ابن فارض، از تأثیرگذارترین شخصیتهای جریانساز عرفان اسلامی است
تاریخ انتشار: ۲۸ آبان ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۰۱۴۷۵۴
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه _ حامد شکوفگی*: یکی از مهمترین موضوعات فرهنگ و تمدن اسلامی، عرفان و تصوف است که علیرغم ارج و اهمیت بسیار آن نسل امروز آشنایی عمیق و همهجانبهای از آن ندارند. این عدم شناخت از پیشینه غنی فرهنگ اسلامی و متون عرفانی آن، برای پژوهشگران و دانشجویان جوانتر در بیشتر اوقات به دلیل کمبود منابع مطالعاتی درباره برخی از تأثیرگذارترین شخصیتهای جریانساز عرفان اسلامی است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
خوشبختانه بهتازگی ترجمهای از دکتر مهدی محبتی، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان، با هدف پر کردن همین خلأ شناخت از بزرگان فرهنگ اسلامی به علاقهمندان عرفان اسلامی عرضه شده است که امید میرود در این راه مورد توجه قرار گیرد. اصل این اثر که به عربی و به قلم منتقد عرفان شناس مصری، عاطف جوده النصر - استاد رشته نقد ادبی و تصوف دانشگاه عین شمس قاهره - در معرفی زندگی، شخصیت و شعر ابن فارض، (در چهار باب) و با عنوان «شعر عمر ابن فارض، دراسه فی فن الشعر الصوفی» تألیف شده است.
این کتاب با توجه به موضوع و گستره تحقیقش میتواند به بسیاری از آنچه یک پژوهشگر علاقهمند به مباحث ابنفارضپژوهی نیاز دارد، پاسخ دهد و از آنجا که در همهجای کتاب ضمن بیان وجوه مختلف زندگی، شعر و اندیشه ابن فارض همواره بیافراط و تفریط و با نگاهی نقادانه و به دور از جانبداری، جزئیترین موارد را در معرض دید و نگاه خواننده نکتهجو قرار میدهد، غنیمتی محسوب میشود. "این ابن فارض است: عارفی مشتاق زندگی، اهل بسط و بسیار شیفته زیبایی، تنها و بیتوجه به تمامی اسباب دنیایی، گوشهگیر و دور از همنشینی شاهان و آمیزش با حاکمان و قدرتمندان…" (ص ۴۳۸، ترجمه فارسی کتاب).
جودهالنصر مصری، در باب اول کتاب که درآمدی است به مراحل شکلگیری، تطوّر و همچنین بیان آبشخورهای مختلف تصوف، اگرچه گذرا اما با انتقاد و بررسی منابع مختلف خواننده غیرحرفهای را برای ورود به مباحث تخصصیتر کتاب خود آشنا میکند. در باب دوم (: شاعر) ضمن اشاره به روزگار زیست این شاعر عربزبان، مظاهر حیات فرهنگی و اجتماعی مسلمانان با تمرکز بر قرن شش و اوایل قرن هفتم (مانند حکومت فاطمیان مصر، قیام ایّوبیان و جنگهای صلیبی) را به منظور بررسی عمیقتر مراحل رشد شخصیت و فکر یکی از بزرگترین عرفای مسلمان نشان داده است و حتی از جزئیترین مسائل حیات فردی او همچون رؤیاهای صادقانه، کرامتها و برخورد او با مسألة رقص و سماع غافل نبوده است. در بخش انتهایی بحث پیرامون شاعر، به معرفی کاملی از دیوان و گونههای مختلف شعری او و آوردن نمونهای از اشعارش و حتی اشاره به نسخههای خطی اشعار ابن فارض اختصاص دارد.
