«مسجد جامع سنگان» تجسم تنازع بقا در معماری

ایسنا/خراسان رضوی یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: در مواجهه با سازه‌های معماری تنها شاهد شکوه، عظمت و زیبایی نیستیم، بلکه بسیاری از آن‌ها به مثابه حافظه تاریخی ما یادآور وقایع تلخ و شیرینی هستند که در طول تاریخ رخ داده‌اند مانند تخت‌جمشید که تجلی‌گاه نمادهای اسطوره‌ای و یادآور اقتدار ایران است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: «مسجد جامع سنگان» در شمار بناهایی قرار دارد که از حدود ۷۵۰ سال پیش با سماجت برجای مانده و علاوه بر اینکه زیبایی‌های خود را به رخ می‌کشد، زلزله‌های متوالی منطقه خواف و تنازع بقای خود را در مواجهه با آن زلزله‌ها حکایت می‌کند.

وی افزود: به استناد کتاب «تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران» تالیف «نیکلاس امبر سز» و «چارلز ملویل» زلزله‌هایی در سال‌های ۱۴۶ ه.ق، ۴۵۸ ه.ق، ۷۳۷ ه.ق، ۹۵۶ه.ق، ۱۰۲۶ ه.ق،  ۱۰۲۸ ه.ق و ۱۳۰۲ ه.ق منطقه خواف را لرزانده، اما گویا شدیدترین زلزله در خواف به سال ۷۳۷ ه.ق به مرکزیت شهر «جیزد» واقع بین رشتخوار و سلامه رخ داده است.

این پژوهشگر خراسانی عنوان کرد: آن زمین‌لرزه که پهنه وسیعی از زوزن تا دوغ آبادِ زاوه را لرزانده و بسیاری از ابنیه و عمارات را با خاک یکسان کرده، به قدری مهیب و ویرانگر بوده که اشخاصی چون خطیب « ابوالخیر زوزنی»، « مجد خوافی» و « فصیح خوافی» از آن یاد کرده و آمار دهشتناکی از کشتار مردم داده‌اند. به گفته ابوالخیر زوزنی باید تنها در قصبه جیزد به معدوم شدن ۳۰ هزار تن از بناها اشاره کرد که مجد خوافی آن واقعه را این‌گونه به نظم آورده است.

صباح    دوشنبه    ربیع    نخست

‌شب چارده هفتصد و سی و هفت

زمین  جنبشی کرد  بر اهل خواف

بسی فتنه تا روز محشر  به خفت

اگر    بگذری   بر   نواحی   جیزد

ببینی که بر آن جماعت  چه رفت

به سنگ  اجل خرد شد  زیر خاک

بسی    گردن    سر  فرازانِ  زفت

لباف‌خانیکی اضافه کرد: احتمالا همان زلزله موجب شده است که بناهای با عظمتی همچون مسجد جامع زوزن، مدرسه نظامیه خرگرد، مسجد گنبد سنگان و مسجد رشتخوار تخریب شوند و ایوان قبله، غرفه‌های دوطرفه ایوان و رواق‌های مسجد جامع سنگان هم رانش کرده و در شرف فروریزی قرار گیرند، اما ظاهرا با ریزش دوغاب گچ در شکاف‌ها و مهار دیوارها با ایجاد ساباط و پشتیبان، از ویرانی نجات یافته و تاکنون به گونه‌ای غیر عادی با ایوانی ذوزنقه‌ای شکل و رواق‌های تاب‌دار و متمایل به طرفین برجای مانده است.

وی تصریح کرد: مسجد جامع سنگان در «کوچه آب» شهر سنگان خواف واقع است. آن مسجد از نوع مساجد دو ایوانی عصر خوارزمشاهی یا سبک خراسانی است که به شیوه مسجد جامع گناباد با دو ایوان و دو رواق بر دو جانب مسجد ساخته شده است.

این باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: ایوان مقابل ایوان قبله کوچکتر بوده که سقف آن منهدم گردیده و ساختار آن دگرگون شده است. هر یک از رواق‌های طرفین مسجد مشتمل بر ۶ غرفه مرتبط با یکدیگر است که در مجموع یک معبر سرپوشیده را شکل می دهد.

لباف‌خانیکی عنوان کرد: تمامی رویه دیوارها، پایه‌های ایوان‌ها و غرفه‌ها مزین به آجرهای تراش در ابعاد و اشکال متنوع بوده که اکنون تعداد کمی از آن‌ها بر جای خود نصب است و تعدادی از تزئینات جابه‌جا شده است.

وی گفت: این تزئینات شامل آجرهای مشبک با نگین‌های زیبای فیروزه‌ای رنگ که همچون مسجد جامع گناباد بر درون قاب عمودی نمای پایه‌های ایوان قبله نصب بوده و نیز آجرهای تراش تزئینی، لچکی‌های دوطرفه طاق غرفه‌ها، اکنون بر لچکی‌های دوطرفه طاق ایوان قبله نصب شده که با آجرهای تراش تزئینی اولیه آن موضع متفاوت است، می‌شود.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی افزود: حتی قطعه‌هایی از کتیبه‌های آجری قالب‌زده عصر سلجوقی از یک بنای تخریب شده دیگر (احتمالا مسجد گنبد سنگان) نیز بر لچکی‌های دوطرفه طاق ایوان قبله نصب شده است و تزئینات آجری خاص این مسجد به اشکال لوزی، مثلث، گل و برگ، نیم دایره و ماکویی تراشیده شده‌اند. 

لباف‌خانیکی ابراز کرد: بر پاکار سقف جناقی چند قسمتی ایوان قبله نواری تزئینی در هیأت نقش آجری خفته راسته و پلکانی نقش بسته و بر انتهای ایوان محراب کم عمقی تعبیه گردیده و با مقرنس، شمسه، نقش محرابی و ماکویی گچی آراسته شده است. شواهد باقیمانده‌ها حکایت از این دارند که مسجد جامع سنگان هم مانند دیگر مساجد سبک خراسانی درون‌گرا و آکنده از تزئینات متنوع آجری بوده است.

وی یادآور شد: مسجد جامع سنگان در بیستم مهر ماه ۱۳۷۶ به شماره۱۹۲۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که بدون تردید یکی از جاذبه‌های گردشگری است که هر بیننده را به شگفتی وا می‌دارد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: گردشگري مسجد جامع سنگان خواف لباف خانیکی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۵۶۹۵۱۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فارسیان، پلکانی به بلندای تاریخ

ایسنا/گلستان فارسیان روستایی زیبا و تاریخی با معماری کم‌نظیر و پلکانی دراستان گلستان است که کوه‌های بلند، همچون مادری مهربان آن را در آغوش گرفته و از گزند زمان محفوظ داشته است.

روستای فارسیان برخلاف بعضی دیگر از روستاهای معروف شمال کشور، اسم و رسم چندانی پیدا نکرده و همین موضوع باعث شده تا جذابیت‌های آن بکرتر و تازه‌تر از روستاهای دیگر منطقه باشد. به لحاظ زیبایی می‌توان این روستا را با روستای ماسوله مقایسه کرد با این تفاوت که فارسیان خلوت‌تر است و فضایی دنج و دوست‌داشتنی در اختیار گردشگران قرار می‌دهد.

 این روستا دقیقاً در ۲۲کیلومتری قسمت شرقی گالیکش قرار دارد و به همین دلیل نیز گاهی به آن روستای فارسیان گالیکش گفته می‌شود. اولین چیزی که در بازدید از این روستا به چشم شما می‌خورد، معماری پلکانی خانه‌های این روستاست. البته دلیل پلکانی بودن این روستا، قرارگرفتن آن در دامنه‌های شمالی البرز است. همسایگی این کوه‌ها با پارک ملی گلستان باعث شده تا دامنه کوه‌های البرز از این جنگل بی‌نصیب نماند و از درختان افرا و بلوط پوشیده باشد.

به لطف چنین نعمتی، اهالی این روستا در مکانی زندگی می‌کنند که اطراف آن را کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده‌ای فرا گرفته و دامنه این کوه‌ها به برکت درختان، جاذبه‌ای خاص و دیدنی پیدا کرده است. روستاهای «کیارام» و «فرنگ» را می‌توان از روستاهای همسایه فارسیان نام برد که این روستاها نیز جذابیت‌های بصری زیادی دارند.

معماری پلکانی و آب و هوای مطبوع فارسیان

درنتیجه کوه‌های سربه‌فلک کشیده‌ای با دامنه‌های سرسبزی که این روستا را در آغوش گرفته‌اند، آب‌وهوای این روستا کوهستانی و معتدل است و تابستان‌های بسیار خنکی دارد. به همین دلیل فارسیان به منطقه‌ای ایده‌آل برای مسافران و عشایر کوچ‌نشین در فصل تابستان تبدیل شده است. این روستا مسیری خوش آب‌وهوا دارد و همجواری این روستا با جنگل ابر باعث شده تا گردنه‌های زیبا و مناظرییلاقی چشم‌نوازی پیش‌روی گردشگران قرار بگیرد.

از آب‌وهوای پاک و دل‌انگیز این روستا که بگذریم به معماری زیبا و خاص آن می‌رسیم که باعث شده تا این روستا به لحاظ زیباشناختی نیز جاذبه‌ای خاص و فراموش‌نشدنی برای گردشگران داشته باشد. جاذبه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم درواقع معماری پلکانی برخی از منازل این روستا است. در اینجا نیز مثل سایر روستاهای پلکانی ایران گویا خبری از حیاط مستقل در این خانه‌های روستا نیست و سقف هر خانه، کاربرد حیاط خانه همسایه منزل جلویی را دارد.

تپه «قنبر آباد» و آبشار «کبوتر خانه»

روستای فارسیان در دل طبیعت قرار دارد و به هر طرف که نگاه کنید، جلوه‌ای از هنرنمایی مادر طبیعت در پیش‌روی شما قرار می‌گیرد. از یک طرف کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده پیش‌روی شما قد کشیده و از طرف دیگر جنگل‌های سرسبز صف کشیده‌اند. در اطراف این روستا چشمه‌های بی‌شماری است که از دل زمین می‌جوشد و آبی زلال و گوارا به شالیزارهای منطقه هدیه می‌کند.

تپه «قنبرآباد» فاصله چندانی با روستا ندارد. پس از بازدید از این تپه، راه آبشار «کبوتر خانه» را در پیش بگیرید و لحظاتی خاطره‌انگیز را در کنار این آبشار پنج طبقه تجربه کنید. در میان این روستا رودخانه‌ای با آبی گوارا جریان دارد که آب ۲۵ چشمه به داخل آن می ریزد.

دشت فارسیان و  اسب‌های رام نشدنی

روستای فارسیان، بهشت علاقه‌مندان به طبیعت است. در کنار مناظر طبیعی که پیش‌روی گردشگران قرار می‌دهد، دشتی سرسبز در اطراف این روستا وجود دارد که اسب‌های وحشی در آن آزادانه می‌تازند. بی‌شک یکه‌سواران علاقه‌مند اسب و سوارکاری، مات و مبهوت این منظره دیدنی می‌شوند. این دشت نزدیک به ۷ کیلومتر از این روستا فاصله دارد و در مسیر رسیدن به این دشت با راهی ناهموار طرف هستید که خودروهای معمولی از آن عبور نمی‌کنند. در نتیجه باید پاشنه کفش‌های خود را بالا بکشید و با پای پیاده مسیر دشت را در پیش بگیرید.

غذاهای محلی فارسیان

 یکی از بامزه‌ترین لذت‌های سفر خوردن خوراکی‌های محلی است. خوشبختانه در این زمینه نیز اهالی فارسیان هنر خود را نشان داده‌اند و خوراکی‌های خوشمزه این خطه زبانزد خاص و عام است. حتماً خوراکی‌های خوشمزه‌ای مانند «اشکنه کشک»، «آش شله»، «حلیم»، «چنگالی»، «اشکنه گوجه»، «آش خمیر» و «خورشت گوجه‌ریز» را امتحان کنید. طعم لذیذ این خوراکی‌ها برای همیشه زیر دندان شما باقی بماند.

