بازاندیشیِ سیاستی در پژوهش‌های علومِ انسانیِ اسلامی
تاریخ انتشار: ۲۳ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۳۱۲۰۵۸
پژوهش‌ها در قلمروی علومِ انسانیِ اسلامی، به‌دلیلِ آن‌که دچارِ پاره‌ای از «کاستی‌ها» و «کژی‌ها» هستند، آن‌گونه که اقتضای توقعِ منطقی بوده است، پیش نرفته و قلّه‌های بلند را فتح نکرده‌اند.
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، به نقل از اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به مناسبت فرارسیدن هفته پژوهش با شعار «پژوهش و تمدن‌سازی اسلامی» بر آن شدیم تا در یادداشت‌هایی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه به گرامیداشت این هفته بپردازیم.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
از این رو در ادامه یادداشتی از مهدی جمشیدی عضو هیات علمی گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه با عنوان «پژوهش و علوم انسانی – اسلامی» به مناسبت روز دوم هفته پژوهش تقدیم حضورتان خواهد شد.
بازاندیشیِ سیاستی در پژوهش‌های علومِ انسانیِ اسلامی
پژوهش‌ها در قلمروی علومِ انسانیِ اسلامی، به‌دلیلِ آن‌که دچارِ پاره‌ای از «کاستی‌ها» و «کژی‌ها» هستند، آن‌گونه که اقتضای توقعِ منطقی بوده است، پیش نرفته و قلّه‌های بلند را فتح نکرده‌اند. این وضع، طبیعی نیست و ما اغلب حتّی نسبت به وضعِ مَرَضیِ آن نیز، «خودآگاهی» نداریم و از تنگناهایی که بر ما سایه افکنده‌اند، بی‌خبریم. ازاین‌رو، باید در عمقِ وضعِ معرفتیِ خویش فروبرویم و واقعیّتِ حرکتِ معرفتیِ خویش را از «نو» و به‌صورتِ «آشنایی‌زدایی‌شده»، بخوانیم. این خوانشِ «غیرهمدلانه» و «انتقادی»، موجب خواهد شد که در راه‌های رفته و مسیرهای پیموده‌شده، تجدیدنظر کنیم. در اینجا، به چند نکتۀ این‌چنینی اشاره شده می‌کنیم.
[۱]. پژوهش‌ها، حالتِ «انباشتی» ندارند
پژوهش‌های ما حالتِ «انباشتی» ندارند؛ یعنی یک «خط و سیرِ تکاملی» را طی نمی‌کنند و بر روی یکدیگر «متراکم» نمی‌شوند، درحالی‌که ما نیازمندِ یک «خطِ مستمر و پیش‌رونده» هستیم، به‌گونه‌ای پژوهش‌ها در روندی طبیعی، یکی پس از دیگری متولّد شوند و پا بر روی «شانه‌های قبلی‌ها» بنهند. هر پژوهشی باید نسبت به پژوهش‌های پیش از خود، برتری داشته باشد، نه اینکه دربردارندۀ تکرارِ نارسایی‌ها و ضعف‌های آنها باشد و دوباره از «نقطۀ صفر»، شروع کرده باشد. به‌عبارت‌دیگر، محقّق باید تمامِ «داشته‌ها» و «اندوخته‌ها»ی معرفتی را به عرصه آورد و نسبت به همۀ آنها، گامی پیش نهاد. حرکتِ معرفتیِ حقیقی، این است و حرکت‌های دیگر، «جابجایی‌های دودی‌شکل» و همانندِ «درجازدن» هستند. اگر در اندیشۀ انباشتِ دانش نباشیم، هرچه که پیش رویم، باز هم احساس خواهیم کرد که در «نقطۀ اوّل»، ایستاده‌ایم، درحالی‌که بسیار پُرتحرّک و فعّال بوده‌ایم. ازاین‌رو، تکاملی‌اندیشی و پی‌جوییِ پژوهش‌های انباشتی، راهِ خروجِ ما از یکنواختی و کم‌شتابیِ کنونی است.
