روایتی از دنیای واقفان در همدان/ از مهریه «زبیده‌خانم» تا دعای «سیف‌الدوله»
تاریخ انتشار: ۱۹ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۳۴۷۶۰۸
خبرگزاری فارس ـ همدان، سنت حسنه وقف بعد از ۱۴۰۰ سال هنوز که هنوز است جاری است و ساری تا دستگیری کند و برکت بیافریند، از آن دوران تاکنون بسیاری از افراد در پهنه تاریخ نام خود را در «شناسنامه وقف» ثبت کردند تا هم بمانند و هم بسازند.
«وقف» که باید آن را باب «خیر» خواند و «خوبی»، تاثیر بسزایی در تقویت حس مشارکت بین مردم و شکوفایی تمدن و پیشرفت در جوامع اسلامی داشته است، از ایجاد مساجد و مدارس و دارالشفا گرفته تا رونق فرهنگ و علم و اقتصاد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در همدان نیز موقوفات بسیاری از سوی واقفان خیراندیش با نیات متفاوت به ثبت رسیده، به طوری که قسمت زیادی از شهرها و روستاهای آن موقوفه هستند.
بخش زیادی از موقوفات همدان در دوره قاجار برای روضه‌خوانی ائمه(ع) به خصوص اباعبدالله(ع) و رسیدگی به زائران اختصاص داشت
قرارگیری همدان در مسیر زیارت عتبات عالیات، حرکت کاروان‌های حج و مشهدالرضا را نیز نباید در این مهم نادیده گرفت، این موقعیت استراتژیک باعث شده بود همدان در دوره قاجار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد که اهمیت موضوع نیز در وقفنامه‌های این دوره کاملا مشهود است.
ساختار مذهبی این خطه نیز سبب شده بود بخش زیادی از موقوفات آن در دوره قاجار با عناوین مذهبی مانند روضه‌خوانی برای ائمه(ع) به خصوص اباعبدالله(ع) و رسیدگی به زائران این امام همام اختصاص یابد.
از سوی دیگر همدان جایگاه مالکان بزرگی چون «خوانین شش‌گانه قراگوزلو» بود که در سرکوبی سلسله زند و به قدرت رسیدن قاجار نقش مهمی داشتند. آنها رفته رفته به بازوهای نظامی دولت قاجار تبدیل شدند و بعدها به حافظ منافع دولت مرکزی در غرب کشور؛ این گروه از مهمترین واقفان همدان در دوره قاجار به شمار می‌روند.
بهاءالملک؛ واقفی که بانی درمان رایگان در ۳۲ روستا شد
واقف موقوفه بهاءالملک در شهرستان همدان به عنوان بزرگترین موقوفه استان، علی‌رضا قراگوزلو است، او که ملقب بود به «بهاءالملک» یکی از شخصیت‌های مهم سیاسی و فرهنگی کشور به شمار می‌رفت، فردی بود تحصیلکرده و باتقوا که یک سال قبل از مرگش، املاک و مستغلات خانوادگی‌اش در همدان، تهران و ساوه را برای امور درمان وقف کرد.
موقوفه بزرگی که توسط این مرحوم در همدان وقف شد شامل کتابخانه، خانه اربابی و درمانگاهی مجهز بود، مجموعه‌ای که امروز ۳۲ روستا از آن به صورت رایگان خدمات دریافت می‌کنند.
مرحوم قراگوزلو در وقفنامه خود قید کرده ساکنان روستاهای شورین، ینگجه، سیمین، صالح‌آباد، اوج‌تپه، دره مرادبیگ، گل‌تپه، قطارقویی، قباق تپه، داس‌قلعه، زین‌آباد، اکنلو، سرایجوق، سرخ‌آباد، آب‌مشکین، کهنه‌حصار، کهریز، دالیچو، قراتلو، چورمق، چپقلو، پاوان، مزک، مبارکین، بازران، رضا باقی، ازناو،کنیزان، قشلاق، خان حصاری و زاغلیچه از خدمات این درمانگاه خیریه بهره‌مند شوند.