معماری بی‌نظیر فارسیان 

ظرافت‌های معماری این روستا نسبت‌ به روستاهای همجوار زبانزد خاص و عام است. به رغم اینکه جمعیت چندانی ندارد، در بسیاری از کوچه‌های روستا یک تنور ایجاد شده تا اهالی برای تهیه نان راه زیادی را در کوچه و پس‌کوچه‌های روستا طی نکنند. مسئولیت نگهداری این تنورها در میان اهالی هر محله تقسیم شده و هر روز یکی از همسایه‌ها به تنور رسیدگی می‌کند. جالب است بدانید در کنار معماری پلکانی برای خانه‌های روستا، مقدار زیادی از کوچه‌ها نیز سقف دارند. بالای این کوچه‌ها یکی از اهالی زندگی می‌کند و پایین آن در اختیار همه مردم روستاست. در زبان محلی به این راهروها، «سابات» می‌گویند. ساخت این «سابات‌ها» داستان خاص خودش را دارد.

در واقع می‌شود گفت این تونل‌ها، پناهگاه امنی برای رفت و آمد در روزهای بارانی است. البته از قرار معلوم سال‌ها پیش که در این روستا خبری از آب لوله‌کشی نبود، دخترکانی که آب از چشمه می‌آوردند، برای گذر از میان قسمت‌های مختلف روستا به چشمه از این «سابات‌ها» عبور می‌کردند. به همین دلیل نیز در قسمت‌هایی از این مسیرها، مکانی با نام «دخترنشین» قرار دارد. این مکان برای نشستن و استراحت دخترکانی است که ظرف سنگین آب را حمل می‌کردند. هرچند این روزها خبری از آوردن آب از چشمه در این روستا نیست؛ اما باز هم بعدازظهر که فرا می‌رسد زنان و دختران روستا به همراه کودکان در مکان این «دخترنشین‌ها» دور هم جمع می‌شوند و خستگی در می‌کنند.

صنایع دستی روستای فارسیان گلستان

موسیقی جایگاه ویژه‌ای در روستای فارسیان دارد. سازهای مورد استفاده در روستا شامل نی، دوتار شمال خراسان، سرنا و تنبک است. علاوه بر کاربرد در زندگی روزمره، سرنا و تنبک در مراسم عروسی و نی در مراسمات عزاداری هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. از هنرهای سنتی و صنایع دستی روستا هم می‌توان به پرده گل‌دوزی، چادر شب‌بافی و دوخت لباس‌های کرباس اشاره کرد. نان محلی، شال و چادر شب، نوعی حوله از جنس ابریشم مصنوعی، انواع خشکبار و ترشیجات از جمله سوغاتی‌هایی است که در این روستا یافت می‌شوند. گفتنی است فارسیان برنج خوب و مرغوبی هم دارد که با آب چشمه کشت می‌شود، ولی کاشت و برداشت آن دیر انجام می‌گیرد.

آداب و رسوم روستای فارسیان گلستان

چنان‌که گفتیم در گذشته‌های دور اقوامی از عشایر استان فارس و سبزوار بـه این روستا مهاجرت کردند و زبان‌های فارسی و ترکی قزلباش را به این روستا آوردند. پس از گذشت حدود هزاران سال، اهالی روستا همچنان به اصالت خود پایبند بوده و هنوز هم به زبان ترکی (قزلباش) با هم صحبت می‌کنند. ساکنین روستا، فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود را دارند.  اهالی روستا را بازماندگان طایفه‌هـایی تشـکیل مـی‌دهنـد کـه درحال حاضر به لحاظ ساختار اجتماعی از میان رفتـه و در چـارچوب خـانواده‌هـایی مانند محمودی‌ها، گیلکی‌ها، تنگلی‌ها و رمدان لرهـا در جـای‌جـای روستا سکونت دارند.

آیین‌های زیادی در روستا وجود دارد که بیشتر آنها مربوط به نوروز و آغاز سال نو هستند. تخم‌مرغ زنی یک بازی محلی است که از دو ماه مانده به عید در معابر اصلی روستا برگزار می‌شود. مراسم خاله‌خاله هم مربوط به ۱۰ روز پایانی سال است و طی آن کودکان با شعرخوانی در کوچه‌ها از بزرگترها هدیه می‌گیرند. کشتی‌گیری مردان روستا در معابر اصلی، تاب‌بازی و آوازخوانی دختران و نواختن موسیقی‌های محلی هم از دیگر آیین‌های نوروزی روستای فارسیان‌اند. از جمله مراسمات نمایشی در روستا هم می‌توان به خروس جنگی و گاوبازی که مبارزه‌ی دو گاو با شاخ‌های تیز است اشاره کرد.

انتهای پیام