به نقل از «جماران»

یار مهربان، از قفسه کتابخانه ها تا گوشی های همراه

تاریخ انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۶۶۰۰۳۷

به گزارش ایرنا، کتاب همان یار مهربانی که توصیف آن در کتاب فارسی دوم ابتدایی آنچنان شیرین و جذاب سروده شده بود که ناخودآگاه کودک و نوجوان را در منزل یا هر مکان تفریحی به سمت مطالعه و کتابخوانی پیش می برد، این روزها در پرتو نضج دستاوردهای عصر تکنولوژی ارتباطی، با شکل و سیاق دیگری در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

کودکان و نوجوانان دیروز که زیر لب از مدرسه تا خانه شعر من یار مهربانم، دانا و خوش بیانم ، گویم سخن فراوان با آنکه بی زبانم را زمزمه می کردند و پس از آمدن به خانه نیز سراغ کتاب های داستان را می گرفتند، این روزها به جای کتاب چاپی، به سراغ ابزار نوین ارتباطی نظیر گوشی همراه، تبلت و ابزار نظایر آن می روند تا اشتهای مطالعاتی خود را پاسخ دهند.
البته در آن زمانه بخاطر محدودیت برنامه های تفریحی رادیو و تلویزیونی و نیز نبود شبکه های اجتماعی امروزه، بچه ها آنقدر اوقات فراغت داشتند که وقت خود را صرف مطالعه از طریق کتاب های چاپی کنند.
گرایش بچه های آن روز به کتاب و کتابخوانی به قدری بود که گاه در مدرسه یا کتابخانه محله، ورق خیلی از کتاب ها بدلیل دست به دست گشتن نیاز به ترمیم و صحافی پیدا می کرد و شاید بسیاری از اعضای کتابخانه ها برای دریافت کتابی که به امانت داده شده بود، باید در صف می ماندند تا نوبت به آنها هم برسد .
خلاصه باید گفت در آن دوران کتابهای زیبای ساده و بی آلایش همچون قصه های خوب برای بچه های خوب حس و حال خاصی برای ترغیب کودکان و نوجوانان به مطالعه و کتابخوانی ایجاد کرده بود.

**تغییر شیوه مطالعه از چاپی به مجازی
دیری نپایید که با پیدایش ابزار نوین ارتباطی و اطلاعاتی، فرهنگ زندگی اجتماعی انسانها دچار تحولات شگرف شد و پیوندهای فکری و مطالعاتی آحاد جامعه بشری به این گونه ابزار گره خورد.
با ظهور ابزار جدیدی به نام تلفن همراه که همیشه در دسترس بود، کتاب ها نیز از جای همیشگی خود در گوشه دنج کتابخانه ها به درون حافظه این ابزار کوچک سهل الوصول راه یافت و کم کم مفهوم کتاب های دیجیتال یا الکترونیک بر سر زبانها افتاد.
با این حال، برخی جامعه شناسان بر این باورند که برغم تحولات ناشی از این فرایند جدید، میزان مطالعه در جامعه تغییر چندانی نکرده و تنها نوع و شیوه مطالعه دچار تحول شده است.
آنها می گویند: زمانی کتاب های چاپی در دست افراد قرار می گرفت و چشم ها صفحه به صفحه کتاب ها را مرور و آن را لمس می کرد اما اینک یک ابزار ارتباطی مانند گوشی تلفن همراه براحتی می تواند هزاران صفحه فایل متون مختلف را در خود جای دهد و فرد در هر زمانی که اراده کند، از آن بهره ببرد.
کتاب های الکترونیک علاوه بر برخی کاستی هایی که نسبت به کتاب های چاپی دارند، از مزایایی قابل توجه نیز برخوردارند.
کتاب های چاپی برای انتقال پیام خود به مخاطبانشان فقط از حس بینایی مخاطب بهره می گیرند در صورتی که بطور طبیعی هر حسی ظرفیت و محدودیت خاص خود را دارد و برای تحقق یادگیری به معنای واقعی باید از تمام حواس افراد استفاده کرد، در صورتی که در کتاب های الکترونیک علاوه بر امکان بهره گیری از حس بینایی، بهره گیری از حس شنوایی نیز امکانپذیر است.
از مزایای بسیار جالب کتاب های الکترونیکی، امکان ایجاد پیوند و اتصال همزمان با سایر منابع نوشتاری در عین حفظ فایل مورد مطالعه است.
در کتاب های چاپی برای جلوگیری از حجیم شدن اوراق و سایر تبعات ناشی از آن، نمی توانیم اطلاعات اضافی و تکمیلی لازم را ارائه دهیم اما در کتاب های الکترونیک، چنین امکانی نیز فراهم است.
با همه این تفاصیل، کتاب های الکترونیک برغم تمام مزایایی که دارند، نمی توانند بطور کامل جانشین کتاب های چاپی شوند زیرا کتاب های چاپی را می توانیم همیشه همراه خود داشته باشیم و تحت هر شرایطی آنها را مطالعه کنیم اما قرائت کتاب های الکترونیک بطور حتم مستلزم وجود ابزار موردنیاز مثل رایانه، تلفن همراه، تبلت و دیگر ابزار مشابه است که آنها نیز بخاطر احتمال بروز نقایص فنی یا مشکلات ارتباطی پیش بینی نشده، همیشه این امکان را برای فرد فراهم نمی کنند.
به دیگر سخن، ممکن است حدوث اتفاقات غیرمنتظره مانند قطعی برق یا خرابی رایانه مانع استفاده از کتاب های الکترونیکی شود که وقوع این اتفاقات در باره کتاب های چاپی کمتر احتمال دارد.
یکی دیگر از مشکلات اینگونه وسایل جدید، آسیب های جسمانی است که از طریق اشعه های مضر آنها به فرد مطالعه کننده منتقل می شود.
البته در صورت نیاز می توان از صفحات کتاب های الکترونیکی پرینت گرفته شود که در این صورت نیز این کتاب ها دوباره به همان کتاب های چاپی گذشته تبدیل خواهد و این کار موضوعیت کاربری ابزار جدید را به زیر سوال می برد.
مضاف بر این، زمانی که قصد خرید کتابی را داریم، می توانیم قبل از خرید، آن را ورق بزنیم و از محتوایش آگاه شویم و دید کلی نسبت به آن به دست آوریم اما در صورتی که بخواهیم کتاب الکترونیکی را دانلود یا آن را به صورت آنلاین خریداری کنیم، چنین امکانی وجود ندارد.
به هرحال، مطالعه به هر شکل و سیاقی نقش انکارناپذیری در فرآیند رشد و توسعه جوامع دارد و با توجه به اینکه فرهنگ، محوری ترین برگ دفتر هویتی یک ملت محسوب می شود، یکی از راه های مهم توسعه فرهنگی جامعه اهمیت دادن به کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در نزد آحاد جامعه بویژه جوانان و نوجوانان است.
از همین رو ، برای رشد و نمو فرهنگ مطالعه در جامعه امروز ناگزیر باید به ابزار جدید این عرصه نیز توجه کرد و در عین برنامه ریزی برای هدایت درست آحاد جامعه بسوی فرهنگ مطالعه، از زیان های ابزار نوین ارتباطی نیز کاست.

**تمایل مردم به فرهنگ شفاهی، کتاب را از سبد خانوار حذف کرده است
سرپرست اداره کل کتابخانه های عمومی استان اصفهان گفت: تمایل مردم به فرهنگ شفاهی موجب گرایش آنها به سمت رسانه های دیداری و شنیداری و در نتیجه خارج کردن کتاب از سبد کالای مردم شده است.
امیر هلاکویی افزود: برخی افراد نیز مشکلات اقتصادی و معیشتی و در نهایت تنبلی را عامل فاصله گرفتن خود از کتاب و کتابخوانی عنوان می کنند.
وی اظهار کرد: براساس استانداردهای موجود 35 درصد از جمعیت هر منطقه باید عضو کتابخانه‌های عمومی باشند که سرانه استان از این نظر تنها 4 درصد است.
سرپرست اداره کل کتابخانه های عمومی استان اصفهان افزود: این در حالیست که کتاب و کتابخوانی باعث ارتقای بینش فکری و فرهنگی جامعه می شود و براین اساس باید هرچه بیشتر به شناسایی نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت در این مقوله فرهنگی پرداخته شود.
هلاکویی یادآور شد: این استان به لحاظ برخورداری از شاخصه‌های عمومی سنجش کتاب و کتابخوانی در کشور در رتبه‌های نخست یا دوم قرار دارد.
سرپرست کتابخانه های عمومی اصفهان افزود: بر اساس استاندارد موجود باید به ازای هر نفر چهار جلد کتاب در کتابخانه‌های عمومی وجود داشته باشد که این تعداد در استان 0.6 جلد است.
وی خاطرنشان کرد: بر اساس سند چشم‌انداز 1404 و همچنین سند مطالعه مفید به ازای هر یکصد نفر هشت متر فضای مفید کتابخانه‌ای باید وجود داشته باشد که از این نظر سرانه استان 2.5 متر است.
وی با اشاره به تغییر و تنوع کتابخانه های عمومی گفت: هم اکنون کتابخانه های عمومی علاوه بر فضای مناسب برای مطالعه دارای بخش ویژه خدمات رایانه‌ای و نیز بخش ویژه کودک است و به این منظور آسودگی خیال مراجعه کنندگان برای مطالعه را بیش از پیش فراهم می کند.
هم اکنون 175 کتابخانه نهادی و 110 کتابخانه مشارکتی با فضایی معادل یکهزار و 300 مترمربع و 200 هزار نفر عضو در استان اصفهان فعال است.
24 آبان به مدت یک هفته به عنوان هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران نامگذاری شده است.
گ / 6994 / 2093 ** خبرنگار: آرزو فلاح ** انتشاردهنده: اصغر دواتگر

