دشت اصفهان در آغوش بحران فرونشست
تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۹۸۸۲۶۸
اصفهان به تازگی نماد فرونشست زمین در کشور شناخته شده است. این مسئله را نتایج مطالعات سازمان زمین‌شناسی هم تائید می‌کند؛ تحقیقاتی که بالاترین نرخ فرونشست دشت اصفهان را ۱۹ سانتی‌متر در سال نشان می‌دهد و بیشتر این فرونشست در حاشیه‌ها و درون مناطق شهری و جمعیتی و زیرساختی رخ داده است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، برپایه نتایج مطالعات اخیر سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، دشت اصفهان به ویژه مناطقی که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرده است، نواحی شمال شهر اصفهان و منطقه رهنان، فرودگاه شهید بهشتی، کوهپایه و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان، ورزنه، برخوار، خوراسگان، شهرضا، سجزی و دشت مهیار بسیار متأثر از پدیده فرونشست هستند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بررسی ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) به لحاظ سطح آب زیرزمینی و فرونشست در استان اصفهان حاکی است که از این تعداد هشت محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی بوده و آثار فرونشست زمین در این ۲۷ دشت ممنوعه مشاهده شده است.
بر پایه این مطالعات هشت محدوده آزاد که وضعیت مناسب‌تری از نظر سطح آبخوان دارند شامل مناطق انارک، نائین، خور، جندق، بیاضه، بختیاری، گاوخونی و چوپانان است اما ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی دشت‌های مهیار شمالی، مهیار جنوبی، کاشان، گلپایگان، اصفهان- برخوار، اردستان، باد- خالدآباد، دامنه، مورچه خورت و نجف‌آباد را شامل می‌شود که همگی درگیر فرونشست زمین هستند.
فرونشست زمین چیست و چرا تا این اندازه خطرناک است؟ فرونشست زمین پدیده‌ای است که بر اثر خالی شدن آب بافت‌های متراکم و لایه‌های زیرین سطح زمین رخ می‌دهد که در نتیجه آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به صورت ناگهانی فرو می‌نشیند. به اعتقاد کارشناسان این نشست باعث ایجاد ترک و شکاف‌هایی در زمین شده و بر الگوی جریان‌های زیرزمینی و سطحی، تغییر کیفیت آبهای زیرزمینی، تغییر شکل سطح زمین و سیل خیزی مناطق تأثیر می‌گذارد.
نبود توازن بین برداشت و تغذیه آبخوان عامل فرونشست
کارشناسان برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی خارج از توان آبخوان و نبود توازن بین برداشت و تغذیه منابع آب زیرزمینی را عامل فرونشست زمین می‌دانند. بیش از ۹۰ درصد فرونشست‌ها در ایران و جهان با برداشت از منابع آب زیرزمینی ارتباط مستقیم دارد.
آمارها نشان می‌دهد استان اصفهان در چهار دهه اخیر نزدیک به ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری مخازن آب زیرزمینی داشته است و بیشترین کسری مخازن آب و فرونشست زمین در استان در امتداد رودخانه زاینده رود و باغات بوده است.
بر پایه آمارها ۴۲ هزار و ۳۴۹ حلقه چاه مجاز در استان اصفهان وجود دارد که سالانه ۳.۵ میلیارد متر مکعب آب برداشت می‌کنند و حدود ۲۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که در حال حاضر حدود ۹ هزار و ۸۲۳ حلقه چاه فعال است، حدود ۶ هزار حلقه چاه مسدود شده و بقیه چاه‌ها آبی ندارند و متروکه هستند.
فرونشست اصفهان خطرناک استهرچند هم اکنون بیش از ۶۰۰ دشت کشور به دلیل برداشت‌های بی رویه از آبهای زیرزمینی درگیر فرونشست شده است و زلزله خاموش دشت‌های تهران، البرز، قزوین، مرودشت فارس، رفسنجان، دشت پیرامون شهر مشهد، میناب و همدان را تهدید می‌کند اما مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور شهریور سال جاری در اظهار نظری اصفهان را پرمخاطره‌ترین منطقه و نماد فرونشست کشور نامید.
رضا شهبازی، مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به خبرنگار ایمنا می‌گوید: با توجه به اینکه اصفهان محل اتصال شاهراه‌های حیاتی مانند راه و خط آهن، خطوط نفت و زیرساخت‌های حیاتی و ملی بوده و جمعیت بسیاری در آن متمرکز است از این رو این شهر موقعیت خطرناکی به لحاظ فرونشست دارد.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌افزاید: نرخ فرونشست در دشت اصفهان به عنوان یک مؤلفه بالا است، اما وقتی با سایر مولفه‌ها بررسی می‌شود خطر فرونشست را بیشتر می‌کند چراکه این پدیده در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده‌ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه‌های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه احداث شده، رخ داده است.
اصفهان چشم‌انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان‌ها نداردشهبازی به موقعیت زمین‌شناسی خاص و اقلیم خشک و نیمه خشک اصفهان اشاره می‌کند و می‌گوید: دشت اصفهان چشم‌انداز خوبی به لحاظ تغذیه آبخوان‌ها ندارد زیرا زاینده‌رود به عنوان عامل تغذیه آبخوان‌ها خشک است و این شرایط دشت‌های اصلی استان اصفهان را با چالش فرونشست روبرو کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دشت‌های پیرامون منطقه که از زاینده‌رود تغذیه می‌کرد و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
برداشت بی رویه حوضه زاینده رود را از تعادل خارج کردوی با بیان اینکه فرونشست باعث فشردگی سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و این فشردگی به دلیل نبود توازن بین برداشت از آبخوان و تغذیه آن اتفاق می‌افتد، خاطرنشان می‌کند: برداشت بی‌رویه در بالادست زاینده‌رود این حوضه را از حالت تعادل بلند مدت خارج کرده است؛ به بیان دیگر زاینده‌رود در گذشته دشت پایین دست خود را تغذیه می‌کرده است اما اکنون در بالادست آن بیش از حد ظرفیت برداشت می‌شود. از سوی دیگر آبی که پشت سد نگهداری می‌کنند برای تأمین شرب، کشاورزی و صنعت است و بهره‌برداری و برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز افزایش یافته است این در حالی است که حجم و مدت زمان پمپاژها بر وضعیت حوضه اثرگذار است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به اینکه فرونشست زمین در اصفهان از دهه ۴۰ آغاز شده، اما از دهه ۸۰ به عنوان مخاطره خود را نشان داده است، می‌افزاید: دشت کاشان- اردستان که رودخانه دائمی نداشته به بارش وابسته بوده است در حالی که کشور در مدت یک دوره ۲۰ ساله از ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۷ که خشکسالی را تجربه کرد، بارش‌ها کمتر از میانگین بوده و همزمان با آن جمعیت افزایش یافته و فشار برای تخلیه منابع نیز به گونه‌ای نامتوازن بوده است؛ در همین بازه زمانی فرونشست را به صورت عمده در سطح کشور شاهد هستیم. از سوی دیگر الگوهای بارشی نیز در سال‌های اخیر از برف به باران تغییر کرده و مجموع این عوامل سبب می‌شود ورودی منابع آب زیرزمینی مطلوب نباشد و در نتیجه بیلان آبخوان‌ها برای دو دهه منفی بوده است.
فرونشست مرگ تدریجی آبخوان‌هاست"برداشت آب چه مجاز باشد چه غیرمجاز وقتی بیش از توان منابع آب زیرزمینی باشد باعث افت شدید آبخوان‌ها یا سفره‌های آب زیر زمینی می‌شود" محمد سیاری کارشناس مطالعات آبهای زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان این نکته به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: تداوم این روند، فرونشست و مرگ آبخوان‌ها را در پی دارد؛ هنگامی که افت سطح آب ادامه دار باشد منافذی که باید با آب پر شوند بر اثر وزن لایه‌های بالایی و فرونشست از بین می‌روند، مرگ تدریجی آبخوان‌ها با فرونشست ایجاد می‌شود و قابل ترمیم و بازگشت به حالت اولیه نیست.
دشت مهیار بیشترین افت تجمعی سطح آبخوان را داردوی با بیان اینکه متوسط افت سطح آبخوان در استان اصفهان سالانه ۳۷ سانتی‌متر و متوسط کسر مخزن ۳۹۵ میلیون مترمکعب است، می‌افزاید: بر اساس اطلاعاتی که تا مهرماه سال جاری بروز رسانی شده است، بیشترین افت تجمعی آبخوان‌های استان که در طول سال‌ها رخ داده به ترتیب از دشت مهیار شمالی در مجموع ۴۷.۴۳ متر در بازه ۳۹ سال، دشت برخوار ۳۵.۵۳ متر در مدت ۳۸ سال و دشت دامنه ۳۵.۰۳ متر در بازه ۳۷ سال بوده است.
کارشناس مطالعات آبهای زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان ادامه می‌دهد: بیشترین افت سطح آبخوان در سال آبی ۹۸-۹۹ نیز مربوط به لنجانات با ۶۹ سانتی‌متر افت، اردستان ۵۷ سانتی‌متر، مهرگرد ۴۹ سانتی‌متر، مهیار شمالی ۴۶ سانتی‌متر و کاشان ۴۴ سانتی‌متر است.
سیاری می‌گوید: دشت مهیار اولین دشت استان بود که از دهه ۴۰ درگیر فرونشست شده است و هم اکنون نیز بیشترین آمار تجمعی افت سطح آبخوان را دارد و این روند در طول سال‌ها ادامه دار بوده است، اما در این منطقه نه تنها افت شدید آب بلکه سایر مولفه‌ها مانند ضخامت زیاد و جنس و دانه ریز بودن رسوبات نیز دلایل مهمی برای وقوع فرونشست است.
این کارشناس کاهش برداشت از آبهای زیرزمینی را راهکاری مؤثر برای مقابله با پدیده فرونشست می‌داند و تاکید می‌کند: اگر امروز چاه‌های غیرمجاز مسدود و میزان برداشت جاه‌های مجاز نیز تعدیل شود نتیجه آن را سال‌های آینده شاهد خواهیم بود، اما همان نتیجه هم بازگشت به وضعیت اولیه نیست زیرا آبخوانی که دچار فرونشست و مرگ تدریجی شده دیگر قابل جبران نیست.
مسعود برهانی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: آثار فرونشست بسیار مهم است زیرا در یک منطقه خارج از شهر ممکن است بین ۷۰-۸۰ سانتی متر نشست زمین رخ دهد که تبعات خاص خود را دارد از جمله فشردگی و پُر شدن آبخوان‌ها و غیرقابل استفاده شدن آن اما این پدیده در مناطق شهری بر تأسیسات و صنعت آسیب زا است به ویژه در منطقه مرکزی شهر اصفهان که آثار تاریخی وجود دارد حتی فرونشست پنج سانتی‌متری نیز خطرناک است.
وی می‌افزاید: میزان، ابعاد و محل فرونشست مهم است از این رو در مناطق مرکزی شهر اصفهان فرونشست در مقایسه با شرق آن کمتر است اما به دلیل بافت تاریخی میدان نقش جهان، پل‌های تاریخی و آثار تاریخی هر سانتی متر فرونشست می‌تواند خطرناک باشد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه آبخوان‌های شهر اصفهان به شدت تحت تأثیر جریان رودخانه زاینده رود است، می‌گوید: جاری بودن رودخانه زاینده رود به تغذیه آبخوان‌ها، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی و کاهش فرونشست منجر می‌شود از این رو جریان همیشگی رودخانه زاینده رود در اصفهان ضرورتی حیاتی برای این شهر است.
ضرورت مدیریت روان آبهای شهریوی مدیریت روان آبهای سطحی شهر اصفهان را برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش فرونشست مؤثر می‌داند و می‌گوید: شهرداری اصفهان مطالعاتی در این باره انجام داده است که باید با دقت بیشتری تکمیل شود از این رو مطالعات درباره اثر جریان رودخانه زاینده رود و مدیریت روان آبهای سطحی اصفهان باید به عنوان راهکاری برای جبران کاهش سطح آبخوان‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
برهانی خاطرنشان می‌کند: آثار فرونشست زمین تاکنون در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی اصفهان بررسی شده است، اما تأثیر این پدیده بر بافت تاریخی این شهر به عنوان مهمترین میراث ارزشمند کشور و جهان نیز باید مورد توجه قرار گیرد که به جاری بودن زاینده رود بستگی دارد.
به گزارش خبرنگار ایمنا، کارشناسان یکی از بهترین برنامه‌ها برای کنترل پدیده فرونشست را طرح احیا و تعادل بخشی وزارت نیرو می‌دانند که اگر این طرح به درستی و با جدیت و ممارست اجرا شود، نتیجه بخش خواهد بود. بر پایه آمار موجود با اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی از سال ۱۳۸۴ تاکنون ۶ هزار و ۹۳۰ حلقه چاه غیرمجاز نیز با حکم قضائی در سطح استان مسدود شده است که مسدود کردن این تعداد حلقه چاه به صرفه جویی ۲۱۷ میلیون مترمکعب آب در آبخوان دشت اصفهان کمک کرده است. همچنین مجوز برداشت حدود ۱۴ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه مجاز نیز از سال ۱۳۹۵ تاکنون اصلاح و تعدیل شده است.
کد خبر 474144منبع: ایمنا
کلیدواژه: فرونشست زمین اصفهان حوضه آبریز زاینده رود وزارت نیرو طرح تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی چاه های غیرمجاز کمبود منابع آب محيط زيست شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق رودخانه زاینده رود منابع آب زیرزمینی تغذیه آبخوان ها آب های زیرزمینی فرونشست زمین خبرنگار ایمنا استان اصفهان دشت اصفهان شهر اصفهان سطح آبخوان افت سطح آب سانتی متر دشت مهیار حلقه چاه بی رویه سال ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۹۸۸۲۶۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار دانشمندان در مورد «سندرم غرق شدگی» شهرهای ساحلی جهان
به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا به نقل از سای تک دیلی،پروفسور «منوچهر شیرزایی» از دانشگاه ویرجینیا تک و دانشگاه آب، محیط زیست و سلامت سازمان ملل در آنتاریو و پرفسور «رابرت نیکولز» از مرکز تحقیقات تغییرات اقلیم تیندال در دانشگاه ایست آنگلیا بر اهمیت نتایج یک مقاله تحقیقاتی جدید که با نقشه برداری مداوم و دقیق از حرکات زمین در چین، داده‌های ماهواره‌ای تهیه می‌کند، تاکید کردند.
این محققان ضمن آنکه اندازه گیری مداوم فرونشست را یک دستاورد بزرگ می‌دانند، استدلال می‌کنند این تنها آغازی برای یافتن راه حل است. پیش بینی فرونشست‌ها در آینده نیازمند مدل‌هایی است که همه عوامل محرک، از جمله فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیم و چگونگی تغییر آنها با گذشت زمان را در نظر بگیرند.
پژوهشگران چینی در یک مقاله پژوهشی که نتایج آن در نشریه ساینس منتشر شده، ۸۲ شهر این کشور را با جمعیتی نزدیک به ۷۰۰ میلیون نفر مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان می‌دهد ۴۵ درصد از این مناطق شهری در حال فرو رفتن هستند، که ۱۶ درصد از آنها با سرعت ۱۰ میلی متر در سال یا بیشتر فرونشست دارند.
در سطح ملی چین، تقریبا ۲۷۰ میلیون نفر از ساکنان مناطق شهری تحت تاثیر قرار گرفته و نزدیک به ۷۰ میلیون نفر در سال فرونشست سریع ۱۰ میلی متری یا بیشتر را تجربه می‌کنند. جدی‌ترین شرایط در مناطق پکن و تیانجین مشاهده می‌شود.
