به نقل از «ایرنا»

درباره روزنامه مساوات| نشریه ای مشروطه خواه و استبدادستیز

تاریخ انتشار: ۲۴ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۴۸۰۸۴۴

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ انتشار روزنامه در ایران با کاغذ اخبار آغاز شد و سپس با چاپ روزنامه های وقایع اتفاقیه و دولت علیه ایران، تاریخ مطبوعاتی ایران وارد عرصه جدیدی شد و پس از انقلاب مشروطه با توجه به فضای ایجاد شده در حوزه سیاسی کشور روزنامه های زیادی شروع به کار کردند که تعدادی از آنها در مخالفت جدی با استبداد به خصوص با روی کار آمدن محمدعلی شاه، فعالیت می کردند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

یکی از این روزنامه ها مساوات به مدیریت سیدمحمدرضا مساوات شیرازی بود که تندترین حمله ها را نسبت به شاه قاجار داشت. از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز انتشار نخستین شماره روزنامه مساوات به بررسی این روزنامه و خط فکری آن پرداخته است.

شروع و علت انتشار

مساوات در تهران تأسیس و به مدیریت سیدمحمدرضا مساوات در ۱۲۸۶ خورشیدی منتشر شده است(۱). شماره نخست در هشت صفحه ... و در چاپخانه سربی حقوق انتشار یافت. سرلوحه روزنامه عبارت از ۲ فرشته بالداری بود که در دست‌های خود صفحه‌ای را که در آن کلمه مساوات به خط نستعلیق و در بالای آن آیه ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت چاپ شده بود، داشتند. نحوه انتشار مساوات هفتگی بود و عنوان مراسلات، اداره مساوات و از شماره دهم به آن ‌طرف تهران مدرسه آصفیه به‌عنوان محل اداره روزنامه معرفی شد(۲).

از شماره ۶ این روزنامه نام سیدعبدالرحیم خلخالی در کنار نام مدیر روزنامه درج شد اما منصب نامبرده در روزنامه معین نشده بود. تعداد صفحات روزنامه هشت صفحه و گاهی به ۱۰ صفحه نیز می رسید. روزنامه در چاپخانه های مختلف چاپ می شد، چنانچه شماره نخست آن در چاپخانه حقوق و از شماره دوم به بعد در چاپخانه شرقی که به مدیری شیخ‌الملک در تهران تأسیس شده بود، چاپ شده است(۳).

مساوات شیرازی در مقاله افتتاحی روزنامه خود، خوانندگان را به علت تأسیس، مرام و مسلک روزنامه آشنا می کند، می نویسد: من مدت ها در کتب و رسائل و اوراق منتشره، خوانده ام که یکی از بهترین وسایل برای ترقی ملت و صلاح و فلاح مملکت و آبادی کشور جرائد است و یگانه واسطه نجات و وسیله تمدن و ترقی همان روزنامه و رسایل موقته است و اینقدر از فواید و محسنات روزنامه و منافع و مزایای جراید در خود روزنامه ها دیدم که گمان می کردم آدم باید هرچه از هر جا به هر زحمت بدست بیاورد به روزنامه بدهد و اگر روزی چیزی بگیرش نیامد باید جل و پلاس خانه را زحمت داده گرو گذاشته یا فروخته وجه آن را در جیب گذارده فوراً بچه های روزنامه فروشی را صدا کند و همه را خدمت ایشان بندگی کرده اوراق رنگین و گوناگون از بزرگ و کوچک به اسامی مختلفه گرفته، روانه منزل گردد. گاهی در خود جراید مدایحی برای روزنامه می دیدیم که شبیه به مدیحه هایی بود که شعرا به سلاطین قدیم و متمولان می ساختند و اغلب ۲ صفحه مثل اشعار مقفی به عنوان روزنامه است که... روزنامه است که... تا آخر و صد مرتبه تکرار این جمله در تعریف صنعت و ترویج حرفه خودشان می نوشتند ولی برای اینکه بفهمیم که آیا این فواید واقعاً در این اوراق هست یا نه؟ باید به نتیجه ای که از این وسایل تا کنون به مردم عاید شده نظر انداخت چون ملاحظه این نکته را می کنیم می بینیم که این فواید منتظره.... از جراید خودشان حاصل نگشته و با وجود وفور نسبی جراید در ایران و افراط میل مردم و صرف وقت ایشان در این راه نسبت به ثروت و تمدن و تعمیم معارف در ایران و حتی تفوق ایران در این شعبه بر دیگر ملل به نسبت دیگر احوال مدنیه و اوضاع اجتماعیه خود، دیگران باز صد یک از آن منافع مذکوره مترقبه به ایران عاید نگشته.