در باب سوم (: ویژگیهای فنی و تکنیکی) مباحث تخصصی شعر شاعر خمریهپرداز مصری، ابنفارض، مانند فرم، صنایع ادبی و نمادهای شعری او (رمزهای شرابی و تلویحات خمری) مباحث دقیق و کاملی ارائه میشود. از آنجا که این نویسندة مصری در فصلی به مقایسه بین نمادهای عاشقانه شعر فارسی و عربی علاقه نشان داده است، میتواند منبعی برای علاقهمندان ادبیات تطبیقی فارسی و عربی بهویژه در شعر عرفانی بهشمار آید. در باب چهارم و آخر کتاب (: ویژگیهای معنوی) از آنجا که تحقیقاتی در بیان شباهتها و اختلافات فکری ابن فارض و ابن عربی (دو شخصیت اثرگذار عرفان اسلامی بر آثار ادبی عرفانی فارسی قرن هفتم به بعد) دارد، هم به ابن عربیشناسی و هم به ابن فارضپژوهی کمک زیادی میکند؛ مباحث مهم و جدی عرفان نظری اسلامی همچون انسان کامل، وحدت وجود و وحدت شهود، حقیقت محمدیه و….
نویسنده مصری این کتاب، جودهالنصر، در بخش خاتمه کتاب مهمترین نتیجهگیریهای خود پیرامون شخصیت، اندیشه و شعر ابنفارض را خلاصه کرده است تا خوانندگان این کتاب، دورنمایی کلی از شاعر و شعر عرفانی او را در چند صفحه از نظر بگذرانند. «شعر ابنفارض میوة تکاملیافته دو ساحت درهمتنیدة هنر و عرفان است؛ یعنی از یک جهت شعرش دارای سرشتی کاملاً عاشقانه و تمثیلی است که تمام خصایص شعر غنایی و خمری را در تعبیرات شاعر از مواجید و یافتههای شخصی خویش مینمایاند و از جهتی دیگر، شعرش آئینه تمامنمای ویژگیهای معنایی و معنوی صوفیانه است که ماده اصلی این نوع شعر به شمار میآید» (ص ۴۳۹، ترجمه فارسی کتاب).
این کتاب جامع درباره شعر و شخصیت ابنفارض به همت مهدی محبتی، منتقد ادبی و عرفانپژوه دانشگاهی صورت ترجمه پیدا کرده است که پیش از این ترجمه و تصحیحهایش پیرامون آثار کلاسیک عرفان اسلامی (ترجمه اللمع فی التصوف و تصحیح رسالة قشیریه) و هم تألیفاتش پیرامون شخصیت مهم عرفان ایرانی، شمس تبریزی (در جدال با خویشتن: نگاهی دیگر به احوال و اقوال شمس تبریزی) و گزیدههایش از قصههای کوتاه عرفانی (پیمانههای بیپایان در دو جلد) با اقبال خوب خوانندگان و علاقهمندان عرفانپژوهی مواجه شده است.
ترجمه فارسی علاوه بر ارائه نمایههای مفصل و کشفالابیات فارسی و عربی که پژوهندگان را در یافتن مطالب دلخواه یاری میکند، ضمیمه و پیوستی پیش از ورود به متن اصلی کتاب از مؤلف عربزبان کتاب، جودهالنصر، پیرامون بوطیقای شعر رمزی اضافه دارد (ترجمه اولبار این مقاله عربی که در اردیبهشت ۱۳۷۶ در کیهان فرهنگی چاپ شده بود، نشانی از انس چندین ساله مترجم فارسی با قلم و تألیفات مؤلف مصری کتاب دارد) که بهخاطر مناسبت موضوع در ابتدای ابواب کتاب قرار گرفته است. در ترجمه فارسی کتاب هم ترجمه اشعار ابنفارض چشمگیر است (بیش از نیمی از قصیده تائیة ابنفارض به شکل پانوشت به فارسی روان ترجمه شده است) و هم پانوشتهای مترجم فارسی در بیشتر موارد به فهم مطالب فنیتر بهویژه برای علاقهمندان جوانتر و دانشجویان نوآموز راهگشاست.