[۲]. پژوهش‌ها، مبتنی بر «تقسیم‌کار» نیستند
وقتی از افقِ بالا، «عقلِ اندیشنده»ای حضور نداشته که «اولویّت‌ها» را شناسایی و «نیروهای فکری» را متناسب با آنها، سازماندهی کند، هر فردی بر اساسِ علاقۀ خویش، در راهی به حرکت افتاده و موضوع‌ها و مسأله‌هایی را بر خواهد گزید. به‌این‌ترتیب، «اتّصال» و «ارتباطِ» از پیش طرّاحی‌شده، در میان نیست و همه‌چیز به «تصادف» و «انتخاب‌ها و تشخیص‌های عاملیّت‌ها» واگذار شده است. این «پراکندگی» و «تشتّت»، موجب می‌شود که قلمروِ معرفتی، یک «بافتِ واحد و یکپارچه» نباشد. این وضع به آن معنی است که از «تقسیم‌کار»، غفلت شده است. دراین‌حال، چه‌بسیار کارهای مهمّی که از قلم می‌افتند و چه‌بسیار کارهای تکراری یا حاشیه‌ای که ذهن‌ها را به خود مشغول خواهند کرد. امّا در منطقِ تقسیم‌کار، هر محقّقی می‌داند که در کجای این پهنه ایستاده و باید چه کند و به چه مسأله‌هایی در چه قلمرویی پاسخ دهد. آری، در تاریخ‌های «طبیعی» و «مهندسی‌نشدۀ» علم، شاید چنین طرح‌هایی وجود نداشته و کارِ علم، خوبه‌خود و بدونِ اتاقِ فرمان پیش رفته است، امّا وقتی سخن از «جهشِ علمی» به میان می‌آید، باید انگاره‌های حاکم بر تاریخِ طبیعیِ علم را کنار نهاد و «اراده» و «قدرتِ تصرّفِ» انسانی را بر روندِ حرکتِ علم، غلبه داد. در غیرِ این‌صورت، طولِ ممتدِ تاریخ، فرصت‌ها را خواهد بلعید.
[۳]. پژوهش‌ها، بر تصوّرِ روشنی از «مقصد» تکیه نزده‌اند
ما دربارۀ پژوهش در قلمروی علومِ انسانیِ اسلامی سخن می‌گوییم امّا آیا معنای «علومِ انسانیِ اسلامی»، روشن است؟! هدف این است که «علومِ انسانیِ اسلامی» به‌عنوانِ یک «رهیافتِ دینی و قوی» در علومِ انسانی، تثبیت و جاگیر شود، ولی در گامِ نخست باید دریافت که این سنخ از علومِ انسانی، چه اوصاف و خصایصی دارد و با علومِ انسانیِ کنونی، چه تفاوت‌هایی دارد. البتّه منظور این نیست که به‌طورِ دقیق و جزئی، معنای علومِ انسانیِ اسلامی روشن شود یا تمامِ رویکردها و برداشت‌ها در آن، به یک تفسیر فروکاهیده شوند، بلکه غرض این است که «خصوصیّاتِ بنیادینِ» آن، شناخته و تعیین شود تا تلاش‌ها و تکاپوها، جهتِ شفاف پیدا کنند. توقعِ اجماع، منطقی نیست و شاید، مطلوب هم نباشد، امّا «نشناختنِ مقصد» نیز، موجّه نیست و کار را به سامان نخواهد رساند. باید در قابلِ حلقه‌های علمیِ همگرا، به برداشت‌ها و فهم‌های مشترک از علومِ انسانیِ اسلامی دست پیدا کنیم و آن‌گاه برای تحقّقِ این امر، پژوهش‌های‌مان را سمت‌وسوی یکسان بدهیم. دراین‌حال، «ابزارهای مفهومیِ مشابه و خویشاوند»، پدید خواهند آمد و «نظریه‌های هم‌سنخ و همگرا»، تولید خواهند شد، تاآنجاکه این صنف و گونه از علومِ انسانی، فربه و فراخ خواهد شد و در برابرِ سایرِ صنف‌ها و گونه‌ها، قد برخواهد افراشت.
