به نقل از «امتداد نیوز»

بحران سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی

تاریخ انتشار: ۹ آبان ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۳۵۴۸۱۰

هفته نامه صدا – مصطفی مهرآیین*: مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری در تلاش خود برای شناسایی پنجاه ابر بحران ایران در سال نود و شش، کاهش میزان سرمایه اجتماعی یا اعتماد عمومی در جامعه را یکی از مهم ترین بحران های فعلی جامعه ایران معرفی کرده است.   عینیت این ادعا را می توان در مسائلی همچون افزایش میزان طلاق در جامعه و گسست پیوندهای خانوادگی در افزایش میزان قانون گریزی و گسست پیوندهای مردم با قوانین و دولت، در افزایش میزان انحرافات اجتماعی همچون دزدی، قتل، مصرف بی رویه انرژی و آب، … و گسست پیوند مردم با هنجارها و ارزش های رفتاری، در پایین آمدن میزان تمایل مردم به فعالیت های داوطلبانه جمعی، و بالاخره در کاهش میزان توان حکومت مندی یا همان پیوند قدرت و دانش در جامعه فعلی ایران مشاهده کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

 

پرسش این نوشتار در برخورد با مسئله «بحران سرمایه اجتماعی» این است که آیا این بحران چیزی جز «بحران فرهنگ» یا «بحران زیان ورزی» در جامعه است؟ اگر جامعه بنا به نظریه های اجتماعی کلاسیک و فعلی چیزی جز ساختن جامعه در زیان و فرآیند زیان ورزی نیست، آیا این اختلال اصولا امکان خلق جامعه را ناممکن نمی سازد؟ و بالاخره این که آیا نمی توان مهم ترین شاخص بحران سرمایه اجتماعی را اختلال در میزان زیان ورزی جامعه یا همان بحران فرهنگ در جامعه دانست و راه نجات جامعه را در افزایش میزان فعالیت های فرهنگی – فکری در جامعه جستجو کرد؟

مفهوم سرمایه اجتماعی اشاره به راه ها یا سازوکارهایی دارد که مردم از طریق آنها به خلق تعاملات اجتماعی و شبکه های اجتماعی می پردازند. به عبارت دیگر، مفهوم سرمایه اجتماعی اشاره به منابعی دارد که «در» آنها و «به واسطه» آنها اصولا خلق روابط بینافردی و شبکه های اجتماعی و اقتصادی ممکن می شود.

  این منابع عبارتند از اطلاعات، ایده ها، تنش ها، ارزش ها، هنجارها، سرمایه مادی، قدرت و نفوذ، حمایت عاطفی، عشق، اعتماد، همکاری و … مفهوم «اجتماعی» در ترکیب «سرمایه اجتماعی» اشاره دارد به این که این منابع دارایی های فردی نیستند و هیچ فرد خاصی مالک آنها نیست. این منابع ریشه در تاریخ زبانی و سنت های فرهنگی یک جامعه دارد و اصولا مالک آنها چیزی یا کسی جز «جامعه» نیست.

مفهوم «سرمایه» در ترکیب «سرمایه اجتماعی» اشاره به آن دارد که سرمایه اجتماعی همچون سرمایه انسانی یا مادی، «مولد» است و ما را قادر به «خلق و تولید» ارزش ها، انجام کارها، دستیابی به اهداف، اجرای رسالت زندگی و بالاخره سهیم شدن عملی در جهان و جهان سازی می کند. اشاره به این نکته از این منظر دارای اهمیت است که در جهان امروز، به ویژه به واسطه وجود ایده «فردگرایی» بسیاری از افراد جامعه ممکن است موفقیت یا خوشبختی خود را به جای نسبت دادن به «جامعه» در تلاش های فردی یا مفاهیم غیر اجتماعی همچون هوش، استعداد طبیعی، شانس، روزگار، ژن خوب، یا … جستجو کنند.

چنان که در تعریف بالا دیدیم اصولا از منظر نظریه های اجتماعی مفهوم جامعه تنها «در» و «به واسطه» منابع جمعی یا تاریخ جمعی جامعه ممکن می شود. اکنون پرسش این است که کدام پدیده یا کدام بخش از جامعه نقش این تاریخ جمعی یا منابع جمعی را ممکن می سازد که تاکید بر حفظ ارزش آن و عملی ساختن فعالیت آن در جامعه می تواند باعث افزایش دامنه این منابع جمعی و جلوگیری از فروپاشی مفهومم جامعه شود.

به عبارت دیگر، منبع اصلی یا نیروی اصلی ممکن کننده مفهوم جامعه در کجا نهفته است که تاکید بر آن می تواند مانع از وقوع بحران سرمایه اجتماعی در جامعه شود؟ این نکته در کانون سه سنت مطالعات فرهنگ یعنی سنت کلاسیک متفکرانی همچون دورکیم و مارکس، سنت پساکلاسیک متفکرانی همچون برگر، لاکمن، پیر بوردیو، و کنت گرگن و سنت ساختارگرایی و پساساختارگرایی متفکرانی همچون فوکو و مری داگلاس جای دارد که بر اساس آن اصولا سرمایه اجتماعی یا تاریخ جمعی یک جامعه چیزی جز همان «سرمایه زبانی یا نمادین» آن جامعه نیست و بحران سرمایه اجتماعی تنها ریشه در یک مسئله دارد.

 

اختلال در فرآیند زیان ورزی و گفتگو، به باور این سه سنت، اگر جامعه ای سعی در ممکن ساختن خود و جلوگیری از بحران سرمایه اجتماعی دارد، این کار تنها از طریق تقویت فرآیند گفتگو و انتشار برابر و عادلانه و فعالانه سرمایه نمادین در کل جامعه و اصلاح فرم ها و اشکال ارتباط یک جامعه با جهان ممکن است.

بنا به نظریه فرهنگ دورکیم و مارکس، «شکاف میان عین و ذهن» مهم ترین مسئله نظریه فرهنگ است. به باور مارکس و دورکیم اگرچه ما انسان ها جامعه را مبتنی بر توانایی های «ذهنی» خود ساخته ایم، اکنون پدیده های اجتماعی مستقل از ما دارای حیات «عینی» ضروری خاص خود هستند و بر ما قدرت و جبر وارد می کنند. پرسش دورکیم و مارکس این بود که اگر جامعه به عنوان یک موجود مستقل و ضروری و دارای قدرت وجود دارد که دیگر وابسته به انسان ها نیست، انسان های یک جامعه چگونه می توانند قدرت و اخبار جامعه را احساس کنند و به این قدرت تن در دهند و تبدیل به «انسان اجتماعی» شوند؟

این دو جامعه شناس معتقد بودند چون انسان دارای ذهن و قدرت ادراک است، تنها راه ایجاد پیوند میان جامعه و انسان آن است که جامعه خود را تبدیل به یک ذهن و زبان سازد تا بتواند به ذهن افراد جامعه نزدیک شده و در آن نفوذ کند و افراد جامعه را تحت کنترل خود بگیرد و از آنها انسان اجتماعی بسازد.

دورکیم و مارکس فرآیند بردن جامعه در زبان و تبدیل کردن جامعه به زبان مردم یک جامعه «فرهنگ» نام نهادند و فرهنگ چیزی نیست جز «جامعه در زبان» یا «جامعه در سخن» که دورکیم آن را «روح جمعی» و مارکس آن را «ایدئولوژی» نامیدند.

زمانی که جامعه توانست خود را در جهان زبانی یا ذهنی فرهنگ جای دهد، آنگاه قادر است به ذهن و زبان افراد جامعه نزدیک شود و با بردن جامعه و قوانین و مقررات و ارزش و هنجارهای آن در درون ذهن و زبان انسان های یک جامعه از آنها انسان اجتماعی بسازد. بنابراین، جامعه چیزی جز زبان یا فرهنگ نیست. پیتر برگر و توماس لاکمن در کتاب برجسته خود با عنوان «ساختن اجتماعی واقعیت» معتقدند مهم ترین مسئله نظریه فرهنگ شکاف «جزء و کل» است که فرهنگ سعی در برطرف ساختن آن دارد. آنها معتقدند فرهنگ و زبان هم باید بتوانند کل زندگی ما را معنادار سازند و هم جزء جزء آن را معنادار سازند، زیرا ما بدون معنادار ساختن کل و جزء زندگی خود در دنیای زبان قادر به ادامه زندگی اجتماعی نیستیم.

این دو جامعه شناس برجسته برخلاف مارکس و دورکیم، معتقدند واقعیت صرفا امری بیرونی که «آنجا» قرار دارد نیست بلکه واقعیت توسط زبان و روایت های زبانی ما انسان ها از آن ساخته می شود. در این معنا، اگرچه جهان وجود دارد، ما انسان ها همواره با نقشه ای از جهان روبرو هستیم و در دامنه همان نقش به فهم جهان می پردازیم و با آن تعامل می کنیم و بالاخره میشل فوکو، مری داگلاس و … در نظریه فرهنگ خود معتقدند مهم ترین مسئله نظریه فرهنگ پرداختن به این نکته است که چگونه هم ما انسان ها و هم کلیت جامعه در درون روایت ها، قصه ها، دنیاهای زبانی یا گفتمان ها شکل می گیریم و در درون آنها محدود باقی می مانیم.

  به باور این متفکران زبان تنها میانجی میان ما و جهان است و ما به میزانی دارای جهان و جهانیت هستیم که جهان را تبدیل به قصه و روایت کنیم و در درون این قصه ها و روایت ها گرفتار آییم. بنا به این نظریه، اگرچه ما انسان ها از زبان استفاده می کنیم و جهان خود را در زبان می سازیم، پیشاپیش هم ما و هم تعاملات زبانی مان در درون نظام های زبانی کلان تر یا گفتمان ها شکل گرفته و ما محصور در نظام های زبانی قادر به یک فهم از جهان، از دیگران و از خود می شویم.  

چنان که دیدیم، سه سنت فکری بالا در خصوص فرهنگ و زبان هر یک به طریقی به ما نشان دادند که اصولا جامعه تنها در زبان ممکن می شود و یک پدیده زبانی است: الف) جامعه برای آن که بتواند قدرت و اجبار خود را در افراد یک جامعه نهادینه سازد و از آنها انسان اجتماعی بسازد باید خود را تبدیل به محصولات زبانی همچون کتاب، مجسمه، شعر، شعار، سخنرانی، سینما، رمان، گفتمان سیاسی، و … کند تا بتواند به واسطه این مکانیسم ها در پیوند با ذهن افراد جامعه قرار گیرد و آنها را تبدیل به یک انسان اجتماعی کند و از آنها یک «بیناذهن» به نام جامعه بسازد؛ ب) معنادار بودن کل زندگی اجتماعی و جزء جزء اجزاء آن تنها به واسطه زبان ممکن می شود و این زبان و فرهنگ ما هستند که به عنوان میانجی های میان ما و جهان ما با دیگران، و ما با خودمان، کل و جزء زندگی ما را معنادار می سازند؛ ج) ما گرفتار در نظام های زبانی یا گفتمان ها، جهان و خود و دیگران را به عنوان «ابژه های گفتمانی» می سازیم و جهان و خود و دیگران را در محدوده گفتمان ها نظم بخشی می کنیم. پذیرش این نکات تنها یک معنا دارد و آن این که بحران سرمایه اجتماعی چیزی جز بحران فرهنگ نیست. *جامعه شناس و استاد دانشگاه

true برچسب ها : سبک زندگی true

منبع: امتداد نیوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.emtedadnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «امتداد نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۳۵۴۸۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

با حل مشکلات مردم اعتماد عمومی را افزایش دهید

حجت الاسلام و المسلمین عبدالکریم عابدینی نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه قزوین در دیدار حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفوی‌نیا رئیس کل جدید دادگستری استان قزوین گفت: خدای متعال در آیه ۲۹ سوره مؤمنون می‌فرماید «وَقُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبَارَکًا وَأَنْتَ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ»، یعنی (و بگو پروردگارا مرا در جایى پربرکت فرود آور که تو نیکترین مهمان‏نوازانى)، ان‌شاءالله حضور شما در استان ما محقق این آیه باشد.

وی ادامه داد: ان‌شاءالله رفتار اهالی این منطقه با شما مصداق آیه ۸۰ سوره اسراء باشد، خدای متعال در این آیه می‌فرماید «وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا»، یعنی (و بگو پروردگارا مرا در هر کارى به طرز درست داخل کن و به طرز درست‏ خارج ساز و از جانب خود براى من تسلطى یارى‏ بخش قرار ده)، ان‌شاءالله ورود شما به استان ما ذخیره آخرتتان شود و کاری برای دین خدا، تقویت ایمان مردم، اقامه نماز، عدل و همه خوبی‌ها انجام دهید، امیدواریم خدا شما را واسطه این قبیل مسائل قرار بدهد.

امام جمعه قزوین عنوان کرد: شناخت منطقه و جریانات حائز اهمیت است، البته خیلی جریانات ممکن است در این منطقه باشد و شما وقت شناخت آنها را نداشته باشید، اما آن جریاناتی که برای حوزه قضا لازم است و در احکامی که صادر می‌کنید تأثیرگذار است را پیگیری کنید، شناخت این نوع جریانات مهم است، چون اگر ما جریان‌شناس نباشیم از همان ابتدا و به‌صورت ناخودآگاه ممکن است در مسیری قرار بگیریم که تا آخر هم متوجه نشویم این جریانات زاویه ما را عوض کرده و ما را در مسیری قرار داده‌اند که دیگر متوجه نشده‌ایم به کجا می‌رویم.

وی بیان کرد: آنهایی که در مسیر خدا و قیامت به شما کمک می‌کنند، دست اینها را باید بوسید، جریان‌شناسی دخیل در حوزه قضا جزو واجبات کار شماست، دیده شده کسانی که این جریان‌شناسی را نداشته‌اند و خود به خود در وادی‌هایی افتاده‌اند و حتی به آنها هشدار هم داده شده و توجه نکرده‌اند.

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی تأکید کرد: خدای متعال در آیه ۶۷ سوره زخرف می‌فرماید «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»، یعنی (در آن روز یاران جز پرهیزگاران بعضی‏شان دشمن بعضى دیگرند)، خدای متعال به ما می‌گوید کسانی که اطرافتان هستند را ببینید دوستتان هستند یا خیر. شرط این دوستی از نظر قرآن تقواست.

امام جمعه قزوین عنوان کرد: باید ببینیم این آدم‌هایی که دوست ما هستند خدا و قیامت سرشان می‌شود یا خیر، اگر این طور باشد دوستان خوبی هستند، چون تقوا دارند، اما اگر تقوا نداشته باشند شاید در دنیا خیلی به ما ابراز محبت کنند، اما در قیامت به جان هم می‌افتیم و هر چه نگاه می‌کنی اینها برای ما وزر، وبال، تاریکی و تیرگی هستند. کدام آدم عاقلی می‌آید قیامتش را برای دوستی‌های حزبی، جناحی و قومی و قبیله‌ای دنیا خراب کند؟

وی یادآور شد: آن کسی که از دین بر می‌گردد، خلاف دین عمل می‌کند، ربا می‌خورد، پارتی‌بازی می‌کند، دروغ می‌گوید، ذهن ما را نسبت به هم خراب می‌کند، اینها سفیهانی هستند که خدا در آیه ۱۳۰ سوره بقره از آنها نام برده است، خدای متعال در این آیه می‌فرماید «وَمَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا وَإِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ»، یعنی (و چه کسى جز آنکه به سبک ‏مغزى گراید از آیین ابراهیم روى برمى‏‌تابد و ما او را در این دنیا برگزیدیم و البته در آخرت نیز از شایستگان خواهد بود).

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین اظهار کرد: خدای متعال در آیات ۲۷ و ۲۸ و ۲۹ سوره فرقان می‌فرماید «وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا، یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا، لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا»، یعنی (روزى است که ستمکار دستهاى خود را مى‏‌گزد و مى‏‌گوید اى کاش با پیامبر راهى برمى‏‌گرفتم، اى واى کاش فلانى را دوست خود نگرفته بودم، او بود که مرا به گمراهى کشانید پس از آنکه قرآن به من رسیده بود و شیطان همواره فروگذارنده انسان است).

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی عنوان کرد: خدای متعال در این آیه می‌فرماید در قیامت ظالم و آن کسی که در دنیا بد عمل کرده، دستش را گاز می‌گیرد و می‌گوید‌ای کاش من با پیغمبر (ص)، امیرالمؤمنین (ع)، ائمه اطهار (ع) و جانشین امام زمانم هماهنگ می‌شدم،‌ای کاش فلانی که نفاق، دروغ، حیله و دو رویی را در زندگی من آورد، به زندگی‌ام راه پیدا نمی‌کرد، او مرا از ذکر و قرآن دور کرد، شیطان همین است، شیطان آدم را خوار و رسوا می‌کند و تا عزت و آبروی آدم را نگیرد دست برنمی‌دارد.