درمان رایگان در شورین، ینگجه، سیمین، صالح‌آباد، اوج‌تپه، دره مرادبیگ، گل‌تپه، قطارقویی، قباق تپه، داس‌قلعه، زین‌آباد، اکنلو، سرایجوق، سرخ‌آباد، آب مشکین، کهنه‌حصار، کهریز، دالیچو، قراتلو، چورمق، چپقلو، پاوان، مزک، مبارکین، بازران، رضا باقی، ازناو،کنیزان، قشلاق، خان‌حصاری و زاغلیچه
شهر ملایر نیز که با موقوفات شیخ‌الملوک در اوایل دوره قاجار شکل گرفت، با موقوفات دیگرى توسط حکام پس از او توسعه یافت تا آن جا که اینان اقدام به وقف چند کاروانسرا و پل، رسیدگی به زائران اباعبدالله(ع) در این مسیر و اقداماتی برای تسهیل در سفر آنها کرده‌اند.
ملایر در سال ۱۲۲۴ هجری قمری توسط شیخعلی میرزا، فرزند فتحعلیشاه قاجار به شهری به نام «دولت‌آباد» تبدیل شد که با موقوفات او در سال ۱۲۳۶ هجری قمری و در قالب مدرسه، مسجد، بازار، حمام و کاروانسرا توسعه یافت.
حدود ۶۴ درصد شهرستان ملایر، موقوفه سیف‌الدوله در ۱۳۰ سال قبل است و ساخت مدرسه عالیه، بیمارستان سیفیه، روضه‌خوانی شب‌های جمعه در مقبره و خریداری بهترین نوع لباس برای زائران حسینی در فصل سرما بخشی از نیات این واقف به شمار می‌رود.
سیف‌الدوله؛ واقفی که در «تپه مناجات» حاجت روا شد
مرحوم محمدمیرزا سیف‌الدوله با وجودی که خود از خاندان قاجار بود اما همواره از بی‌عدالتی حکومت گله و شکایت داشت، او که در خطه «امیرتومان» کرمانشاه حکومت می‌کرد هنگام سفر از کرمانشاه به تهران یک روز برای استراحت در ملایر اتراق می‌کند، مشاهده زندگی سخت مردم و فقر شدید آنها به علاوه وضعیت نامناسب بهداشتی و ابتلا به بیماری‌های حاد باعث می‌شود با خدای خود معامله‌ای کند.
او می‌گوید «در بین‌الصلاتین با خدای خود راز و نیاز کردم پیشنهاد خرید املاک خالصه را از دولت کنم و اگر موافق افتد آن را وقف بیمارستان و بهداشت و درمان و تعلیم و تعلم و کمک به فقرا نمایم».
بنابراین به محض رسیدن به تهران اقدام به پیشنهاد خرید املاک می‌کند که از قضا مورد موافقت دولت قرار می‌گیرد بنابراین بعد از تملک قانونی اقدام به تنظیم وصیت‌نامه می‌کند.
در بین‌الصلاتین با خدای خود راز و نیاز کردم پیشنهاد خرید املاک خالصه را از دولت کنم و اگر موافق افتد آن را وقف بیمارستان و بهداشت و درمان و تعلیم و تعلم و کمک به فقرا نمایم
وقفنامه شادروان سیف‌الدوله در ۲۴ فراز و در ۲۴ شب متبرک از جمله شب قدر، نیمه شعبان، سیزده رجب، عید مبعث، عید غدیر، عاشورا و شب ولادت امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) و امام سجاد(ع) تنظیم و اصل درآمد معطوف به احداث بیمارستان، کمک به درمان بیماران نیازمند، ایجاد مدرسه عالی، دستگیری از فقرا، اطعام زائران مسیر ملایر به عتبات، تأمین علوفه چهارپایان کاروان‌های زوار، روشنایی حرم مطهر امام علی(ع)، سیدالشهدا(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) و کمک هزینه تحصیلی و جهیزیه نیازمندان می‌شود.
