاری که ممکن بود یک مجموعه روشنفکری در ایران بکند، کار‌هایی بود که روشنفکران ما در دوره پانزده ساله نهضت اسلامی انجام دادند؛ به کل کنار. 》
ساعدی بعد از انقلاب با جبهه دموکراتیک ملی که قرار بود محلی برای اتحاد چپ‌ها باشد ارتباط داشت. چریک‌های فدایی خلق و مجاهدین خلق از سازمان‌هایی بودند که با این جبهه ارتباط داشتند. بعد از همان سال‌های ابتدایی عضویتش در حزب توده، از آنها فاصله می‌گیرد، ولی گرایش‌های چپ در او باقی می‌ماند و همین باعث می‌شود بعد از انقلاب هم با گروه‌های چپ‌گرا همراه شود. ساعدی البته به گفته نزدیکانش به کلی و حتی در فعالیت‌های سیاسی بیشتر تابع عواطف درونی بود و کمتر مقید به قاعده‌های عقلانی.
مهاجرت به فرانسه، غربت و احساس شکست از پیروزی انقلاب اسلامی برای ساعدی سال‌های سختی را می‌سازد. آثار ضربات روحی سنگینی که در زندان به او وارد آمده بود، افسردگی عمیقی را در او ایجاد می‌کند و در نهایت در سال ۱۳۶۴ صدای زنگوله‌ی بیلی‌ها به گوش آفریننده آن می‌رسد و در همسایگی صادق هدایت به خاک سپرده می‌شود.
به قول داریوش آشوری؛ ساعدی با تمام وجود نویسنده بود و می‌خواست نویسنده بماند؛ نویسنده‌ای که یک تعهد اخلاقی و تعلق عاطفی به میدان مبارزه سیاسی می‌کشیدش تا هرگونه سرسپردگی ایئولوژیک. نویسنده‌ای که می‌شود سال‌ها و بارها آثار درخشان او را خواند و هنر رمزآمیز نوشتن او را آموخت.
منبع: خبرگزاری دانشجو
کلیدواژه: غلامحسین ساعدی شاملو جلال آل احمد ساواک رژیم پهلوی انقلاب اسلامی روشنفکری بعد از انقلاب ادبیات ایران سال ها همان سال ها نمایش نامه داستان ها آل احمد نامه ای
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۱۴۰۵۰۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای در «کوچه سلامت پلاک۱۰۲»
به گزارش خبرگزاری صدا و سيما ، کوچه سلامت پلاک ۱۰۲، تنها برنامه رادیو سلامت است که موسیقی متناسب با بخش‌های مختلف و متنوع برنامه به صورت زنده اجرا می‌کند، و با رویکرد اجتماعی به موضوعات با نگاهی طنز و سرگرمی می‌پردازد.
در این برنامه رادیویی، هر هفته با بخش «بزن بریم» به نقاط گردشگری کشور عزیزمان سفر می‌کنیم و در مورد بخش‌های گردشگری معرفی شده صحبت می‌کنیم.
بخش‌های نمایشی و طنز در مورد مشکلات زندگی و برخورد با مشکلات در روند برنامه به صورت نمایش‌های کوتاه پخش می‌شود، در بخش «تیک تاک» نیز شنوندگان در مسابقه زنده تلفنی برنامه شرکت می‌کنند.
برنامه «کوچه سلامت پلاک۱۰۲» به تهیه کنندگی «محسن کریمی» امروز جمعه ساعت ۹ صبح به مدت ۱۲۰ دقیقه از رادیو سلامت پخش می‌شود.
تیم فوتسال افغانستان نیمی از راه جام جهانی را طی کرد