ادبیات داستانی معاصر متعرض کودتای سوم اسفند نشده است
تاریخ انتشار: ۴ اسفند ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۱۰۹۵۹۱۳
به گزارش خبرنگار مهر، در یکصدمین سالگرد کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، به همت پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، همایش نیم‌روزه «پس از یک قرن؛ واکاوی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹» با حضور و سخنرانی اساتید برجسته، صبح یکشنبه ۳ اسفندماه به صورت مجازی برگزار شد. حامد صلاحی نویسنده و پژوهشگر به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن سخنان وی را می خوانید؛
گاهی وقایع تاریخی در آیینه ادبیات، خاصه ادبیات داستانی بازنمایی می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
یکی اینکه در آن ایام داستان مدرن هنوز اعلام حیات نکرده بود؛ و از آن مهم‌تر اینکه برخلاف کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ –که به ادبیات شکست انجامید و بازتابی یأس‌آلود در گستره داستانی داشت- نگاه اغلب روشنفکران ما چون توده مردم مثبت بود و خواهان تداوم تجدد و تغییر سلسله بودند. سال‌ها بعد نیز که غبارها زدوده شد، استبداد رضاخانی مانع آفرینش ادبی در این باب شد.
تنها می‌توان از دو اثر مهم در دهه نخست سده چهاردهم خورشیدی یاد کرد که به کودتا یا سال‌های متصل به آن اشارت دارند؛ یکی، تهران مخوف (مرتضی مشفق کاظمی) و دیگری، زیبا (محمد حجازی).
صلاحی، تهران مخوف را اثری برشمرد که در خلال آن از کودتای نظامی سیدضیاءالدین طباطبایی و رضاخان میرپنج، یاد و از فراگیری استبداد و سرکوب آزادی‌خواهان انتقاد شده است.
این اثر - که میان سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۵ خورشیدی، ابتدا به‌صورت پاورقی و سپس در قالب کتاب انتشار یافت- را نخستین رمان اجتماعی ایران شمرده‌اند که صرفاً به نقد اجتماعی دست زده است؛ و در صدد است گزارش‌مانند چشم خوانندگانش را بر واقعیات عصر بگشاید.
این کتاب به‌راستی چهره درستی از تهران در آستانه کودتای سیدضیا ارائه می‌دهد. روحیه فرخ، قهرمان داستان، روحیه روشنفکران ایرانی در آستانه کودتاست. مشفق کاظمی با وجود انتقاد شدید از جامعه اشرافی از تقاضای اصلاحات عادلانه قدمی فراتر نمی‌نهد؛ زیرا قدرتی که بتواند وضع موجود جامعه ایرانی را از بیخ‌وبن اصلاح کند، در خود و هم‌فکرانش نمی‌بیند. هیچ راهی برای رهایی از وضع موجود ارائه نمی‌دهد؛ و رمان به طرز بدبینانه‌ای به پایان می‌رسد. شکست فرخ در واقع بازتاب شکست نهضت مشروطه و سرنوشت فرخ، سرنوشت این انقلاب نوپاست.
تهران مخوف -که با حوادث تاریخی اواخر دوره قاجاریه گره می‌خورد و مفاسد درونی جامعه ایران در اواخر حکومت قاجار و اوایل پهلوی را از دریچه پرداختن به مسأله زن واکاوی می‌کند- از لحاظ نگرش انتقادی‌اجتماعی‌اش در خور ارزیابی مستقل از منظر سیاسی است.نویسنده اثر تحصیل‌کرده دارالفنون بود و بعد از تحصیلات در آلمان و فرانسه در رشته حقوق و علوم سیاسی به تهران بازگشت و تا سطح معاونت وزارت خارجه هم ارتقا یافت و حتی سفیر کبیر ایران در هند و وزیر مختار ایران در تایلند شد. او نویسنده مجلات تجددخواه نامه فرنگستان و ایرانشهر و از مؤسسان انجمن ایران جوان بود؛ و به دلیل احاطه بر جزئیات از عهده بازتاب آن دوران به‌خوبی برآمده است.
نویسنده درباره انگیزه نوشتن رمانش می‌گوید: «آن‌گاه روزی قلم به دست گرفتم و تحت تأثیر محیط و ناملایماتی که تا آن ساعت بر سر دیگران آمده و شمه‌ای از آن را دیده یا شنیده و یا خود به‌نحوی طعمش را چشیده بود، آغاز به نوشتن کردم. وضع آشفته و بی‌سروسامانی کشور، رجال سرشناس آنکه دسته‌ای به بیگانه تکیه داده و جز خواسته‌های آنان چیزی را در نظر نمی‌گرفتند… وضع ناگوار خیابان‌ها و کوچه‌ها… روزنامه‌های فحاش و بی‌مسلک، مقررات غیرطبیعی و ازدواج‌های نامناسب و حقارت وضع اجتماعی زنان و شیوع فحشا و افیون و بی‌ایمانی و سستی و عدم همکاری و صمیمیت افراد با یکدیگر، فقر و رکود جامعه و بسیاری نواقص دیگر همه از پیش چشمم مانند پرده‌ای از سینما می‌گذشت و می‌خواستم توفان درونی خود را با تصویری از کلیه معایب و مفاسد اجتماع آن‌روزی و انتقاد از همه آنها را تسکین داده، فرونشانم».
