کَندَه و نقش آن در گوسفندداری سنتی در شهر نراق
تاریخ انتشار: ۲ دی ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۴۱۴۱۵۵
خبرگزاری فارس ـ‌نراق؛ کَندَن از نظر لغوی به معنی حفر کردن و آنچه را که در اثر فعل کندن ایجاد می‌شود به آن کَندَه می‌گویند و به معنی حفره یا زاغه‌ای شبیه غار است که در قدیم در دل خاک می‌کندند و از آن برای نگهداری گوسفندان در زمستان استفاده می‌کردند.
نام قدیمی‌کنده در گویش قدیم نراق، زاغه بود و به مرور زمان به کنده تبدیل شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در داخل رودخانه نراق روبروی پاسگاه ژاندارمری قدیم و بالاتر از سِلخ دشت روکیه که اکنون به دامداری تبدیل شده باغی بود که به آن «باغ زاغه» می‌گفتند. این باغ که کهریز قنات روکیه در آن قرار داشت متعلق به آقا تقی رئوفی بود که به این دلیل باغ زاغه می‌گفتند.
در قسمت شمال آن چند دهنه زاغه در قدیم برای گوسفندداری حفر کرده بودند و هم‌اکنون نیز موجود می‌باشند.
اطراف این زاغه‌ها با دیوار گلی محصور شده بود و سه دهنه آن متعلق به خاندان سید مهدی(سید مَعدی) موسوی بود که در قسمت بالای آن دیوارهای اتاق‌های مخروبه به چشم می‌خورد که نشانه این بود که در قدیم از این زاغه‌ها برای نگهداری گوسفندان استفاده می‌شده و اتاق‌های روی کنده هم محل زندگی دامداران بوده است؛ و علت دیگر آن نزدیک به سلخ روکیه برای تأمین آب مورد نیاز گوسفندان بوده است.
در کهن شهر نراق و مزارع اطراف آن از این کنده‌ها به‌وفور مشاهده می‌شود که نشانه آن است که در زمان‌های گذشته دامداری در نراق رونق بسزایی داشته و شاید قطب دامداری منطقه بوده است.
نسل جوان امروزی نه‌تنها از اهمیت این مکان‌ها مطلع نیست بلکه از وجود آنها هم در گذشته بی‌اطلاع می‌باشد. ِلذا سعی شده تا با این نوشته تصویری از آن را در ذهن جوانان به وجود آورده و آنها را با نوع زندگی گذشتگان آشنا نماید.
و اما چه عاملی باعث شده است که دامداران به حفر این کنده‌ها روی آوردند خود علت‌های مختلفی دارد که به چند مورد آن به اختصار اشاره می‌شود.
برودت هوا در فصل زمستان
چون در قدیم بیشتر دام‌های نراق بز یا بُزَنَه بودند و در برابر سرما آسیب‌پذیر، بنابراین کنده بهترین سرپناه در فصل زمستان برای گوسفندان بود.
کمبود مصالح
ساخت سرپناه با مصالح برای دامداران عمده که تعداد گوسفندان زیاد داشتند نه‌تنها مقرون به‌صرفه بلکه غیرممکن بود چون با سنگ و گل نمی‌شد فضایی به مساحت ۵۰ الی ۱۰۰ مترمربع و حتی بیشتر برای این کار احداث نمود. لذا دامداران ترجیح می‌دادند که با حفر کنده این فضا را در دل خاک ایجاد کنند. اگرچه زحمت و مشقت فراوان داشت بازهم برای آنها مقرون به‌صرفه بود.
مکان مناسب برای نگهداری بره‌ها و بزغاله‌ها
کنده جای بسیار مناسبی برای نگهداری بره و بزغاله‌هایی که در طول زمستان متولد می‌شدند بود. چون نزدیک مادر بودند و راحت می‌توانستند از شیر مادر تغذیه کنند.
امنیت در برابر سارقان
کنده‌های نراق چون کاملاً در دل خاک بود و یک ورودی و خروجی بیشتر نداشت که استتار شده بود بنابراین دسترسی سارقان به آنها کمتر بود.
نحوه حفر کنده
حفر کنده یک کار کاملاً تخصصی بود و کار هر کس نبود. فقط مقنیان و استادکارانی که به خاک‌های منطقه آشنایی داشتند می‌توانستند این کار را انجام دهند.
خاک‌های سُست برای این کار مناسب نبود چون امکان ریزش یا به گویش محلی طَبلَه کردن داشت؛ بنابراین باید زمین‌های سفت را برای این کار در نظر می‌گرفتند.
