مهاجرت از روستاها نتیجه ناکارآمدی «مدیریت سرزمین»

آمارها حاکی از آن است که از سال ۱۳۳۵ تا دهه ۹۰، حدود ۴۰ هزار روستا کاملاً از سکنه خالی و متروکه شده‌اند؛ به طوری که سهم جمعیت روستایی از ٣٩ درصد در سال ۱۳۷۵ به ٢٩ درصد در سال ۱۳۹۵کاهش یافته است.

به گزارش مشرق، جمعیت انسانی در یک پهنه اکولوژیک شکل گرفته است که فعالیت‌های انسانی را حمایت یا محدود می‌کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مهاجرت به عنوان یکی از انواع واکنش‌های انسانی بیانگر روابط بین انسان‌ها و بستر زیست‌محیطی است. شواهد تاریخی حاکی از آن است که مهاجرت انسانی با تغییرات اکولوژیکی دارای یک رابطه تنگاتنگ است.

مهاجرت انسان‌ها از روستا به شهر بدون شک به یکی از مهم‌ترین پیامدهای تخریب محیط‌زیست تبدیل شده است؛ واکنش افراد در پاسخ به تغییرات اقلیم متفاوت است و مهم‌ترین واکنش افراد به زوال زیست‌محیطی و دفع مخاطرات, مهاجرت است. بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ تخمین زده تا سال ۲۰۵۰، بیش از صدها میلیون نفر در اثر تغییرات اقلیمی در جهان مجبور به مهاجرت از روستا به شهر خواهند شد.

ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است و منابع آبی محدودی دارد و از دیرباز با پدیده خشکسالی مواجه بوده است. مدیریت علمی و سنجیده منابع آب در ایران می‌توانست خسارت‌های خشکسالی‌های پی‌درپی را کاهش دهد اما متأسفانه بهره‌برداری‌های غلط از منابع آبی منجر به خشک شدن تالاب‌ها، دریاچه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌ها در مناطق مختلف ایران شده و این وضعیت با گرمایش جهانی و تغییر اقلیم روند افزایشی پیدا کرده است.

بسیاری از خانوارهای روستایی در ایران از لحاظ اقتصادی شدیداً به کشاورزی وابسته‌اند و پیامدهای خشکسالی یکی از علل اصلی مهاجرت در شرق ایران، خصوصاً استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان بوده است. دلیل اصلی مشکلات زیست‌محیطی ایران مدیریت ناکارآمد سرزمین است و تغییر اقلیم می‌تواند اثرات تخریبی این سبک از مدیریت را تشدید کند.

جدول زیر دسته‌بندی خشکسالی‌های ۱۰ ساله از سال ١٣٨٨ تا ١٣٩٨ را در استان‌های ایران را نشان می‌دهد؛ بر اساس این جدول خشکسالی در حوضه دریاچه ارومیه در حد نرمال بوده اما دریاچه ارومیه به دلیل مدیریت غیرعلمی منابع آبی در این حوضه، در آستانه خشکی قرار گرفت که با خشک شدن دریاچه,  اقلیم منطقه دچار دگرگونی خواهد شد و در این حالت اثرات تغییر اقلیم بر آن حوضه مشهودتر خواهد بود:

اثرات تغییر اقلیم بر کشاورزی دیم

مطالعات متعدد نشان می‌دهد با تغییر اقلیم و افزایش درجه حرارت، طول دوره خشکی افزایش می‌یابد. افزایش طول دوره خشکی در مناطق دیم از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا طولانی شدن این دوره باعث تخلیه ذخیره رطوبت خاک قبل از تکمیل دوره رشد شده و احتمال مصادف شدن مراحل حساس نمو گیاهان با خشکی را افزایش می‌دهد. بر اساس داده‌های بازه‌ زمانی ١٣٨١ تا ١٣٩٢ گزارش شده است که اثر معناداری بین متغیرهای بارندگی، دما و ارزش افزوده بخش کشاورزی، بر مهاجرت از روستاهای ایران وجود دارد و  همراه با کاهش بارندگی و بروز خشکسالی، مهاجرت روستایی افزایش می‌یابد.

از طرف دیگر، افزایش میانگین دمای سالانه و گرم شدن زمین، با توجه به اثر منفی آن بر عملکرد محصولات کشاورزی، افزایش مهاجرت را در پی دارد. محققان بر این باورند که افزایش سالیانه ١ درجه سانتی‌گراد باعث کاهش ۱۰ درصد عملکرد گندم خواهد شد. عوامل اقلیمی، اثرات مشابهی بر ارزش افزوده بخش کشاورزی دارند. همچنین، ارزش افزوده بخش کشاورزی رابطه منفی با مهاجرت دارد.

مهاجرت از روستاهای ایران از دهه ۴۰ شروع شد و با اصلاحات ارضی و توسعه شهری و اختلافات بسیار زیاد بین شهر و روستا شدت بیشتری یافت. عدم امکانات کافی رفاهی در روستا حتی کشاورزان متمول را راهی شهرها کرد و بدین سان جمعیت کشاورزان غایب (کشاورزانی که محل زندگی آنها شهرهاست) روز به روز بیشتر، و روستاها خالی از سکنه شد.

آمارها حاکی از آن است که از سال ۱۳۳۵ تا دهه ۹۰، حدود ۴۰ هزار روستا کاملاً از سکنه خالی و متروکه شده‌اند؛ به طوری که سهم جمعیت روستایی از ٣٩ درصد در سال ۱۳۷۵ به ٢٩ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

در این فاصله حدود ۲۴ میلیون نفر در داخل کشور مهاجرت کرده‌اند که از مهم‌ترین دلایل این مهاجرت‌های ناخواسته، می‌توان به اُفت شدید سفره‌های آب زیرزمینی و نابودی کاریزها، برهنگی سرزمین ناشی از فشار بیش از حد دام و افزایش کانون‌های تولید گرد و خاک، وابستگی شدید معیشتی به منابع آب و خاک و عدم معرفی گزینه‌های جایگزین اشاره کرد. نباید فراموش کرد که نابرابری‌های زیاد در درآمد و استانداردهای زندگی هم در افزایش مهاجرت از روستاها به مناطق شهری نقش مهم و پررنگی داشته است.

ادامه این روند در آینده‌ای نه چندان دور جامعه‌ ۲۰ میلیون نفر روستایی ایران را با چالش بزرگی روبه‌رو خواهد کرد. لذا لازم است از هم‌اکنون دست‌اندرکاران بر سازگاری روستایان با شرایط جدید تمرکز کنند و برای تاب‌آوری و سازگاری سرمایەگذاری کنند.

گزینه‌های سازگاری متعددی وجود دارند که می‌توانند خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی بر روی محصولات را کاهش داده و باعث افزایش محصولات کشاورزی شوند. از جمله می‌توان به تغییر الگوی کشت با رویکرد حرکت به سوی محصولات با نیاز آبی کمتر و مقاوم به خشکی و گرما، حفظ رطوبت خاک، تنوع‌ بخشی به منابع کسب درآمد روستایی، توسعه جنگل‌ها و پوشش گیاهی و مرتعی در منطقه، کنترل سیلاب‌ها و کمک به تزریق رواناب‌ها در گستره حوضه آبخیز روستا، اشاره کرد.

منبع: تسنیم

منبع: مشرق

کلیدواژه: بازار خودرو خشکسالی بانک جهانی ایران مهاجرت از روستا تغییر اقلیم درصد در سال

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mashreghnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مشرق» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۷۴۶۰۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بهبود کیفیت محصولات کشاورزی با تلاش متخصصان بومی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، سیدعبدالحمید هاشمی ساداتی دانشجوی دکتری تخصصی توسعه کشاورزی از دانشگاه زنجان درباره علت انجام این طرح گفت: استان مازندران با توجه به موقعیت خاص اقلیمی از گذشته به عنوان یکی از پایه‌های اصلی کشاورزی و تأمین مواد غذایی در ایران مطرح بوده و در بسیاری از محصولات کشاورزی ازجمله مرکبات در کشور از بالاترین جایگاه برخوردار است. به همین علت باید با شناخت کامل همه ابعاد و ویژگی‌های این پدیده‌ها، روند تغییرات و نوسانات عوامل اقلیمی برای ارزیابی امکان بروز تغییرات اقلیمی احتمالی بررسی شود.

وی ادامه داد: از طرفی، معیشت خانوارهای روستایی وابسته به کشاورزی است و این آسیب‌پذیری می‌تواند اثرات غیرمستقیمی برالگوی تجارت، توسعه و امنیت غذایی داشته باشد. در سال‌های اخیر توجه مجامع علمی جهان به موضوع تغییر اقلیم بیشتر در زمینه‌های اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم و بررسی سازوکارهای تاب‌آوری و سازگاری در مقابل تغییر اقلیم معطوف شده و در سطح جهانی، تغییرات چشمگیری در نگرش نسبت به مخاطرات دیده می‌شود. بر اساس این نگرش، برنامه‌های کاهش مخاطرات باید به دنبال ایجاد و تقویت ویژگی‌های جوامع تاب‌آور باشند و در زنجیره مدیریت سوانح به مفهوم تاب‌آوری نیز توجه کنند.

هاشمی ساداتی تصریح کرد: سازگاری در کشاورزی با توجه به محرک اقلیمی و اصلاحات مرتبط با آن و مطابق با گونه‌های مختلف مزرعه و مکان‌ها، و شرایط اقتصادی، سیاسی و سازمانی انجام می‌شود. مناطق مختلفی از کشور در سال‌های اخیر تحت تأثیر نوسانات آب و هوایی و تغییر اقلیم قرار گرفته‌اند که از این بین می‌توان به مناطق کشاورزی استان مازندران اشاره کرد.

وی خاطر نشان کرد: نتایج این پژوهش در سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های ملی، منطقه‌ای و محلی برای مقابله با آثار وپیامدهای نوسانات وتغییرات اقلیمی در کشور و استان مورد استفاده جدی و کاربردی قرار می‌گیرد و به تدوین برنامه‌ها و اقدامات عملیاتی لازم برای افزایش ظرفیت‌های سازگاری و تاب‌آوری بخش کشاورزی وجوامع محلی در مواجهه با تغییرات و نوسانات اقلیمی کمک می‌کند.

هاشمی ساداتی گفت: توجه به مسأله تغییر اقلیم از اهداف و اولویت‌های کشور‌های مختلف جهان است چراکه با مسائل دیگری از جمله کاهش فقر، امنیت غذایی، دستیابی به خدمات بهداشتی، آموزش و انرژی ارتباط مستقیم دارد.

وی افزود: تغییر اقلیم تأثیر قابل توجهی بر منابع آب خاورمیانه می‌گذارد و به دنبال آن کشور ما نیز با چالش‌های جدی به‌خصوص در بخش آب و کشاورزی مواجه خواهد شد. از طرفی کشاورزی یکی از حساس‌ترین بخش‌هایی است که در معرض تغییرات اقلیمی قرار دارد.

این محقق و پژوهشگر در ادامه بیان کرد: شواهد موجود نشان می‌دهد که تغییر اقلیم و اثرات آن جهانی است، اما بیشترین اثرات نامطلوب را بر کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای آفریقایی و آسیایی به‌خاطر پایین بودن ظرفیت مقابله‌شان می‌گذارد.

وی تصریح کرد: کشاورزی را می‌توان یک فعالیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دانست که طیف وسیعی از خدمات زیست بوم را فراهم می‌کند. مهمتر از همه اینکه کشاورزی به اشکال و در مکان‌های مختلف به تغییر اقلیم حساس شده و ظرفیت مدیریت این خطر نیز در این مناطق متغیر است.
این محقق و پژوهشگر افزود:

«تحلیل آسیب‌پذیری و تاب‌آوری باغداران مرکبات در سازگاری آن‌ها در برابر تغییر اقلیم در استان مازندران» عنوان طرحی است که سیدعبدالحمید هاشمی ساداتی در قالب رساله دکتری با راهنمایی اسماعیل کرمی دهکردی ون حمایت بنیاد ملی علم ایران انجام داده است .