[۴]. پژوهش‌ها از «مفهوم‌پردازیِ خلّاقانه»، تهی‌اند
قاعدۀ علم این است که در آن، سلسله‌ای از «مفاهیم»، ساخته‌وپرداخته می‌شوند؛ چنان‌که «معانیِ تفصیلی»، در درونِ یک «مفهوم»، گنجانده می‌شوند و آن «مفهوم» به‌صورتِ یکجا، بر همۀ آنها دلالت می‌کند. به‌بیان‌دیگر، از جمله لازمه‌های کارِ علمی، «جعلِ اصطلاح» و «مفهوم‌سازی» است و این، کاری است که نظریه‌پردازان انجام می‌دهند. نظریه‌پردازان، نظریۀ خود را در فضایی باز و مهارنشده رها نمی‌کنند، بلکه می‌کوشند از طریقِ «نام‌گذاری» و «اصطلاح‌پردازی»، جامۀ «تمایز» و «تشخّص» بر تنِ اندیشۀ خلّاقانۀ خویش کنند. بنابراین، مفهوم‌پردازیِ علمی را باید عملی مهمّ و تعیین‌کننده قلمداد کرد که ازیک‌سو، نظریه را از نظریه‌های دیگر، متمایز می‌گرداند و مرزها را پُررنگ می‌کند؛ و ازسوی‌دیگر، تابلویی را بر فرازِ درون‌مایه‌های نظریه بالا می‌برد که آنها را یکپارچه و همبسته می‌نماید. بااین‌حال، پژوهش‌هایی که در قلمروی علومِ انسانیِ اسلامی انجام می‌شود، اغلب از «قوامِ مفهومی» و «هویّتِ عنوانی»، بی‌نصیب هستند. ذهنِ سیاستیِ پژوهشگر باید نسبت به این امر، حسّاس باشد و او باید بداند که غفلت از مفهوم‌پردازی، تأثیرِ مستقیم بر سرنوشتِ نظریۀ او خواهد نهاد.
[۵]. پژوهش‌ها از انتخابِ «رویکردِ میان‌رشته‌ای»، ناگزیرند
برنامه تولیدِ علومِ انسانیِ اسلامی، صلاحیّت‌ها و شایستگی‌های دوسویه‌ای را می‌طلبد و چنین نیست که هر فردِ حوزوی یا دانشگاهی، از عهده انجامِ آن برآید. از‌یک‌طرف، عاملیّت‌های معرفتی در این برنامه باید با «علومِ اسلامی» آشنا باشند و تصویری استوار و دقیق از معارف و تعالیمِ اسلام در ذهن داشته باشند تا بتوانند از متونِ اسلامی، استنباط کنند؛ و ازطرف‌دیگر، باید با «علومِ انسانی» و مسأله‌ها و پرسش‌های آن نیز آشنا باشند. یکی از معضلاتِ کلیدی که فراروی تولیدِ علومِ انسانیِ اسلامی قرار دارد، این است که این قبیلِ عاملیّت‌های معرفتی، بسیار اندک‌اند. نیروها و عاملان در جامعه علمیِ ما، یا از تحصیلاتِ حوزوی برخوردارند و اسلام‌شناس به‌شمار می‌آیند، امّا نتوانسته با مضامینِ علومِ انسانی، ارتباطِ عمیق برقرار کنند، یا در دانشگاه به تحصیلِ علومِ انسانی پرداخته‌اند، امّا معلومات‌شان از اسلام، ناچیز است. آن توانایی و بضاعتِ معرفتی‌ای با برنامه تولیدِ علومِ انسانیِ اسلامی، متناسب است که دربردارنده شناختِ عالمانه و همزمان از علومِ اسلامی (حوزوی) و علومِ انسانیِ موجود باشد.
منبع: خبرگزاری دانشجو
کلیدواژه: فرهنگی اندیشه اسلامی علوم انسانی پژوهش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۳۱۲۰۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
باید نخبگان را به سمت علوم انسانی هدایت کنیم
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ زلفي گل افزود: بر اساس آن امروز دقیق می‌توانیم بگوییم، دانشگاه علامه‌طباطبائی در سال ۱۴۰۲ در مجموع هزار و ۳۰۰ فعالیت فرهنگی داشته است. همچنین در ارزیابی روسای دانشگاه‌ها فعالیت‌های فرهنگی ثبت شده بر اساس سامانه فرنما معیار مهمی است و از روی همین سامانه کارنامه فرهنگی برای دانشجویان صادر می‌شود.
