به نقل از «ایرنا»

پژوهشگر ادبیات آیینی: صبغه ادبیات عاشورایی آذربایجان به سده سوم بر می‌گردد

تاریخ انتشار: ۱۵ مرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۶۸۱۱۲۸

دکتر محمد طاهری خسروشاهی روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، افزود: مستندات مهمی وجود دارد که آذربایجان از سده های سوم هجری دارای هویت شیعی بوده است و در اواسط سده سوم فردی به نام قاسم بن علاء، اقامت داشت که دلیلی متقن بر حضور عناصری از شیعیان در آذربایجان می باشد و در همین زمان حکومت مهم و ناشناخته آل مسافر در تبریز و مناطقی از آذربایجان حضور داند که دارای هویت شیعی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی با اشاره به اینکه متاسفانه محققان و مورخان ادبیات ترکی در خصوص نخستین نمونه های شعر عاشورایی در زبان ترکی دچار اشتباهی غیرقابل جبران شده اند، اظهار داشت: تقریبا همه محققان زبان و ادبیات ترکی، نخستین آثار شعر عاشورایی به این زبان را عصر صفوی معرفی کرده اند و تصور این محققان این است که چون در دوره صفوی مذهب شیعه به آیین رسمی ایران تبدیل شده، پس لاجرم اولین شعرهای ترکی در حوزه عاشورا هم باید از این دوره شروع شود که بر همین اساس این محققان سروده های عاشورایی ملامحمد فضولی را به عنوان سراینده نخستین آثار منظوم عاشورایی در زبان ترکی می دانند.

طاهری خسروشاهی ادامه داد: در تداوم سلسله های شیعی در آذربایجان، قیام امامزاده سید جمال الدین در تبریز سده چهارم و پنجم و نیز نهضت «الرضا من آل محمد» در همان ایام و همچنین وجود سلطان محمد خدابنده و حکومت شیعی قره قویونلوها در سده های هفتم تا نهم هجری، نقش مهمی در تکاپوی شیعیان آذربایجان دارد؛ بنابراین شیعه شدن آذربایجان در عصر صفوی امری ناگهانی نیست و امکان ندارد منطقه آذربایجان یک شبه تغییر مذهب بدهد.

به گفته وی شیعه شدن مردم آذربایجان نتیجه یک روند تاریخی 800 ساله است.

طاهری خسروشاهی با بیان اینکه به احتمال بسیار قوی در دوران هشتصد ساله پیش از عصر صفوی، شاعران و سخنورانی در آذربایجان حضور داشتند که در رثای امام حسین (ع) مرثیه سرایی کرده باشند، یادآور شد: منتها همانند شعر فارسی یا دست تحریف دولت های غیرشیعی در کار بوده و یا در نتیجه امری شگفت و پرابهام، آثار شیعی این مناطق از گزند روزگار مصون نمانده است.

وی در تقسیم بندی تاریخ ادبیات ترکی در حوزه شعر عاشورایی، گفت: تاریخ ادوار شعر مرثیه برای امام حسین به زبان ترکی را می توان به سه دوره تاریخی از سده سوم تا نهم هجری، دوره صفوی و نیز از مشروطه تا انقلاب اسلامی تقسیم بندی کرد و از این سخنوران می توان به قطران تبریزی، فلکی شروانی، خاقانی، نسیمی، فضولی، نیّر تبریزی، کریم آقا صافی، صراف تبریزی و شاعران دوران معاصر از جمله ذهنی، عابد و بقیه سخنوران اشاره کرد.

طاهری خسروشاهی، هویت اسلامی و ایرانی، زبان ساده و مردمی، قالب و اوزان عروضی، وجود لغات بومی و محلی، مستند سرایی، بازتاب قرآن و حدیث، تصویرسازی و مواضع انقلابی و استعمارستیزانه را از ویژگی های نوحه های آذربایجان در طول سده های گذشته بیان کرد.

