به نقل از «قدس آنلاین»

۱۷۲ سال قبل، انتشار اولین خبر از حرم در روزنامه‌ها

تاریخ انتشار: ۱۳ آبان ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۵۸۷۲۵۸

مجموعه‌ای از قدیمی‌ترین روزنامه‌ها و نشریات ایران، در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که در آن‌ها می‌توان قدیمی‌ترین خبرهای منتشر شده از حرم مطهر امام رضا(ع) و آستان قدس رضوی را پیدا و مطالعه کرد.

به گزارش قدس آنلاین، آرشیو مطبوعات مرکز اسناد آستان قدس رضوی، آنقدر گسترده است و محتوای خواندنی دارد که هر چه صفحات خاطرات‌انگیز آن را تورق کنیم، باز هم مطلب تازه‌ای می‌یابیم و از مرور آن لذت می‌بریم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در گزارش امروز به سراغ این آرشیو غنی رفته‌ایم و اولین خبرهایی از حرم مطهر امام رضا(ع) و آستان قدس رضوی که در روزنامه های کشور منتشر شده را مرور کرده‌ایم.
تورق روزنامه‌های این گنجینه نشان می‌دهد اولین و دومین خبر چاپ شده درباره آستان قدس رضوی در روزنامه وقایع اتفاقیه منتشر شده و روزنامه دولت علّیه هم سومین و روزنامه ایران چهارمین خبر این آستان را منتشر کرده‌اند. اما بیشترین خبر در مورد آستان مقدس رضوی در روزنامه ایران درج شده است.
انتشار نخستین خبر از حرم در روزنامه وقایع اتفاقیه
شماره ۲۲۰ روزنامه وقایع اتفاقیه، که در تاریخ دوم شعبان ۱۲۷۱ هجری قمری منتشر شده، خبری از آستان مقدس رضویه دارد درباره عید نیمه شعبان(عید سلطانی) : «... هر ساله معمول بوده است که چند روز قبل از عید سلطانی، فرش‌های آستانه مقدسه رضویه را بیرون آورده، در میان صحن، گرد و خاک آنها را می‌افشاندند. همچنین طبق یک وقف نامه، ده روز به عید مانده فرش‌های آستانه مقدسه را با علم‌های حضرت رضویه و نقاره‌خانه و جمعیت خدام و غیره به منزل طرق برده و خدام را در آنجا ضیافت نموده، فرش‌ها را در آنجا افشانده و از گرد و غبار پاک نموده به روضه مقدسه بیاورند. مقرب‌الخاقان وزیر نظام هم امسال از قرار همان وقفنامه معمول داشته و تمامی خدام را شام و نهار داده‌اند و فرش‌ها را تکانده با علم و نقاره و احترام به روضۀ مقدسه آورده‌اند».
دومین خبر؛ خدمت ویژه برای خادمان
دومین خبر انتشار یافته از آستان قدس در روزنامه‌های کشور هم، در شماره ۳۶۵ روزنامه وقایع اتفاقیه، به تاریخ ۱۲ جمادی‌الثانی ۱۲۷۴ منتشر شده که از دغدغه متولی باشی این آستان برای خدمت به زائران و تدبیری برای عدم ترک پست خادمان در زمان صرف ناهار حکایت دارد.
در این خبر آمده  است: «از قراری که مقرب‌الخاقان میرزا محمدحسین عضدالملک متولی‌باشی سرکار فیض آثار امام ثامن علی ابن موسی‌الرضا علیه و علی آبائه و ابنائه آلاف التحیه و الثنا نوشته بود، مرحوم حاجی میرزا موسی خان متولی‌باشی سابق سرکار فیض آثار برای خدام آستانه مقدسه قرار شامی داده بود که خدام آستانه مبارکه در شب کشیک از خدمت بازنمانند اما روزها اغلب به بهانه صرف نهار از خدمت بازمی‌ماندند یا گرسنه به سر می‌بردند. مقرب‌الخاقان مشارٌالیه برای رفاه حال آنها و شکوه آستانه ملایک پاسبان، از پانزدهم شهر جمادی‌الاول روزی پنجاه مجموعه نهار خدام آستانه متبرکه و سه خوانچه که هر یک مشتمل بر دوازده پارچه ظروف باشد برای اهالی دفترخانه متبرکه برقرار کرده است و از این جهت خیلی بر شکوه آستانه مقدسه افزوده و همه خدام صبح و شام در سر خدمت خود هستند».
در بخش دیگری از این خبر به احیاء موقوفه سرکار فیض آثار اشاره داشته است که منافع آن صرف زائران و عزاداران ایام محرم شود. خبر بدین شرح است: «دیگر مزرعۀ چارطاقی مخروبه که فیمابین املاک موقوفه سرکار فیض آثار واقع بوده، آن را هم مقرب‌الخاقان مشارٌالیه ابتیاع کرده، وقف و مسمی به حسین‌آباد نموده که محصول آن در روز عاشورا و روز شهادت حضرت علیه‌السلام درب حرم حضرت صرف تعزیه‌داری شود و در کشیکخانه هم شام و نهار بدهند. چهار شمع هم در بالای ضریح مطهر هر شب تا صبح بسوزانند و هرچه علاوه بر اینها باشد در روز عید غدیر به رسم انعام به فقرای سادات خدام قسمت نمایند.»
تامین یخ سقاخانه در تابستان‌های سوزان مشهد
بخش دیگری از این خبر به تامین آب سرد برای زوار در تابستان اشاره دارد: «... در مشهد مقدس در تابستان‌ها یخ کمیاب بوده و برای عامۀ مردم تنگی دست می‌داد. چهار باب یخچال هم که بوده و به ‌واسطۀ شرکاء ناموافق بایر افتاده بوده است مقرب‌الخاقان مشارٌالیه چهارصد تومان داده، دو سهم از آن چهار یخچال را خریده، تعمیر کرده است که همه ساله یخ آن را به سقاخانه‌های صحن مقدس بیاورند و به عامۀ خلق برسد و در شام و نهار خدام ذوی‌الاحترام صرف شود.»
ماجرای بازداشت چند سارق در حرم
اما سومین خبر منتشر شده درباره آستان مقدس رضوی در شماره ۵۱۶ روزنامه دولت علّیه و به تاریخ ۱۰ ذیقعده ۱۲۸۴ به چاپ رسیده است و از دفع حضور اشراری خبر می‌دهد که با فرار از حبس، وارد حرم مطهر رضوی شده بودند: «... به فضل الله المتعال و یمن اقبال بی‌زوال همایون، امور سرحدات خراسان، قرین انتظام است. نورمحمد خان سرتیپ، که به سرکشی امور سرحدات مأمور بود، خدمات محوله به خود را انجام و امور سرحدات را انتظام داده و مراجعت نمود. چند نفر از اشرار در مقام هرزگی و اضرار مردم برآمده بودند و آنها را گرفته به داروغه سپرده بودند که بعد ذلک معلوم شد اموال چند خانه را نیز به دزدی برده‌اند. از جانب حکومت، اموال مسروقه از آنها مسترد و به صاحبانش رد گردیده، بعضی از آنها داروغه را مطمئن ساخته، از حبس بیرون آمدند و چند تن دیگر که در اطاقی محبوس بودند، درب اطاق را شکسته و با حربه گریخته، خود را به بست حرم محترم انداخته بودند، چند روزی گذشت و بر علمای اعلام و خدام با احترام آستانه مقدسه ثابت و معلوم گشت و حکم نوشتند که دفع و طرد آنها از آستان عرش بنیان لازم و واجبست. لهذا مجدالملک به هر طریقی که بود بیک محمد و تقی نام را که رئیس آن اشرار بودند از بست خارج ساخته، فراشان شاهنشاهزاده جلال‌الدوله که در بیرون بست برای گرفتن آنها آماده بودند آن دو نفر را گرفته و محبوس نمودند».

منبع: آستان نیوز

انتهای خبر/

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: خبر از حرم رضوی روزنامه وقایع اتفاقیه آستان قدس رضوی آستانه مقدسه روزنامه ها منتشر شده فرش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۵۸۷۲۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هر صبح و شام در آستانه مقدسه رضوی قرآن تلاوت نمایند / نگاهی به شواهد تاریخی درباره پیشینه قرائت قرآن در حرم مطهر امام رضا(ع)

پنجشنبه گذشته به رسم دیرینه، جلسات سنتی قرآن کریم در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد در قالب برنامه دارالحفاظ آغاز شد. در این جلسه که ساعت 4 صبح پنجشنبه 6اردیبهشت در مسجد گوهرشاد برگزار شد استاد سیدمرتضی سادات فاطمی به عنوان پیشکسوت و صدرالحفاظ آستان قدس رضوی دعوت شد تا استاد این جلسه سنتی قرآنی در حرم مطهر رضوی باشد. قرار زیبایی که بناست با حضور سایر اساتید پیشکسوت تکرار شود. به این بهانه مروری بر پیشینه برنامه‌های قرآنی حرم مطهر رضوی داریم.

قرائت قرآن در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا(ع) سنتی به قدمت این صحن و سراست. نشان آن، قدیمی‌ترین قرآن وقفی این آستان است. سنتی که طی قرن‌ها به مرور شکل گرفت و به شکل مراسمی آیینی قد کشید. نشان به این نشان که در دوره صفوی حفاظ حرم مطهر دارای جایگاه ویژه‌ای بودند و واقفان برای پایداری سنت تلاوت در حرم علی بن موسی الرضا(ع) وقف‌های متعدد داشتند. یکی از این وقف‌ها مربوط به خواجه علاءالدین حاجی در عهد شاه طهماسب اول صفوی است که به تاریخ 993 قمری وقف  و بخشی از درآمد آن صرف تأمین هزینه تلاوت قرآن در حرم مطهر شده تا حفاظ هر صبح و شام در روضه متبرکه، قرآن تلاوت کنند. سنتی دیرین که تا امروز ادامه دارد. کافی است سحرگاه به نیت زیارت به حرم مطهر رفته و پس از عرض ارادت، سری به مسجد گوهرشاد بزنید تا قاریان را نشسته به احترام ببینید و نوای ملکوتی قرآن را بشنوید که بر بال‌های ملائک تا آسمان می‌رود.

سنتی که از آغاز بود

قرائت قرآن در اماکن مقدس توصیه پسندیده‌ای است که در مزارات سرزمین‌های اسلامی از آغاز اسلام برقرار بوده است. با شکل‌گیری مشهدالرضا(ع) در قرن سوم هجری و حضور زائران بر گرد مرقد مطهر علی بن موسی‌الرضا(ع) قرائت قرآن نیز رایج بوده است. به نوشته مؤلف عیون اخبارالرضا(ع)، در قرن چهارم هجری زائران در کنار مرقد امام رضا(ع) قرآن تلاوت می‌کردند. ابن‌بابویه با واسطه از ابوعلی محمد بن معاذ و به نقل از ابوعمر و محمد بن عبدالله حاکم نوغان می‌نویسد: «مسافری از ری که نامه‌ای از بعضی سلاطین حمیر برای نصربن احمد امیر بخارا داشت، به زیارت حرم آمده، شب را در حرم به سر برد و بعد از نماز شروع به خواندن قرآن کرد».