سبک نگارش و خط فکری

سبک نگارش مساوات آزاد و بی‌تکلف بود و مدیر آن در تمام مسایل سیاسی با قلمی بی‌پروا مقاصد و مطالب خود را بیان می کرد. مساوات از چاپلوسی و تملق‌گویی که شیوه بعضی از جراید آن ایام بود، دوری گزید و در هر شهر یا قصبه که ستمدیدگان از جور و ظلم حکام استبداد به تنگ آمده و عریضه و شکایتی نوشته بودند، مدیر مساوات آن را بدون پروا و واهمه چاپ می کرد و به علت پیش گرفتن، همین سبک و روش بود که پس از وضع قانون مطبوعات از طرف مجلس شورای ملی که تا اندازه ای مطبوعات را محدود و مقید می‌ساخت، در شماره ۱۹ سال اول این روزنامه به‌عنوان اعتراض به قانون جدید مطبوعات، سبک روزنامه را عوض کرد و به عکس شماره های پیشین که تمام مندرجات آن‌ها را مخصوص ذکر افعال و اعمال قبیحه حکام ظلم و جور کرده بود، مطالب این شماره را به موضوعات علمی و ادبی اختصاص دادند. (۴). بنابراین روزنامه مساوات در خطی مشی خود مشروطه‌خواه بود که با توجه به جسارت بسیاری که در تقویت بنیان مشروطه نشان می‌داد در زمره قهرمانان پیش‌کسوت در مطبوعات مشروطه اول جای دارد و بنابر نوشته ادوارد براون تیراژ مساوات به سه هزار نسخه می رسید.

مفهوم آزادی

انقلاب مشروطه علاوه بر اینکه ساختارهای سیاسی ایران را دچار دگرگونی کرد، باعث شد تا مفاهیم و اصطلاحات زیادی در عرصه سیاست، اجتماع، حقوق فردی و اجتماعی و ... وارد ادبیات سیاسی کشور شود که یکی از این واژه ها آزادی بود که برداشت های مختلفی از آن می شد و در روزنامه ها و نشریات به نسبت زیادی از آن استفاده می کردند که روزنامه مساوات هم به دلیل خط مشی که در پیش گرفته بود از این مفهوم استفاده می کرد. نویسندگان این روزنامه معتقد بودند که فهم واژه آزادی در میان مردم فهم صحیحی نیست و هر فردی بنابر وضعیت خود آن را به نفع خودش تفسیر می کند و این امر را بهانه ای برای توجیه اعمال خود قرار می دهد. به عقیده مساوات فهم معنای آزادی بر حسب اخلاق متفاوت است و به دلیل چنین برداشت هایی از آزادی، برخی از طرفداران استبداد با استفاده از شرایط قلم استبداد را در لباس آزادی درآورده در عوض آن که معنای آزادی را در طرفداری افتادگان و دادخواهی روستاییان آشکار کند بر عکس اغنیا و اشقیاء و ظلام و حکامی را که سالیان دراز خون ملت را در شیشه کرده و فقرا و کسبه بیچاره را لگدکوب شهوت رانی نموده جانبداری و هواخواهی می کنند. از طرفی دیگر مساوات آزادی را با امنیت مرتبط می داند و بقای آزادی را منوط به حفظ امنیت و جلوگیری از هرج و مرج می پندارد و دلیل هرج ومرج را گذشته از تلاش های استبدادطلبان در عدم آگاهی مردم به حقوق مشروعه خود می داند(۵).

بنابراین مساوات به دنبال آن است تا تعریفی صحیح از آزادی ارایه دهد و می نویسد: چند کلمه سیاسی نوظهور چون آزادی و مساوات و غیره چنان که حریت و مساوات وقتی که در ممالک متمدنه است عمال می شود معانی مخصوصه تامه واضحه از آن ها مفهوم است که به مرور قرون و اعصار و رسوخ در اذهان متبادر گشته مثلاً حریت استعمال می شود در حریت سیاسی و هر وقت گفته می شود متبادر همان است یعنی آزادی از استبداد دولتی و مداخله تمام افراد ملت در امور سیاسی از طریق زبان و قلم و اجتماعات و اظهار کسی رأی خود را در مصالح عامه و امور جمهور(۶).

