به نقل از «ایران آنلاین»

آشتی عقل و دین در آموزه های رضوی

تاریخ انتشار: ۲۱ خرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۲۰۱۷۰۷

روزنامه ایران: قرآن کریم بارها ندا سر می‌دهد که هدف از وجود انسان عبادت است. انسان عابد کسی است که به غایت خلقت خود رسیده و در مقابل، انسان منکر و شریر آن کسی است که همچون سوارکار درمانده‌ای، نه مرکوبی باقی گذاشته، نه مسافتی پیموده است.

علم، اصل وجود انسان
عبادت دارای مراتبی است که بالاترین مرتبه آن تفکر در مبدأ حقایق اشیا و علت پدیدآورنده و مدبر آنها است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: لیس العبادة کثرة الصلاة و الصوم، إنّما العبادة التفکر فی أمر‌الله عزّ وجلّ؛ عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست، بلکه عبادت تفکر در امر خدای والا است. زیرا تفکر درباره معبود قهراً عبادت عملی را به همراه می‌آورد؛ ولی این علم و آن عملی که به دنبال آن می‌آید، در یک درجه ارزش نیستند. زیرا علم اصل است و عمل فرع آن؛ علم درخت طوبی است و عبادت بدنی، میوه آن. چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: «علم قلب‌ها را از جهل بیرون می‌سازد و به آنها حیات می‌بخشد و دیدگان را از تاریکی بیرون می‌آورد و به آنها نور می‌دمد. علم، بدن‌ها را از ضعف و ناتوانی می‌رهاند و به آن نیرو می‌بخشد. علم، بنده را به جایگاه شایستگان و مجالس نیکان و درجات عالی دنیا و آخرت می‌رساند. مذاکره علمی، معادل روزه‌داری است و تدریس علم، همسان نماز است. به واسطه علم، پروردگار اطاعت و عبادت می‌شود و به واسطه علم صله رحم محقق، و حلال و حرام شناخته می‌شود. علم، پیشگام عمل است و عمل پیرو آن، سعادتمندان از علم بهره می‌گیرند و شقاوتمندان از آن محرومند، خوشا به حال کسی که خداوند بهره علم را بر او حرام نکرده است.» این امور در بیان محاسن علم، بدان دلیل است که اصل وجود هر انسانی خرد اوست و علم سبب می‌شود انسان خردمندتر شود. بنابراین اصل انسان همان علم است، اصلی که انسان باید به آن برسد. چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: ضالّة المؤمن؛ علم گمشده مؤمن است که در باغ ولایت پنهان گشته است. از این‌رو مؤمن باید در آن باغ رود تا گمشده‌اش را بیابد. چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: رحم‌الله امرء أحیی أمرنا؛ خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را زنده کند. به ایشان عرض شد: چگونه امر شما را زنده می‌کند؟ حضرت رضا(علیه‌السلام) در پاسخ فرمود: یتعلّم علومنا و یعلّمها الناس، فإنّ الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتّبعونا؛ کسی که علوم ما را فرا گیرد و آن را به مردم بیاموزد، امر ما را زنده کرده است، چون اگر مردم از سخنان زیبای ما آگاه گردند، قطعاً از ما پیروی خواهند کرد.

خودشناسی، عالی ترین جلوه عقل
مراد از علم در این حدیث، علم به خداوند و اسمای حسنای او و علم به ملائکه و کتاب‌های الهی و رسولان اوست و نیز آگهی از «اول» و «آخر» و «ظاهر» و «باطن» بودن خداست، همچنین علم به صاحب حکم بودن خدا و اینکه مصیر و بازگشت انسان‌ها به سوی اوست. بنابراین هر دانشی جز این معلومات در حقیقت زائد است و علم شمرده نمی‌شود. زیرا علم سه قسم است؛ آیة محکمة أو فریضة عادلة أو سنّة قائمة؛ علم خداشناسی؛ تزکیه و تهذیب اخلاق، احکام شرع. مراد از زنده کردن امر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) این است: اصولی را که از ایشان به ما رسیده است، بشناسیم و بفهمیم و فروع و نتایج آن اصول را بدون افزایش و کاهش، دریابیم. پس زنده کردن امر ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به این معنا نیست که سخنان ایشان را روایت و الفاظ آن را از جایی به جای دیگر منتقل کنیم. چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: کونوا دراةً و لا تکونوا رُواة حدیث تعرفون فقهه خیرٌ من ألفٍ تروونه؛ بر آن باشید که احادیث را دقیقاً درک کنید، نه فقط آنها را روایت کنید. فهم و درک یک حدیث بسیار بهتر از روایت کردن هزار حدیث است. تفکر در امر خدای متعالی که حضرت رضا(علیه السلام) آن را اصل عبادت و مغز آن خواند، در صورتی محقق می‌شود که آیات انفسی خداوند و نیز دیگر آیات او شناخته شود تا از این طریق امر الهی نیز روشن شود. شمار اندکی از اولیا خدای والا را به واسطه خود او می‌شناسند، از این جهت برای شناخت او نیازی به آیات انفسی ندارند و غیر او را نیز به واسطه او می‌شناسند. شناخت آنان نسبت به خداوند چنین نیست که او را به واسطه چیز دیگری غیر از او بشناسند. زیرا برای غیر او درخششی که خداوند فاقد آن باشد، وجود ندارد، به گونه‌ای که در پرتو آن درخشش خداوند ظهور یابد.

مهم آن است که مسیر شناخت نفس بهترین راه برای رسیدن به پروردگار است. چنانکه حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسر... أفضل العقل معرفة الإنسان نفسه؛ کسی که نفس خود را حسابرسی کند، سود برد و کسی که از آن غافل گردد، آسیب می‌بیند... عقل برتر آن است که انسان نفس خود را بشناسد. چون شناخت نفس، از جهت ذات و صفات و افعال، بسان نردبانی راهگشا برای شناخت پروردگار است. پس تفکر در امر خداوند از طریق شناخت آیات انفسی، از تفکر در امر او از طریق شناخت امور دیگر بهتر است. چنانکه تعبد به شناخت نفس از تعبد نسبت به امور دیگر بهتر است.

تنها معیار در شناخت امور همان علم اولی ضروری یا علم بدیهی است و آنچه به این علم منتهی شود. این علم بدیهی تنها از طریق عقل شناسایی می‌شود و حس و تجربه یا نقل و روایت در شناخت آن نقش ندارد. بنابراین معرفت حقیقی در گروِ عقل خالصی است که از آشوب جدال و دسیسه خیال پیراسته است. در این خصوص این السکیت از حضرت رضا(علیه السلام) پرسید: امروز حجت خداوند بر خلق چیست؟ حضرت(علیه السلام) فرمود: العقل؛ یعرف به الصادق علی‌الله فیصدقه و الکاذب علی‌الله فیکذّبه؛ عقل است که با آن انسان راستگو شناسایی شده، راستی او گواهی می‌شود و نیز دروغگو شناخته شده، دروغ او گواهی می‌شود. ابن السکیت می‌گوید: به خدا سوگند که این پاسخ تمام است زیرا تنها در سایه شناخت خداوند و اسمای حسنای او همچون ربوبیت و هدایت و... می‌توان پیامبر صادق را از مدعی دروغین پیامبری تمییز داد؛ امّا شناخت خداوند تنها به برکت عقل خالص و پاک و برهان محض است. چون حس، توانایی شناخت خداوند را ندارد. زیرا او موجودی است که دیدگان توان درک او را ندارند، با اینکه او همه دیدگان را می‌بیند و خداوند لطیف و خبیر است.

یقین، برتر از تقوی
تفکر گاهی همراه با ظن و وهم است و گاهی به قله یقین می‌رسد، ولی در معارف الهی ظن پذیرفته نیست. چون به حقیقت نمی‌رساند، زیرا گمان همراه با نادانی است و جهل مانع پیدایش یقین است و در عقاید فقط یقین معتبر است. چون هر عقیده‌ای سرچشمه و مبادی ویژه خود را دارد. اصولی که زمینه تحقق عقیده را فراهم می‌آورند و از تحقق هر چیزی غیر از آن عقیده خاص، جلوگیری می‌کنند.

از این جهت اجبار در ایجاد عقیده کارایی ندارد و با تعبد به حوزه ظن، نمی‌توان به عقیده‌ای رسید و تنها چیزی که به پیدایش عقیده می‌انجامد، فقط یقینی است که از راه برهان عقلی پدید می‌آید. بنابراین، رسیدن به یقین در گرو ترازوی خود، یعنی عقل است. از این جهت ترغیب انسان‌ها برای رسیدن به درجه یقین، در حقیقت تشویق آنان به تعقل است. حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرمایند: «و الیقین فوق التقوی بدرجة، ولم یقسم بین الناس شیء أقلُّ من الیقین»؛ مرتبه یقین یک درجه برتر از تقواست و هیچ چیز میان مردم، کمتر از یقین قسمت نشده است.

راز اندک بودن یقین و اهلش آن است که منطق بیشتر مردم احساس است؛ یعنی حوزه فهم آنها در محدوده امور حسی است و روشن است که حس توان دستیابی و درک غیب و امور غیبی را ندارد؛ چنانکه انسان‌های حس مدار توان دریافت معارف غیبی را ندارند. شاید از همین جهت باشد که حضرت رضا(علیه السلام) می‌فرماید: «لم یعط بنوآدم أفضل من الیقین»؛ خداوند چیزی برتر از یقین به فرزندان آدم عطا نکرده است.
پس هر که به مقام یقین رسیده باشد، دلیل روشنی از پروردگار خویش در دست دارد. اهل یقین نعمتی دارند که بزرگ‌تر از آن، نعمت دیگری نیست. چنانکه کسی که از یقین بهره‌ای ندارد، در گمراهی و هلاکت و شک به سر می‌برد. از این جهت تا زمانی که در امر خدای متعالی تفکر نکرده و به یقین نرسد هر چیزی ممکن است او را از یاد خدای متعالی باز دارد. از این رو حضرت رضا(علیه السلام) در پاسخ کسی که درباره گمراهان فرومایه از ایشان پرسید، چنین فرمود: «من کان له شیء یلهیه عن الله»؛ هر که چیزی دارد که او را از یاد خداوند غافل می‌سازد

از آنچه گذشت روشن می‌گردد:
1. هدف آفرینش انسان همان تفکر در امر خدای والاست و انسان متفکر کسی است که به هدف خلقت خود دست یافته است؛ اما کسی که از تفکر درباره خداوند بزرگ رو گرداند، فقط زندگی دنیوی را می‌خواهد و نهایت هدف او از علم، همین زندگی دنیایی است. او همان انسان باطل و بیهوده‌ای است که از سرنوشت اصلی خود بریده، از رسیدن به هدف نهایی خود محروم مانده است.
2. غایت نهایی تفکر همان علم به خداوند و اسمای حسنای اوست ـ علمی که گمشده مؤمن است ـ و این غایت همان است که انسان آن را می‌جوید؛ اما اگر کسی این طریق علمی برای رسیدن به این غایت را نجوید و به این علم (علم به خداوند و اسمای او) رو نیاورد و به آن دست پیدا نکند و به این علم خرسند نباشد، نباید از زمره مؤمنان باشد.

3. عقل یگانه میزان و معیار برای تفکر و علم است؛ عقل موجودی است که جز در برابر حق خضوع نمی‌کند و جز حق از چیز دیگری فرمان نمی‌برد زیرا تنها چیزی که به عقل اطمینان می‌دهد، یقین است و ظنی که مورد رضایت وهم و موضوع اختیار خیال است، اطمینان‌بخش عقل نیست.
با استفاده از همه این مطالب راز فرمایش حضرت رضا(علیه السلام) آشکار می‌گردد که به نقل از رسول خدا(صلّی‌الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: «صدیق کل امرء عقله و عدوّه جهله»؛ دوست هر کسی عقل اوست و دشمنش جهل او.
همچنین راز سخن حضرت رضا(علیه السلام) درباره این فرموده خدای متعالی: «وَمَن کانَ فِی هذِهِ أَعْمَی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أَعْمَی وَأَضَلُّ سَبِیلاً» که فرمود: یعنی «أعمی عن الحقایق الموجودة»؛ مراد آن است که هر کس به حقایق این جهان نابینا باشد، در آخرت نیز نابینا حاضر می‌شود.
گردآورنده: امیرمیثم سعیدی اعلا، دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی (دام ظله) تهران

انتهای پیادم/

 

 

 

منبع: ایران آنلاین

کلیدواژه: حضرت رضا علیه السلام امر خدای تفکر در امر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۲۰۱۷۰۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پاسداران خود را در راه امنیت مردم فدا می‌کنند

به گزارش خبرنگار مهر، سردار سید قاسم قریشی پیش از ظهر دوشنبه در آئین گرامیداشت هفته عقیدتی سیاسی و تجلیل از مربیان سپاه و بسیج استان چهارمحال و بختیاری با گرامیداشت یاد و خاطره علامه شهید مرتضی مطهری و مقام معلم و هفته عقیدتی سیاسی در سپاه و بسیج، گفت: نگاه پاسداران در انجام رسالت پاسداری به پیمانی که با خدا بسته‌اند تا جان و هستی خود را در راه امنیت مردم فدا کنند.

وی افزود: انقلاب اسلامی ما الگویش امام حسین علیه السلام و پاسداران و بسیجیان ما هم مولایش امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام است و به همین دلیل پاسداری از انقلاب و اسلام ناب محمدی دارای تقدس ا ست.

جانشین ریاست سازمان بسیج مستضعفین با مقایسه پیشرفت‌های اساسی در حوزه‌های مختلف علم و فن آوری، سلول‌های بنیادی، قدرت دفاعی و بازدارندگی، سدسازی و داروسازی، پزشکی و سلامت، و …، اظهار کرد: دلایل افتخار به سپاه و بسیج و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در دو رکن مهم شامل؛ توان دفاعی مادی و معنوی است. از وابستگی مطلق در تسلیحات نظامی قبل از انقلاب به جایی رسیده‌ایم که ما را تحریم می‌کنند تا به کشورهای دیگر موشک و پهپاد نفروشیم.

سردار قریشی، تصریح کرد: نقش اعتقاد راسخ و معنویت برخاسته از دین عامل مهم در توان دفاعی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است.

سپاه و بسیج بر پایه معنویت بنا شده است

فرمانده سپاه حضرت قمربنی هاشم علیه السلام نیز در این همایش با اشاره به فراگیر شدن بُعد معنویت در اقصی نقاط دنیا، اظهار کرد: شاخص‌های زندگی سیاسی و معنوی شهید مطهری یکی از الگوهای ما به شمار می‌روند.

سردار علی محمد اکبری افزود: سپاه و بسیج بر پایه معنویت و اصول توکل به خدا، توسل به ائمه و ولایتمداری و ولایت پذیری بنا شده‌اند.

شایان ذکر است؛ حجت الاسلام والمسلمین سیدامان الله حسینی صدر هم با گرامیداشت هفته عقیدتی سیاسی و سالروز شهادت علامه مرتضی مطهری گفت: تقویت مبانی اعتقادی و سیاسی از تأکیدات امامین انقلاب به آحاد جامعه بویژه نیروهای مسلح و پاسداران و بسیجیان است.

مسئول نمایندگی ولی فقیه در سپاه حضرت قمربنی هاشم علیه السلام افزود: سند تحول مجموعه نمایندگی ولی فقیه در سپاه و بسیج ابلاغ شده و در دستور کار قرار گرفته است.

به گزارش خبرنگار مهر؛ پخش کلیپ از عملکرد مجموعه عقیدتی سیاسی سپاه استان و تجلیل از مربیان عقیدتی، سیاسی، آموزش نظامی، بهداشت و سلامت، قرآن و… از برنامه‌های این همایش در مجتمع لاله شهرکرد بود که با تقدیر از مربیان پیشکسوت پایان یافت.

کد خبر 6092031