همچنین مهدی محبتی در مقدمه ترجمه خود با انتقاد از عدم شناخت دانشگاهیان و اندیشمندان مسلمان دوره معاصر در شرق و غرب جهان اسلام از یکدیگر، دلایل این موضوع را بررسی کرده است و با اشاره به پیشینه تعاملات علمی مسلمانان در دوره رونق تمدن اسلامی میگوید: "چرا علیرغم این همه ادعا و طمطراق و بانگهای بلند، هنوز نمیتوانیم – مثلاً – در بلخ یا نیشابور یا بغداد و یا مشق یا قونیه و قاهره و رباط، از سرگذشت و سرنوشت مشترک و غمآلودی که بدان گرفتار گشتهایم، سخنی بگوییم و بشنویم؟ مگر جوینی و غزالی و سعدی، از نیشابور و طوس و شیراز به بغداد نمیرفتند و سالهای سال نمیگفتند و نمیشنیدند؟ مگر برهانالدین، بها ولد و اوحدالدین و نجمالدین و فخرالدین و شمسالدین و عراقی از ترمذ و بلخ و تبریز و ری و کرمان و اراک برنمیخاستند و راه سفر پیش نمیگرفتند و در دمشق و حلب و قاهره و قونیه با ابن عربی و ابن فارض و صدر قونوی، ساعتها و بلکه سالها به بحث و فحص و تعلیم و تعلم نمیپرداختند؟ …"
مترجم با چنین دغدغهها و به امید برداشتن قدمی در عرصه تفهیم و تفاهمی چنین دست به ترجمه این کتاب زده است که به تازگی و به همت انتشارات هرمس در ۴۸۵ صفحه (در قطع وزیری) روانه بازار چاپ شده است.
*: دانشآموخته دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه زنجان
کد خبر 5073780منبع: مهر
کلیدواژه: شعر عرفان اسلامی نشر هرمس هفته کتاب هفته کتاب و کتاب خوانی معرفی کتاب علامه طباطبایی کتاب و کتابخوانی ترجمه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان علامه جعفری جواد اژه ای ادبیات داستانی سواد رسانه ای ویروس کرونا معرفی نشریات تازه های نشر عرفان اسلامی علاقه مندان ترجمه فارسی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۰۱۴۷۵۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
چگونه نوجوانان امروز را به خواندن کتابهای ایرانی علاقهمند کنیم؟/ ادبیات نوجوان در سایه غلبه ترجمه
به گزارش قدس آنلاین، این موضوعات شامل کلیات،دین، علوم اجتماعی،علوم طبیعی، علوم عملی، زبان و ادبیات میشود. در بین موضوعاتی که گفته شد، سه موضوع کودک و نوجوان، ادبیات و کمک درسی بیشترین سهم را به خود اختصاص دادهاند. ادبیات و کودک و نوجوان همیشه بیشترین تولیدات را در آمار نشر به خودشان اختصاص میدهند و گاهی ادبیات در رتبه اول و گاهی هم کودک و نوجوان این رتبه را کسب میکند. طبق آمار منتشر شده بخش زیادی از کتابهای کودک و نوجوان مربوط به ترجمه است و آثار ایرانی کم تر مورد توجه قرار میگیرد . در گزارش امروز به این موضوع پرداختیم که چگونه میتوان از بسترهای صدرنشینی کتابهای کودک و نوجوان برای توجه به نویسندگان ایرانی استفاده کرد.
غلبه آثار ترجمه تهدید نیست
هادی خورشاهیان؛ نویسنده ادبیات کودک و نوجوان خورشاهیان، معتقد است در دورهای که زندگی میکنیم نباید از کتاب انتظار آموزش داشته باشیم. او افزود: در کشور ما جمعیت قابل توجهی کودک و نوجوان هستند. این قشر از جمعیت سرمایههای آینده ما هستند. اگر عناوین کتابهای کودک و نوجوان در صدر چاپ سایر عناوین است به دلیل قشر نوجوان است که باید از این بستر استفاده شود. به گفته این نویسنده خانوادهها و مراکز فرهنگی باید به خواندن کودکان و نوجوانان جهت دهند و به آنان کمک کنند که کتابخوانی را منظم انجام دهند و کتاب مناسب سن خود را انتخاب کنند.
خورشاهیان معتقد است: بعضی از موضوعات مانند روانشناسی که متاسفانه در قالب روانشناسی زرد عرضه میشوند برای قشر کودک و نوجوان مناسب نیست. بهتر است که موضوعات روانشناسی در قالب و شعر داستان برای کودکان و نوجوانان ارایه شود.
هادی خورشاهیاننویسنده «پراگ در تبعید» در پاسخ به این پرسش چرا در میان آثار نویسندگان ایرانی با فقر ژانر مواجهیم، اظهار کرد: شاید در موضوعات جامعه شناسی و علوم اجتماعی با فقر ژانر مواجه باشیم آن هم به این دلیل که نیازی نیست برای کودکان و نوجوانان مدام از آسیبهای مختلف به صورت مستقیم صحبت کنیم اما من به عنوان کسی که 21 سال در واحد صدور مجوز کتاب کودک و نوجوان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مشغول به کار بودم و هنوز هم هستم معتقدم ما در ادبیات نوجوان و حتی کودک با مقوله فقر ژانر مواجه نیستیم.
خورشاهیان در خصوص غلبه آثار ترجمه در میان کتاب های کودک و نوجوان نسبت به آثار ایرانی و تاثیر این مساله، بیان کرد: غلبه ترجمه زمانی میتواند برای صنعت نشر تهدیدکننده باشد که همه ابزارهایی که استفاده میکنیم بومی و طبق فرهنگ ایرانی و اسلامی باشد و کودکان ما به کتابهای ترجمه و خارجی بیاورند اما زمانی که تلویزیون تماشا میکنیم و بین سریالهای ایرانیِ تکراری، سریالهای خارجی نیز دیده میشود یا وقتی 90 درصد از اخبار ما مربوط به کشورهایی مانند آمریکا است. پس کودک با این فرهنگ بیگانه نیست و میتواند خودی و غیرخودی را تمیز دهد.
این نویسند افزود: اگر کودکان فیلمها و کتابهای خارجی را میخوانند به دلیل اشتراک در موضوعات مختلفی است که جغرافیا نمیشناسد. در این خصوص نهادها و ارگانها نمیتوانند دخالت کنند و تصمیم گیرنده باشند و با بخشنامههای مختلف جلوی شروع کاری را بگیرند اما میتوانند در سخنرانیها به پاسداشت زبان فارسی و کتابخوانی اشاره کنند، کتابهای خوب معرفی کنند،مسابقه برگزار کنند. حتی کانون پرورش فکری میتواند کتابخانههای عمومی محلهها و فرهنگسرای مختلف را تقویت کند.
کتابخوانها را تشویق کنیم
حسین فتاحی دیگر نویسنده کودک و نوجوان ترغیب کودکان و نوجوانان به خواندن آثار خارجی را تصویرگری و طراحی جلد درخشان آن آثار دانست. او گفت: بچهها هیچ پدرکشتگی با نویسندهها ندارند آنها فقط به سمت کتابهایی میروند که توجهشان راجلب کند. ما در زمینه مطالعه، رقیبهای بسیار جدی داریم و کودکان بیشتر جذب کتابهای ترجمه میشوند؛ زیرا نسبت به کتابهای تالیفی از زیبایی بیشتری برخوردارند. کتابهای ترجمه برای ناشران سهل الوصولتر هستند زیرا کار تصویرگری داخلی برای ناشر کار بسیار هزینهبری است. اگر برخی ناشران در کنار کارهای ترجمه، تالیف هم انجام میدهند به دلیل حفظ آبرو و وجهه فرهنگی آنها است. آنها خودشان را موظف میدانند که در زمینه تالیفات فارسی، هم خدمت و ادای دین کنند. با توجه با اینکه چاپ کتابهای تصویری بسیار گران است، اگر احساس نیاز به داشتن این کتابها میکنیم باید مشوق و تسهیلاتی را برای ناشران درنظر بگیریم. کتابی که خانواده تا چند سال پیش با قیمت 30 هزارتومان برای فرزند خود میخرید، امروز باید آن را با قیمت 300 هزارتومان بخرد و طبیعی است که از پس مخارج آن برنیاید.
حسین فتاحیفتاحی یادآور شد: اگر بخواهیم مطالب علمی، ریاضی، تاریخی و... برای کودک و نوجوان تولیدکنیم، باید در قالب داستان طراحی شود. بچهها باید از دل یک داستان به اطلاعات مفید دست یابند و قهرمان خود را انتخاب کنند. لازمه انجام این کار داشتن برنامه، تیم همراه و رشد فرهنگی است. اکثرا کتابهایی که به صورت تیمی طراحی شده، کتابهای ترجمه است و دلیلش هم این است که مترجمان مابین خود مدیریت درست را پذیرفتهاند. یک داستان خوب کودک باید حدودا ۴۰۰ تا ۵۰۰کلمه باشد زیرا مغز کودکان مانند بزرگسالان قادر به پردازش اطلاعات طولانی و پیچیده نیست. شخصیتهای داستانهای کودکانه همچنین باید با سایر شخصیتهای قابل تشخیص برای کودکان مانند دوستان، خانواده، معلمان، همکلاسیها و دیگران رابطه داشته باشند. درواقع ارتباطات باید نقش پررنگی در قصههای کودکانه داشته باشد.
وی در خصوص اینکه برنامه مدونی برای مطالعه از طرف سازمانها و نهادهای فرهنگی نداریم، افزود: زمانی که ناشران کار میکنند، نهادها باید کاغذ و سیستم فروششان را تامین کنند. اگر ما به دنبال رشد معقول و منطقی برای پیشرفت مطالعه هستیم باید برنامه ریزی دقیق انجام دهیم. ما نیاز داریم میزان مطالعه، چاپ کتاب و کمبودها در کتابها از نظر مضمون، موضوع و گروه سنی را بررسی کنیم و به سمع مسئولین برسانیم. همچنین تشویقهایی را برای کتابخوانان درنظر بگیریم. اگر این روند را پیش بگیریم تا 10 سال آینده میتوانیم به نقطهای که ضرورت جامعه هست، برسیم.
تولید کتابهای رنگی را جدی بگیریم
سپیده خلیلی، نویسنده و مترجم در خصوص غلبه آثار ترجمه در ادبیات کودک و نوجوان گفت: مسلما این برتری، خوب نیست اما هر ناشری ترجیح میدهد کتابی را در ایران چاپ کند که قبلا امتحانش را پس داده باشد. بسیاری از موارد ترجمه با فرهنگ ما یکسان نیست و تولید کتابهای چهار رنگ توسط نویسندگان در حال از بین رفتن است. ای کاش وزارت ارشاد بودجهای را به تولید کتابهای چهار رنگ تالیفی اختصاص دهد تا نویسندگان بتوانند در موضوعات مختلف نوشتههای خود را منتشر کنند و کودکان ایرانی با فرهنگ ایرانی بزرگ شوند.
سپیده خلیلیاین نویسنده و مترجم کتاب در خصوص مشکلات کتابهای ترجمه در ایران گفت: در بسیاری از موارد یا مترجم متوجه متن اصلی داستان نمیشود یا به دلیل محدودیتهایی که وجود دارد، مجبور است بعضی از قسمتهای داستان را حذف کند. در حال حاضر مسابقه بین ناشرانی که چاپ اول کتابهایشان در خارج از کشور معروف شده، برقرار است. ناشران به دلیل اینکه نفر اولی شوند که مجوز چاپ میگیرند، هر فصل از کتابشان را به دست مترجمهای مختلف میسپارند. این حرکت ناشران و انتخاب واژههای نامناسب توسط مترجمان، بسیار به مقوله ترجمه در ایران آسیب میرساند؛ زیرا هر واژه در ترجمه، وزن و معنی خاص خود را دارد و گاها مترجمان معنی نادرست از یک واژه را انتخاب میکنند.
او همچنین یادآور شد: در حال حاضر در شرایطی هستیم که مردم کتاب نمیخرند و مسلما اگر آنها نخواهند و نتوانند کتاب بخرند، جانشین دیگری برای کتاب پیدا میشود. مکانهای عمومی مانند نهاد کتابخانهها و حتی کانون پرورش فکری میتوانند به کتابهای تالیفی برای کتاب خوان شدن کودکان و نوجوانان بیشتر بها دهند.
محدثه رضایی