منبع: جماران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.jamaran.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جماران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۶۶۰۰۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شرحی بر قدیمی‌ترین فهرست‌نامه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی/خدمتی به گذشته، امروز و آینده

وقتی درباره فهرست منابع یک کتابخانه صحبت می‌کنیم، بیشتر ما درک اندکی از موضوع صحبتمان در این باره داریم و تقریباً می‌دانیم فهرست یک کتابخانه، لیست منظمی از کتاب‌ها و سایر مدارک موجود در آن است و همان‌طور که فهرست یک کتاب نشان‌دهنده محتویات داخل آن است، فهرست کتابخانه نیز منابع موجود در آن را معرفی می‌کند. این فهرست منظم در گذشته شبیه سیاهه‌ای بوده که ممکن است ما از وسایل داخل یک مکان بنویسیم، اما در حال حاضر این فهرست شامل اطلاعات متعدد و متنوعی از قبیل نام نویسنده، عنوان، ویرایش، ناشر، تاریخ انتشار، مشخصات ظاهری، موضوع و محل بایگانی مدرک مورد نظر است. اطلاعاتی که سهولت دسترسی مراجعان به یک اثر را نه تنها با نام کتاب که به کمک سایر اطلاعات آن مانند نام نویسنده یا موضوع، ممکن می‌کند. همان‌طور که گفته شد، از گذشته‌های دور، گردانندگان کتابخانه‌ها یا صاحبان آن‌ها فهرست‌هایی از منابع موجود در آن‌ها تهیه می‌کرده‌اند. عملی که در کتابخانه‌های کشورهای اسلامی نیز انجام شده است. از فهرست‌های گذشته مانند فهرست کتابخانه مأمون عباسی فقط نامی در متون آمده، اما اینکه این فهرست‌ها به چه شکل تهیه شده و یا شامل چه کتاب‌هایی بوده، مطلبی در اختیار پژوهشگران نیست.

کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)

ازجمله سیاهه‌هایی که باقی مانده، فهرست کتاب‌های کتابخانه آستان قدس رضوی است. کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است که آثار آن از گذشته مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است.  بر کسی پوشیده نیست که این کتابخانه به دلیل همجواری با حرم مطهر امام رضا(ع) و موقوفات بسیار آن شکل گرفته و رشد کرده و به عظمت امروزش رسیده است. حضور همین کتب وقفی موجب شکل‌گیری فهرست‌های متعدد از منابع این کتابخانه شده است. اهمیت این فهرست‌ها از این نظر است که می‌توان گفت آن‌هاتنها فهرست‌های به‌جامانده از کتابخانه‌ها در ایران قدیم هستند. از کتابخانه‌های دوره صفویه فهرست‌هایی با این مشخصات فعلاً موجود نیست و از دوره قاجار نیز فقط چند فهرست داریم که قابل مقایسه با فهرست‌های کتابخانه آستان قدس هستند. الهه محبوب در مقاله «فهرست‌های کتابخانه آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجار» فهرست‌های موجود از کتابخانه آستان قدس را به چند دسته تقسیم کرده و به ذکر موارد مهم این فهرست‌ها در سه دوره زمانی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخته است.