او در وصیت‌نامه خود عنوان کرده: «اگر احکام شرع مقدس اسلام و عاطفه پدر و فرزندی مانع نبود به جز ثلث اموال تمام اموالم را وقف می‌کردم».
مرحوم سیف‌الدوله در وقفنامه خود آورده: «اگر پیک اجل در تهران سر رسید مرا در آرامگاه خود در تهران و اگر در ملایر سر رسید در ـ تپه مناجات ـ همان جایی که نیت خرید و وقف املاک خالصه را کردم و آرامگاه خود را به دست خود احداث نمودم دفن نمایید».
او سرانجام در ملایر به رحمت ایزدی پیوست و در «تپه مناجات» در آرامگاه ابدی خود آرمید.
زبیده‌خانم؛ بانویی که واقف مهریه‌اش شد
«لالجین» به عنوان شهری کوچک وقفی نیز داستان خاص خود را دارد، شهری که موقوفه زبیده خانم شاهدخت قجری است، او که بانویی ادیب و نیکوکار بود مهریه‌اش یعنی دو دانگ از تمام ملک لالجین را وقف مردم کرد.
زبیده بانویی دیندار، پاکدامن و مردمی بود، او نه تنها هیچ مستمندی را دست خالی از در خانه‌اش رد نمی‌کرد که از هر فرصتی برای کمک به محرومان بهره می‌برد.
زبیده خانم بیست و هفتمین دختر فتحعلیشاه بود که رستم‌خان که خود نیز واقف روستای گنج تپه در شهرستان بهار بود او را برای پسرش نصرت‌الملک برگزید.
زبیده بانویی دیندار، پاکدامن و مردمی بود، او نه تنها هیچ مستمندی را دست خالی از در خانه‌اش رد نمی‌کرد که از هر فرصتی برای کمک به محرومان بهره می‌برد.
این بانوی قجری هر سال بخشی از درآمد املاک خود را برای اطعام فقرا و آبادی منطقه صرف می‌کرد، او به منظور راحتی مردم برای زیارت عتبات عالیات با هزینه شخصی خود چند پل و کاروانسرا ساخته بود.
شیخ علی‌خان زنگنه، وزیر واقف
مدرسه علمیه زنگنه همدان نیز یکی از موقوفات مهم همدان به شمار می‌رود که توسط شیخ علی خان زنگنه ثبت شده است، وقفنامه این مدرسه به سال ۱۱۰۰ هجری قمری بازمی‌گردد.
شیخ علی‌خان زنگنه، وزیر شاه سلیمان صفوی بود، او فردی کاردان بود و مردم‌دوست؛ در کتاب روضه الصفا در وصف شیخ علی خان زنگنه آمده: «صاحب اخلاق نیکو بود، طبعی واهب و ذهنی صایب و همتی بلند و عقیدتی سودمند داشت، در تقویت دین و دولت میکوشید و در تکریم سادات و علما و فضلا مبالغت می‌کرد، شب‌ها به جامه تبدیل در محلات گردش مینمود، به فقرا و ضعفا و طلبه علوم و ایتام بذل و بخشش میفرمود، و حمامات نیکو و رباطات دلجو در شهر و عرض راه عتبات عالیات بنا کرد که هنوز آثار آن برقرار است، و مدت پانزده سال من حیث الاستقلال وزیر و اعتمادالدوله پادشاه بود و با عموم خلق به خوبی و راستی سلوک مینمود … شیخ علی‌خان زنگنه در سال یکهزار و صد و یک به جوار رحمت حضرت ایزد متعال پیوست»
شیخ‌علی‌خان صاحب اخلاق نیکو بود، همتی بلند و عقیدتی سودمند داشت، در تقویت دین و دولت میکوشید و در تکریم سادات و علما و فضلا مبالغت می‌کرد
موقوفات بسیاری وقف طلاب علوم دینی این مدرسه شده و وقفنامه آن هم توسط علمای مشهور آن زمان علامه مجلسی، محقق مشهور آقاجمالا بهبهانی، آقامحمد بن آقاهادی همدانی، سید محمدعلی طباطبایی امضا شده است.
