ژئوپولتیک منازعه؛ ریشه‌های ناامنی در فضای پیرامونی ایران
تاریخ انتشار: ۳ شهریور ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۹۰۸۶۸۶
در حوزه پیرامونی ایران، تحولاتی به طور پیوسته در حال وقوع است. ریشه تداوم و پایان ناپذیری این تحولات در چیست و چرا این روند در زمان مشخصی کُند یا به طور کلی متوقف نمی شوند؟
علت اصلی این است که کشورمان در حوزه پیرامونی با یک «ژئوپولتیک منازعه» روبرو است که این خود یک «معمای امنیتی پیچیده» در این حوزه ایجاد می کند که حل آن در کوتاه مدت و با استفاده رویکردهای سیاسی-امنیتی فعلی امکانپذیرنیست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
به ویژه در شرایطی که دولت های بر آمده از دوران استعماری از یک دولت ملی قوی و تاریخی برخوردار نمی باشند و به راحتی دچار هرج و مرج می شوند. از سوی دیگر، مداخله کشورهای خارجی به ویژه آمریکا در قالب جنگ مستقیم و جابجایی حکومت ها که بیشتر با هدف پر کردن خلا قدرت و عمدتا دستیابی به اهداف استراتژیک صورت گرفته، خود نظم طبیعی در منطقه را بهم ریخته و بر شدت این منازعات افزوده است. این پیچیدگی ژئوپولتیک منازعه در محیط پیرامونی ما به حدی است که خود آمریکائیها به این نتیجه رسیدند که جنگ های 20 ساله آنها در افغانستان و عراق کاملا بیهوده بوده و نه تنها بر شدت منازعه افزوده، بلکه جایگاه آمریکا و غرب را در منطقه به چالش جدی کشیده و حتی عواقب این منازعات نتیجه برعکس برای منافع آنها داشته و در قالب سرازیر شدن مهاجرین، مسائل حقوق بشری، عواقب زیست محیطی و غیره منافع آنها را به خطر انداخته است. خروج شبانه نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان که بیشتر به یک فرار بزرگ شبیه است واین کشور را کاملا در اختیار گروه طالبان قرار داده تنها یک نمونه است.
بازی آمریکا با کردهای عراق و سوریه با شانه خالی کردن از قول های داده شده برای تضمین جایگاه سیاسی و امنیتی آنها یک نمونه دیگر است. در این روند، بنظرم مداخله خارجی بر شدت رقابت های ژئوپولتیک دولت های قوی منطقه همانند ایران، ترکیه و عربستان سعودی هم افزوده است. زمانی این کشورها در بحران سوریه اهداف ویژه استراتژیک خود را دنبال می کردند که هر یک به نوعی اتصال به نقش و شیوه مواجهه با آمریکا و غرب در بحران این کشور داشت. ایران با اتصال امنیت ملی خود به امنیت منطقه ای به دفع یک تهدید بزرگتر و فروپاشی از درون در نتیجه تحریم های اقتصادی و موضوعات مربوط به توافق هسته ای و بطور کلی تضعیف جایگاه و نقش طبیعی خود در منطقه توسط غربی ها پرداخت. ترکیه از فرصت خروج نیروهای آمریکایی از منطقه کردستان سوریه استفاده و به بهانه حفظ امنیت ملی خود منطقه نفوذ در شمال سوریه ایجاد کرد. عربستان سعودی هم سعی کرد با فرصت ترامپ اهداف منطقه ای خود را پیش ببرد. این کشور با طراحی یک سیاست تهاجمی خواهان افزایش نقش منطقه ای خود بود و مقابله با ایران گردید که در قالب جنگ یمن نمایان شد. بنابراین توقف یا تداوم روند جاری تا حد زیادی به خروج از سیستم جنگ ایجاد شده توسط بیگانگان در منطقه، بازگشت به نظم طبیعی مطابق با واقعیات سیاسی-اجتمایی میدانی محیط منازعه و مهمتر از همه توسل به سیستم های حل اختلافات با تمرکز با راه حل های منطقه ای دارد. این روند بنظرم خود زمانبر است و شدت کندی یا تندی آن به درجه فوری بودن تهدیدات امنیت ملی کشورها درگیر در محی این منازعه دارد. نتیجه اینکه بنظرم کشورمان در سال های آینده با این ژئوپولتیک منازعه همچنان روبرو خواهد بود و بیشتر باید به فکر حفظ منافع ژئوپولتیک با تمرکز بر افزایش «امنیت نسبی» خود به طرق مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی-اجتمایی باشد.