وی بر لزوم ورود مراکز علمی و دانشگاهی ایران به حوزه پژوهش های ادبیات آبینی و عاشورا پژوهی تاکید و اضافه کرد: از جمله ضرورت های تحقیقات معاصر، تصحیح و بازبینی برخی از مقاتل تاریخی درباره حادثه کربلا و انتشار منقّح و پاکیزه این آثار و انتخاب موضوعات مرتبط با ادبیات عاشورایی در قالب رساله های دانشجویی می باشد.

رییس مرکز آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی دانشگاه تبریز به تبیین نخستین سروده های عاشورایی در شعر عربی نیز پرداخت و گفت: بر اساس مستندات تاریخی و شواهد متون و مقاتل، نخستین سروده های عاشورایی از زبان خود اهل بیت (ع) به ویژه حاضران در صحنه کربلا از جمله حضرت زینب و بانو رباب همسر حضرت اباعبدالله الحسین بوده و مضمون محوری این سروده ها، مرثیه شهادت امام و دیگر شهدای کربلا است.

طاهری خسروشاهی یادآور شد: نخستین نویسندگان مقاتل معتبر مربوط به حادثه عاشورا، از جمله خوارزمی در مقتل الحسین که از کتب موثق تاریخ کربلاست، ابیاتی به زبان عربی و به نقل از خواهران حضرت امام حسین نقل کرده است.  

وی با بیان اینکه ابتدا یکی از مولفان و محققان برجسته تاریخ ادبیات فارسی، مرحوم ذبیح اللله صفا، شاعری به نام قوامی رازی از سخنوران سده ششم هجری را به عنوان اولین گوینده شعر فارسی در حوزه ادبیات عاشورایی معرفی کرد و سپس مرحوم محمدامین ریاحی خویی از استادان حوزه تحقیقات ادبی با انتشار مقاله ای در مجله یغما، قصیده ای از کسایی مروزی منتشر کرد و پیشینه شعر عاشورایی در زبان فارسی را به سده چهارم و پنجم رسانید، افزود: معتقدم چنانکه همزمان با دواوین شاعران، متون تاریخی منثور ادبیات فارسی نیز بررسی شود، قدمت شعر عاشورایی به نخستین سال های طلوع شعر فارسی خواهد رسید.

طاهری خسروشاهی اظهار داشت: از جمله مولفی به نام ابوجعفر قمی، مولف تاریخ قم در کتابش از حضور جمعی از سخنوران شیعی در سده دوم و سوم هجری در قم خبر می دهد که متاسفانه ما اینک به آثار این شاعران دسترسی نداریم. 

وی اضافه کرد: در بررسی تحقیقات ادبی و تتبعات تاریخی، دستی پنهان و متاثر از حاکمیت های غیرشیعی در طول سالیان دراز، به حذف، تحریف و سانسور شعر عاشورایی در ادبیات فارسی اقدام کرده است؛ از جمله مولف ناشناس کتاب مجمل التواریخ و القصص که در سده ششم تالیف شده، در فرازی از کتاب خود از نابود کردن آثار منظوم و منثور شیعیان ایران در سده چهارم هجری به دست سلطان محمود غزنوی خبر می دهد. 

طاهری خسروشاهی افزود: من تردیدی ندارم که در میان آثار معدوم توسط سلطان غزنوی و دیگر شاهان غیرشیعی، سوگ سروده هایی در رثای امام حسین و حادثه عاشورا وجود داشته که دست تحریف گر روزگار آنها را از بین برده است.

وی گفت: بخشی از تحریفات اشعار عاشورایی نیز توسط کاتبان نسخه های خطی صورت گرفته که این تحریفات شامل دخل و تصرف هایی است که نسخه نویسان بر مبنای تاثیرات ایدئولوژیک بر روی دواوین شاعران شیعی در طول روزگاران انجام داده اند که البته بخش دوم دستبرد کاتبان به صورت تغییرات و تبدیلات ذوقی بوده است.

این استاد دانشگاه، شعر کسایی مروزی در سده چهارم هجری را تا پیدا شدن دیگر آثار عاشورایی، قدیمی ترین شعر مکتوب عاشورایی در زبان فارسی معرفی کرد.

برچسب‌ها آذربایجان تاریخ ادبیات عاشورا

منبع: ایرنا

کلیدواژه: آذربایجان تاریخ ادبیات آذربایجان تاریخ ادبیات عاشورا عاشورایی در زبان ادبیات عاشورا شعر عاشورایی امام حسین سده چهارم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۶۸۱۱۲۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عاشق شعر عالمگیر ایران هستم/ بهترین سوغاتی از نمایشگاه کتاب تهران

طالب آذرخش گفت: عاشق شعر عالمگیر ایران هستم و همچنین ادبیات معاصر فارسی را نیز دوست دارم. من از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کرده و کتاب‌های شعر شاعران معاصر ایرانی را برای دوستانم سوغاتی بردم.

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، طالب آذرخش شاعر ملی تاجیکستان (با تخلص آذرخش) و سردبیر نشریه «پیام سغد» است. تاکنون به قلم او کتاب‌های بسیاری به خط سیریلیک در تاجیکستان منتشر شده است. اثری هم به نام «دیوان عشق» به خط فارسی و سیریلیک دارد که گلچینی از آن توسط انتشارات خردگان در تهران با عنوان «چشم، جانم، چشم...» منتشر شده است.

او بسیار تاکید دارد که آثارش به خط سیریلیک و فارسی منتشر شوند تا کسانی که در تاجیکستان با خط فارسی آشنایی ندارند با آن آشنا شوند و فرصتی برای مقایسه پیدا کنند. همچنین برخی اشعارش نیز در چند نشریه در تهران منتشر شده است. در چندین کنگره و همایش در تهران، تبریز، اصفهان و شیراز شرکت کرده و به قول خودش این «شهر‌های عزیز» را دوست داشته است.

طالب آذرخش سابقه حضور در محافل ادبی بسیاری در ایران را دارد و کتاب شعر را بهترین سوغات از ایران می‌داند. آذرخش درباره سابقه حضورش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: خوشبختانه تجربه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را دارم که برایم بسیار جالب بود. همچنین در چندین محفل فرهنگی از جمله محفل جشنواره فضولی نیز شرکت داشته‌ام.

وی افزود: نمایشگاه کتاب تهران یک بازار بزرگ کتاب است. یکباری که حضور داشتم از صبح تا عصر نتوانستیم حتی نصف نمایشگاه را هم ببینیم. من از حضور در این نمایشگاه که به عنوان یک فروشگاه بزرگ کتاب به نظر می‌رسد بسیار شاد و مسرور شدم. کتاب‌های جالبی در این نمایشگاه دیدم.

آذرخش ادامه داد: در نمایشگاه کتاب تهران، کتاب‌های ادبیات کلاسیک را که سال‌ها آرزوی دست‌یابی و مطالعه‌شان را داشتم پیدا کردم. با ناشران گوناگونی که آثار شعرای بزرگ مثل حافظ، سعدی، فردوسی و ... را منتشر کرده‌اند، گفتگو کردم. وقتی هم که به تاجیکستان بازگشتم کتاب‌های جیبی این شاعران را به عنوان سوغات برای دوستانم آوردم.

این شاعر فارسی‌سرا در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که به ادبیات معاصر ایران بسیار علاقه‌مند است، گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، محل آشنایی من با آثار معاصر ادبیات ایران بود. من عاشق شعر و خصوصا شعر عالمگیر ایران هستم. با شعر معاصر ایران هم آشنایی دارم. آثار شاعرانی همچون شهریار، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، نادر نادرپور، هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)، شاملو و ... در تاجیکستان شناخته شده است. از اینکه در نمایشگاه کتاب تهران بدون واسطه و به راحتی به این کتاب‌ها دسترسی داشتم موجب خشنودی‌ام بود.

آذرخش همچنین با اشاره به این نکته که گویش تاجیکستانی‌ها و ایرانی‌ها باهم تفاوتی ندارد، ادامه داد: ما یک زبان داریم. شعر معاصر ایران و شعر معاصر تاجیکستان یک زبان دارد که همان زبان رودکی، خیام و حکیم فردوسی است. ما همان چیزی را که شما می‌خوانید، می‌خوانیم. البته در حوزه شعر معاصر ایران شعر‌هایی هم هست که به لهجه تهرانی یا شیوه‌های متفاوت است. اما همه این‌ها به زبان فردوسی و حافظ است. ما امروز شعری که در شاهنامه می‌خوانیم در شعر معاصر تاجیک هم می‌بینیم.

وی اضافه کرد: وقتی از ادبیات ایران حرف می‌زنیم، تفاوتی بین ایران و تاجیکستان نمی‌بینیم. فقط یک ادبیات فارسی در میان است. حتی ادبیات معاصر ایران هم در تاجیکستان شناخته شده است. بسیاری از آثار رمان‌نویسان معاصر در تاجیکستان منتشر شده است. اما در تاجیکستان شاعران ایرانی بیشتر مورد اقبال عموم قرار گرفته‌اند. من در اخبار دیده بودم که یکی از کتاب‌های فاضل نظری در یک فروشگاه در تهران، فروش چند هزار جلدی داشته است. این کتاب در تاجیکستان هم به زبان سیریلیک برگردانده شده است و غزل‌های او علاقمندان خاص خودش را دارد. من سردبیر مجله «پیام سغد» در تاجیکستان هستم. ما در هر شماره از مجله شعری از هم‌زبانان ایرانی یا افغانستانی را چاپ می‌کنیم. من تاکید می‌کنم که شعر هم‌زبان خود را منتشر می‌کنیم نه شعر ادبیات ایران یا افغانستان را.

آذرخش در بخش دیگری از این گفتگو به نقش نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بهبود دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور ایران و تاجیکستان اشاره کرد و ادامه داد: خیلی خوب می‌شد اگر نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب تهران در کشور‌های فارسی‌زبان یعنی افغانستان و تاجیکستان هم می‌داشتیم. چون در افغانستان و تاجیکستان نمایشگاه‌های صنعتی و اقتصادی مشترک و غیرمشترک بسیاری برگزار می‌شود، اما نمایشگاه کتاب نداریم. نکته دیگر این است که خیلی خوب می‌شد اگر در نمایشگاه کتاب تهران مکان معینی وجود داشت تا خوانندگان با ادیبان، نویسندگان و ناشران گفتگو و دیدار داشته باشند. من خیلی علاقه‌مندم که آثار شاعران تاجیکستانی در نمایشگاه کتاب تهران معرفی شود و در معرض دید و خرید عموم قرار گیرد. ما می‌توانیم کتاب‌هایی منتشر کنیم که یک طرف آن خط فارسی و طرف دیگر آن خط سیریلیک باشد. این موضوع به آموزش زبان فارسی کمک خواهد کرد، چون تاجیکستانی‌ها حتما باید خط فارسی را یاد بگیرند. آشنایی با خط فارسی باعث می‌شود که از گذشته خود آگاه شوند و آینده خود را ببینند. البته اگر خوانندگان ایرانی هم با خط سیریلیک آشنا شوند خیلی خوب می‌شود.

وی در پایان در پاسخ به این سوال که «چرا با وجود پیوند‌های فرهنگی و زبان مشترک میان ایران و تاجیکستان، ارتباطات فرهنگی محدودی میان دو کشور وجود دارد؟» گفت: فکر می‌کنم سرحدات و مرز‌های جغرافیایی دلیل این موضوع باشد. اخیرا قابلیتی ایجاد شد و در فضای مجازی صفحاتی پدید آمد که خوانندگان، ادیبان و شاعران ایرانی و تاجیکی با یکدیگر در تعامل باشند و مثلا یک شاعر تاجیکستانی بتواند با خواننده ایرانی طرف گفتگو قرار گیرد. چون تاجیکستانی‌ها هم به زبان فارسی سخن می‌گویند. فقط لازم است که با زبان فارسی آشنایی داشته باشند تا بتوانند از آثار شاعران ایرانی استفاده کنند. اگر رفت‌وآمد این محافل ادبی بیشتر شود شاهد نتایج بهتری هم خواهیم بود. همچنین ارسال کتاب‌های تاجیکستانی به ایران و بالعکس می‌تواند عامل مهمی برای تقویت این پیوند‌ها باشد.

سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.