در سال ۱۳۱۷ شمسی و زمان رضاشاه، وزارت معارف مدرسه زنگنه را تصرف کرد و با بخشی از زمین‌های مقبره استر و مردخای(دو تن از بزرگان یهود) که در ضلع غربی مدرسه قرار دارد، پنج کلاسه‌ای در آن جا ساخت که دختران و پسران به صورت مختلط در آنجا مشغول تحصیل بودند.
شکایت‌ها و اعتراض حبیب‌الله زنگنه متولی وقت مدرسه برای حفظ موقوفات آن و تلاش برای حفظ مدرسه به منظور تدریس علوم دینی راه به جایی نبرد آن هم در شرایطی که طبق مفاد صریح وقفنامه، حکام وقت حق استیلا بر این مدرسه را نداشتند.
بعد از سقوط حکومت رضاخان، با تلاش حجت‌الاسلام نصرالله بنی‌صدر که از عالمان به‌نام شهر همدان بود وزارت فرهنگ با دریافت ۴۰۰ هزار ریال به دلیل احداث ساختمان پنج کلاسه دبیرستان و زمین‌های اضافه شده به آن، مدرسه را او واگذار کرد.
با این اتفاق مدرسه دوباره به حوزه علمیه تبدیل شد اما دیگر خبری از موقوفات نبود تا اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تلاش به منظور احیای موقوفات، متولی جدید مدرسه در سال ۱۳۶۷ اقدام به تجدید بنای مدرسه کرد.
همدان در دوران پهلوی نیز وقف‌های خاص خود را داشت، با توجه به مبارزه جدی و صریح حکومت با روضه‌خوانی اهل بیت(ع)، بسیاری از واقفان با اطلاع از این اتفاق، املاک و دارایی خود را برای روضه‌خوانی و عزاداری ائمه اطهار(ع) وقف می‌کردند تا دین و دیانت زنده بماند.
انتهای پیام/ 3140/
منبع: فارس
کلیدواژه: وقف در همدان کمک به محرومان دوره قاجار روضه خوانی سیف الدوله
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۳۴۷۶۰۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
افزایش بهره وری موقوفات در دستور کار سازمان اوقاف قرار دارد/ از دانشمندان ایرانی حمایت می‌کنیم
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه با بیان اینکه افزایش بهره وری موقوفات در دستور کار سازمان اوقاف قرار دارد گفت: تنوع در ذات وقف نهفته است، اگر موقوفه درمانی داریم باید سراغ ارزان سازی تجهیزات پزشکی نیز برویم بنابراین در حوزه‌های مختلف سراغ برخی دانشمندان رفتیم و از آنها حمایت می‌کنیم.
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، حجت‌الاسلام خاموشی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه طی سخنانی در افتتاحیه نمایشگاه دستاوردهای وقف با اشاره به آیاتی از سوره مبارکه انفال، اظهار کرد: چند سال پیش نماینده‌ای در مجلس تانزانیا ایستاد و گفت که تا دیر نشده رابطه خود را با ایران قدرتمند مستحکم کنید. در آن زمان عده‌ای به او خندیدند، اما امروز همگان به قدرت ایران اذعان دارند.
وی افزود: پس از عملیات وعده صادق دیپلماسی ما در جهان تفاوت کرده است. وعده صادق حرکتی بود که همگان آن را مشاهده کنند، اما بنا به نظر مقام معظم رهبری اراده قوی ملت ایران برای پاسخگویی محکم به رژیم صهیونیستی مهمترین مسئله بود. وعده صادق ضربه کاری به صهیونیست‌ها بود آن هم رژیم که هیچ کس جرات حمله بدان را نداشت.
خاموشی تصریح کرد: امروز جبهه اصلی دفاع از مظلومین ایران اسلامی است. ایران پس از نزدیک به پنج دهه تحریم با دانش و توانمندی خود به تولیداتی دست پیدا کرده در جهان بی‌نظیر است. امروز با صدای بلند اعلام می‌کنیم که انقلاب اسلامی درک کرده که حزب خدا پیروز است و در همین مسیر حرکت می‌کند. امروز جبهه مقاومت رژیم صهیونیستی را به چالش کشیده است و این ثمره درایت و رهبری حکیمانه رهبر معظم انقلاب اسلامی است. باید باور کنیم که ایران نقش اساسی در ترسیم نقشه آینده جهان خواهد داشت.
خاموشی تصریح کرد: سازمان اوقاف سازمانی است که تصدی اداره موقوفات مجهول‌التولیه و فاقد تولیت را دارد. اگر در وقفنامه متولی بتواند سلسله خود را ثابت کند، می‌تواند موقوفه خود را اداره و مدیریت کند؛ لذا وقف نهادی است که تعریف خود را در حکومت اسلامی دارد. در این نمایشگاه موقوفاتی حضور دارند که متولی خاص خود را دارند و فعالیت‌های خود را ارائه می‌دهند.
وی افزود: موقوفاتی که دارای متولی نیستند و متصدی آنها سازمان اوقاف است نیز در این نمایشگاه حضور دارند و خدمات خود را ارائه داده‌اند. طی دو سال اخیر بسیاری از موقوفات کشور دارای سند تک برگی شده‌اند و این مسئله تداخل اسناد و مشکلات حقوقی موقوفات را کاهش چشمگیری داده است.
رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه بیان کرد: موضوع بعدی بحث حقیقی مربوط به موقوفات است که برخی از آنها بایر بوده‌اند و امروز احیا شده‌اند. البته اجرای چنین برنامه‌ای دشواری‌های خاص خود را دارد. البته برای احیای موقوفات باید این کار را ادامه دهیم و سرمایه‌های موجود را حفظ و ارتقا دهیم؛ لذا حوزه حفظ‌العین موقوفات بسیار وسیع است و باید پیگیری شود.
وی گفت: مسئله بعدی افزایش بهره‌وری موقوفات است. در سال گذشته قراداد‌های زیادی برای احداث مراکز و املاک موقوفه منعقد شده است. البته اهم موقوفات، وقف‌های منفعتی است که باید به رشد درآمد متنابهی برسند تا همگان در جریان آن قرار گیرند. بنده رساندن منافع موقوفات به ۲۰ همت در سال را دور از دسترس نمی‌دانم. امروز این منافع به هفت همت رسیده و هر روز بیشتر می‌شود. امسال و با توجه به داده‌های سامانه اوقاف بیش از چهار هزار میلیارد تومان برای نیات واقفان هزینه شده تا این نیات به خوبی اجرایی شوند.
وی تصریح کرد: تنوع در ذات وقف نهفته اگر موقوفه درمانی داریم باید سراغ ارزان سازی تجهیزات پزشکی نیز برویم در این زمینه سراغ برخی دانشمندان رفتیم و از آنها حمایت می‌کنیم.
حجت الاسلام خاموشی گفت: باید از دانشمند ایرانی حمایت کرد سازمان وقف از بودجه عمومی و دولتی آزاد است و ثمرات شگرف برای آینده خواهد داشت. باید واردات کمتر از صادرات باشد باید پول ملی را قوی کنیم. درمورد اقتصاد دریاها، ریل و راه آهن و معدن و مسکن و انرژی سبز تلاش می‌کنیم انشاالله نتایج اقدامات را خواهید دید.
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»