بر اساس میزان اهمیت و همچنین تاثیرگذاری، مهم ترین تحولات در حوزه پیرامونی ایران را چگونه می توان دسته بندی کرد؟ آیا ایران نقشه راه و استراتژی مناسبی برای هریک طراحی کرده است؟
اکنون مهمترین موضوع مربوط به استقرار حکومت طالبان در افغانستان است که به سرعت اتفاق افتاد. اما بطور کلی اهمیت و اولویت دادن به تحولات جاری کار راحتی هم نیست، چون محیط منازعه در پیرامون ما به قدری پویا و با تغییر جهت سریع در جریان است که نمی توان رفتارهای دولت های و سایر بازیگران درگیر در منازعات پیرامونی را پیش بینی کرد. به عنوان نمونه، تا همین یک ماه پیش آمریکایی ها در دوحه قطر با طالبان در حال مذاکره برای مهار بحران افغانستان و خروج ابرومندانه نیروهای نظامی خودشان بودند. ولی آگاهانه یا ناآگاهانه فریب طالبان را خوردن مبنی بر اینکه آنها خواهان یک دولت ائتلافی و فراگیر هستند و پیش شرط های آنها از جمله آزادی زندانیان طالبان را پذیرفتند. حتی آمریکائی ها به دولتی که خوشان در کابل روی کار آوردند، یعنی دولت تکنوکرات اشرف غنی، هم وفادار نبودند و آن را در مذاکرات به اصطلاح صلح دوحه دخالت چندانی ندادند. اکنون هم که اشرف غنی با این فضاحت از کابل گریخت و طالبان به راحتی پایتخت را به تسخیر خود در آورده اند، اصلا موضوع صلح با طالبان و تشکیل یک دولت انتقالی یا ائتلافی کاملا بی ربط شده است. پس می بینیم که در فاصله یک ماه تمامی معادلات بهم ریخته است. اکنون هر بازیگر منطقه ای به فکر منافع خودش است.
ایران با عقلانیت و هوشمندانه کانال مستقل ارتباطی با طالبان را باز گذاشته تا از یک سو بدون درگیری مسئله استقرار مجدد طالبان در حکومت افغانستان را در چارچوب منافع ژئوپولتیک خود مدیریت کند و از سوی دیگر از شر حضور نیروهای آمریکایی که یک تهدید امنیتی بودند، در مرزهای شرقی خود راحت شود. البته برای ایران مسئله سرازیر شدن مهاجرین افغان می تواند خود یک چالش جدی در این دوران سخت اقتصادی باشد. اما بهرحال ایران بازنده اتفاقات اخیر افغانستان به گونه ای که بعضی از تحلیل گران می گویند نیست، برعکس بنظرم قدرت چانه زنی ایران در توازن قوای منطقه ای به نوعی در روند تحولات افزایش می یابد. ترکیه یعنی کشوری که سهم زیادی در شکل گیری و اجرای طرح های توسعه ای افغانستان داشته و به تبع خواهان حفظ سهمی از نفوذ در افغانستان با پیشنهاد اداره فرودگاه کابل بود کاملا عقب نشسته و منتظر است تا ببینید تحولات به چه سمتی می رود.
پاکستان که خود خالق و حامی اصلی طالبان است سعی در بازتعریف نقش استراتژیک خود در معادلات آسیای جنوبی و مرکزی به ویژه با هند را دارد. روس ها و چینی ها که شدیدا واقع گرا هستند احتمالا با طالبان کنار می ایند. روس ها حتی دستور تخلیه اعضای نمایندگی خود در کابل را ندادند، هرچند به همراه کشورهای آسیای مرکزی نگران اتصال طالبان با گروههای تند روی سیاسی و تقویت نقش آنها در سرزمین خود هستند. در این میان، هند شدیدا نگران بهم خوردن معادله قدرت خود به نفع گاکستان است. اما آمریکا بازنده اصلی است، چون بعد از این همه تلاش و هزینه به عنوان مقصر اصلی ظهور طالبان در قدرت در افکار عمومی جهان شناخته می شود. از این لحاظ، بنظرم لحظه آمریکایی در میدان های نبرد منطقه ای به پایان رسیده و به واقع آمریکا یک قدرت دریایی و هوایی محدود می شود. در عراق هم معادلات سیاسی پویایی های خاص خود را دارند.