بهترین محل برای حفر کنده پایین تپه‌ها بود از نظر ضخامت خاک یا گُردَه استحکام بیشتری داشتند. کنده‌ها معمولاً یک شیب ۴۵ درصد از سطح زمین داشتند چراکه ورودی کنده را نمی‌شد مستقیماً روی خاک باز کرد بلکه اول باید دالان و یا راهرو کنده را حفر نمود تا محل ورودی کنده مشخص شود.
این کار باید با دقت و فناوری خاصی انجام می‌گرفت. برای انجام آن نقشه راهرو کنده را روی خاک محل مورد نظر ترسیم می‌کردند به این‌صورت که یک نقشه به شکل مستطیل به طول ۶ متر و عرض ۲ متر روی خاک می‌ریختند و سپس شروع به کندن می‌نمودند.
هر یک متر افقی که روی نقشه جلو می‌رفتند باید نیم متر عمودی پایین می‌نشستند یعنی به صورت سطح شیب‌دار و به همین ترتیب دو متر جلو رفتن، ارتفاع کانال یک متر پایین می‌افتاد به همین ترتیب کار را تا آخر ادامه می‌دادند و خاک‌های مربوطه را بیرون می‌ریختند.
در پایان کار و بر اساس نقشه مربوطه یک کانال بن‌بست شیب‌دار به طول ۶ متر و عرض ۲ متر و ارتفاع در گودترین نقطه ۳ متر ایجاد شده بود. در این مرحله کار بیرونی کنده تمام بود.
در مرحله بعد، از انتهای کانال که یک دیواری به عرض ۲ متر و ارتفاع ۳ متر ایجاد شده بود، استادکار ورودی کنده را روی این دیوار خاکی به ابعاد ۱ متر عرض و دو متر ارتفاع جدا می‌کرد و از اینجا کار حفر کنده شروع می‌شد.
استادکار عمل کندن را به طرف جلو ادامه می‌داد و فضا را به مرور باز می‌کرد به طوری که ۳ متر عرض و طول دلخواه بر اساس تعداد گوسفندان معمولاً حداکثر از ۱۰ تا ۳۰ متر و ارتفاع دو و متر با سقف قوسی برای کنده در نظر می‌گرفت. خاک‌های کنده شده با بار الاغ از کنده خارج می‌شد و بیرون از کنده می‌ریختند این کار ادامه داشت تا حفر کنده به پایان می‌رسید.
در مرحله بعد استادکار دو کانال فرعی برای کنده در نظر می‌گرفت و به ابعاد دلخواه حفر می‌کرد. به این کانال‌ها به گویش محلی دسَّکِ کنده می‌گفتند. از یکی از این دَسَّک ها برای نگهداری بره و بزغاله‌هایی که در طول زمستان متولد می‌شدند استفاده می‌شد و از دسک دیگری برای گوسفندان آبستن سنگین که به تشخیص چوپان احتمال زایمان آنها در شب وجود داشت استفاده می‌شد تا بره‌ها و بزغاله‌های متولد شده در اثر ازدحام گوسفندان داخل کنده زیر دست و پا له نشوند. در اینجا کار حفر کنده تکمیل بود.
در مرحله آخر در قسمت بیرون و بالای کنده یک یا دو چاه به عنوان تهویه هوای کنده حفر می‌شد. دهانه این چاه‌ها باید از سطح زمین بلندتر بود تا آب باران به داخل آن نفوذ نکند و برای این کار برای هر چاه یک سنگ صاف سَحل به عنوان درپوش در نظر می‌گرفتند.
در مرحله آخر درب ورودی کنده را که معمولاً چوبی بود و با کلوندون و یا چفت و بس قفل می‌شد نصب می‌کردند و اطراف آن و دیوارهای دالان کنده را سنگ‌چین می‌کردند تا از ریزش احتمالی خاک جلوگیری شود. در بالای ورودی کنده را هم به اندازه یک متر با سنگ‌های مخصوص به صورت عدد هشت قوچ بَند می‌کردند و روی آن را با گِل می‌پوشاندند تا از ورود باران به ورودی کنده جلوگیری شود.
اطراف کنده را هم با سنگ و چوب و فنس و شاخه‌های خشک درختان و لاستیک‌های مستعمل به صورت پرچین در می‌آوردند تا گوسفندان از گزند سارقان و جانوران وحشی مانند گرگ در امان باشند.
معمولاً در نزدیکی هر کنده در نراق یک اتاق کوچکی هم برای چوپان درست می‌کنند که در گویش نراقی به آن مِرخانه می‌گویند. مرخانه پاتوق چوپان است و برای استراحت و نگهداری وسایل گوسفندان از آن استفاده می‌کند.
در شهر نراق در طول زمستان تغذیه دستی گوسفندان در خارج از کنده صورت می‌گرفت و امکان آن در داخل کنده به علت ازدحام گوسفندان ممکن نبود مگر اینکه تعداد دام‌ها کم باشد.
در این تغذیه گوسفندان(میش و بره) در اولویت قرار داشتند. برای این کار از آخورهای دستی متحرک از جنس چوب، حلبی و لاستیک مستعمل استفاده می‌کردند و غذا را داخل این آخورها می‌ریختند. البته بزها یا بُزَنَه ها چون در زمستان هم در صورت مساعد بودن هوا برای چرا به بیابان می‌رفتند نیاز به تغذیه دستی کمتری داشتند.
تغذیه دستی گوسفندان معمولاً قبل از غروب آفتاب انجام می‌گرفت و بعد از آن گوسفندان به داخل کنده هدایت می‌شدند یا به گویش محلی جا می‌رفتند.
نگهداری گوسفندان در نراق معمولاً تا اواسط بهار در کنده ادامه داشت و با گرم شدن تدریجی هوا و سبز شدن بیابان آنها به چرا می‌رفتند و شبانه در حصار نگهداری می‌شدند.
بعد از زمستان گذرانی گوسفندان، کودهای داخل کنده را با بار الاغ از کنده خارج می‌کردند و در جای مخصوصی سَرِنگاه یا دپو می‌کردند تا بعداً برای فروش و یا انتقال آنها به مزرعه تصمیم بگیرند.
در طول تابستان کنده‌ها خالی بود و با توجه به اینکه داخل آنها خنک بود، چهارپایانی مانند الاغ و گاو که در حوالی این کنده‌ها چرا می‌کردند در میان روز که هوا گرم بود برای استراحت داخل این کندها می‌رفتند.
قبل از فرا رسیدن زمستان برای استفاده مجدد از این کنده‌ها، باید آنها را ضدعفونی و آماده می‌کردند. در قدیم، سَم و سم‌پاش وجود نداشت؛ و دامداران از بوته‌های خشک بیابان مانند جاز وکُلُو و یا چوب و چیله درختان، کَندُه را پر می‌کردند و در آخر آتش می‌زدند در اثر این آتش همه کنه‌ها، حشرات و جانوران موذی و خزنده از بین می‌رفتند و کنده ضدعفونی و برای استفاده مجدد آماده می‌شد.
بر اساس اسناد قدیمی بیشتر کنده‌ها در نراق مالکیت عام یا خاص داشته است. از کنده‌های معروف نراق می‌توان به کنده شیرعلی و سید کاظم در محدوده مزرعه آبشتا، کنده حسین در حوالی غار نخجیر، کنده سید ماشاءالله، سید معدی و استاد رحمان واقع در مزرعه روکیه اشاره کرد.
**********
مرتضی علی آقایی نراقی
**********
انتهای پیام/
منبع: فارس
کلیدواژه: گوسفندان زمستان تغذیه کندن
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۴۱۴۱۵۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
نظارت بهداشتی بر تولید فرآورده‌های غذایی در کارگاه‌های سنتی
به گزارش گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، عبدالعظیم بهفر، سرپرست اداره کل فراورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو گفت: دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور بازوهای اجرایی معاونت غذا و دارو هستند که در هر یک از این دانشگاه‌ها این معاونت مستقر بوده و نسبت به بررسی و بازرسی مراکز عمده توزیع فرآورده‌های سلامت محور اقدام می‌کنند.
وی افزود: در صورت مشاهده تولید بدون مجوز یا واردات فاقد آن پس از توقیف محصول یا کالا، صاحب آن نیز به مراجع قضائی معرفی و تا حصول نتیجه، پرونده پیگیری می‌شود.
بهفر ادامه داد: این اداره کل در هر مرکز تولید فرآورده‌های غذایی مسئول فنی را به عنوان نماینده خود دارد که کنترل کیفیت کالاها را به عهده دارد لذا چنانچه تخلفی صورت بگیرد ضمن پیگیری موضوع از مسئول فنی به عنوان نماینده ما، با صاحب کارخانه نیز برخورد صورت می‌گیرد و از عرضه محصول در سطح عرضه جلوگیری می‌شود.
وی همچنین در خصوص نظارت بر کارگاه‌های کوچک که تعدادشان در کشور هم رو به افزایش است، بیان داشت: کارگاه‌های سنتی دارای شناسه نظارت کارگاهی هستند که کالاهای خودشان را به آزمایشگاه‌های مورد تأیید سازمان غذا و دارو ارائه می‌دهند و چون فعالیت قانونی دارند در نظارت‌های ما رصد می‌شوند و با لحاظ شرایط قابل اعتماد مردم هستند.
انتهای پیام/
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند