به نقل از «ایمنا»

ارتباط سینما و جامعه شناسی چیست؟

تاریخ انتشار: ۱ مهر ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۱۹۱۰۳۶

سینما می‌تواند با استفاده از امکانات رسانه‌ای و هنری خود بازتاب خوبی از شرایط جامعه باشد؛ به گونه‌ای که با بررسی جامعه شناختی آثار سینمایی به مثابه آثاری که در یک حوزه گفتمانی به وجود آمده است، می‌توان شناخت بهتری از جامعه به دست آورد.

به گزارش خبرنگار ایمنا، پس از ورود سینما به ایران و رواج هنر فیلمسازی، کارگردانان به فکر یافتن سوژه برای خلق آثاری مبتنی بر سلیقه مردم افتادند، سوژه‌هایی که الهام گرفته از دغدغه‌ها و مشکلات آنها باشد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بنابراین روز به روز بر تعداد فیلم‌های اجتماعی افزوده شد و دغدغه‌های اجتماعی فیلمسازان نیز در فیلم‌ها نمود پیدا کرد. افزایش تعداد فیلم‌های اجتماعی در سینمای ایران واکنش‌های بسیاری به همراه داشت، برخی معتقد بودند که اینگونه فیلم‌ها سیاه نمایی است و نگاه آنها به جامعه اغراق آمیز است. اما آیا فیلم‌های اجتماعی نوعی سیاه نمایی است؟ جامعه شناسی و سینما چه ارتباطی دارند و چه کمکی می‌توانند به یکدیگر بکنند؟

خبرنگار ایمنا در این باره با مسعود طهماسبی، فیلمساز گفت و گویی داشته است که در ادامه می‌خوانید:

نگاه جامعه شناسی در سینما چه تفاوتی با دیدگاه نقادانه دارد؟

‌ به‌طور کلی دیدگاه نقاد را می‌توان دیدگاهی برخوردار از این ویژگی‌ها دانست: عمیق، آسیب‌شناسانه و مستدل. رویکرد نقاد برای سنجش موضوع خود، معمولاً دو شیوه را اتخاذ می‌کند: نخست، رویکرد نقادی است که معطوف به وجوهِ فرمی اثر هنری از جمله یک فیلم سینمایی است. در یک اثر سینمایی، واکاوی عناصری نظیر ساختمان فیلمنامه، عناصر درام، دکوپاژ، میزانسن، نحوه بازی بازیگران، حرکت دوربین و نورپردازیِ صحنه، کاوشی در فرم به‌حساب خواهد آمد. رویکرد دیگر، رویکرد نقادی است که متوجه محتوای اثر است. اگر در یک اثر سینمایی ما به معنایی که آن اثر به مخاطب القا می‌کند یا چیزی که از عناصر قصه و از عمق تصاویرِ فیلم خود را به عنوان یک مفهوم به مخاطب عرضه می‌دارد توجه کنیم، دقت ما یک دقت محتوا محور خواهد بود. همچنین از آن‌جا که محتوای آشکار یا پنهانِ یک اثر به‌طور معمول وجوه گوناگونی دارد که با روایت‌های متفاوتی قرائت می‌شود، رویکرد معطوف به معنا می‌تواند جامعه‌شناسانه، روان‌شناسانه، مذهبی، سیاسی و یا ایدئولوژیک باشد. بدین ترتیب نگاه جامعه‌شناسانه، به‌شرط آنکه به‌واقع اینطور باشد، نگاهی معطوف به محتوا است که عمیق، آسیب‌شناسانه و مستدل است.

سینما از نظر جامعه شناختی تا چه حد می‌تواند روی فرهنگ، باور و اعتقاد مردم تأثیر بگذارد؟

سینما یک هنر-رسانه‌ی مدرن است. یک اثر سینمایی در عین حال که می‌تواند اثری هنری قلمداد شود همچنین به شکل قدرتمندی قادر است یک رسانه نیز باشد. منظور از رسانه به‌طور کلی آن چیزی است که محتوایی را از جایی به جایی دیگر و به شکلی گسترده منتقل می‌کند. پس سینما، حامل و همچنین ناقل محتوا است. سینما، به‌خصوص سینمای اجتماعی، تصویری از یک طبقه اجتماعی را به طبقه‌ی دیگر عرضه می‌کند و این یعنی هنجارها، ارزش‌ها و باورهای گوناگونی را که مختص به گروه یا طبقه اجتماعی خاصی است، برای دیگر افراد جامعه‌ی انسانی عیان می‌سازد و از این طریق باعث گفت‌وگو و درک متقابل این گروه‌ها از یکدیگر می‌شود. اگر منظور از تأثیر در باورها، چنین تأثیری است پاسخ سوال شما مثبت است، اما اگر منظور این است که سینما می‌تواند فرهنگ یک جامعه را دستخوش تغییرات جدی و آسیب‌های جبران‌ناپذیر سازد بعید می‌دانم یک فرهنگ پویا و یک نظام ارزشی ریشه‌دار، در مقابل یک یا چند اثر سینمایی آنقدر در انفعال فرو رود که به مرور سست و متزلزل شود. اگر فرهنگی تا به این اندازه در ضعف باشد، نه فقط در مقابل سینما بلکه اساساً در مقابل هر محصول فرهنگی و اجتماعی دیگری نیز بی‌دفاع خواهد بود و چاره‌ای نخواهد داشت مگر اینکه یک بار دیگر ریشه‌های خود را مورد بازبینی عمیق قرار دهد.

سینمای ایران در عصر کنونی تا چه حد توانسته موضع واقع گرایی و پرداختن موضوعات به طور درست را حفظ کند؟

در سینمای ایران همچنان پررنگ‌ترین جریان، جریان فیلم‌های واقع‌گرای اجتماعی است. علت این موضوع می‌تواند پدیده‌ها و معضلاتی باشد که در جامعه رو به‌گذار ما به وفور در هر گوشه و کناری یافت می‌شود. طبیعی است که فیلم‌سازها نسبت به این قبیل مسائل حساسیت و علاقمندی بیشتری از خود نشان دهند، اما این مساله لزوماً به معنای دقیق و درست بودن رویکرد آن‌ها نیست. یکی از مشکلات نهاد جامعه در ایران، افزایش شکاف طبقاتی و فاصله‌گیری روزافزون گروه‌های اجتماعی از یکدیگر است که ریشه‌یابی آن نیاز به پژوهش‌های مفصل دارد، اما تا آن‌جا که به سینما مربوط است نتیجه‌اش هم‌اکنون در پیشگاه ما قرار دارد؛ سینمای اجتماعی ما در حقیقت و در بیشتر موارد اجتماعی نیست. در سال‌های اخیر شمار فیلم‌هایی که با موضوع مشکلات طبقه‌ی فرودست جامعه ساخته شده بسیار زیاد است، اما به‌سختی می‌توان تصویری درست از جهان این طبقه در این فیلم‌ها مشاهده کرد. قابل درک است که طبقات محروم با مشکلاتی دست به گریبان‌اند که به لحاظ دراماتیک قدرت داستانی بالایی دارند، اما قابل درک نیست که نهایت درک فیلمساز از این طبقات که از خود رسانه و صدایی هم ندارند، دعوا، ناموس‌پرستی، چاقوکِشی و عربده سر دادن است. سینمای اجتماعی ما معمولاً توهم اجتماعی بودن دارد و به نظر می‌رسد فیلم‌های اکشنی هستند که فقط در ظاهر، پوششی اجتماعی به خود گرفته‌اند. در نتیجه از شمار بالای فیلم‌های اجتماعی در ایران نمی‌توان چنین نتیجه گرفت که سینمای ما جامعه خودش را می‌شناسد و نسبت به ظریف‌ترین تحولات آن حساس است. مسائل اصلی جامعه ما، از هر طبقه و گروهی، همچنان پوشیده و ناشناخته باقی مانده‌اند.

کدام یک از این جملات درست است: آنچه در سینماست بازتابی از جامعه است / سینما به جامعه شکل می‌دهد؟

سینما اگرچه می‌تواند جامعه را به گفت‌وگو و تعمق دعوت کند و گروه‌های مختلف اجتماعی را به یکدیگر نزدیک سازد، اما بعید می‌دانم، آنطور که بعضی به شکلی اغراق‌آمیز گفته‌اند، بتواند به جامعه شکل بدهد. فیلمساز و فیلم‌نامه‌نویس اگرچه دانای کل فیلم و سناریوی خود هستند، اما دانای کل جامعه نیستند. فیلم، همچون خود فیلمساز، محصول جامعه است نه سازنده‌ی آن. تغییر فرهنگ و یا گسترش افق‌های فرهنگی یک جامعه وابسته به عناصر بسیاری است که سینما تنها یکی از آن عناصر بی‌شمار می‌آید.

اغلب به فیلم‌های موفق سینمای ایران در موضوع واقع گرایی، اتهام سیاه نمایی زده می‌شود. آیا فیلم‌های واقع گرا قصد سیاه نمایی و تخریب جامعه را دارند؟

به نظر می‌رسد اتهام سیاه‌نمایی به آثار سینمایی نوعی مقاومت فرهنگی در برابر پذیرش واقعیت‌های جاری در جامعه است. فیلم یا خوب است و یا بد. داوری در این مورد نیز به عهده همان کاوش انتقادی است که در پاسخ پرسش نخست به آن اشاره شد. اینکه جامعه تصویر خوش‌آیندی از خود در آینه سینما مشاهده نکند ارتباطی به سیاه‌نمایی ندارد بلکه بیشتر حاکی از فرهنگی سخت، پیر و فربه است که تنها رسالت خود را حراست سخت‌گیرانه از دستاوردهای گذشته می‌داند. جامعه پویا جامعه‌ای است که ضمن شناسایی و حفظ ریشه‌ها، به صورت مداوم در حال ارزیابی خود نیز باشد. در دنیای پر شتاب امروز، فرهنگ وحشت‌زده، فرهنگ بازنده است. پر واضح است فیلمسازی که به مخاطب دروغ می‌گوید به سرعت جایگاه خود را از دست خواهد داد. پس جامعه نباید از فعالیت هنرمندان، نویسندگان و پژوهشگران خود نگران باشد یا آن‌ها را تهدیدی علیه خود به حساب آورد بلکه برای گسترش مرزهای خود باید با گشودگی از آن‌ها استقبال کند.

حضور جامعه شناسان و مشارکت آن‌ها در سینما تا چه حد می‌تواند به برداشت دقیق فیلم‌ها از جامعه کمک کند؟

برای یک فیلمساز اجتماعی، پس از مشاهده بی‌واسطه‌ی جامعه، هیچ موهبتی ارزشمندتر از تحقیقات، آمارها و پژوهش‌هایی نیست که از سوی متخصصانِ جامعه ارائه می‌شوند. از طرف دیگر جامعه‌شناسان نیز اگر کار خود را به‌درستی انجام داده باشند، یعنی به جای پرداختن به مساله‌نماها به مسائل واقعی جامعه پرداخته باشند، می‌توانند به سرعت مشاهده کنند که بدون شک بخشی از دستاوردهایشان در آثار سینمایی حضور خواهد داشت و به شکلی عمومی و در قالب درام به جامعه نشان داده می‌شود. یکی از مشکلات فیلمسازان ایرانی همین است که نمی‌توانند پیوند روشنی با جامعه دانشگاهی علوم انسانی و نتایج تحقیقات آن‌ها برقرار کنند. البته که نقش سانسور، ممیزی و فشارهای بالادستی، هم در کار سینماگران و هم در کار پژوهشگران علوم انسانی همواره سنگ اندازی کرده است، اما قابل قبول نیست که اصحاب علوم انسانی خصوصاً جامعه‌شناسان، وظیفه اصلی خود را فرو بگذارند و مشغول تحقیقات منفعل و انتزاعی شوند. جامعه با افراد خود ساخته می‌شود و گروه‌ها و افراد مختلف از جمله پژوهشگران و هنرمندان در ساخت و گسترش آن مکمل یکدیگر هستند. همه کنشگران جامعه ضروری است این نکته را در نظر داشته باشند که نه تنها عمیقاً به هم محتاج‌اند بلکه قوام جامعه‌ای نیز که در آن زندگی می‌کنند به همین همکاری‌ها و یاری رساندن‌ها است.