نخست وزیر این کشور قانع شده که تنها را ایجاد ثبات در عراق تنش زدایی بین ایران و عربستان سعودی است و بر همین مبنا به دنبال برگزاری نشست امنیتی مشترک در موضوعات عراق و یمن است. این نشان می دهد که اتکای سیاسی-امنیتی عراقی ها به نقش آمریکا بتدریج و بنا به جبر تاریخی کم رنگ می شود. اما اگر بخواهیم یک دسته بندی ساده در کوتاه مدت بکنیم باید اینگونه گفت که در غیاب آمریکا که در عمق موجب خوشحالی هم بازیگران کشوری شده، احتمالا یک رقابت استراتژیک برای حفظ دامنه های نفوذ آنها در افغانستان در جریان می افتد. منتهی شکل این رقابت همانند گذشته جدال بین قدرت های بزرگ با محوریت غرب و شرق نیست، بلکه بیشتر منطقه ای و محلی است. چون همه بازیگران واقعیت شکست ناپذیری طالبان در موقعیت کنونی را بهتر درک می کنند، ضمن اینکه منطقه ظرفیت ورود به جنگ دیگری را ندارد. همه کشورها به نوعی درگیر مسائل داخلی خود از جمله مبارزه با کرونا، مسائل اقلیمی، رکود اقتصادی و غیره هستند و نمی خواهند مسئولیت پذیرش مهاجرین جدید را به دلیل منابع اندک خود بپذیرند.
اگرچه کنش ایران در مواجهه با تحولات، مهم ترین اولویت در نظر گرفته می شود اما کدام تحولات منطقه ای را می توان به نفع و کدام را به ضرر ایران می توان دانست؟
بنظرم ایران سعی کرده با نوع جدیدی از واقع گرایی منازعات ژئوپولتیک در محیط پیرامونی خود را با در نطر گرفتن معادلات و واقعیات سیاسی-امنیتی و اقتصادی میدانی در هر منطقه ای ، در یک قالب دوجانبه یا چند جانبه مدیریت کند. کشورمان به دلیل موقعیت برتر ژئوپولتیکی و اتصال تاریخی-فرهنگی با محیط پیرامون در هر موقعیتی می تواند خود را با شرایط ژئوپولتیک جاری سازگار کند. از این لحاظ، همه این تحولات با یک مدیریت هوشمندانه دیپلماتیک می توانند به نفع ایران تمام شوند. به عنوان نمونه، در بحران اخیر آذربایجان و ارمنستان، ایران به گونه ای «بیطرفی مثبت» خود را به نفع آذربایجان مدیریت کرد که چالشی برای ارمنستان نگردد و از این طریق هر دوطرف بحران از نقش ایران راضی باشند و واقعیت های میدانی موجود را بپذیرند. در موضع عراق، با نزدیکی با دولت عراق و تقویت نیروهای سیاسی طرفدار خود فشار بر خروج آمریکا از عراق را افزایش داد. به هرحال حضور پررنگ آمریکا در عراق یک تهدی امنیت ملی برای ایران است. در مواجهه با عربستان سعودی در یمن، کشورمان ضمن حفظ مواضع خود وارد گفتگوی مستقیم با سعودی ها شد تا بتواند موضوع بحران این کشور را به گونه ای که مورد قبول دو طرف باشد و به نفع ثبات منطقه ای سروسامان دهد. توجه داشته باشیم که تداوم بی ثباتی منطقه ای عاملی برای توجیه حضور بیگانگان در منطقه می شود. در سوریه موقعیت و نقش ایران تثبیت شده است.
بشار الاسد برخلاف شرف غنی در دمشق ماند و از کشور خود دفاع کرد و سهم بزرگ این مقاومت مربوط به ایران می شود. تنها نقطه حساس باقیمانده بهبود روابط با کشورهای عربی و محافظه کار حوزه خلیج فارس است که البته از یک کشور به کشور دیگر فرق می کند. گروه طرفدار سعودی یعنی امارات و بحرین در این حوزه همچنان در برابر ایران موضع دارند. اما کشورهایی مثل عمان، قطر و کویت مواضع میانه روتر و مستقل تری با ایران دارند. نکته ام این است که در حوزه سیاست منطقه ای و پیرامونی، کشورمان این ظرفیت را دارد که هر تهدیدی را تبدیل به فرصت کند. به عنوان نمونه، با وجود طالبان در حکومت افغانستان، اکنون نیاز استراتژیک غرب و شرق به نقش آفرینی ایران در جهت ثبات منطقه ای افزایش می یابد. بنظرم برای موفقیت درحوزهای پیرامونی، کشورمان باید چند اصول کلان استراتژیک، به عنوان نمونه ضرورت حفظ تمامیت ارضی کشورها، ضرورت تقویت دولت ها و حفظ ثبات، ضرورت خروج بیگانگان، ضرورت ادغام اقتصاد منطقه ای و محلی و غیره، را در حوزه پیرامونی خود نهادینه و به عنوان اصول ثابت سیاست خارجی تعریف کند و بر مبنای آن روابط دو جانبه یا چند جانبه منطقه ای را تعریف و عملیاتی کند.
در این میان، ادغام و اتصال اقتصادی در حوزه همسایگی به شکل جدید آن یعنی تغییر جهت از «زنجیره انتقال جهانی کالاها» که از لحاظ فلسفی و ایدئولوژیک غرب-محور است به «زنجیره انتقال منطقه ای کالاها» که پویاتر و بیشتر منطقه-محور و مستقل است، در قالب یک تقویت اتصال جغرافیایی و دیپلماسی ترانزیتی با محوریت رشد و توسعه اقتصادی محلی و منطقه ای هم اهمیت فراوانی پیدا می کند. از این طریق، رویکرد «ژئوپولتیک» و رویکرد «تکنولوژیک» با هم ترکیب می شوند و به سیاست منطقه ای ایران در حوزه پیرامونی معنا و مفهوم جدیدی می بخشند.
به طور مصداقی، تحولاتی چون برقراری ارتباط بین امارات متحده عربی با اسراییل و یا افزایش حضور و نفوذ اسرائیل در قفقاز، متعاقب درگیری های بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان چه تاثیری بر امنیت سرزمینی ایران دارد و چگونه می توان با آن ها مقابله کرد؟
به گمانم تاثیر چندانی ندارد. البته شاید در نگاه اولیه این تحولات چالشی برای کشورمان به حساب بیایند. مثلا اینکه ارتباط رژیم اسرائیل با امارات متحده عربی سبب می شود که اسرائیل به مرزهای ما در حوزه خلیج فارس نزدیکتر شود. یا پیروزی آدربایجان در جنگ بر ارمنستان موجب تقویت اندیشه های پان ترکیسم شده و از زاویه منافع و امنیت ملی به ضرر ما باشد. اما از یک نگاه دیگر، این تحولات می توانند به عنوان فرصت و عاملی برای ایجاد اجماع سیاسی داخلی در موضعان منطقه ای و تقویت انسجام ملی در نظر گرفته شوند. ایران یک دولت ملی قوی و تاریخی دارد و معمولا اینگونه کشورها در مواجهه با تهدیدات خارجی اعتماد به نفس ویژه ای می یابند، چون سابقه تاریخی و حمایت عموم موجب تداوم و قوام یک دولت ملی است. از این لحاظ، اتفاقا ارتباط یا اتحاد امارات و اسرائیل با هدف رسیدن به همین وضعیت افزایش «قدرت نسبی» این کشورها صورت گرفته که احساس می کنند از آن برخوردار نیستند، نه اینکه الزاما چنین ارتباطی برعلیه منافع ایران باشد.
هدف اصلی امارات از این ارتباط این بوده تا با نزدیکی با اسرائیل همزمان خود را به عنوان یک قدرت منطقه ای جلوه دهد و لابی اسرائیلی در آمریکا را به نفع خود برای فروش تسلیحات پیشرفته به این کشور بسیج کند. امارات یک کشور کوچک با سابقه تاریخی نزدیک به 50 سال است. در یک دهه گذشته با اجرای طرح های عظیم ساخت و ساز و انرزی اتمی و با بهره گیری از یک «هویت سازی تهاجمی» با ایجاد موزه ها و ایکون های ملی تلاش داشته تا خود را بزرگ جلوه دهد که البته برای هر کشوری قابل توجیه و مشروع است. در مقابل، رژیم اسرائیل هدف پیچیده تری را دردرگیر کردن اعراب محافظه کار در موضوع صلح اعراب و اسرائیل دنبال می کند. به واقع، با عادی سازی روابط با چند رژیم عربی، اسرائیل تلاش دارد تا خود را از مرکز منازعه ژئوپولتیک منطقه دور می کند و درگیری های سیاسی سنتی را به خارج از مرزهای ملی خود هدایت می کند و همزمان امیدوار است با این حرکت موج جدیدی و مثبتی در افکار عمومی جهان عرب برای ایجاد یک صلح پایدار برای کشور ایجاد کند. اما تاریخ و تجربه به ما می آموزد که چنین تلاش هایی ساختگی و ناموفق هستند. اتفاقا این رژیم های عربی اشتباه راهبردی کردند، چون این حرکت اسرائیل را در هرگونه مذاکرات احتمالی صلح با اعراب در موقعیت برتر قرار می دهد و همین مسئبله منجر به شکاف در میان ملت های عربی و روابط جوامع عربی با حکومت هایشان می شود. حتی می تواند موج جدید و افراطی تری از ضدیت با اسرائیل را در خیابان های عربی ایجاد کند. در جنگ اخیر حماس و اسرائیل این مسئله کاملا مشهود بود و ایران هم از آن به عنوان یک فرصت استفاده کرد. شکل گیری چنین شکاف های سیاسی در کشورهایی مثل عربستان که دارای ساختار سیاسی قدرتمندتری هستند، بیشتر مشهود می شود. بر همین مبنا، عربستان از هرگونه ارتباط با اسرائیل عقب نشینی کرد. اما برای امارات که اکثریت جمعیت کشورش را نیروی کار خارجی تشکیل میدهد این موضوع متفاوت است. بهرحال نکته ام این است که چنین تحولاتی تهدید جدی امنیت ملی یا سرزمینی برای ایران نیستند.
آیا مجموعه تحولات منطقه (و مشخصا حوزه پیرامونی ایران) یک روند مشخص را دنبال می کنند و هدف روشن و خاصی در پی آن دیده می شود؟ چگونه می توان تحولات منفرد در هر کشور را در یک تصویر بزرگتر و در ارتباط با تحولات بین المللی گنجاند و تحلیل کرد؟
هیچ تحول مشخصی در جغرافیای پیرامون امان یک روند کاملا مشخص را دنبال نمی کند. به عنوان نمونه بحران های افغانستان، عراق، سوریه، لبنان، یمن و یا در حوزه خلیج فارس ویژگی های خاص خود را دارند که بر اساس شناخت کامل از آنها باید سیاست های کشورمان تنظیم و عملیاتی شود. مثلا تقویت قوه تدافعی و تهاجمی نظامی ایران در خلیج فارس نه الزاما برای دفع تهدیدات دریایی ناوگان آمریکا بلکه یک خواست تاریخی از سوی ملت و دولت ایران است که زمانی قدرت برتر در این منطقه بوده و امنیت در آن را به نوعی امنیت داخلی خود می داند. ایران در این منطقه هم حساس و هم با احتیاط است، چون موضوع به امنیت انرژی بین المللی ارتباط می یابد و همزمان راه صادرات و واردات اصلی کشور هم از این منطقه می گذرد. لذا نیاز دارد خود را یک بازیگر مسئول و همزمان مقتدر نشان دهد. یا اینکه هدف آمریکا از ورود به جنگ در عراق و افغانستان و نتایج مورد انتظار از آنها از ابتدا تا انتهای این بحران ها متفاوت است. مسئله اصلی در محیط پیرامونی امان این است که تحولات در آنها به نوعی به امنیت بین الملل متصل است.