شاه در چه حالی است؟

یکی از مقاله های تندی که روزنامه مساوات منتشر کرد با عنوان شاه در چه حالی است؟ در شماره‌ ۲۱ آن به قلم سید عبدالرحیم خلخالی نوشته شد که در آن تندترین الفاظ و عبارات را متوجّه محمدعلی شاه کرد(۷)؛ مقاله ای که این گونه شروع می شد: شاه در چه حالی است؟ . . . کجا اسلام اجازه می دهد کسی که از سر شب تا صبحدم اثر مواد الکلی قوای دماغه اش از جامه اعتدال منحرف و از استقامت عقل انسانی منعطف شد، مسلط بر اعراض و نوامیس مسلمین گردد ... کی دین حنیف فتوی می دهد کسی که التهاب درونش بریختن خون مسلمین فرو نمی نشیند بر مسند حکومت یک ملت نشیند؟ . . . آیا در فکر حفظ سرحداتست؟ خیر. آیا در خیال تنبیه اشرار و تامین بلاد است؟ نه. آیا در اندیشه اصلاح قشون و تحصیل مهمات است؟ معاذالله. آیا در صدد تصحیح مالیه و تکثیر ثروت است؟ استغفرالله ... تا کی باید هیچ نگفت؟ تاکی باید لب فروبست؟ تا چند باید تحمل نمود؟ آخر مگر ما ایرانی نیستیم؟ آخر مگر ما قالب بی روحیم؟ حس نداریم؟ آخر مگر ما در این آب و خاک حق نداریم؟ مگر ایران خانه ما نیست؟ مگر خاک ایران با خون نیاکان ما عجین نگشته یا خون ایرانیت در عروق ما سرد و منجمد گشته؟ مگر ایران مدفن پدران نامور ما نیست؟ مگر ما از سر حقوق خویش یارای گذشتن داریم؟ زهی غفلت و بسی بی خردی ... شاها با ملت بساز و بر دشمنان مملکت بتاز و از سعایت حاشیه نشینان که جز دروغ گویی و دورویی سرمایه ندارند، قافیه سلطنت خویش را بیهوده مباز  . . . چه ملت ناموس خداست و با ناموس خدا در افتادن خطاست و تازیانه قهر الهی در قفا. از ما گفتن و از صاحبان درد شنفتن از یزدان پاک اثر دادن و از شاه کار بستن(۸). مقاله ای که باعث شد بعد از انتشار آن محمدعلی شاه، به عدلیه شکایت کند و دادگاه سید محمدرضا شیرازی مدیر مسوول روزنامه را احضار کرد اما وقتی خبر محاکمه در تهران پیچید، انجمن ها به مبارزه برخاستند و مدّعی شدند، این محاکمه نشان می دهد که حادثه ای در شرف وقوع است و شاه درصدد کودتا علیه مشروطه است. مطبوعات به نیات شاه ابراز بدگمانی کردند و غوغایی در تهران به پا شد. به همین دلیل عضدالملک رییس ایل قاجار به منظور کاهش تنش پیش آمده از محمدعلی شاه خواست که از شکایت خود صرف نظر کند. محمدعلی شاه نیز به عضدالملک اعلام کرد: جناب عضدالملک تقصیرات مدیر مساوات هر قدر بزرگ باشد ولی مقام شما بزرگتر است توسط شما را درباره او قبول کردیم من بعد بسپارید از اینگونه کارها نکنند(۹).