وي گفت: برگزیدگان جشنواره بین‌المللی حرکت و جشنواره رویش به عضویت بنیاد ملی نخبگان در می‌آیند و از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند. روند جذب افراد نخبه و مستعد در دولت و دستگاه‌های اجرایی نیز تسهیل شده است. تولید علم باید برونداد داشته باشد. تولید مقاله، کتاب، اختراع و دستاوردهای علمی یا هنری یکی از این بروندادها است و استادان باید برخی از این بروندادها را داشته باشند. این موضوع در آیین‌نامه ارتقای جدید استادان و اعضای هیئت علمی که در حال تدوین است، قید شده است که استاد می‌تواند به هر شکلی دستاورد علمی خود را نشان دهد و فقط مقاله مد نظر نیست. کاربردی بودن مقالات را نیز در نظر داریم؛ به همین دلیل مقالات بنیادین ۷ امتیاز، مقالاتی که نیازی از جامعه رفع کنند، ۱۴ امتیاز برای ارتقای استادان خواهد داشت.
زلفي گل افزود: فردی که رساله‌های بنیادی داشته باشد به اندازه حقوق استاد پایه یک پژوهانه دریافت می‌کند، فردی که رساله‌های کاربردی دارد دو برابر و فردی که رساله فناوری داشته باشد، سه برابر حقوق استاد پایه یک پژوهانه می‌گیرد. استادان ارتباط با صنعت نیز به صورت ویژه تشویق می‌شوند. همچنین از علوم نوظهور و نوپدید مانند هوش مصنوعی در حد توان حمایت مالی می‌کنیم.
وزیر علوم درباره مطالبه دانشجویان در خصوص قانون حمایت از خانواده و ایجاد خوابگاه‌های متاهلی گفت: در همه دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هزار واحد خوابگاه متاهلی داشتیم ولی ما در مدت مسئولیت، ۳۵۰ واحد اضافه کردیم، ۳۲۰۰ واحد تا آخر سال نیز اضافه می‌شود که احداث ۲۶۰۰ آن شروع شده است. ساخت خوابگاه بودجه می‌خواهد. یکی از این کارها طرح تهاتر و مولدسازی است. به دانشگاه‌ها اجازه داده شده است املاکی که دارند را تغییر کاربری دهند و از آنها برای ساخت خوابگاه‌های متاهلی استفاده کنند. ما پول نداریم و سازمان برنامه به ما اعتبار نمی‌دهد ولی سرمایه و امکانات بدون استفاده‌ای که داریم را می‌توانیم به گونه‌ای دیگر مورد استفاده قرار دادیم.
وی افزود: در وزارت علوم ۷۵ اقدام جدید ايجاد كرديم، كه افزایش پایه‌های تشویقی استادان به ۶۰ پایه، بورسیه رتبه‌های برتر کنکور هر سال و المپیادی‌ها، تعیین کارانه (جهش علمی) بر مبنای عملکرد، اختصاص پژوهانه به استادانی نو استخدام، اختصاص پژوهانه برای دانشمندان یک‌درصد و دودرصد، قید شدن پژوهانه جامع در برنامه توسعه هفتم، تخصیص ۱۵ درصد بودجه کل دانشگاه برای فعالیت‌های پژوهشی و پنج درصد برای فعالیت‌های فرهنگی، راه‌اندازی بورسیه صنعت با همکاری صنایع، حمایت از مجلات تحت نمایه‌های بین‌المللی، تاسیس صندوق عالی عتف از جمله این فعالیت‌ها است.
وزیر علوم به راه‌اندازی سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) اشاره کرد و گفت: تا امروز بیش از 15 هزار نیاز در این سامانه ثبت شده و استادانی که روی رفع نیازهای ثبت شده در این سامانه کار کنند، پژوهانه دریافت می‌کنند. برای حمایت از پژوهشگران نیز سامانه پژوهشگران مستقل را راه‌اندازی کردیم که بتوانند از مزایای بیمه و حقوق بهره‌مند شوند. سامانه دانا (درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان) نیز تاسیس شد تا همه دانشمندان در این سامانه صفحه خانگی داشته باشند و دستاوردهای علمی و مقالات خود را در این صفحه ثبت کنند. پژوهانه بر این اساس و روزآمد بودن صفحه به آنها تعلق می‌گیرد.
وزیر علوم در پایان این نشست از دانشجویان خواست راهکارهای جدید خود را برای اداره بهتر آموزش عالی ارائه دهند.
تصادف مرگبار در محور دره شهر-بدره ۴ کشته برجای گذاشت