به عنوان نمونه مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر، امنیت انرژی بین المللی، پدیده مهاجرین در نتیجه بحران ها، حقوق بشر و غیره. اما مشکل این است که کشورهای مدعی هدایت نظم منطقه ای و جهانی برخورد واحدی با هریک از این تحولات ندارند. یعنی منطق این است که هر تحولی در هر منطقه ای باید بر اساس ریشه تاریخی، نگاه و فلسفه شکل گیری همان تحول صورت بگیرد. مثلا آمریکا و غرب برای حل مسائل خود با ایران بهتر است رویکرد خود را از زاویه نگاه و منافع نسبی ایران تنظیم کنند تا صرفا از زاویه منافع و نگاه خود. کاملا مشخص بود که آمریکا در افغانستان یا سعودی در یمن شکست می خوردند. اما با رویکرد و نگاه خود به این بحران ها وارد شدند و نتیجه اش را الان می بینیم.
* مدیر گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و مشاور ارشد دانشگاهی مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه
کد خبر 1548251منبع: خبرآنلاین
کلیدواژه: کیهان برزگر دیپلماسی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۹۰۸۶۸۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مرور یک تجاوز شیمیایی
واکنش عراق در حلبچه بیش از آنکه به قوای زمینی این کشور متکی باشد، به نیروی هوایی اتکا داشت. عراق با اطمینان از حمایت‌های جهانی، روش دیگری را برای مقابله با ایران برگزید. بمباران وسیع شیمیایی مردم عراق در حلبچه، کشتاری دهشتناک که در نهایت شگفتی، در روزهای نخست پس از حادثه هیچ‌گونه حس هم دردی و عواطف انسانی و تبلیغاتی جهان را برنینگیخت!
به گزارش ایسنا، استراتژی تعقیب متجاوز در جبهه شمالی بر این اساس طراحی‌شده بود که با پیشروی در شمال سلیمانیه، در منطقه عمومی ماووت، هدف‌های پیش‌بینی‌شده تحقق یابد، لیکن بروز مشکلاتی در آن منطقه که عمدتاً ناشی از موانع طبیعی بود، طراحان نظامی را به این نتیجه رساند که محور حلبچه را جایگزین محور ماووت کنند.
با توجه به این نکته که تصرف حلبچه خود هدف مستقلی بود، ضمن اینکه گامی به‌سوی مرکز استان نیز محسوب می‌شد؛ بر این اساس، عملیات حلبچه (والفجر ۱۰) با طراحی و فرماندهی سپاه پاسداران، در سه محور و در چهار مرحله (از تاریخ ۱۳۶۶/۱۲/۲۳) اجرا شد.
ابتدا با تلاش طاقت‌فرسای مهندسی، ارتفاعات سخت گذر، مناسب عبور شد، سپس عملیات آغاز گردید. در این عملیات رزمندگان موفق شدند با استفاده از غفلت دشمن، ارتفاعات مرزی را پست سر گذرانند و شهرهای بیاره، طویله، دوجیله، خرمال و حلبچه را تصرف کنند.
به‌این‌ترتیب مقدمات تصرف سد دربندیخان و نیز انسداد جاده مهم سلیمانیه فراهم آمد. پیش‌بینی می‌شد که تصرف این منطقه وسیع، نیروهای احتیاط دور ارتش عراق را از جنوب راهی شمال کند و در این زمین، همچون زمین شلمچه و فاو، آسیب فراوانی به ارتش عراق وارد آید؛ لیکن سرفرماندهی ارتش عراق حاضر نشد برای بازپس‌گیری منطقه حلبچه، یگان‌هایی را که در جنوب آماده نگه‌داشته بود، وارد عملیات کند بلکه برای مقابله با رزمندگان، به سلاح‌های کشتارجمعی متوسل شد و صرفاً یگان‌ها و نیروهای منطقه‌ای خود را وارد نبرد کرد که آنها نیز کاری از پیش نبردند.