به طور خاص، شهرهای ساحلی مانند تیانجین تحت تاثیر قرار گرفته اند، زیرا زمین در حال فرونشست باعث تقویت تغییرات اقلیم و افزایش سطح دریا می‌شود. غرق شدن پدافند دریایی یکی از دلایلی است که طوفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ ویرانی و تلفات زیادی در نیواورلئان از خود به جا گذاشت.
شانگهای (بزرگترین شهر چین) در طول قرن گذشته تا ۳ متر فرونشست داشته است و امروز نیز به این پایین رفتن ادامه می‌دهد.
هنگامی که فرونشست با افزایش سطح دریا ترکیب شود، میزان سطح پایین‌تر از دریا در این شهر می‌تواند تا سال ۲۱۲۰ سه برابر شده و ۵۵ تا ۱۲۸ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار دهد.
رویدادی که اگر اقدام اجتماعی قابل قبولی برای آن صورت نگیرد، فاجعه به بار خواهد آورد.
نیکولز که در این مطالعه شرکت نداشت، اما تحقیقاتش بر افزایش سطح دریا، فرسایش سواحل و سیل و چگونگی سازگاری جوامع با این تغییرات متمرکز است، گفت: فرونشست، یکپارچگی ساختاری ساختمان‌ها و زیرساخت‌های حیاتی را به خطر می‌اندازد و اثرات تغییرات اقلیم را از نظر سیل تشدید می‌کند، به خصوص در شهرهای ساحلی که این فرونشست، افزایش سطح آب دریا‌ها را بالا می‌آورد.
فرونشست زمین عمدتا ناشی از فعالیت‌های انسان در شهرهاست. برداشت آبهای زیرزمینی که سطح ایستابی را پایین می‌آورد، همراه با زمین شناسی و وزن ساختمان ها، مهمترین عامل در فرونشست در نظر گرفته می‌شود.
با توقف برداشت آبهای زیر زمینی در دهه ۱۹۷۰ در اوزاکا و توکیو ژاپن، فرونشست شهر نیز متوقف شد یا به شدت کاهش یافت که نشان دهنده اثر مثبت این استراتژی است. یکی دیگر از عوامل فرونشست زمین، لرزش ترافیک و تونل زنی است، پکن سالانه ۴۵ میلی متر در نزدیکی مترو‌ها و بزرگراه‌ها فرو می‌رود. زمین، خود، حرکت طبیعی به سمت بالا یا پایین دارد، اما به طور کلی بسیار کوچکتر از تغییرات ناشی از فعالیت‌های انسانی است.ح
در حالی که فرونشست ناشی از فعالیت‌های انسانی پیش از این مطالعه در چین شناخته شده بود، پروفسور شیرزایی و نیکولز می‌گویند این نتایج جدید نیاز به واکنش ملی را تقویت می‌کند. این مشکل نه تنها در شهرهای ساحلی چین بلکه در بسیاری از شهرهای حساس سایر کشور‌ها نیز دیده می‌شود و یک مشکل گسترده در سراسر جهان است.
آنها از جامعه تحقیقاتی می‌خواهند که از اندازه گیری‌ها به درک مفاهیم و پاسخ‌های حمایتی برسند. اندازه گیری‌های ماهواره‌ای جدید داده‌های دقیق فرونشست را ارائه می‌دهند، اما روش‌های استفاده از این اطلاعات برای همکاری با برنامه ریزان شهری به منظور رسیدگی به این مشکلات نیاز به توسعه بسیار بیشتری دارد. شهرهای ساحلی آسیب دیده در چین و سایر کشور‌ها به طور گسترده تری نیاز به توجه ویژه دارند.
پروفسور نیکولز گفت بسیاری از شهر‌ها و مناطق در سراسر جهان در حال توسعه استراتژی‌هایی برای مدیریت خطرات تغییرات اقلیم و افزایش سطح دریا هستند. ما باید از این تجربه درس بگیریم تا به خطر فرونشست که رایج‌تر از آنچه در حال حاضر شناخته شده است واکنش مطلوب نشان دهیم.
انتهای پیام/
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت