به نقل از «قدس آنلاین»

چهارراه فرهنگ، هنر، رسانه و صنعت

تاریخ انتشار: ۱۱ شهریور ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۹۸۸۲۷۸

خیلی از اختراع تاریخی گوتنبرگ نگذشته بود که سروکار صنعت چاپ به ایران باز شد؛ البته آن چیزی که در ابتدا و در دوران شاهان صفوی به ایران آمده بود چندان شباهتی با صنعت نداشت، اما فتح باب خوبی بود برای رخدادی بزرگ در ایران. نخستین چاپخانه‌های مدرن هم توسط عباس‌میرزا نایب‌السلطنه فتحعلی‌شاه قاجار در تبریز راه‌اندازی و به این ترتیب، به تدریج چاپخانه‌ها در سراسر کشور فعال شدند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در این میان در سال ۱۲۵۶شمسی، چاپخانه سنگی آستان قدس رضوی با عنوان «دارالطبع رضوی» راه‌اندازی شد و حدود نیم قرن دوام آورد.

این‌ها بخشی از سخنان «مهندس مسعود فرزانه» مدیرعامل مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی است که به مناسبت یازدهم شهریورماه «روز صنعت چاپ» بیان شده است. او معتقد است صنعت چاپ، همچون چهارراهی است که فرهنگ، هنر، رسانه و صنعت در آن به هم می‌رسند.

سابقه ۱۴۵ ساله چاپدر آستان قدس رضوی

توجه به مسئله چاپ کتاب در آستان قدس رضوی، آن هم ۱۴۵ سال پیش، نشان می‌دهد متولیان این آستان ملکوتی، از سده‌های قبل، دغدغه چاپ و نشر کتاب‌های مورد نیاز آستان قدس و افزون بر آن، چاپ و نشر کتاب به عنوان یک کالای مهم فرهنگی را مورد توجه قرار داده‌اند. در اسناد موجود از «دارالطبع رضوی» با عنوان‌هایی نظیر «کارخانه چاپ آستانه حضرت رضویه»، «کارخانه آستانه مقدسه رضوی»، «دارالطباعه آستان قدس» و مانند آن یاد می‌شود. محل این چاپخانه در صحن نو (صحن آزادی فعلی) قرار داشت و تا سال ۱۳۰۵ شمسی به فعالیت خود ادامه داد. پس از انقلاب، به دستور تولیت فقید آستان قدس رضوی نخستین مؤسسه فرهنگی با هدف چاپ و انتشار تعالیم وحیانی قرآن و معارف مکتب نورانی اسلام، در این نهاد مقدس در آذرماه ۱۳۶۲ شمسی با عنوان مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی تأسیس و این اقدام منجر به ورود جدی این آستان به صحنه چاپ و نشر کتاب در چند دهه اخیر شد.

این مؤسسه اکنون در حوزه «زائر و زیارت»، تأمین‌کننده تمامی محصولات فرهنگی زائران آستان قدس در حرم مطهر رضوی است. ضمن اینکه تولید قرآن به صورت تخصصی با کیفیت و با تذهیب و صفحه‌آرایی مختص حرم مطهر رضوی و تولید کتاب‌های ادعیه بخش دیگری از فعالیت‌های این مؤسسه است. اکنون این مؤسسه به یک مرکز تخصصی و روزآمد برای تأمین نیازهای مشتریان داخلی و خارجی و زائران و مجاوران و دلباختگان امام هشتم(ع) در گستره منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی تبدیل شده است.

آموزش و پژوهش را جدی بگیریم

محمودرضا برازش که پیش از این مدیرعامل چاپخانه آستان قدس رضوی بوده و اکنون هم عضو هیئت مدیره اتحادیه ناشران خراسان رضوی است درباره وضعیت چاپ در ایران می‌گوید: سال‌هاست از ورود صنعت چاپ به ایران می‌گذرد اما این صنعت با وجود قدمتش، هنوز نتوانسته خود را آنچنان ‌که باید با رشد جهانی همگام کند. اگرچه در برهه‌ای از زمان در اوج بوده اما در سالیان اخیر بنا به دلایلی رشد چندانی نداشته است. امروزه دنیای چاپ نسبت به گذشته بسیار متنوع و تخصصی شده و در دنیای فعلی کمتر چیزی را می‌توان دید که از صنعت چاپ بهره نبرده باشد. کاغذ دیواری، کفپوش، انواع چینی‌ها و سرامیک‌ها، کارت‌های بانکی و کارت‌های هویتی حتی می‌توان گفت مدارهای نیمه‌هادی وابسته به صنعت چاپ هستند.