به‌عبارت‌دیگر، واکنش عراق در حلبچه بیش از آنکه به قوای زمینی این کشور متکی باشد، به نیروی هوایی اتکا داشت. عراق با اطمینان از حمایت‌های جهانی، روش دیگری را برای مقابله با ایران برگزید. بمباران وسیع شیمیایی مردم عراق در حلبچه، کشتاری دهشتناک که در نهایت شگفتی، در روزهای نخست پس از حادثه هیچ‌گونه حس هم دردی و عواطف انسانی و تبلیغاتی جهان را برنینگیخت!
در نیم روز ۱۳۶۶/۱۲/۲۶درحالی‌که انبوه مردم حلبچه خانه و کاشانه خود را به‌قصد ایران ترک می‌کردند، به دستور حکومت عراق، نیروی هوایی این کشور، مردم منطقه و خصوصاً روستای انب را هدف بمباران شیمیایی قرار داد که براثر آن حدود ۵۰۰۰ نفر کرد عراقی به شهادت رسیدند.
اسدالله احمدی؛ راوی نیروی زمینی سپاه که حدود یک ساعت پس از شروع بمباران‌ها به این منطقه آمده بود، مشاهدات خود را اینگونه نوشته است:
«به‌اتفاق برادر علیرضا ایزدی؛ راوی قرارگاه فتح جهت مشاهده نتیجه بمباران، به منطقه مذکور رفتیم. شهر و جاده‌های منتهی به آن بمباران‌شده و محل اصابت بمب‌ها به قطر ۷، ۸ متر و به عمق حدود ۲ متر، حفره‌هایی ایجاد کرده بود.
مقدار زیادی البسه و لحاف و تشک و وسایل زندگی روی جاده ریخته بود. در نزدیکی یک خودرو نظامی عراقی که در حال سوختن بود، به جنازه ۴ نفر که ۲ نفرشان زن بودند و یک نفرشان پسر جوان حدود ۱۴، ۱۵ ساله و یک دختربچه ۶، ۷ ساله برخوردیم.
در سال ۱۹۸۸ م (۱۳۶۷ ش) آمریکایی‌ها چشمان خود را بر روی حلبچه بستند زیرا صدام دشمن ایران بود. ولی او الآن دشمن خودشان است و آنها شهر من (حلبچه) را بهانه قرار داده‌اند. احساس تلخ، گزنده و ناخوشایندی به ما دست داده است.
یکی از جنازه‌ها متعلق به دختری بود که از سینه به بالای بدنش وجود نداشت. جنازه دیگر مربوط به یک زن، یک پسرک جوان و یک کودک بود که در حاشیه جاده افتاده بودند.
در این حال صدایی حواس بنده را متوجه جنازه نزدیک مان کرد. با دقت، ولی با شک و تردید خم‌شده و بار دیگر منتظر شنیدن صدایی شدم. بار دیگر صدایی ضعیف به گوشم رسید. متوجه شدم کودک زنده است. درصدد برآمدیم تا به‌گونه‌ای به او کمک کنیم. کودک به پهلو افتاده بود.
از موهای خرمایی و بلندش معلوم بود که دختر است، صورتش خون‌آلود و ترکشی به بینی‌اش اصابت و کاملاً نوک بینی‌اش را سوراخ کرده بود. قسمتی از موهای سر و آسفالت زیر سر دخترک خونی بود. کمی دقت کردم دیدم نفس می‌کشد و یک ترکش نسبتاً بزرگ نیز به ساق پای راستش اصابت کرده بود.
از فاصله ۱۰۰ متری متوجه شدیم که یک خودرو به ما نزدیک می‌شود. این خودرو ازجمله امکانات از صدها خودروی به‌جامانده نیروهای عراقی بود که توسط یکی از برادران لشکر ۸ نجف به سمت ما آورده می‌شد تا احیاناً به عقب منتقل شود.
با علامت دست ما ایستاد. اتفاقاً آمبولانس بود. به راننده گفتیم احتمالاً بیمارستان شهر حلبچه فعال است. وی پذیرفت تا کودک را به حلبچه برساند. برادر ایزدی یک تشک ابری پیداکرده و به کف ماشین انداخت، سپس دخترک را در کف آمبولانس گذاشتیم، در این حال دخترک چشمش را باز کرد و دچار تهوع شد.
