به نقل از «خبرگزاری دانشجو»

نقش مهم فارابی در فرایند تکامل تمدن اسلامی / امتداد اندیشه سیاسی فارابی تا ملاصدرا و امام خمینی است

تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۰۰۶۰۶۰

رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم گفت: نمی‌توان نقش و سهم قابل توجه فارابی را در فرایند شکل گیری و تکامل تمدن شکوهمند اسلامی در قرن چهار و پنج هجری قمری نادیده گرفت.

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، نشست خبری نخستین کنگره جهانی "فارابی؛ فرهنگ و تمدن اسلامی" با حضور حجت الاسلام والمسلمین رضا غلامی رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، رضا ماحوزی دبیر علمی کنگره و حجت الاسلام حمید پارسانیا امروز یکشنبه ۲۵ اردیبهشت ماه در موسسه مطالعات فرهنگی اجتماعی برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

غلامی در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه فارابی یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان مسلمان و ایرانی است که جهان پس از ارسطو، او را به عنوان معلم دوم می‌شناسد، گفت: فارابی را بیش از همه به عنوان فیلسوف معرفی می‌کنند، اما فلسفه در نگاه فلاسفه متقدم، چنان قلمروی وسیعی دارد که اکثر علوم را در دل خود جا می‌دهد؛ مضاف بر اینکه خود فارابی فلسفه را از سایر فلاسفه بزرگ مانند ارسطو فراگیرتر می‌دانسته است.

وی افزود: فارابی توامان یک فیلسوف و دانشمند جامع است و در خیلی از عرصه‌های علمیِ مهم عصر خود، قطعا صاحب نظر درجه یک محسوب می‌شود. از فلسفه، منطق و معرفت شناسی تا دین شناسی و عرفان؛ از انسان شناسی تا فلسفه اخلاق؛ از جامعه شناسی بالمعنی الاعم تا فلسفه سیاسی و حقوق؛ از موسیقی تا زیست شناسی به معنای سنتی، ریاضی و غیره.

غلامی با تاکید بر اینکه طبیعی است که همه افکار و آثار فارابی در یک تراز نیستند، افزود: واقعیت این است که فارابی در ساحت طبقه بندی علوم، نشان می‌دهد که اشراف فارابی به عرصه‌های متنوع علمی و خصوصاً کلان‌نگری و کل‌نگری‌اش به علم، تقریبا در میان اندیشمندان مسلمان و حتی بسیاری از غیر مسلمان ها، فوق العاده است، هر چند توجه داریم که آرای فلسفی، اجتماعی و سیاسی فارابی چه در عصر خود و چه پس از آن، فراتر از جنبه فوق‌العادگی، نوعی شاهکار به شمار می‌آید.

رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی اضافه کرد: برخی از اندیشمندان غربی هم اذعان دارند که اگر فارابی نبود، خط فلسفه‌های کلاسیک یونان باستان به ویژه فلسفه افلاطون و ارسطو به درستی شناخته نمی‌شد بطوریکه شناخت افلاطون و ارسطو و تمایزبخشی صحیح میان آراء ایندو، نه فقط در عالم اسلامی، بلکه در جهان غرب، مدیون فارابی است.

وی با تاکید بر اینکه در میان مسلمان‌ها و خیلی از غیر مسلمان‌ها، فارابی به درستی به عنوان مؤسس فلسفه اسلامی و پدر علم منطق شناخته می‌شود، گفت: این به معنای تلاش سایر متفکران مسلمان مانند کندی در تاسیس فلسفه اسلامی نیست، اما واقعیت این است که فلسفه اسلامی با زحمات فارابی، نظام نسبی و سپس عینیت یافت و مهم‌تر از همه، مرز خود را تا حدی با فلسفه یونان بازشناخت. البته فارابی در تسلط و رویکرد جامع و شبه سیستماتیک به اندیشه‌های زیربنایی دینی هم در عصر خود نظیر ندارد و چه بسا باید گفت که فارابی مؤسس فلسفه اسلامی است چراکه مسائل فلسفی را با الهام از آموزه‌های وحیانی اسلام و با بهره گیری از پنجره‌های بی بدیلی که اسلام در ساحت هستی شناسی مقابل فلسفه باز می‌کند، بسط و عمق داد.

غلامی تصریح کرد: تسلط فارابی بر آراء فلاسفه بزرگ یونان باستان موجب شده تا برخی تصور کنند فارابی مفسر اندیشه‌های تفکر کلاسیک یونان باستان است؛ درحالی که اندیشه فارابی مثلا در نظریه مشهور مدینه فاضله او، گرچه مرز‌های مشترکی با برخی بزرگان فلسفه یونانی از جمله افلاطون دارد، اما بدون تردید تقلید از آن‌ها به شمار نمی‌رود. پس تاکید می‌کنم که فارابی ابایی از بهره گیری از دستاورد‌های فلسفی یونان باستان ندارد، اما خود قطعا در جایگاه یک مبدع قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه فارابی در عین حال که فیلسوف است، یک عالم بزرگ اسلامی هم است، گفت: شکی نیست که فارابی به عنوان کسی که بخش اصلی زندگی‌اش در دوران غیبت صغرا سپری شده و حیات او نسبت به سایر حکمای بزرگ اسلامی، تقرّب بیشتری با عصر وحی و عصر عصمت دارد، قرآن و تعالیم نورانی اهل بیت (ع) در شکل گیری، سامان‌یابی و اوج‌گیری اندیشه‌های فارابی نقشی کلیدی و منحصربفرد داشته است.

وی ادامه داد: مهم این است که نمی‌توان نقش و سهم قابل توجه فارابی را در فرایند شکل گیری و تکامل تمدن شکوهمند اسلامی در قرن چهار و پنج هجری قمری نادیده گرفت. جدای از سهم بی نظیر فارابی در تاسیس فلسفه اسلامی، آن هم به عنوان یک نظم فکری خاص، و یا نظریات او در ساحت فلسفه سیاسی، و حتی برخی آثار فارابی در علوم طبیعی، به نظر می‌رسد، یکی از عرصه‌هایی که هنوز از فارابی پرده برداری نشده، معماری اولیه علوم انسانیِ اسلامی توسط اوست.

غلامی افزود: به نظر من، فارابی با برداشت درست از نقش ذاتی دین در ترسیم سعادت حقیقی در دو بُعد فردی و اجتماعی، یا به تعبیری ساخت مدینه فاضله، و سپس دستگیری از انسان برای تقرب به این مدینه فاضله، طبقات زیرین علوم انسانی اسلامی را در آن عصر به خوبی ترسیم کرده است و شاید دلیل آنکه فلسفه سیاسی فارابی بسیار بهتر بروز و ظهور یافته و توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است، به همین نقش آشکار و پنهانِ تفکر ژرف اجتماعی فارابی و سعی او در مهندسی اولیه پایه‌های علوم انسانی و اجتماعی بر اساس بنیان‌های تفکر اسلامی بر می‌گردد. جدای از هوش و نبوغ مثال زدنی فارابی، یکی از ویژگی‌های فارابی، خردورزی آزاد یا آزاداندیشی او در مواجهه با معرفت دینی است که با ایمان‌مندی او به دین جمع شده است. این آزاد‌اندیشی سبب شده تا بسیاری از افکار موهوم، موهن و خرافی از ساحت معرفت دینی فارابی بیرون رانده شود.

غلامی اضافه کرد: یکی دیگر از ویژگی‌های آراء و افکار فارابی در ساحت فلسفه سیاسی و آنچه موجب شده بین ما در این دوران و فارابی مناسبات قابل توجهی برقرار شود، امتداد اندیشه سیاسی فارابی تا ملاصدرا و سپس امام خمینی است. یعنی معماری انقلاب اسلامی و پایه گذاری نظام اسلامی بر اساس تئوری اسلام سیاسی و ولایت فقیه توسط امام خمینی را نمی‌تواند بی تاثیر از فلسفه سیاسیِ پیشرو فارابی و چشم اندازی که او برای جامعه مدنی اسلامی ارائه کرده است در نظر گرفت و جالب اینکه این تاثیر گذاری همچنان وجود دارد.

غلامی با تاکید بر اینکه بعد از گذشت تقریبا یازده قرن از درگذشت فارابی و اعتراف بسیاری از صاحب نظران برجسته مبنی بر اینکه هنوز اندیشمندی با این حد از عمق و جامعیت در عالم اسلامی ظهور نکرده است، گفت: بسیاری از آراء و اندیشه‌های فارابی همچنان در ایران و جهان اسلام، مورد بررسی‌های علمی همه جانبه و ژرف نگر قرار نگرفته است. حتی متاسفانه باید گفت، مانند سایر اندیشمندان ایرانی یا مسلمان، آن میزان که محققان غیر ایرانی و غیر مسلمان بر روی آثار و اندیشه‌های فارابی کار کرده اند، محققان ایرانی و مسلمان کار نکرده اند.

وی ادامه داد: بر اساس گزارشی که دارم، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، برای یکبار همایشی به منظور بررسی افکار و آراء فارابی برگزار شده، اما پس از آن تا الان، جز برخی اقدامات کوچک و پراکنده، کار عظیمی برای بررسی اندیشه‌های فارابی شکل نگرفته و تقریبا فارابی شناسی به معنای مصطلح، با مهجوریت روبرو بوده است.

غلامی افزود: همه این‌ها موجب شد که موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که این افتخار را داشته و دارد که از سال ۱۳۸۶ موسس و متولی جشنواره بین المللی فارابی (به مثابه معتبرترین جشنواره علمی علوم‌انسانی و اسلامی در جهان اسلام) باشد، به فکر برگزاری یک کنگره بزرگ و جهانی برای بازشناسی اندیشه‌های مترقی فارابی بیفتد و به آرزوی خیلی از فارابی شناسان و فارابی دوستان طی دهه‌های اخیر، جامعه عمل بپوشاند.

وی با اشاره به اینکه ما در این کنگره قبل از هر چیز، تلاش خواهیم کرد اندیشه‌های پراکنده فارابی را از دل نسخه‌های گوناگون جمع کرده و و به آن انسجام بیشتری ببخشیم، افزود: سپس تصویر واضح‌تر و عمیق‌تر از افکار فارابی ارائه کنیم؛ در عین حال، نگاه به آینده علوم و فرهنگ و تمدن اسلامی و گسترش ابتکارات علمی و تمدنی از دریچه اندیشه‌های پیشروی فارابی، گام مهم‌تر و اساسی تری است که در این کنگره به دنبال آن می‌باشیم. با این وصف، می‌توان گفت که این کنگره به اندیشه‌های فارابی صرفاً از منظر تاریخی نمی‌نگرد بلکه بخشی از افکار فارابی را در جهت مواجهه با آینده تمدن و علوم اسلامی پویا و راهگشا تلقی نموده و امتداد آن را در ساحت‌های گوناگون نیز در نظر دارد.

وی در پایان سخنانش ضمن تشکر از اعضای شورای علمی کنگره گفت: اعضای شورای علمی از استادان بزرگ و به نام دانشگاه و حوزه به ویژه رئیس شورای علمی، حجت الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا و دکتر ماحوزی که دبیری این کنگره مهم را عهده‌دار هستند. ضمن اینکه از همه پژوهشگران عرصه فارابی‌شناسی و کسانی که علاقمندند، مسائل جدید فرهنگی و تمدنی عالم اسلامی را از دریچه اندیشه‌های فارابی مورد بازکاوی و بازاندیشی قرار دهند، تقاضا می‌کنم به موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در انجام این کار مهمی که آغاز کرده است کمک کنند. اطمینان دارم به فضل خدای متعال، این حرکت به شکوفایی هر چه بیشتر خط فلسفی، فکری و علمی ما در عرصه‌های متنوع کمک خواهد کرد.

لازم به ذکر است، در این نشست تالار اجتماعات موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی به نام «ابونصر محمد فارابی» نامگذاری شد و از تابلوی تمثال فارابی نیز رونمایی گردید.

منبع: خبرگزاری دانشجو

کلیدواژه: حجت الاسلام رضا غلامی کنگره فارابی وزارت علوم موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی اندیشه های فارابی سیاسی فارابی یونان باستان فلسفه اسلامی علوم انسانی فلسفه سیاسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۰۰۶۰۶۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

امام رضا (ع) محل وفاق تمام مسلمانان جهان است

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلسه دبیران و مدیران جشنواره بین‌المللی فرهنگی و هنری امام رضا (ع) در دوره بیست‌ویکم با تشکر از برگزار کنندگان این دوره از جشنواره گفت: برگزارکنندگان در این دوره مجموعه‌ای از عناصر هنری در بخش‌های مختلف را گردآوری کردند. حضور افراد تراز اول در این جلسه فرصت مغتنمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

 اسماعیلی با بیان این مطلب، ادامه داد: جشنواره فیلم رضوان اتفاق مبارکی است و هرآنچه در جلسه مطرح شد سرشار از امید و انگیزه برای آینده بود.

اسماعیلی گفت: جشنواره امام رضا (ع) باید به عنوان معتبرترین جشنواره فرهنگی هنری کشور قرار گیرد چراکه تمام داشته‌ها و افتخارات فرهنگی هنری ما به برکت وجود امام رضا (ع) است.

عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به کتاب دو قرن سکوت عبدالحسین زرین‌کوب گفت: آغاز قرن سوم همزمان با حضور علی‌بن موسی الرضا است و این درخشش تمدن اسلامی و ایرانی که از قرن سوم درخشش خود را آغاز کرده و در قرن پنجم به قله خودش رسیده، نشان دهنده‌ی این موضوع است که اساسا نام دیگر این تمدن تمدن رضوی است.

اسماعیلی در همین زمینه ادامه داد: مجالس در این دوره به صورت مجالس علمی و آزاداندیشی بوده و به‌طور کلی هر جامعه‌ای که می‌خواهد به حوزه تمدنی برسد با استفاده از ذات آزاداندیشی است که در فرهنگ اسلامی جاری است. دوره جمهوری اسلامی دوره‌ای نو از تمدن نوین اسلامی است. ما در حال بازخوانی تمدن رضوی هستیم.

اسماعیلی با اشاره به نگاه بین‌المللی در بنیاد امام رضا (ع) گفت: حضرت رضا (ع) محل وفاق تمام مسلمانان جهان است. در سفر اخیر خود به پاکستان مشتاقان از مردم تا مقامات برای زیارت امام رضا (ع) ابزار علاقه می‌کردند.

وزیر فرهنگ ادامه داد: بعد از امام حسین (ع) در میان ائمه‌اطهار (ع) این میزان از تشویق به زیارت را برای امام رضا (ع) داریم چرا که منبع فیض است.

اسماعیلی گفت: افتخار داریم در این جشنواره همگی خادم امام رضا (ع) باشیم.

وی در پایان با آرزوی بهره‌مندی از شفاعت و عنایت امام رضا (ع) و صلوات بر محمد و آل محمد به جلسه پایان داد.

جلسه دبیران و مدیران بیست‌ویکمین دوره جشنواره امام رضا (ع) پیش از ظهر امروز (۸ اردیبهشت) با حضور محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در محلل این وزارتخانه برگزار شد.

تبادل نظر درباره رویکرد‌های آتی جشنواره و ارائه گزارشی از فعالیت‌های انجام‌شده از محور‌های این جلسه بود.

سیدمحمد هاشمی جانشین وزیر فرهنگ، سیدمحمود اسلامی معاون توسعه مدیریت و منابع وزارت فرهنگ، فرهاد قائمیان دبیر بیست‌ویکمین دوره جشنواره بین‌المللی و فرهنگی امام رضا (ع)، سعید زمانی مدیرعامل بیست‌ویکمین جشنواره بین المللی امام رضا (ع)، محمدحسین لطیفی دبیر جشنواره فیلم رضوی و فیلم رضوان و جمعی از دبیران و مدیران این دوره از جشنواره از حاضران در جلسه بودند.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ساير حوزه ها