دلیل اوج گیری «فلسفه فَشِن» و «معماری بدن» در عالم مدرن
تاریخ انتشار: ۴ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۴۴۴۱۲۹
باشگاه خبرنگاران جوان ـ در دهههای اخیر، رشد و گسترش پدیده مد و مدگرایی به ویژه در قالب مدهای جهانی، بیمها و تردیدهایی را در میان دغدغهمندان فرهنگ عمومی، متفکران و سیاستگذاران اجتماعی درخصوص آثار و پیامدهای آن بر زیست انسان معاصر به ویژه در جوامع سنتی که از سابقه تاریخی و سنتهای فرهنگی عمیقی برخوردارند برانگیخته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
درک هر چه بهتر کارکرد و پیامدهای مُد در زندگی انسان معاصر، پیش از هر چیز منوط به شناخت تحولات تاریخی است که ظهور و بروز اجتماعی این پدیده را شدت بخشیده است؛ تغییراتی زیربنایی که از عصر رنسانس به بعد در ابعاد مختلف معرفتی و علمی، اقتصادی، صنعتی و تجاری و نیز سیاسی در جوامع غربی رخ داده و به نوعی در رهیافتهای نظری متفکران اجتماعی در مطالعه پدیده مُد در متن جوامع مدرن بازتاب یافته است. چنین شناختی بویژه از رهگذر تجربه تاریخی و توضیحات نظری متفکران معاصر، به ما کمک میکند تا به عمقِ پدیده به ظاهر سطحی مد پی ببریم و از جایگاه و ساز و کار مد در مناسبات فردی و اجتماعی تصویری روشنتر داشته باشیم.
زمینه تاریخی پیدایش و توسعه مد از دوران رنسانس به بعد، رفته رفته پس از انقلابهای علمی (گالیله، کپرنیک، دکارت و...)، دگرگونی فرهنگی-مذهبی (نهضت پروتستانتیزم)، انقلابهای سیاسی بویژه انقلاب فرانسه (تحول در ساختار سیاسی و حکمرانی) و انقلاب صنعتی و پیدایش سرمایهداری (تحول در ساختار اقتصادی) و بویژه رشد و گسترش شهرگرایی، تغییرات شگرفی در زندگی انسانها در جوامع جدید شکل گرفت که به نوبه خود نظم سنتی پیشین را به چالش کشیده و در تلاش برای جایگزینی نظم جدیدی بر زندگی بود؛ نظمی سکولار مبتنی بر اندیشه اومانیستی که در جستوجوی آزادی انسان و رهایی وی از قیود تاریخی و تعلقات سنت بود و همگام با گسترش فرایندهای صنعتی شدن در این جوامع، شکل گیری صنایع بزرگ، رشد کلان شهرهای جدید مبتنی بر تقسیم کار و تخصصی شدن عملکردها، مهاجرت فزاینده از نواحی روستایی به کلانشهرها و نیز تحول در ساختار طبقاتی (شکل گیری طبقات جدید بورژوازی و صاحبان صنایع) و... را به دنبال داشت؛ نظمی مدرن که به تشدید فردیت و فردگرایی در این جوامع و در بستر کلانشهرهای جدید منجر شد.
سده نوزدهم در واقع عرصه ظهور بورژواهای (صاحبان ثروتمند صنایع) تازه به دوران رسیده بود که جلوه عینی موقعیت جدید ایشان در خانه ها، لوازم و بهطور خاص در لباس هایشان تبلور مییافت. توریستن وبلن در همین ارتباط میگوید: «. مصرف چشمگیر کالاهای گران قیمت، وسیله کسب آبرومندی برای نجیب زادگان تن آسا است...». به زعم او، ویژگی اصلی لباسهای گران قیمت مُد روز، پیامی است که باید درباره کامیابی صاحب آن در نیل به منزلتی فراتر از طبقه کارگر، صاحبان حرفه یا سایر طبقههای شغلی ارسال کنند.
از دیگر سو، نیاز به تازگی و نو بودن ناشی از گسترش فرایندهای صنعتی شدن، در زندگی مدرن، تغییر مداوم و امروزی بودن را به یک ارزش بنیادین تبدیل میکند که تمام ارزشهای دیگر منوط به آن میشوند. از اینرو است که ادعا میشود پدیدار شدن «مُد» به مثابه پدیدهای تاریخی با «مدرنیسم» یک خصیصه اصلی مشترک دارد و آن شکستن سنت و تلاشی بیپایان برای دستیابی به «نو» و «نو بودن» است.
این مدرنیته است که در جریان رشد فرایندهای تولید انبوه صنعتی و گسترش روزافزون رسانهها و بازنماییهای رسانه ای- در قالب مطبوعات، رسانههای الکترونیک و رسانههای جدید بر بستر اینترنت- میل به تغییر و نوشدن و تنوعطلبی و لذتجویی ناشی از مصرفگرایی را شدت بخشیده است و مد در جامعه مدرن- که با چرخه عمر کوتاه و موقتی و تغییر سریع و مداوم مشخص میشود- در همین نسبت رخ نمایی میکند. در واقع، آنچه مد را در عصر مدرن متمایز میکند سرعت بالای تغییر و تحولات آن است. نیاز به تازگی و نو بودن ناشی از گسترش فرایندهای صنعتی شدن در زندگی مدرن، امری است که از نظر امانوئل کانت در مد ضرورت دارد. از اینرو است که آپادورای نیز خاطرنشان میکند که مد بیانگر سرعت زیاد، تغییر سریع، توهم دسترسی کامل و قابلیت تبدیل بالا است و «جنون تازگی» میلی است که هرگز نمیتوان کاملاً آن را سیراب کرد.
مد و فشن تنها موضوعی در رابطه با پوشاک نیست، بلکه میتوان آن را بهصورت یک نوع ساز و کار و ایدئولوژی در نظر گرفت که تقریباً در هر حوزهای از دنیای مدرن قابل ردیابی است. ساز و کاری که بیش از هر حوزه، در «معماری بدن» یا همان نوع پوشش و آرایش بدن و تغییرات آن متبلور و برجسته شده است.
کلانشهر مدرن متفاوت از گذشته ساخت یافته و با تخصصی شدن عملکردها، تقسیم کار شدید و گسترش فرایندهای عقلانی و مناسبات حسابگرایانه از یک سو و کمرنگ شدن منابع هویتبخش سنتی از جمله خانواده و شبکههای سنتی خویشاوندی و محلی از سوی دیگر، به نحو فزایندهای به فردیت انسانها برای عمل بهعنوان سوژههای مستقل در محیط کلانشهر دامن میزند و مسأله هویت و هویت یابی در وجه فردی و اجتماعی آن را برجسته میکند.
از نظر جورج زیمل، در شهر معاصر همه چیز نو، سریع و گذرا است و بیگانگان شهروندان را محاصره کردهاند. گمنامی نسبی افراد در یک شهر موجب پیدایش نیاز به تمایز شخصی و راهی برای متمایز ساختن خویش از انبوه مردم میشود. در واقع انسان در شهر مدرن ناچار است در برابر تنزل یافتن و فرسوده شدن به دست مکانیسم اجتماعی تکنولوژیک مقاومت کند. یکی از شکلهای این مقاومت را میتوان در جستوجو برای روشهای تأکید بر تشخص و تفاوت اجتماعی پیدا کرد. گرایش عاملیتهای انسانی به مصرف اقلام مُد روز و مدگرایی از جمله این روشها است که تمایزیابی و تطبیق با اقتضائات زندگی شهری را به منظور ساخت هویت خود ممکن میکند. به تعبیر آنتونی گیدنز، بتدریج «بدن» به پروژهای بازتابانه از هویت فرد تبدیل میشود و اساساً هویت مدرن در جستوجوی هویتی است که در آن بدنه مکان و منبعی برای حضور آن است.
با این تصویر اجمالی از زمینه پیدایش و گسترش پدیده مُد در جهان معاصر بویژه در قالب سبک پوشش و آرایش بدن، میتوان برداشتی اولیه از ماهیت و فلسفه مد و مدگرایی حاصل کرد و جایگاه، ظرفیتها و مخاطرات آن در زندگی انسان معاصر را با دقت بیشتری مورد واکاوی قرار داد. بر همین اساس بخشی از این ظرفیتها و مخاطرات را مرور میکنیم.
ظرفیتها و مخاطرات مد در زیست انسان معاصر
۱. هویتیابی؛ همرنگی و تمایز
مُد میل به تغییر و نو شدن را در انسان معاصر ارضا میکند، به او کمک میکند تا با تغییر و تحولات پیوسته محیط اطراف خود در زندگی شهری هماهنگ شود و در عین همرنگی و هماهنگی، بتواند خود را از دیگران متمایز کند و به قول زیمل، مد، دیالکتیک میان میل فرد به شبیه بودن به دیگران از یک سو و در همان حال متمایز بودن از دیگران است. هم گویای تمایزات طبقاتی است و هم موجب همبستگیهای گروهی میشود. این حاکی از یک تناقض ذاتی در مُد است، چه اینکه فرد همزمان هم فردیت و هم همرنگ جماعت شدن را میپذیرد و ابراز میکند.
آرایش بدن و مد در جهان معاصر به یکی از منابع و کانونهای جدی در هویت یابی افراد تبدیل شده است. در واقع افراد با مصرف اقلام مدروز بهصورت پیوسته بهدنبال ساخت و بازتولید هویت خود در جهان متغیری هستند که ایشان را از هر سو احاطه کرده است.
۲. انتقال تصویر فرهنگی (مد به مثابه رسانه)
مُدها در واقع الگوهای فرهنگی هستند که از سوی بخش معینی از یک جامعه برای دوره زمانی نسبتاً کوتاهی پذیرفته شده و سپس رخت برمیبندند. ارجاع به فرهنگ بخش مهمی از تعریف یا توضیح چیستی مُد است و هر تعریفی از مُد، ضرورتاً به فرهنگ اشاره خواهد داشت. در واقع مُد بهعنوان منبعی از هویت، ارزش ناملموسی را با خود حمل میکند که در یک حوزه فرهنگی اجتماعی وضع میشود. از این رو، با توجه به ارتباط و پیوستگی آن با هویت فرهنگی یک جامعه و وجه نمادین و رسانگی آن، پدیدهای مهم و اثرگذار در ارائه تصویر فرهنگی یک کشور یا ملت است.
از سوی دیگر، در روند جهانی شدن (یا جهانیسازی) فرهنگی و در صورت انفعال در برابر فرهنگ رقیب (بهطور خاص فَشِن غربی بهعنوان صنعت مسلط فشن) مد و مدگرایی میتواند مخاطرهای جدی برای از میان رفتن ظرفیتهای فرهنگ بومی بویژه در نوع پوشش و آرایش بدن باشد.
۳. خلاقیت و لذت
مد را میتوان یک جلوه خلاق فرهنگی دانست که از لحاظ بومشناختی به مثابه نظامی از معانی عمل میکند و برای بقا و رونق یافتن، دائماً نیاز به ترویج و پرورش، تجدید، تجاریسازی و بازتولید ذائقه عمومی دارد. امروزه یکی از صنایع پرطرفدار و سودآور خلاق فرهنگی در جهان معاصر، صنعت فرهنگی مد لباس است که در عین دستاوردهای اقتصادی، نقشی جدی در انتقال ایدههای نو و رشد فرهنگی جوامع مبتنی بر میراث فرهنگی بومی آنها ایفا مینماید. از این رو، عنصر خلاقیت در کانون طراحی مد بهعنوان یک صنعت خلاق فرهنگی قرار دارد و مد در عین ظرفیتهای بینظیر در خلق ارزش اقتصادی، میتواند تبلور خلاقیت و نوآوریهای فرهنگی یک جامعه باشد.
خلاقیت و لذت همچنین در مصرف مد و سبک پوشش از سوی انسان معاصر متبلور است. مالکولم بارنارد (۱۹۹۶) در مورد مصرف خلاقانه معناساز مد میگوید: «معنا و اهمیت فرهنگی مد همانقدر که به بیانات حسابشده طراحان مد بستگی دارد به خلاقیت جمعی مصرفکنندگان نیز مربوط میشود. مد همچون بسیاری از اقلام مصرفی در جامعه مصرفی نوین، فرصتی برای خلاقیت افراد در برساختن هویت هایشان و نمایش آن در زندگی روزمره فراهم میآورد، در عین اینکه همواره با نوعی دلزدگی عجین است.»
هربرت بلومر نیز در «نظریه انتخاب جمعی» خود در توضیح ساز و کار مد بیان میکند که مکانیسم مد در پاسخ به میل و علاقه به «در مد بودن» است، به اینکه پهلو به پهلوی چیزی باشی که موقعیت و اعتبار خوبی دارد. همچنین به گفته فینکلشتاین مطابق مد بودن میتواند تجربههای لذتبخشی برای افراد به همراه داشته باشد و پوشیدن لباسهای دلخواه و دلپذیر میتواند به رؤیاهای فرد در زمینه پروراندن خویشتن دیگری برای خود، دامن بزند.
۴. زوال قوه انتقادی، اسارت نفس و ازخودبیگانگی
یکی از پیامدهای منفی مدگرایی و فقر سواد مد «زوال قوه انتقادی انسان» است؛ چه اینکه در مد و مدگرایی بهطور غالب «سلیقه» منحصر به «نو بودن» میشود و اساساً هیچچیز آسانتر از ارزیابی صرف نو بودن یک کار بدون توجه به زوایای پنهان و کارکردهای آن نیست. مضاف بر اینکه پی جویی و دنبالهروی افراطی اقلام مد روز به نوبه خود نوعی اسارت و قید و بند را بر انسان معاصر تحمیل نموده است که بسیار متفاوت از آن قیود سنتی است که انسان مدرن با شعار «آزادی» داعیه رهایی از آن را داشته و دارد و در نهایت در اثر پیشرفت یکجانبه فرد و شیءوارگی به نوعی ازخودبیگانگی میانجامد.
به قول لارس اسونسن در کتاب فلسفه فَشِن: «ما از بند سنت رهیده ایم، اما بنده رسوم جدید شده ایم. سختتر میکوشیم که شخصیت خود را بروز دهیم، اما در عمل اغلب به شکلی متناقض انتزاعی غیرشخصی را به نمایش میگذاریم.»
«جنون تازگی» میلی است که هرگز نمیتوان آن را سیراب کرد. نیاز به تازگی و نو بودن ناشی از گسترش فرایندهای صنعتی شدن در زندگی مدرن، امری است که از نظر امانوئل کانت در مُد ضرورت دارد و یکی از پیامدهای منفی مدگرایی «زوال قوه انتقادی انسان» است.
مُد و فَشِن تنها موضوعی در رابطه با پوشاک نیست، بلکه میتوان آن را بهصورت یک نوع ساز و کار و ایدئولوژی در نظر گرفت که تقریباً در هر حوزهای از دنیای مدرن قابل ردیابی است. ساز و کاری که بیش از هر حوزهای در «معماری بدن» یا همان نوع پوشش و آرایش بدن متبلور شده است.
از نظر جورج زیمل، در شهر معاصر همه چیز نو، سریع و گذرا است و بیگانگان شهروندان را محاصره کرده اند. گمنامی نسبی افراد در یک شهر موجب پیدایش نیاز به تمایز شخصی و راهی برای متمایز ساختن خویش از انبوه مردم میشود. در واقع انسان در شهر مدرن ناچار است در برابر تنزل یافتن و فرسوده شدن به دست مکانیسم اجتماعی تکنولوژیک مقاومت کند. یکی از راههای مقاومت، گرایش عاملیتهای انسانی به مصرف اقلام مُدروز و مدگرایی است.
نیاز به تازگی و نو بودن در زندگی مدرن، تغییر مداوم را به یک ارزش بنیادین بدل میکند که تمام ارزشهای دیگر منوط به آن میشوند. از اینرو است پدیدار شدن «مُد» با «مدرنیسم» یک خصیصه اصلی مشترک دارد و آن شکستن سنت و تلاشی بیپایان برای دستیابی به «نو بودن» است.
مُد میل به تغییر و نو شدن را در انسان معاصر ارضا میکند، به او کمک میکند تا با تغییر و تحولات پیوسته محیط اطراف خود در زندگی شهری هماهنگ شود و در عین همرنگی و هماهنگی، بتواند خود را از دیگران متمایز کند و به قول زیمل، مد، دیالکتیک میان میل فرد به شبیه بودن به دیگران از یک سو و در همان حال متمایز بودن از دیگران است. هم گویای تمایزات طبقاتی است و هم موجب همبستگیهای گروهی میشود.
منبع: موسسه ایران
انتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: مدرن زندگی مدرن مد و مدگرایی مصرف اقلام م انسان معاصر ظرفیت ها ساز و کار
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۴۴۴۱۲۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تجلی اقتدار نظامی ایران در عملیات موشکی علیه رژیم صهیونیستی
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان آذربایجان غربی، ماموستا مامد کلشینژاد امروز در آیین عبادی سیاسی نماز جمعه اهل سنت ارومیه، نمازگزاران را به رعایت تقوای الهی دعوت کرد و با اشاره به اینکه در هفتهای که گذشت شاهد اتفاقات سرنوشتسازی در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بودهایم اظهار داشت: این اتفاقات، تغییر و تحول عجیب و عظیمی در ساختار نظامی و امنیتی و مسائل فرهنگی کشور به وجود آورد.
وی در ادامه با اشاره به سالروز تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرمان امام خمینی(ره) در سال 59 تصریح کرد: این نیروی مردمی از متن و بطن جامعه و فرزندان جان برکف کشور بوده که برای رسیدن به اهداف والای کشور وارد میدان شدند و به منظور دفاع از میهن خود در برابر یکی از شقیترین و بیرحمترین حکام کشورهای عربی مثل «صدام»، جان خود را بر کف دست گذاشته و وارد جبههها شدند.
امام جمعه اهلسنت ارومیه بیان کرد: امام خمینی(ره) در آن زمان با تیزبینی خویش تشخیص درستی داده و دستور تأسیس سپاه پاسداران انقلب اسلامی را داد چون مردم در آن زمان باید از میهن و ارزشها و همچنین منابع و ایمان و شرف و ناموس خود دفاع میکردند پس بنابراین سپاه پاسداران متولد شد.
وی افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، باید نیروی مردمی و مخلص برای کمک به نیروهای مسلح تشکیل میشد بنابراین تأسیس سپاه لازم و ضروری بود و این در حالی بود که در آن زمان، کشورمان در یک محرومیت بسیاری به سر میبرد و حتی هیچ سلاحی برای دفاع از خود در برابر دشمن نداشت و با دستان خالی در برابر چندین کشور ایستاد که برای از بین بردن انقلاب نوپای اسلامی نقشه کشیده بودند.
ماموستا کلشینژاد ادامه داد: اما اخیرا حرکت اقتدارآمیز موشکی ایران در برابر رژیم صهیونیستی نشان از صلابت و هیمنه جمهوری اسلامی دارد که آن را به رخ جهانیان کشید تا جایی که با تمام توان و قدرت بالای نظامی نشان داد میتواند در برابر تمامی ایادی استکبار جهانی بایستد.