برادر ایزدی با پارچه‌ای صورت او را پاک کرد. دخترک درحالی‌که دو دستش را به حالت سپر مقابل سینه و صورت خود گرفته بود؛ با وحشت نگاهی کرد و کلمه‌ای به زبان جاری کرد. با دست به حالت نوازش به وی اشاره کردیم که ناراحت نباشد و نترسد و با زبان نیز همین کلمات را تکرار کردیم.
مقداری زیر سر دخترک را درست کردیم و برادری که ماشین را آورده بود، پشت فرمان نشست و ماشین را به حرکت درآورد. بنده و برادر ایزدی به‌اتفاق درحالی‌که متأثر بودیم، از کنار جاده از داخل زراعتی که احتمالاً زراعت جو بود به‌طرف تپه میرآوه که قرارگاه تاکتیکی نیروی زمینی و لشکر ۸ بود، حرکت کردیم.
دوگانگی در سیاست خارجی آمریکا
در بهار سال ۲۰۰۲ میلادی (۱۳۸۱ هجری شمسی)، درحالی‌که واشنگتن برای جنگ با عراق آماده می‌شد، جورج دبیلو بوش؛ رئیس‌جمهور وقت آمریکا، آشکارا از عبارت: کسی که مردم خود را بمباران شیمیایی کرده برای صدام استفاده می‌کند و در واقع به‌طور مستقیم به رویداد حلبچه اشاره می‌کند.
چند ماه بعد نیز یکی از بازماندگان بمباران شیمیایی حلبچه در گفت‌وگو با روزنامه‌نگاران درباره سیاست آمریکا گفت:
در سال ۱۹۸۸ م (۱۳۶۷ ش) آمریکایی‌ها چشمان خود را بر روی حلبچه بستند زیرا صدام دشمن ایران بود. ولی او الآن دشمن خودشان است و آنها شهر من (حلبچه) را بهانه قرار داده‌اند. احساس تلخ، گزنده و ناخوشایندی به ما دست داده است.
سخنان این شهروند عراقی، دیدگاه درستی بود که در آن زمان ارزش تعمق و بررسی داشت. در اوت ۲۰۰۲ م (مرداد ۱۳۸۱) نیز نیویورک‌تایمز در یکی از عنوان‌های خبری‌اش نوشت: افسران آمریکایی می‌گویند به‌رغم استفاده عراق از گاز شیمیایی، آمریکا همچنان در جنگ به این کشور کمک می‌کرد.
این مقاله همچنین با افشای یکی از برنامه‌های مخفی آمریکا نوشت: آمریکا در حالی در طرح‌ریزی‌های حساس به عراق کمک می‌کرد که نهادهای اطلاعاتی آمریکا می‌دانستند فرماندهان عراقی در جریان نبردهای سرنوشت‌ساز جنگ ایران و عراق از جنگ‌افزارهای شیمیایی استفاده خواهند کرد.
پاتریک تایلر؛ رئیس دفتر روزنامه تایمز در واشنگتن در این مقاله به گفته‌های سرهنگ والتر پاتریک لانگ (از افسران ارشد سابق اطلاعات نظامی از آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا) استناد می‌کند که بدون افشای جزئیات مسائل دارای طبقه‌بندی و در توجیه این اقدام گفته است:
جامعه اطلاعاتی آمریکا برای آنکه مطمئن شود عراق در جنگ شکست نخواهد خورد به‌جز کمک به این کشور چاره دیگری نداشت.
منابع:
۱-جمعی از نویسندگان، اطلس جنگ ایران و عراق، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ چهارم ۱۳۹۹، ص ۹۹
۲-ایزدی، یدالله، روزشمار جنگ ایران و عراق: عملیات والفجر ۱۰ (کتاب پنجاه و چهارم)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران ۱۳۹۲، صص ۱۹۵، ۱۹۶
۳-هیتلرمن، یوست ار، رابطه زهرآگین؛ آمریکا و عراق و بمباران شیمیایی حلبچه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: نشر مرزوبوم، تهران ۱۳۹۲، صص ۳۸۸، ۳۸۹
انتهای پیام
همسان سازی حقوق بازنشستگان کشوری از خردادماه سال جاری