متأسفانه تراز صنعت چاپ در کشور ما منفی است. مصرف انواع کاغذ و مقوا در کشور حدود ۵/۱ میلیون تن است که بخشی از آن وارد می‌شود. چون ایران کشور کم آبی است بهتر است به دنبال این نباشیم که درخت‌ها را قطع کنیم و تولید کاغذ را در کشور افزایش دهیم، بلکه باید در بخش‌هایی که اولویت داریم بیش از پیش فعالیت کنیم. ما باید سعی کنیم سطح کیفیت کاغذ تولیدی در کارخانه‌ها را افزایش دهیم و به امر بازیافت و کاشت درخت توجه ویژه داشته باشیم، در این صورت نیاز به واردات کمتر می‌شود و سرمایه ملی هدر نمی‌رود. برخی کشورها دارای فناوری جدیدتری در صنعت چاپ هستند که در کشور ما هم تعدادی از این ماشین‌آلات جدید موجود است ولی صنعت چاپ کشور ما مانند هر بخش دیگر نیازمند آموزش و پژوهش است. برازش با تأکید بر اینکه اگر بخواهیم در صنعتی رشد و توسعه مستمر داشته باشیم، باید دانش آن را نهادینه کنیم، می‌گوید: برای رسیدن به سطح مطلوب در حوزه صنعت چاپ نیازمند آموزش علم و مدیریت چاپ به فعالان این حوزه هستیم. اگر روی آموزش علم چاپ کار نکنیم در کیفیت چاپ، استفاده از مواد اولیه، تولید و استفاده از ماشین‌آلات دچار مشکل می‌شویم. باید رشته‌های تخصصی چاپ و نشر در سطح دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور ایجاد شود و ضمن برگزاری دوره‌های تخصصی، از کارهای پژوهشی متناسب این حوزه هم حمایت شود.

کتابخانه‌های دیجیتال

حسین سعیدی، مدیرعامل به‌نشر البته درباره وضعیت حوزه مسئولیت خودش و همچنین در خصوص تأثیر فناوری های جدید در عرصه چاپ و نشر کشور نظر متفاوتی دارد. او می‌گوید: صنعت چاپ کشور مانند سایر صنایع فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته و با فناوری‌های جدید تغییر کرده است. هرچند با گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، امروزه تیراژ کتاب‌ها و روزنامه‌ها کم شده است، اما در مقابل روند تولید کتاب‌های صوتی و الکترونیکی سرعت بیشتری پیدا کرده و بیش از گذشته مورد استقبال مردم قرار گرفته است. سعیدی اضافه می‌کند: انتشارات آستان قدس رضوی (به‌نشر) مانند سایر ناشران کشور از تمام بسترهای فناوری جدید استفاده کرده است.

نرم‌افزارهای کتابخوان، کتاب‌های صوتی و ویدئویی و کتابخانه‌های دیجیتال، ظرفیت‌های تقریباً نوظهور صنعت چاپ و نشر هستند که به‌نشر در سال‌های اخیر در این عرصه ورود پیدا کرده است و تاکنون توانسته ۳۰ عنوان کتاب صوتی و الکترونیک چاپ و منتشر کند.

