ماجرای ژست میهن‌پرستانه شاه پهلوی/ چرا رضاخان «دارسی» را لغو کرد؟

آذر ماه 1311 شمسی تازه شروع شده‌بود که خبر عجیبی میان مردم دست به دست شد. رضاشاه که خود را پدر ملت ایران و عَلَم‌دار توسعه کشور می‌خواند، در جلسه هیئت دولت قرارداد نفتی دارسی را پاره کرده‌ و در بخاری انداخته بود. به این مناسبت دولت کارناوال‌ بزرگی در تهران به راه‌ انداخت و مردم، شاد از لغو قرارداد استعماری بیرون ریختند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما در پشت پرده وقایع دیگری در جریان بود...

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو-امیرمحمد واعظی؛ آذر ماه 1311 شمسی تازه شروع شده‌بود که خبر عجیبی میان مردم دست به دست شد. رضاشاه که خود را پدر ملت ایران و عَلَم‌دار توسعه کشور می‌خواند، در جلسه هیئت دولت قرارداد نفتی  دارسی را پاره کرده‌ و در بخاری انداخته بود. به این مناسبت دولت کارناوال‌ بزرگی در تهران به راه‌ انداخت و مردم، شاد از لغو قرارداد استعماری بیرون ریختند. اما در پشت پرده وقایع دیگری در جریان بود...

  

قرارداد دارسی

سال 1901 بود که «ويليام ناكس دارسي رانيته»، طی قراردادی با مظفرالدین شاه قاجار، حق امتیاز بزرگی را به دست آورد. حق اکتشاف، استخراج، بهره‌برداری، ماده تولیدی،‌ مالکیت مخزن، تاسیسات و بازاریابی «نفت» در همه ولایات کشور بجز آذربایجان، مازندران،‌ استرآباد و خراسان که لابد آن‌ هم سهم روس‌ها بوده، به مدت 60 سال به دارسی سپرده شد. مطابق بندهای مفصل قرارداد هم طرف انگلیسی از پرداخت مالیات در بسیاری از موارد معاف شد.

دولت ایران اما در مقابل چیز زیادی از طرف انگلیسی نمی‌گرفت. 16 درصد از سود خالص شرکت به صورت سالانه و 20 هزار لیره نقدی و 20 هزار لیره به صورت سهام پس از گذشت یک‌ ماه از تاسیس شرکت، باید به دولت ایران داده می‌شد. کارگران غیر متخصص هم قرار بود همگی از رعایای شاه ایران باشند و پس از اتمام مهلت 60 ساله قرارداد، ابزار آلاتی که توسط شرکت برای عملیات نفتی‌اش استفاده می‌شده به ایران داده شود.یعنی عملا 84 درصد سود حاصل از فروش نفتی که در سرزمین ایران بوده به خودش نمی‌رسیده.

  

مدتی بعد به خاطر ناتوانی دارسی در استخراج نفت، دولت انگلستان 51 درصد سهام شرکت او را خرید ( و البته مدتی بعد به طور کامل مالکیت شرکت را بدست آورد.) تا در سال‌های جنگ جهانی اول که نیاز فراوانی به نفت برای سوخت ناوگان جنگی‌اش داشت، 75 درصد سوختش را از نفت ایران تامین کند. در همین روزها بود که به خاطر فعالیت جاسوسان آلمانی و تحریک مردم محلی علیه انگلستان، به تاسیسات نفتی شرکت خسارات نه چندان سنگینی وارد شد. کل خسارت 20 هزار لیره محاسبه شده بود ولی دولت انگلستان به بهانه آن تا سال‌ها سهم 16 درصدی ایران را قطع کرد!

رضا خان وارد می‌شود...

سال 1304 بود که رضاخان قزاق بر تخت نشست و از آن پس دیگر شد رضا شاه! رضا خان اوایل از خود چهره‌ای محبوب ساخت؛ در عزاداری‌ها شرکت می‌کرد، شورش‌ها را از بین می‌برد، ادعای مانع نفوذ بیگانه بودن داشت و ... ولی چند سالی که گذشت با اقدامات خشن و زورگویانه خود (مثل اجبار لباس متحد الشکل یا ممنوعیت روضه و بعدا کشف حجاب) چندان اثری از مجبوبیت قبلی برایش نمانده بود.

ششم آذر ماه سال 1311 ناگهان خبری پخش می‌شود که محبوبیتی آنی برای او دست و پا می‌کند. همه روزنامه‌ها و جراید خبر می‌دهند که شاهنشاه رضا پهلوی با عصبانیت و خشم فراوان قرارداد استعماری دارسی را پاره کرده و در آتش بخاری انداخته است! مدتی بعد دولت به مناسبت لغو دارسی کارناوال شادی بزرگی در تهران به راه می‌اندازد. اما در دربار اوضاع چیز دیگری است...

ماجرا از تابستان همان سال شروع شده بود، که ناگهان از مجلس و دولت رضاشاهی با هم شروع به انتقاد از قرارداد دارسی کردند تا فضای ذهنی جامعه را برای آن‌چه قراربود پیش بیاید آماده کنند.

 

آن روز سرد پاییزی را مهدی قلی‌هدایت، (مخبرالسلطنه) که در آن زمان نخست‌وزیر بود، در کتاب «خاطرات و خطرات» این‌گونه نقل می‌کند: «شب ششم آذر (1311) تیمور تاش دوسیه (نفت) را به هیات (وزیران) آورد. شاه تشریف آوردند و متغیرانه فرمودند: دوسیه (پرونده قرارداد) نفت چه شد؟ گفته شد حاضر است. زمستان است. بخاری می‌سوزد. دوسیه را برداشتند انداختند توی بخاری و فرمودند: نمی‌روید تا امتیاز را لغو کنید. تشریف بردند. نشستیم و امتیاز را لغو کردیم»

شرکت نفت ایران و بریتانیا، از دولت ایران به جامعه ملل(سازمان ملل بعدی) شکایت برد و آن‌ها هم کار را به مذاکره بین دولت ایران و انگلستان محول کردند. نمایندگان ایران وقتی می‌خواستند مدارک خود را برای به جامعه ملل ارائه بدهند متوجه شدند که بخش بزرگی از مدارک را در اتش بخاری کاخ شاه از دست داده‌اند!

مذاکرات بین نمایندگان ایران و شرکت نفتی به سرانجام نمی‌رسید و شرکت نفتی حاضر به پذیرش خواسته‌های طرف ایرانی نمی‌شد تا این‌که باز هم شاه وارد شد. «لرد کدمن»، رئیس هیات‌مدیره شرکت نفت در شرح خاطرات خود می‌گوید: «شاه با نهایت مهربانی ما را پذیرفت و مثل اینکه هیچ اطلاعی از جریان مذاکرات ندارد، درباره پیشرفت مذاکرات استفسار کرد. من به او گفتم که پیشنهادهای نمایندگان دولت به اندازه‌ای سنگین است که شرکت نمی‌تواند آنها را بپذیرد. شاه بی‌نهایت اظهار تعجب کرد و ... دستور داد که عصر همان روز جلسه‌ای با حضور او تشکیل شود تا کار فیصله یابد.»

در مجلس عصر آن روز قراردادی به دستور شاه توسط نمایندگان دولت ایران یعنی محمدعلی فروغی (وزیر خارجه)، علی‌اکبر داور (وزیر عدلیه)، حسن تقی‌زاده (وزیر دارایی) و حسین علاء (رئیس بانک ملی)، امضا شد که به مراتب از اصل قرارداد دارسی غیر قابل تحمل‌تر بود! مطابق قرارداد جدید شرکت متعهد به اختصاص مبلغی جهت اعزام محصلین ایرانی به خارج و افزایش سهم ایران از 16 به 20 درصد و استخدام کارکنان ایرانی به جای خارجی شد ولی در حقیقت سهم 16 درصدی ایران از سود خالص شرکت تبدیل به سهم 20 درصدی ایران از سود شرکت پس از پرداخت مالیات به دولت بریتانیا شد و از 8000 کارگر غیر حرفه‌ای شرکت فقط 4000 نفرشان ایرانی بودند!

  

حوزه کاری شرکت هم از 400 هزار مایل مربع به 100 هزار مایل مربع کاهش یافت و در عوض(!) شرکت نفت و تمام شرکت‌های تابعه‌اش از پرداخت هرگونه مالیات و هزینه‌های گمرکی معاف شدند و مالکیت اموال توسط ایران پس از اتمام مهلت قرارداد هم از دست رفت و قرار داد 30 سال دیگر( یعنی تا سال 1993 میلادی و 1372 شمسی!) تمدید و هرگونه امکان لغو امتیاز از ایران سلب شد. به قول حسین مکی وقایع‌نگار معاصر و از فعالان جنبش ملی شدن صنعت نفت، مردم به زودی فهمیدند که «در پس‌پرده الغای قرارداد دارسی قراردادی ننگین‌تر و زیان‌آورتر منعقد خواهد گردید که مردم باید چراغ بردارند و عقب قرارداد دارسی بگردند!»

اتفاقات قرارداد جدید نفتی موجب شد که بسیاری از پژوهشگران تاریخ دولت پهلوی، اقدام رضاشاه را کاری از پیش طراحی‌شده و هماهنگ با سیاست‌های دولت انگلستان تلقی کنند و همچنین می‌توانیم مدعی باشیم اقدامات رضاشاه، نشان می‌دهد که او بیشتر به فکر ژست‌های میهن‌پرستانه بوده تا اینکه به فکر کشور و مردمش باشد!

منبع: خبرگزاری دانشجو

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۸۲۵۹۰۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

افشاگری از ماجرای حواله‌های خودرو، افزایش قراردادها، مشاوران ۴۰۰ میلیونی و برکناری مدیر سرشناس آکادمی/ هشدار به مالکان جدید استقلال

علیرضا خانی در گفت‌وگو با خبرگزاری علم و فناوری آنا با اشاره به مشکلاتی که در زمان حضورش در استقلال وجود داشت و تغییر و تحولات رخ داده در این باشگاه اظهار کرد: زمانی که ما آنجا بودیم، مسائل و مشکلات را می‌گفتیم چون من مسئول مالی و عضو هیات مدیره بودم و اتفاقاتی که آن زمان می‌افتاد، را بیان می کردم. به هر حال من مسئول مسائل مالی و عضو هیئت مدیره بودم، تمام این مسائل‌ها را موظف بودم که کنترل کنم. زمانی که در استقلال حضور داشتم، در واقع مصوبه هیئت مدیره بود که امضا و بررسی تمامی قراردادها برعهده من و آقای خطیر باشد. 

وی افزود: قرارداد کاسکو اولین قرارداد دارای مشکل و ایراد بود و متاسفانه آنها این موضوع را  به من  ارجاع ندادند و آقایان سمیعی به عنوان معاون حقوقی و عضو هیئت مدیره به همراه خطیر قرارداد را امضا کردند. قرارداد کاسکو، اینگونه بود که روز اول قرار بود 50 درصد مبلغ قرارداد را نقد پرداخت کنند. 50 در صد الباقی بعد از بازی چهارم که بعد از تعطیلی یکماهه (فیفا دی) بود پرداخت شود. مبلغ اولیه قرارداد 24 میلیارد تومان بود.

عضو سابق هیئت مدیره استقلال عنوان کرد: بعداً که ما در جریان قرار گرفتیم  دیدیم بعد از گذشت 20 روز خبری از پول نیست. بعد مشاهده کردیم که قرارداد با امضای آقای سرپرست موقت فعلی یعنی آقای سمیعی و آقای خطیر بوده است. دیدیم آنها  پولی به صورت پیش قرارداد دریافت نکردند و تنها  2 چک اخذ شده است. چون من خودم در بانک مرکزی بودم، استعلام چک‌های مذکور را گرفتم. یک چک به نام شخص و چک دوم به نام شرکت تازه تاسیس و کاغذی بود. جالب اینجا است که آن شخص چهار چک برگشتی داشت. یعنی عملاً  یک شرکتِ کاغذی و صوری بود و معلوم نبود  چه اتفاقی افتاده است. وقتی متوجه موضوع شدم به آقای سمیعی گفتم شما چگونه این قرارداد را امضا کردید؟ مگر حق امضا داشتید؟ او تاکید کرد که طبق روزنامه رسمی و اختیارش این کار را کرده است.من گفتم این موضوع در حوزه من و خطیر بوده و چطور شما آن را امضا کرده اید؟ شما که صلاحیت امضا نداشتید. به او گفتم به عنوان فردی که حقوقی هستید این چک مربوط به شخص است، چگونه آن را پذیرفتید؟ این فرد یعنی «شهرام قویدل» مالک کاسکو را خود آقای سمیعی به باشگاه آورده بود. در واقع معرف او همین آقای سمیعی بود.

خانی در ادامه گفت و گو با آنا تاکید کرد: وقتی به حساب‌ها ورود کردم متوجه شدم سمیعی در تمام قراردادهایی که قبل از زمان مدیریت آقای فتح الله زاده یعنی آجرلو منعقد شده بود حضور داشت. یک نمونه را به شما می گویم. قرارداد  یکی از بازیکنان 2 ساله بود.رقم آن در سال اول 2/5 میلیارد و سال دوم 3/5 میلیارد تومان بود. وقتی قرارداد سال اولش تمام می‌شود، قرارداد سال دوم را از 3/5 میلیارد تومان به 10 میلیارد تومان تغییر می‌دهند!  در صورتی که با همان قرارداد می توانست بازی کند و باید بازی می کرد و نیاز به افزایش قرارداد نداشت. به آقای سمیعی گفتم چرا این اتفاق افتاد؟ گفتم شما مسئول حقوقی بودید، چرا اظهار نظر نکردید و نظر ندادید؟  

وی تاکید کرد: از او سوال کردم این قرارداد 10 ساله ای که با ورزشگاه مرغوبکار و آقای x منعقد کردید و 17 میلیارد اعتبار دادید که برای باشگاه هزینه کند و 11 سال به او اجاره دادید، برایش کارشناس رسمی بگیرید و به آنجا بفرستید، که چقدر  هزینه کرده است؟ از او پرسیدم به چه شکل این قرارداد امضا شد؟ با این کار اموال این باشگاه را به تاراج دادید. وقتی این حرف ها را زدم سمیعی گفت من چه کاره بودم؟! گفتم آقای سمیعی شما در تمام امور حقوقی استقلال مسئولیت داشتید و باید اظهار نظر می‌کردید. کجا از این باشگاه دفاع کردید؟ 

عضو پیشین هیات مدیره استقلال تصریح کرد: مهمترین موضوع این است که در بحث خودروهای فیدیلیتی که اعضای باشگاه گرفته بودند 2 نفر از حساب باشگاه پول خودروی خود را  به حساب بهمن خودرو واریز کرده بودند. یکی آقای سمیعی و دیگری آقای مصطفی احمدی مدیر مالی وقت باشگاه بود. چطور ایشان به عنوان کسی که مسئول حقوقی باشگاه است نمی‌داند که اموال باشگاه را نباید در جهت منافع شخصی باشگاه هزینه کنیم؟ چطور پول باشگاه را به حساب شرکت خودروساز واریز کردند تا خودرو دریافت کنند؟ البته این آقایان 2 ماه بعد پول را به حساب باشگاه بازگرداندند ولی خودشان بهتر می دانند که واریز پول از حساب باشگاه به حساب شرکت فروش خودرو ایراد قانونی دارد.

خانی در پاسخ به این سوال که آیا بابت این صحبت هایش مدارک دارد گفت: بله مدارک دارم. تمام مواردی که گفتم دارای مستندات است. ریز جزئیات حساب‌های باشگاه موجود است . در این پرونده سوال مطرح شده که چطور پول باشگاه را به حساب شرکت خودروساز واریز کردید؟ آقایان فتاحی،مومنی، مظلومی و... از جیب خودشان پول دریافت خودرو را واریز کردند اما وقتی از سمیعی سوال کردم گفت آقای احمدی(مسئول پیشین مالی باشگاه) بدون اجازه من این کار را کرده است.

وی ادامه داد: ما هشدار را بابت انتصاب دوباره سمیعی در باشگاه استقلال دادیم. همان زمان به خطیر گفتم او سوابق خوبی ندارد. در آن مقطع به خطیر هشدار داده بودم که سمیعی کاری در زمینه حقوقی برای باشگاه انجام نداده و می بینید که تمام مسائلی که الان گریبان باشگاه را گرفته به خاطر این است که او مدیر حقوقی باشگاه بوده است.جالب است بدانید ما با 2-3 مشاور قرارداد داشتیم که با این مشاوران قرارداد 400 میلیون تومانی بسته شده بود.من پرسیدم چطور این قراردادها امضا شده که سمیعی گفت این موضوعات را به من نمی گفتند.مگر می شود معاون حقوقی باشگاه این مسائل را نداند؟

عضو پیشین هیات مدیره استقلال تاکید کرد:آن مشاوران را صدا زدم و گفتم چطور این قراردادها را امضا کردید، آنقدر از او سوال کردم و گفتم باید به دادگاه بیایید و جواب بدهید، یکی از آنها فرار کرد و رفت، گفت اصلا پول نمی خواهم. خیلی مسائل وجود دارد که شاید نتوانم بیان کنم. 

خانی در خصوص مشکلات باشگاه در عقد قرارداد با بازیکنان گفت:در زمان آقای مددی و فرهاد مجیدی کل قرارداد اعضای تیم به 200 میلیارد نمی رسید. سال بعد که ساپینتو حضور داشت قرارداد اعضای تیم نزدیک به 470 میلیارد تومان شده بود! یعنی استقلالِ فصل قبل 470 میلیارد تومان هزینه کرده بود. این یعنی صد در صد افزایش نسبت به سال قبل با حضور احمد مددی. 30-40 درصد بازیکنان آن سال قرارداد داشتند ولی قرارداد آنها  به شکلی عجیب افزایش پیدا کرد.

وی تاکید کرد: شما فکر می کنید چرا حجت کریمی  مدیر آکادمیِ وقت را از  اخراج کرد؟ چه مسائلی در آنجا اتفاق افتاد؟ بروید از اصغر حاجیلو سوال کنید که اجازه ندادم یک ریال از مردم پول بگیرند. من زمانی که در باشگاه بودم یک فرد خیر آوردم که نزدیک به 700 میلیون تومان هزینه کرد. همه کارهای نقاشی و لوله کشی و خیلی کارهای دیگر صورت گرفت. از آقای حاجیلو سوال کنید آیا لنگِ پول بودند؟ آن زمان اجازه نمی دادیم یک ریال این طرف و آن طرف شود. الان هم  من به مسئولان هلدینگ خلیج فارس هشدار می دهم که در انتخاب افراد دقت کنند.

انتهای پیام/