وی بیان کرد: ما اگر ببینیم کسی آمده برای اعمال منویات رهبر حکیم انقلاب و برای عدالت، عزت و اقتدار اسلام تلاش می‌کند، هر کسی که باشد دستش را می‌بوسیم و با همه وجود در خدمتش هستیم.

نماینده ولی فقیه در استان قزوین با تأکید بر اینکه با حل مشکلات مردم اعتماد عمومی را افزایش دهید، عنوان کرد: مردم پایه اصلی و اساسی انقلاب هستند، هر کس بیاید کاری کند که دل مردم شاد شود، مشکلات مردم را حل کند و باعث افزایش اعتماد عمومی شود، دستش را می‌بوسیم و با همه وجود در خدمت او خواهیم بود.

وی تأکید کرد: خدای متعال در آیه ۲۰۱ سوره اعراف می‌فرماید «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ»، یعنی (مسلماً کسانی که نسبت به گناهان، معاصی و آلودگی‌های ظاهری و باطنی تقوا ورزیده‌اند، هرگاه وسوسه‌هایی از سوی شیطان به آنان رسد خدا و قیامت را یاد کنند، پس بی‌درنگ بینا شوند و از دام وسوسه‌هایش نجات یابند).

حجت الاسلام و المسلمین عابدینی گفت: خدای متعال در این آیه می‌فرماید فقط اهل تقوا شیطان‌شناس هستند و وقتی شیطان می‌خواهد در آنها نفوذ کند سریع متوجه شده و بینا می‌شوند و شیطان نمی‌تواند از هیچ دری در اینها نفوذ کند، اگر هم تقوا نباشد شیطان در افراد جولان می‌دهد.

وی یادآور شد: خدای متعال در آیات قرآن کریم آدم‌ها را دو دسته می‌کند، در آیه ۳۰ سوره فصلت می‌فرماید کسانی که فقط حواسشان به خداست و تحت هیچ شرایطی از راه خدا دور نشده و پای کار خدا ایستاده‌اند، ملائکه در جان اینها نازل می‌شوند و به آنها می‌گویند نترسید و محزون نباشید، بهشت بر شما بشارت باد؛ چقدر ما به این آیه محتاجیم و اگر این آیات نباشد زندگی مرده است.

امام جمعه قزوین اظهار کرد: در آیات ۲۲۱ و ۲۲۲ سوره شعراء نیز خداوند می‌فرماید شیاطین جنی و انسی در دل گنهکاران و دروغگویان نمی‌آیند؛ آن کسانی که لقمه حلال و حرام برایشان فرقی ندارد شیاطین انسی هستند، لقمه حرام جاده ورود شیطان به آن آدم را آسفالت می‌کند، یک لقمه حرام، یک رشوه، یک خلاف، یک ناحق، همه اینها راه را برای ورود شیطان به درون ما هموار می‌کند.

وی عنوان کرد: بنابراین دل‌های ما هم می‌تواند محل نزول فرشتگان باشد و هم می‌تواند محل نزول شیاطین باشد، شیاطین جن و انس دارند، بندگان خوب خدا، بوی فرشتگان را می‌دهند، آدم اگر سالم باشد، خدا این بندگان خوب را می‌فرستد و می‌گوید این بنده مرا دریابید، بعد می‌بینید در یک بزنگاه که شما می‌خواهید یک تصمیمی را بگیرید، این آدم خوب سر راه شما قرار می‌گیرد و می‌گوید این کار را نکن، در نهایت هم شما می‌فهمید اگر این کار را انجام می‌دادید چقدر آبروریزی به بار می‌آمد، یعنی خدا لطفش را این طور به آدم نشان می‌دهد.

نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین بیان کرد: همه ما باید دست همدیگر را بگیریم برای تحقق آن منویاتی که امام خمینی (ره) و شهدا داشتند و رهبر حکیم انقلاب دارند و دنیا هم به وجود ایشان افتخار می‌کند، ان‌شاءالله بتوانیم دل رهبر فرزانه انقلاب و دل امام زمان (عج) را شاد کنیم.

باشگاه خبرنگاران جوان قزوین قزوین