قدیمی‌ترین سیاهه کتاب‌های کتابخانه رضوی

براساس این گزارش، قدیمی‌ترین فهرست این مجموعه متعلق به سال‌های 1007 تا 1010 هجری قمری است. در این فهرست که با عنوان «تفسیر تحویل صاحب جمعان بیوتات روضه منوره...» آغاز شده، موجودی کتابخانه به تفکیک آمده است. نویسنده فهرست گویی بیشتر به خصوصیات ظاهری کتاب‌ها توجه کرده و آن‌ها را به صورت قرآن‌های جلددار، بدون جلد، کتب جلددار، کتب بدون جلد، تفاسیر، سی‌پاره‌ها و مصاحف و سایر کتب دسته‌بندی کرده است. این فهرست همچنین صورتی از اموال کتابخانه شامل رحل‌های موجود در حرم مطهر و کتابخانه و سی‌پاره‌دان‌ها را در خود دارد. در هر مورد، قطع، تعداد سطور، خصوصیات خطی، نوع ،و نوع تذهیب و همچنین نام واقف آمده است. گاهی شروط وقف کتاب نیز در فهرست ذکر شده است. کتابدار غیر از این اطلاعات به شرح امانت نیز پرداخته است. این نشان می‌دهد کتابدار با توجه به این فهرست، کتاب را به امانت و یا از مکان مربوط تحویل می‌گرفته: «قرآن وقفی مسماه زهراباجی مشروط بر آنکه در شرفیه مخصوص سلطان حیدرمیرزا در حرم تلاوت نمایند».

فهرستی از علوم کثیره موجود و مخزون

فهرست متعلق به دوره افشاریه سندی است در 28صفحه که کاتب آن به ذکر تعداد کتب و خصوصیات آن‌ها پرداخته است. در این فهرست نام کتب قرآن، فهرست خطوط ائمه(ع) و کتب وقفی و امانی و همچنین فهرست کتب وقفی شاه‌عباس با عنوان «بندگان سکندر نشان» آمده است. دیگر فهرست مشهور کتابخانه آستان قدس رضوی فهرست‌های موجود در دوره قاجار است. برخی از این‌ها به دستور متولیان و به صورت کتابچه مستقل و یا همراه با سایر موجودی کل حرم (مثل فهرست دفتر عضدالملکی) تهیه شده و یا در کتب افرادی که از کتابخانه بازدید کرده‌اند به‌طور خلاصه (سفرنامه خانیکوف) و یا مفصل (مطلع‌الشمس) آمده‌اند. «مطلع‌الشمس» یکی از کتاب‌های نوشته شده توسط «محمدحسن اعتمادالسلطنه» ملقب به «صنیع‌الدوله» است. این کتاب در سه جلد نگاشته شده و موضوع آن، گزارش یکی از سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر مشهد است. اما جلد دوم این کتاب در این گزارش مورد توجه ماست که به مشهد و آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص دارد و در آن به مشهد، آثار و ابنیه حرم مطهر و کتیبه‌های آن و شرح حال بزرگان شهر می‌پردازد و در پایان، فهرست جامعی از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در آن گردآوری شده است. این فهرست در زمان تولیت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1296ه.ق تنظیم شده است. اعتماد السلطنه در مقدمه فهرست، چگونگی یافتن فهرست را شرح داده: «درحین تألیف جلد ثانی کتاب مطلع‌الشمس، فهرست جمیع نسخه‌ای که فعلاً در کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه الصلوةوالسلام از علوم کثیره موجود و مخزون است بدست آمده، اگر چه صورت آن فهرست چندان مصحح نبود ولی به قدر می‌شود منقح ساخته ثبت و الحاق آن پرداخته شد». البته نویسنده در این فهرست تنها نام و موضوع کتاب‌ها را آورده و ظاهراً آن را از روی فهرس‌تهای کتابخانه یادداشت‌برداری کرده است.

خدمتی به گذشته، امروز و آینده

 فهرست‌های فوق نشان می‌دهد کتابخانه آستان قدس رضوی از همان آغاز شکل‌گیری دارای نظمی خاص در ساماندهی بوده و افرادی آشنا به امور نسخه‌شناسی بوده‌اند که این فهرست‌ها را تهیه می‌کرده‌اند. جز این، فهرست کتب می‌توانند ما را به جهان اندیشه‌ای مردمان در گذشته برسانند. درواقع فهرست‌نویسان تنها به مردمان دوره خود خدمت نمی‌کنند و به نوعی به آیندگان نیز سود می‌رسانند. اینکه در آن روزگاران چه کتبی نوشته می‌شده و مورد توجه علما و اندیشمندان بوده و مردمان نیز بیشتر چه کتبی را اهدا و وقف می‌کرده‌اند. دیگر نکته مهم در این فهرست‌ها شرح ویژگی جلدها و تذهیب و خط کتب است که می‌تواند در خصوص هنر مجلدسازی و تذهیب اطلاعاتی را در اختیارمان بگذارد. نام و جایگاه واقفان نیز چهره اجتماعی مردمان آن روزگار را ترسیم می‌کند.

آزاده خلیلی