کد خبر 524126

منبع: ایمنا

کلیدواژه: فیلم فیلم سینمایی سینما سینمای ایران جامعه شناسی سینمای اجتماعی فیلم های اجتماعی سینما و جامعه شناسی فيلمسازي شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق فیلم های اجتماعی سینمای ایران اثر سینمایی سیاه نمایی گروه ها ی جامعه فیلم ها ی دیگر یک اثر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۱۹۱۰۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

جامعه باید نحوه ارتباط با گروه‌های ویژه را آموزش ببیند

محمدمهدی فداکار صبح چهارشنبه ۵ اردیبهشت ماه در نخستین همایش هم‌بینایی و زیستی نو به میزبانی موسسه نگاه آفتاب مهر کرمان  گفت: ضرورت توسعه همه جانبه ایجاب می‌کند که همه با هم پیش برویم و توسعه انسانی، مهم‌ترین بُعد آن است و در این بین آموزش به عنوان اصلی‌ترین مسئله محسوب می‌شود.

وی به اهمیت فعالیت‌های علمی، پژوهشی برای پیشبرد برنامه اشاره داشت و افزود: نحوه تعامل و ارتباط با گروه‌های ویژه جامعه از جمله نابینایان باید آموزش داده شود.

استاندار کرمان به طرح پروژه‌های نیازمند ورود خیران در جلسات سالانه مجمع خیران استان اشاره داشت و بر حمایت دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی از محصولات تولیدی نابینایان و کم‌بینایان تاکید کرد.

موسسه نگاه آفتاب مهر مجموعه‌ای با وسعت ۵ هزار مترمربع و کارکرد آموزشی، مهارتی، فرهنگی، ورزشی، اقامتی و درمانی است که با مشارکت خیران و شهرداری کرمان به منظور خدمت‌رسانی به نابینایان و کم‌بینایان استان کرمان راه‌اندازی شده است.

زهرا مرتضوی، مدیر موسسه نگاه آفتاب مهر گفت: این مجموعه از ۲۷ مهر ۱۴۰۲ آغاز به کار کرده و در ۶ ماه فعالیت خود، شاهد توانایی‌های باورنکردنی نابینایان در مهارت‌آموزی رشته‌های مختلف از جمله بافندگی فرش بوده است.

وی افزود: امکانات مجموعه کاملا رایگان در اختیار نابینایان قرار دارد و این علاقه و استعداد نابینایان در یادگیری به ما یاد داد که با کلاس‌های قوی‌تر و متنوع‌تر پیش برویم.

مرتضوی پیشگیری را از اهداف مهم موسسه دانست و تصریح کرد: برنامه ما بر این است که از فناوری و تکنولوژی روز برای پیشگیری از نابینایی و کم بینایی استفاده کنیم. ما حتما فراملی می‌شویم و با دنیا ارتباط گرفته و علم روز را برای نابینایان و کم بینایان خواهیم آورد.

وی بیان  کرد: توانمندسازی نابینایان و کم‌بینایان علاوه بر فراهم کردن زمینه اشتغال، اعتماد به نفس و حضور این گروه را در جامعه ایجاد می‌کند.

مدیر موسسه نگاه آفتاب مهر گفت: کارگروه‌های آموزش، اشتغال، توانمندی، حقوق شهروندی و تربیت روانی، پنج کارگروهی است که در ۲ روز همایش برگزار می‌شود تا با استفاده از کمیته‌های ذیل آن در کشور برای نابینایان کار کرده و زندگی را برای آن‌ها تسهیل کنیم.

نخستین همایش هم‌بینایی و زیستی نو  با تلاش موسسه نگاه آفتاب مهر، ۵ و ۶ اردیبهشت ماه جاری در کرمان در حال برگزاری است.  

باشگاه خبرنگاران جوان کرمان کرمان