همچنین این مجموعه در زمینه ایجاد نرم‌افزار فروش و انبارگردانی، از فناوری بومی مهندسان خود استفاده می‌کند و حتی این نرم‌افزارها را در اختیار ناشران دیگر نیز قرار داده و از این راه درآمدزایی می‌کند. علاوه بر این، استفاده از ظرفیت‌های نشر الکترونیک همگی براساس فناوری‌های جدید است.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: صنعت چاپ موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي آستان قدس رضوی چاپ و نشر صنعت چاپ کشور ما کتاب ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۹۸۸۲۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شرحی بر قدیمی‌ترین فهرست‌نامه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی/خدمتی به گذشته، امروز و آینده

وقتی درباره فهرست منابع یک کتابخانه صحبت می‌کنیم، بیشتر ما درک اندکی از موضوع صحبتمان در این باره داریم و تقریباً می‌دانیم فهرست یک کتابخانه، لیست منظمی از کتاب‌ها و سایر مدارک موجود در آن است و همان‌طور که فهرست یک کتاب نشان‌دهنده محتویات داخل آن است، فهرست کتابخانه نیز منابع موجود در آن را معرفی می‌کند. این فهرست منظم در گذشته شبیه سیاهه‌ای بوده که ممکن است ما از وسایل داخل یک مکان بنویسیم، اما در حال حاضر این فهرست شامل اطلاعات متعدد و متنوعی از قبیل نام نویسنده، عنوان، ویرایش، ناشر، تاریخ انتشار، مشخصات ظاهری، موضوع و محل بایگانی مدرک مورد نظر است. اطلاعاتی که سهولت دسترسی مراجعان به یک اثر را نه تنها با نام کتاب که به کمک سایر اطلاعات آن مانند نام نویسنده یا موضوع، ممکن می‌کند. همان‌طور که گفته شد، از گذشته‌های دور، گردانندگان کتابخانه‌ها یا صاحبان آن‌ها فهرست‌هایی از منابع موجود در آن‌ها تهیه می‌کرده‌اند. عملی که در کتابخانه‌های کشورهای اسلامی نیز انجام شده است. از فهرست‌های گذشته مانند فهرست کتابخانه مأمون عباسی فقط نامی در متون آمده، اما اینکه این فهرست‌ها به چه شکل تهیه شده و یا شامل چه کتاب‌هایی بوده، مطلبی در اختیار پژوهشگران نیست.

کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)

ازجمله سیاهه‌هایی که باقی مانده، فهرست کتاب‌های کتابخانه آستان قدس رضوی است. کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است که آثار آن از گذشته مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است.  بر کسی پوشیده نیست که این کتابخانه به دلیل همجواری با حرم مطهر امام رضا(ع) و موقوفات بسیار آن شکل گرفته و رشد کرده و به عظمت امروزش رسیده است. حضور همین کتب وقفی موجب شکل‌گیری فهرست‌های متعدد از منابع این کتابخانه شده است. اهمیت این فهرست‌ها از این نظر است که می‌توان گفت آن‌هاتنها فهرست‌های به‌جامانده از کتابخانه‌ها در ایران قدیم هستند. از کتابخانه‌های دوره صفویه فهرست‌هایی با این مشخصات فعلاً موجود نیست و از دوره قاجار نیز فقط چند فهرست داریم که قابل مقایسه با فهرست‌های کتابخانه آستان قدس هستند. الهه محبوب در مقاله «فهرست‌های کتابخانه آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجار» فهرست‌های موجود از کتابخانه آستان قدس را به چند دسته تقسیم کرده و به ذکر موارد مهم این فهرست‌ها در سه دوره زمانی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخته است.

قدیمی‌ترین سیاهه کتاب‌های کتابخانه رضوی

براساس این گزارش، قدیمی‌ترین فهرست این مجموعه متعلق به سال‌های 1007 تا 1010 هجری قمری است. در این فهرست که با عنوان «تفسیر تحویل صاحب جمعان بیوتات روضه منوره...» آغاز شده، موجودی کتابخانه به تفکیک آمده است. نویسنده فهرست گویی بیشتر به خصوصیات ظاهری کتاب‌ها توجه کرده و آن‌ها را به صورت قرآن‌های جلددار، بدون جلد، کتب جلددار، کتب بدون جلد، تفاسیر، سی‌پاره‌ها و مصاحف و سایر کتب دسته‌بندی کرده است. این فهرست همچنین صورتی از اموال کتابخانه شامل رحل‌های موجود در حرم مطهر و کتابخانه و سی‌پاره‌دان‌ها را در خود دارد. در هر مورد، قطع، تعداد سطور، خصوصیات خطی، نوع ،و نوع تذهیب و همچنین نام واقف آمده است. گاهی شروط وقف کتاب نیز در فهرست ذکر شده است. کتابدار غیر از این اطلاعات به شرح امانت نیز پرداخته است. این نشان می‌دهد کتابدار با توجه به این فهرست، کتاب را به امانت و یا از مکان مربوط تحویل می‌گرفته: «قرآن وقفی مسماه زهراباجی مشروط بر آنکه در شرفیه مخصوص سلطان حیدرمیرزا در حرم تلاوت نمایند».

فهرستی از علوم کثیره موجود و مخزون

فهرست متعلق به دوره افشاریه سندی است در 28صفحه که کاتب آن به ذکر تعداد کتب و خصوصیات آن‌ها پرداخته است. در این فهرست نام کتب قرآن، فهرست خطوط ائمه(ع) و کتب وقفی و امانی و همچنین فهرست کتب وقفی شاه‌عباس با عنوان «بندگان سکندر نشان» آمده است. دیگر فهرست مشهور کتابخانه آستان قدس رضوی فهرست‌های موجود در دوره قاجار است. برخی از این‌ها به دستور متولیان و به صورت کتابچه مستقل و یا همراه با سایر موجودی کل حرم (مثل فهرست دفتر عضدالملکی) تهیه شده و یا در کتب افرادی که از کتابخانه بازدید کرده‌اند به‌طور خلاصه (سفرنامه خانیکوف) و یا مفصل (مطلع‌الشمس) آمده‌اند. «مطلع‌الشمس» یکی از کتاب‌های نوشته شده توسط «محمدحسن اعتمادالسلطنه» ملقب به «صنیع‌الدوله» است. این کتاب در سه جلد نگاشته شده و موضوع آن، گزارش یکی از سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر مشهد است. اما جلد دوم این کتاب در این گزارش مورد توجه ماست که به مشهد و آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص دارد و در آن به مشهد، آثار و ابنیه حرم مطهر و کتیبه‌های آن و شرح حال بزرگان شهر می‌پردازد و در پایان، فهرست جامعی از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در آن گردآوری شده است. این فهرست در زمان تولیت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1296ه.ق تنظیم شده است. اعتماد السلطنه در مقدمه فهرست، چگونگی یافتن فهرست را شرح داده: «درحین تألیف جلد ثانی کتاب مطلع‌الشمس، فهرست جمیع نسخه‌ای که فعلاً در کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه الصلوةوالسلام از علوم کثیره موجود و مخزون است بدست آمده، اگر چه صورت آن فهرست چندان مصحح نبود ولی به قدر می‌شود منقح ساخته ثبت و الحاق آن پرداخته شد». البته نویسنده در این فهرست تنها نام و موضوع کتاب‌ها را آورده و ظاهراً آن را از روی فهرس‌تهای کتابخانه یادداشت‌برداری کرده است.

خدمتی به گذشته، امروز و آینده

 فهرست‌های فوق نشان می‌دهد کتابخانه آستان قدس رضوی از همان آغاز شکل‌گیری دارای نظمی خاص در ساماندهی بوده و افرادی آشنا به امور نسخه‌شناسی بوده‌اند که این فهرست‌ها را تهیه می‌کرده‌اند. جز این، فهرست کتب می‌توانند ما را به جهان اندیشه‌ای مردمان در گذشته برسانند. درواقع فهرست‌نویسان تنها به مردمان دوره خود خدمت نمی‌کنند و به نوعی به آیندگان نیز سود می‌رسانند. اینکه در آن روزگاران چه کتبی نوشته می‌شده و مورد توجه علما و اندیشمندان بوده و مردمان نیز بیشتر چه کتبی را اهدا و وقف می‌کرده‌اند. دیگر نکته مهم در این فهرست‌ها شرح ویژگی جلدها و تذهیب و خط کتب است که می‌تواند در خصوص هنر مجلدسازی و تذهیب اطلاعاتی را در اختیارمان بگذارد. نام و جایگاه واقفان نیز چهره اجتماعی مردمان آن روزگار را ترسیم می‌کند.

آزاده خلیلی