به نقل از «ایرنا»

نمایش سنتی «پانچ و جودی»؛ پاسخی به خلقیات دو گانه مردمان انگلیس

تاریخ انتشار: ۲۴ مرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۷۷۲۱۷۸

تاریخ تمدن بشر، زیست و شکل گیری فرهنگ او که در نگاهی کلان به آن تمدن گفته می شود بازتاب‌ نحوه زیست و مواجهه انسان‌های کُنش‌مند با حوادث و اتفاقات طبیعت و فراز و فرود زندگی گذشتگان است. در این نحوه ارتباط و کنشگری انسان و طبیعت به عنوان نخستین میزبان زیستگاه بشر، از هزاره‌های دور؛ یعنی دوران غارنشینی تا امروز که انسان پست مدرنیسم را تجربه می‌کند، آیین و سنت های فرهنگی وجود داشته اند تا جایی که اصلی ترین موتور محرک شکل‌دهی رفتارها در جوامع انسانی بر مدار آیین قابل شناسایی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مراسم آیینی گویای آداب، رسوم و سنن انسان ها در مواجهه با طبیعت و در عین حال میل زندگی در آنها و پیمودن مسیر رشد و تعالی تاریخ حیات بشر هستند. به همین سبب بسیاری از دیرینه‌شناسان، باستان‌شناسان، رفتارشناسان، محققان و پژوهشگران حوزه های دین؛ نخستین منبع برای مطالعات خود را در رفتارهای آیینی و خرده‌روایت‌های آیینی - نمایشی مردمان می‌یابند.

این روزها شاهد برگزاری نوزدهمین جشنواره بین المللی نمایش های آیینی و سنتی هستیم و بنا داریم مهمترین، کهن ترین و جریان سازترین شیوه‌های نمایش های آیینی در اقصی نقاط جهان را بازخوانی کنیم. چه آنکه شناختن پنج تمدن بزرگ جهان؛ ایران، مصر، یونان، چین، هلنی (هنر و اروپایی)؛ بی تردید مهمترین نشانه هایش را در رفتارهای آیینی مردم آنها شیوه های آیینی در دهه های متاخر به یادگار گذاشته است.

پانچ و جودی؛ گره خورده با تاریخ چهار قرن اخیر انگلستان

فرهنگ اجرای نمایش در تمامی کشورهای جهان از تاریخ منحصر به فرد برخوردار است. به ویژه در کشورهای اروپای مرکزی و اروپای غربی که به عنوان کشورهای صاحب تئاتر نیز شناخته می شوند نحوه مواجهه مردمان آن کشورها در برابر سنت های نمایشی خود نیز دارای جذابیت هایی است که مرور برخی از آن ها به نوبه خود برای هر خواننده ای می تواند جذاب باشد.

آنگونه که همواره ذکر شده است در میان گونه های مختلف اجرای نمایش‌های سنتی؛ شیوه نمایش های عروسکی به عنوان یکی از کهن ترین شیوه های اجرای نمایشی در کتاب‌های تاریخ هنر به آن اشاره شده است. چرا که به حرکت در آوردن و یا به اصطلاح جان بخشیدن به اجسام و عروسک‌ها یکی از اصلی ترین و ابتدایی ترین سرگرمی های بشر به شمار می رفته است.

در مرور نمایش های سنتی منطقه اروپا به ویژه اروپای مرکزی و غربی سفر به ویژه در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی به یکی از کهن ترین شیوه های نمایش عروسکی سنتی مردمان کشور انگلیس برمیخوریم که با وجود گذشت قریب به چهار قرن از آغاز حیات آن؛ این گونه نمایشی تا به امروز نیز محبوبیت فراوانی میان تمامی نمایش های سنتی منطقه بریتانیا - انگلستان، ولز، اسکاتلند، ایرلند شمالی و جنوبی - دارد. نام اینگونه نمایش سنتی و عروسکی که با تاریخ چهار قرن اخیر انگلستان گره خورده است، سنت نمایش «پانچ و جودی»ست. این گونه نمایش سنتی در فصل های متعددی از تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه چه در اشکال اجتماعی؛ چه در رویدادهای انقلابی و یا جنگ هایی که با رویکرد نظامی و سیاسی برگزار می‌شده است حضور داشته است.

ریشه یابی و سیر تحول نمایش سنتی پانچ و جودی

در ریشه یابی نمایش سنتی پانچ و جودی باید به دوران الیزابت؛ عصر طلایی هنر نمایش در انگلستان برگردیم. به طور مشخص در سال ۱۶۶۲ میلادی برای نخستین بار بخشی از نمایشگران کشور انگلستان برای جذب هر چه بیشتر مخاطبان به خیابان ها، میدان ها و کافه ها به جای حضور در سالن های تئاتری؛ از دو خصلت مردمان منطقه به بریتانیا یعنی نخست خصلت تهاجمی آنها که بی هیچ منطقی و با کوچکترین رنجشی بزرگترین درگیری ها را در طول تاریخ این کشور به وجود آورده اند و در سوی مقابل افراد راحت طلبی که برای فرار از جنگ ها و نبرد ها به سمت استدلال، منطق و برهان می روند را دستمایه خلق و ابداع نمایشی عروسکی کردند که هویت روایی آنرا در قالب دو کاراکتر پانچ و جودی می توان مشاهده کرد.

سنت اجرای نمایش عروسکی پانچ و جودی برگرفته از سنتی کهن تر نسبت به قرن شانزدهم میلادی یعنی اواخر قرن چهاردهم و اوایل قرن پانزدهم میلادی در کشور ایتالیا و سنت نمایش «کمدیا دلارته» بازمی‌گردد.

قهرمان این گونه نمایشی یعنی پانچ از یکی از قهرمانان نمایش کمدیا دلارته ایتالیا یعنی شخصیت «پولچینلا» وام گرفته شده و هنرمندان بریتانیایی با تغییر ماهیت، خلق و خو و شیوه زیست او؛ پانچ را به مردی حراف، جنگ‌طلب و در عین حال شخصیتی گوژپشت، چاق، با صدای زیر و جیغ مانند تبدیل کردند. فردی که به هیچ وجه در شکل و شمایل پوشش خود از یک هارمونی مشخص استفاده نمی‌کند و در حقیقت با به تن کردن لباس‌های رنگارنگ و بدون هارمونی بخشی از روحیه بی منطق و در عین حال طرفدار درگیری و نزاع خود را به رخ می کشد.

در برابر این کاراکتر که بخش مهمی از خصوصیات اخلاقی مردمان شبه جزیره انگلستان را با خود به همراه دارد؛ شاهد حضور کاراکتر زنی که در بسیاری از موارد همسر پانچ به شمار می‌رود یعنی عروسک جودی هستیم. قهرمانی که با آرامش خاصی در تمامی مراحل و فراز و فرود اتفاقات زندگی پانچ به سراغ استدلال های منطقی و جایگزینی گفتگو به جای جنگ و درگیری پیش می رود.

رازهای پانچ و جودی به روایت تحقیق و تالیف

در سال ۱۳۸۶ و همزمان با برگزاری جشنواره بین المللی تئاتر عروسکی دانشجویان در ایران، گروهی از دانشجویان کشور انگلستان با اجرای نمایش سنتی و عروسکی پانچ و جودی به عنوان مهمان این جشنواره حضور پیدا کردند. همین مساله باعث می وشد تا شهریار وقفی پور مترجم، منتقد و پژوهشگر ادبی کشورمان با گردآوری و ترجمه مقالات متعدد درباره سنت نمایش پانچ وجودی که بعدها در سال ۱۳۸۹ آن را در کتاب «جامعه شناسی هنر» توسط نشر مروارید روانه پیشخوان کتابفروشی‌ها کرد درباره گونه نمایش سنتی و عروسکی پانچ وجودی دست به تحقیق و نگارش بزند.

وی در این کتاب درباره نمایش پانچ و جودی آورده است: اولین نمایش این دو قهرمان در سال ۱۶۶۲ میلادی نزدیکِ کلیسای سنت پل در کاونت گاردن لندن اجرا شد. پانچ در مدت زمانی اندک به چنان محبوبیتی دست یافت که در سال ۱۶۸۲ نمایشی کوتاه مختص پانچ شکل گرفت. محور این نمایش جنگ و دعواهای میان پانچ و همسرش خانم پانچ، بود که نام کوچکش در آن دوران «جوان» (Joan) بود.

در سال ۱۸۲۸، روزنامه‌نگاری به نام «جان پین کالیر» با عروسک‌گردانی به نام «جووانی پیچینی» مصاحبه کرد و متن نمایش او با عنوان پانچ و جودی را تقریر کرد و تصویرگری به نام «جرج گروک‌شنک» صحنه‌هایی از این خیمه‌شب‌بازی را به تصویر کشید. بعدها عروسک‌گردان‌ها، به نوبه خویش شخصیت‌ها و ماجراهایی را به این نمایش افزودند مخصوصاً، یک دلقک، شبح، خادم کلیسا، ژاندارم و تمساح، همچنین نقش سگی دست‌آموز (سگی واقعی و نه عروسک خیمه‌شب‌بازی) را هم بسط دادند؛ تا امروز اگر چه کلیت نمایش ثابت مانده است، هیچ دو نمایشی وجود نداشته که در تمامی جزئیات شبیه بوده باشند.

۳۰۰ سال بعد از تولد پانچ و جودی، کوچ از مخاطب بزرگسال به سمت کودک و نوجوان

وقفی‌پور در بخش دیگری از آن کتاب آورده: اواخر قرن نوزدهم میلادی، نمایش پانچ تغییراتی را در محل برگزاری و فضای نمایش به خود دید و از نمایشی خیابانی که در بازارهای مکاره و اساساً برای بزرگ‌سالان اجرا می‌شد، به تئاتری برای کودکان در تعطیلاتِ تابستانی و مهمانی‌های کریسمس تغییر ماهیت داد.

از سال ۱۹۶۲، هم‌زمان با سیصدمین سالِ ورود پانچ به انگلیس، این نمایش احیایی قدرتمند را تجربه کرد، و به شکلی فزاینده با سلایق کودکان تطبیق یافت و به مانند نمایش‌های لال‌بازی یا پانتومیم، هر چه بیش‌تر مشارکت این دسته از مخاطبان را فراخواند و در نتیجه با انتظارات آن‌ها سازگارتر شد تا خشونت ناخوش‌آیندِ طرح کلی این نمایش را تعدیل کند.

به طور سنتی، استادان این نمایش خود عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی را می‌سازند و به شکلی وسواس‌گونه بر روش شخصی خود پافشاری می‌کنند؛ همچنین وسیله‌ای در دهان می‌گذارند تا صدای انسانی را به صدای جیغ‌مانند پانچ تبدیل کنند. برخی خانواده‌ها پانچ را نسل‌اندرنسل اجرا می‌کنند. «متن» نمایش همواره به دگرگونی‌ها و بداهه‌پردازی‌هایی گشوده است که بر ساختاری مرکزی استوارند.

اشکال گوناگون نمایش پانچ و جودی را می‌توان در کل اروپا دید. همان‌طور که گفته شد، پانچ در ایتالیا پولچینلا خوانده می‌شود. در آلمانی، پانچ را کاسپر می‌نامند؛ در هلند یان کلاسن پانچ است؛ در دانمارک مستر جَکِل؛ در روسیه پتروشکا؛ در رومانی واسیلاچ و در فرانسه پولیشنل...

در طی پنجاه سال اخیر به دلیل شدت محبوبیت شخصیت پانچ و شیوه اجرای نمایش سنتی و عروسکی پانچ و جودی؛ سریال ها، انیمشن ها، فیلم سینمایی و حتی یک اپرا بر اساس این کاراکتر تولید، پخش و اجرا شده است و به محبوبیت و فراگیری هر چه بیشتر این نمایش در جهان کمک کرده است.

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۷۷۲۱۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آغاز نوزدهمین جشنواره هنر‌های نمایشی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

  به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان آذربایجان غربی،  زهرا آب سوران بیان کرد: با تشکیل دبیرخانه استانی جشنواره نوزدهم ۲۰ اثر به این دبیرخانه ارسال شد که پس از پایش، ۱۰ گروه نمایش طی روز‌های ۸ و ۹ اردیبهشت در سالن آمفی تئاتر مجتمع شهید فرخی ارومیه به رقابت خواهند پرداخت.   آب سوران ادامه داد: مرحله استانی نوزدهمین جشنواره هنر‌های نمایشی با هدف عمومی سازی و مردم سازی نمایش در جامعه و فضا سازی و ارتقای ظرفیت نمایش به عنوان یک رویکرد فراگیر تربیتی و با شعار «این صحنه خانه‌ی ماست» برگزار خواهد شد.