قرآن‌های موجود در موزه آستان قدس رضوی با قدمت هزارساله خود شاهدی دیگر بر این ماجرا هستند. قدیمی‌ترین قرآن وقفی به شماره 3004 که به خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده، متعلق به ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم سیمجور است که به سال 363 وقف شده است. به جز این، دو قرآن دیگر نیز یکی وقف سلطان محمود غزنوی به تاریخ 393 قمری و دیگری مربوط به ابوالبرکات که در رمضان 421 قمری وقف شده است. غیر از تاریخ، نکته دیگری که در وقف‌نامه این قرآن آمده و از نظر اثبات تلاوت قرآن در این آستان دارای اهمیت است، تصریح به عدم خروج قرآن از حرم است. گفته می‌شود  با گسترش این صحن و سرا و رونق مشهدالرضا(ع) به موازات توجه به خدمات رفاهی برای زائران، در خصوص نیازهای عبادی و زیارتی آن‌ها نیز اندیشه می‌شده است. اما در این مورد تا قرن نهم هجری سندی در دست نیست و نخستین و قدیمی‌ترین خبر در این خصوص متعلق به برگزاری آیین قرائت قرآن در حرم  مطهر به گزارش فضل‌االله روزبهان خنجی است که در شرح سفر زیارتی محمد خان شیبانی به مشهد، در وصف مراسم قرائت قرآن حفاظ نوشته است: «...و اشارت علیه سانح شد که حفاظ در بیرون قبه قرائت قرآن نمایند و فرمودند مکروه است در پایین قبر قرآن خوانند و تأکید نمودند که «... باید بعد از این، حفاظ مرقد مقدس رضوی در بیرون قبه تلاوت نمایند؛ به رعایت ادب اقرب است». سپس مولانا حافظ جامی، غزلی ترکی در هشت بیت در منقبت امام رضا(ع) با رخصت همایونی قرائت کرد و آن گاه حدیثی قدسی به اسناد مسلسل، به روایت حضرت رضا(ع) قرائت و ترجمه شد و همگان فیض بردند».

با مرور این شرح به جزئیات مهمی در خصوص مراسم قرائت در حرم مطهر رضوی می‌رسیم. نخست اینکه مراسمی اینچنین دارای سابقه بوده‌ و در پایین پای حضرت اجرا می‌شده‌ و پس از این زمان به مکانی دیگری منتقل شده‌است. جز این می‌توان درباره تشریفات مراسم نتایجی گرفت، مانند اینکه در پایان تلاوت قرآن، برنامه‌های دیگری مانند سخنرانی و شعرسرایی برقرار بوده و همچنین شرح احادیث انجام می‌شده است. اشعار و احادیثی که بعدها منشآت خواجه نصیر طوسی و مدایح دوازده امام جای آن را گرفت.

دارالحفاظ، رواقی برای حفاظ حرم مطهر

دیگر خبری که از قرن نهم می‌تواند در خصوص سنت تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی ذکر کرد، وجود رواق دارالحفاظ در حرم مطهر است. رواقی که گفته می‌شود به دست گوهرشاد بیگم در اوایل قرن نهم هجری ساخته شده و نامش را از حفاظ قرآن کریم حرم مطهر دارد. گفته می‌شود وجود این رواق و نامش نشان‌دهنده این است که مراسمی اینچنینی در عهد تیموریان و حتی در قرن هشتم نیز مرسوم بوده و به همین دلیل مکانی ویژه برای آن ساخته و تدارک دیده‌اند. دیگر شاهد و سند ماجرا نشان مصدری حافظ مسجد جامع گوهرشاد است که سلطان حسین میرزای بایقرا به نام خواجه حافظ حسینعلی (که از حافظان و قاریان بزرگ آن دوره خوراسان بوده) صادر کرده است و به موجب این حکم، او ریاست حفاظ بیت‌المغفره و مسجد جامع گوهرشاد را عهده‌دار شده است. برای فهم بیشتر از این سنت باید در تاریخ جلوتر بیاییم تا به عهد صفوی برسیم. در این دوره به خاطر وقف‌نامه‌هایی که عواید آن به این مراسم اختصاص یافته و همچنین اسنادی که درزمینه مواجب حفاظ و شرح هزینه برگزاری مراسم وجود دارد می‌توان به اصطلاحات مربوط به این مراسم رسید. اصطلاحاتی مانند صدرالحفاظ، حافظ، سلطان القراء و صدر القراء که به جایگاه و اهمیت حافظان قرآن و این مراسم در عهد صفوی اشاره دارد. گفته می‌شود حفاظ در عهد صفوی زیر نظر خادم‌باشی و همچنین سرکشیک که متولی این مراسم بود، خدمت می‌کردند. براساس این وقف‌نامه‌ها حفاظ در دو دسته «حفاظ بالاسرمبارک» و «حفاظ حرم مطهر» زیر نظر مسئولان به تلاوت قرآن و ادعیه می‌پرداختند. شرح این وقف‌نامه‌ها مفصل است و در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

آزاده خلیلی