صلاحی در ادامه زیبا را داستان دیوان‌سالاری دوران رضا پهلوی و انتقال روش حکومت ایلی- روستایی به دولت متمرکز سراسری دانست و افزود: این رمان به قلم نویسنده‌ای وابسته به فرادستان و هماهنگ با برنامه‌های دولت به رشته تحریر درآمده است که در دوران پهلوی اول و پس از آن از مدیران ارشد فرهنگی کشور، سناتور انتصابی و انتخابی، برگزیده جایزه شاهنشاهی رمان و دارنده «نشان همایون» بود.
البته نویسنده با رندی در مقدمه داستان زمان وقوع را به سال‌های پیش از ۱۲۹۹ برد و غیر از این هم برای فرار از سانسور پهلوی چاره‌ای نداشت؛ اما تقسیم‌بندی ادارات و دایره‌ها و شیوه اداره تشکیل کمیسیون‌ها، تقسیم کار و … نشان از دوران حکومت پهلوی اول دارد.حجازی ادامه‌دهنده نگاه مشفق کاظمی است که شهری بی‌آسمان و آسیمه‌سر و بی‌سروسامان را با کشش‌ها و کشاکش‌ها و کشمکش‌ها توصیف می‌کند. در اینجا نیز شهر مرکز قدرت است و قدرت به‌خودیِ‌خود زاینده فساد است. انتقال حسین، قهرمان داستان از ده به شهر برابر است با افتادن در دامگاه فساد.البته وجه مزیت زیبا نسبت به تهران مخوف آن است که حسین، قهرمان رمان آنچه را انجام داده، بازمی‌گوید؛ برخلاف فرخ که ناظر است و در مقام داوری، فساد پایتخت را نمایش می‌دهد؛ از همین رو تصویر حجازی از نابه‌سامانی این شهر در آن عهد، هم ژرفا و هم دقت بیشتری دارد.ایشان این دو رمان شاخص را نمونه‌هایی از حدود ۱۶۰ اثر داستانی روزگار پهلوی اول دانست که از خلال آنها می توان به سال‌هایی پیش و پس از کودتا رهی گشود و نمایی نزدیک از آن عصر داشت؛ و ادامه داد که نباید از آثار تمثیلی در این باب غافل شد؛ از جمله «بوف کور» (۱۳۱۵) که در جریان سفر هدایت به هندوستان و با شمارگانی محدود برای دوستان نزدیک انتشار یافت؛ رمانی که در لایه زیرین خود توصیف زنده‌ای است از سال‌های مخوف پیش از شهریور ۱۳۲۰ و به باور برخی فضای فشارهای پلیسی و پر از ترس و نگرانی دوران سلطنت رضاشاهی را نشان می دهد. البته این نگاه معارضانی هم دارد و نمی‌توان برای آن قطعیت علمی قائل شد.
صلاحی از آثاری در این دوره نیز نام برد که مجال بروز نیافتند؛ مثلاً «مسافر و درویش» یا «هرچه دیدی هیچی مگو» نوشته آیت‌الله سیدعبدالله بلادی بوشهری که به اهتمام سیدقاسم یاحسینی در دست انتشار است. این اثر «ادعانامه» علما، مراجع و روحانیت سنتی ایران علیه شخص رضاشاه و کارنامه رژیم پهلوی اول است؛ ادعانامه‌ای که با قلمی تند و گزنده، مُدرنیسم و میلیتاریسم پهلوی اول را افشا و محکوم کرده است و در آخر کتاب، برای براندازی رژیم پهلوی، اجرای یک کودتا را پیشنهاد کرده است؛ کودتایی که در آن باید بین روحانیت، تجار، عشایر و مردم، هماهنگی وجود داشته باشد.
صلاحی گفت که انعکاس آن دوره با انتقال قدرت از پدر به پسر نیز کم‌وبیش تداوم داشت و از باب نمونه به سه اثر اشاره کرد:یکی «گل‌هایی که در جهنم می‌روید» (۱۳۲۲)؛ گزارشی دقیق از اوضاع ایران در دوران سلطنت پهلوی، به‌خصوص پهلوی اول به قلم محمد مسعود که با تکیه بر رئالیسم انتقادی یکی از بهترین نمونه‌های رمان اجتماعی را آفرید و با بیانی شیوا ابعاد حکومت ترور و وحشت در دوران دیکتاتوری را تشریح کرد.دیگری «چشم‌هایش» (۱۳۳۱) که دوران حکومت رضاشاهی را به روشنی تصویر کرده است و به قول غلامحسین ساعدی، «آنچه به این اثر اعتبار بیشتری می‌بخشد… فضای آن روزگاران است؛ زمان تسلط رضاخان؛ اوج‌گرفتن خفقان؛ ترس و مدام ترس؛ ارعاب شدید و زندگانی آمیخته به وهم؛ در اعماق حس مقاومت و درهم‌نشکستن.»نکته در خور توجه، اشارت بزرگ علوی است به ماجرای کشف حجاب؛ چون در میان داستان‌نویسان مدرن ایران، انگشت‌شمارند کسانی که نقادانه به رخداد کشف حجاب پرداخته باشند.و در نهایت، «قصه‌های کوچه دلبخواه» (۱۳۴۷) که دربرگیرنده هشت داستان پیوسته و روایتی خواندنی از روزگار پهلوی اول، خصوصاٌ استبداد دستگاه رضاخانی است؛ و اسلام کاظمیه آخرین سال‌های دوران رضاشاه و آثار جنگ جهانی دوم بر ایران را توصیف می‌کند.قصه‌های کوچه دلبخواه از نخستین داستان‌های نسلی است که شاهد سقوط رضاشاه و پیامدهای دومین جنگ جهانی در ایران بوده است.