وی در ادامه با اشاره به سالروز اعلام انقلاب فرهنگی اظهار داشت: یکی از مسائل مهمی که برای رشد و توسعه و پیشرفت کشور لازم است، پاکسازی موضوعات فرهنگی بوده و با توجه به اینکه در آن زمان در دانشگاههای کشور یک جریان سکولاری و بیدینی توسط جریانهای خاصی که در بلوک شرق و غرب فعالیت میکردند، وجود داشت، همه آنها بسان دو لبه شمشیر بودند که بر پیکر اسلام فرود آمده و یکی اسلام را افیون جامعه میدانست و دیگری انسان را به عنوان یک عقبمانده تلقی میکرد بنابراین انقلاب فرهنگی با هدف پاکسازی استادان و دانشجویانی که از دید نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران غربزده به شمار رفتند، نامگذاری شد.
امام جمعه اهل سنت ارومیه گفت: هدف انقلاب فرهنگی، اسلامیسازی دانشگاههای پیشرفته و از بین بردن فاصله دو آموزش حوزوی و دانشگاهی بود که با پیروزی انقلاب اسلامی، انقلاب فرهنگی برای اینکه بتواند آن پاکسازی را به وجود آورد و نزدیکی و قرابت بین وحدت حوزه و دانشگاه را تشکیل دهد، اعلام شد و خوشبختانه در دانشگاه شکل گرفت؛ بنابراین باید روحانیان و اساتید دانشگاهی باید بیشتر به این موضوع بنگرند.
وی افزود: بیتردید نباید دانشگاه را تنها به عنوان جولانگاه مسائل سیاسی نگریسته بلکه برای پیشرفت و دینسازی و اسلامیسازی دانشگاهها باید با یک دید بالاتری بر این مسئله نگاه کرده و برنامهریزی های لازم برای این مسئله انجام شود.
ماموستا کلشینژاد تصریح کرد: با توجه به اینکه در جریان اغتشاشات سال گذشته برخی در دانشگاهها شعارهای ضددینی سر دادند پس اساتید دانشگاه باید با آن دید اسلامی وسیعی که نسبت به مسائل دارند، دانشجویان را تربیت کنند تا این مسائل دینی و فرهنگی جامعه حفظ شود.
وی در ادامه با اشاره به روز معماری اظهار داشت: یکی از مسائلی که کشور را با آن اصالت خود به جامعه بینالملل معرفی میکند، معماریهای آن کشور است و زمانی که معماری با آن سبک و سیاقی که فرهنگ و آداب و رسوم آن کشور، آن را میخواند، هماهنگ باشد دلیل بر تاریخی و سوابق دیرینه آن کشور است، پس لازم است آن معماری اسلامی که از صدر اسلام وارد کشور شده، حفظ شود چون بیانگر این است که مردم کشورمان همواره تمام آداب و رسوم و فرهنگ خود را بر مبنای یک فرهنگی پایهریزی کردهاند که فرهنگ غنی بوده و نشات گرفته از دین مبین اسلام است پس این معماری باید نگهداری شود و کارشناسان معماری به جای توسعه و پیشرفت معماری غربی و وارداتی که معماری سنتی و دینی کشور را از بین میبرد، با بصیرت به موضوع نگاه کنند.
امام جمعه اهل سنت ارومیه در ادامه با اشاره به سالروز شکست مفتضحانه آمریکا در صحرای طبس گفت: با وجود تلاش دشمنان که از اول انقلاب تاکنون با هزاران دسیسه و مکر و حیله وارد شده و به غیر از حملات موشکی، سعی کردند تا دانشمندان و نیروگاههای هستهای را از بین ببرند اما روز به روز کشور، مورد غفران خداوند متعال قرار گرفته و باید خدا را شاکر بود که خداوند دشمن را با بلایای طبیعی از بین میبرد.