به توپ بستن مجلس و توقیف مساوات

روزنامه مساوات در یکی از شماره های خود، داستان لویی شانزدهم پادشاه فرانسه و گریختن او از پاریس و سرگذشتش را نوشت و در پایان آن، روی سخن خود را به محمدعلی شاه کرد و به گفته های بیم آمیزی پرداخت. بلکه از جمله های ریشخندآمیز نیز باز نایستاد و چنین نوشت: مگر تصور می شود که بعد از این ایرانی دست از حقوق مشروع خود بردارد و دزدان را بی مکافات آسوده گذارد؟ نه والله نه بالله هر کس این خیال و تصور باطل را در خاطر مقدس پادشاه ما القا نماید به جمیع انبیاء و اولیاء و ارواح مقدسه دنیا سوگند و به روح عدالت و حقیقت مساوات قسم است که خیانت صریح به مقام سلطنت نموده و اگر این قسم ها را باور دارند به ایران پرستی شاپشال و به دانش امیر بهادر و به پاک دامنی سعدالدوله و به دیانت اقبال الدوله و به عصمت و عفت آصف افخم و به رحم و مروت ظفرالسلطنه و به غیرت و عصمت قوام الدوله و به خلق نازنین حاجب الدوله قدیم و به رساله عملیه حجه الاسلام آقا میرزا مصطفی و به نیکنامی و تقوای مجتهد تبریزی و به ارواح طیبه اعضای انجمن مقدس فتوت قسم یاد می کنم. در همین زمان محمدعلی شاه نیز روز به روز به روس ها و ولادیمیر لیاخوف فرمانده روسی بریگاد قزاق ایران آنها نزدیک می شد تا تکلیف خود را با روزنامه ها و مجلس روشن کند تا اینکه سرانجام در دوم تیر ۱۲۸۷ خورشیدی مجلس را به توپ بست و روزنامه ها را تعطیل کرد که روزنامه مساوات هم پس از ۲۵ شماره توقیف شد. مساوات شیرازی مدیر روزنامه به همراه سیدعبدالرحیم خلخالی پس از فرار از ایران مدتی ناپدید شده بودند و به قفقاز رفتند تا اینکه پس از آرام تر شدن اوضاع و احوال مملکت به ایران بازگشتند. هنگام بازگشت سیدمحمدرضا از قفقاز به ایران از راه تبریز، جراید و شخصیت های مختلف از ورود او تجلیل کردند که نمونه آن روزنامه ندای وطن و روزنامه حکمت بود(صدرهاشمی، ۱۳۲۹: ۲۰۸) مساوات شیرازی بار دیگر روزنامه خود را در تبریز دایر کرد که به طور هفتگی منتشر می شد.  کسروی در این باره می نویسد: سید محمدرضا شیرازی که از تهران گریخته به قفقاز رفته بود، امروزها خود را به تبریز رسانید و روزنامه خود را در اینجا به راه انداخت و در شماره نخست آن که در تاریخ چهارم بهمن (یکم محرم ۱۳۲۷) بیرون داده، گفتار درازی درباره سامان شهر و پسندیدگی کارهای آزادی خواهان نوشته است (۱۰) تا اینکه مساوات شیرازی پس از مدتی اقامت در تبریز به همراه دیگر آزادیخواهان به تهران بازمی گردد و انتشار مساوات در تهران از سر گرفته می شود.

منابع

۱- صدرهاشمی، محمد(۱۳۶۳). تاریخ جراید و مجلات ایران. اصفهان: انتشارات کمال، ج ۴، ص ۲۰۵

۲- همان، صص ۲۰۵، ۲۰۶

۳- همان، صص ۲۰۵، ۲۰۶

۴- صدرهاشمی، ص ۲۰۷

۵- مساوات، سال ۱، شماره۷، ۱۳۲۵قمری، ص۶

۶- مساوات، سال۱، شماره۱، ۱۳۲۵ قمری، ص۲

۷- روزنامه‌های ایران از آغاز تا سال‌۱۳۲۹ ه ق. ‌۱۲۸۹ ه ش: با اضافات و شرح کامل به همراه تصاویر روزنامه‌ها؛ برداشتی از فهرست ه. ل. رابینو. ترجمه و تدوین جعفر خمامی‌زاده(۱۳۸۰). تهران: اطلاعات،   ص ۲۳۴

۸- روزنامه مساوات، شماره ۲۱، یک شنبه ۲۴ ربیع الاول ۱۳۲۶ قمری.

۹- دولت آبادی، یحیی(۱۳۶۲). حیات یحیی، ج۲ تهران: فردوسی، صص ۲۲۶-۲۲۵

۱۰- کسروی، احمد (۱۳۵۱). تاریخ مشروطه ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم، صص، ۸۳۵-۸۳۷

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اجتماعی تبریز تهران روزنامه مشروطه تاریخ ایران جنبش مشروطه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۴۸۰۸۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ویترین تسنیم شماره ۶۵۲/ رئالیسم نوین ایرانی

با گذشت ۱۰ روز از واکنش تلافی جویانه جمهوری اسلامی ایران به تجاوز رژیم صهیونیستی در حمله به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، بسیاری از تحلیلگران برجسته روابط بین الملل نمی توانند حیرت و شگفتی خود را از قدرت عملیاتی ایران در پاسخ به اسرائیل پنهان کنند. - اخبار ویژه نامه‌ها -

هر روز بخشی از مهمترین اخبار و گزارش‌های تسنیم را در ویترین تسنیم ببینید:

1- نظر 6 استاد روابط بین‌الملل درباره اقدام ایران علیه اسرائیل 

2- چرایی اعتراض به اسرائیل در دانشگاه‌های آمریکا؛ ظلم را ببین! 

3- دومینوی استعفاها در ارتش اسرائیل بعد از شکست در طوفان الاقصی 

4- انتشارات علمی و فرهنگی چگونه از عرش به فرش رسید؟   

5- بهای اجاره غرفه‌ در نمایشگاه‌کتاب منصفانه یا کاسب‌کارانه؟ 

انتخای پیام/