کد خبر 5153386منبع: مهر
کلیدواژه: رضاخان پهلوی کودتا ادبیات داستانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تازه های نشر کتاب و کتابخوانی ترجمه معرفی کتاب نقد کتاب کتاب انتشارات سروش پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تجدید چاپ تاریخ معاصر انقلاب اسلامی ایران سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران انتشارات سوره مهر سازمان سمت کودتای سوم تهران مخوف پهلوی اول سال ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۰۹۵۹۱۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
برگزاری کارگاه‌های آموزشی شعر و داستان کودک و نوجوان در همدان
به گزارش خبرگزاری مهر، کارگاه آموزشی شعر و داستان کودک و نوجوان بعدازظهر سه‌شنبه با حضور مصطفی رحماندوست، غلامرضا بکتاش و کمال شفیعی در بخش شعر و محمدرضا یوسفی، بهناز ضرابی‌زاده و مونا اسکندری در بخش داستان در کتابخانه مرکزی همدان برگزار شد.
عاطفه زارعی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان در آیین افتتاحیه این کارگاه‌ها در حضور خیل کودکان و نوجوانان علاقمند به ادبیات اظهار کرد: کتابخانه‌های عمومی در کنار رسالت ترویج کتابخوانی، محافل ادبی و قرآنی را به منظور برقراری ارتباط کودکان و نوجوانان با ادبیات و نویسندگان راه اندازی کردند.
وی با بیان اینکه این محافل با حضور پیشکسوتان ادبی کشور برگزار می‌شود افزود: کار برای کودکان و نوجوانان باید ظرافت و دقت خاصی داشته باشد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان با تاکید بر اینکه در حوزه ادبیات کودک، ترجمه برای کودکان، نویسندگی برای کودکان و محتواسازی برای این سنین یک ضرورت است یادآور شد: برگزاری جشنواره‌ها و کارگاه‌های آموزشی با هدف آشنایی کودکان و نوجوانان با پیشکسوتان و کسب تجربه است.
وی در ادامه به دومین دوره جشنواره ملی شعر و داستان کودک و نوجوان "دوست من کتاب" اشاره کرد و افزود: این جشنواره از آبان ماه سال ۱۴۰۱ آغاز و آثار بسیاری از سراسر استان‌های کشور به دبیرخانه ارسال شده است.
زارعی با تاکید بر اینکه هیأت داوران این جشنواره از اساتید برجسته ادبیات کودکان و نوجوان کشور هستند خاطرنشان کرد: مصطفی رحماندوست، محمدرضا یوسفی، افسانه شعبانژاد، بابک نیک طلب، غلامرضا بکتاش، حامد محقق، محمود پوروهاب هیأت داوران و از افتخارات ایران اسلامی به شمار می‌روند.
وی جشنواره ملی "دوست من کتاب" را آغازی برای تشکیل یک گروه اندیشه ورز دانست و گفت: به منظور شناسایی استعدادها در این جشنواره شعر و داستان در گروه‌های سنی مختلف از یکدیگر تفکیک شدند.
کمال شفیعی‌مشعوف، دبیر کارگاه آموزشی شعر کودک و نوجوان نیز اظهار کرد: همدان گهواره ادبیات کودک و نوجوان کشور است.
وی با بیان اینکه برگزاری این جشنواره‌ها با هدف شناسایی استعدادها باید تداوم داشته باشد گفت: امیدوارم مجموعه داستان و مجموعه شعرهای رسیده به دبیرخانه جشنواره به چاپ برسد.
وی با اشاره به اینکه این مهم به منزله مسیرسازی است متذکر شد: چاپ آثار برگزیده در دستور کار مسئولان باشد.
پس از پایان آیین افتتاحیه کارگاه شعر و داستان در دو بخش جداگانه برای علاقمندان ادبیات کودک و نوجوان برگزار شد.
گفتی است، آیین اختتامیه دومین جشنواره دوست من کتاب، روز چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت ماه ساعت ۱۰ صبح در محل سالن فرهنگی هنری ابن سینا همدان برگزار و برگزیدگان این جشنواره معرفی و مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
کد خبر 6093592
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان