به نقل از «مهر»

کتاب «اخلاق شهروندان دنیای مجازی با تمرکز بر قرآن و نهج البلاغه»

تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۷۰۷۲۵۹

کتاب «اخلاق شهروندان دنیای مجازی با تمرکز بر قرآن و نهج البلاغه» به قلم مریم صانع پور با مقدمه سید مصطفی محقق داماد توسط انتشارات بنیاد نهج البلاغه( پژوهش های دانشگاهی) منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «اخلاق شهروندان دنیای مجازی با تمرکز بر قرآن و نهج البلاغه» به قلم مریم صانع پور با مقدمه سید مصطفی محقق داماد توسط انتشارات بنیاد نهج البلاغه( پژوهش های دانشگاهی) منتشر شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

فناوری های ارتباطی دنیای جدید، فرهنگ‏های مختلف را در همسایگی یکدیگر قرار داده‏اند و این امر پای‌بندی به اصول اخلاق ارتباطی را بیش از گذشته برای بشر ضروری ساخته است. برخی از نظریه‌پردازان، ارتباطات و اطلاعات سایبری را تهدیدی برای جامعه بشری می‏دانند، اما برخی دیگر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی دیجیتال را فرصتی بی‌نظیر در جهت گسترش جهانی فضیلت و عدالت می دانند. نگارنده این اثر، دارای همین رویکرد خوشبینانه است؛ رویکردی برگرفته از آموزه‌های امیدبخش اسلام، که یأس را از جنود شیطان معرفی می‏کند.

قرآن کریم می فرماید «ما تو را جز به منظور رحمت برای عالمیان فرو نفرستادیم »[۱] و پیامبر اسلام فرمود « علت بعثت من کامل کردن بزرگواری های اخلاقی است»[۲]  بر این اساس اسلام مجموعه‌ای از مشترکات اخلاقیِ مبتنی بر فطرت انسانی را در اختیار جامعه بشری( که از سرشت الهی مشترکی برخوردار هستند)[۳] قرار داد و زمینه های ارتباط اخلاقی عموم مردم را هموار کرد. در این اثر  پژوهشی با استفاده از خطاب اخلاقیِ قرآن و نهج البلاغه نسبت به عموم مردم، منظومه ای اخلاقی طراحی شده که مشروط به ایمان دینی خاصی نیست بلکه مبتنی بر مشترکات انسانی شهروندان دنیای مجازی است تا پاسخگوی ارتباطات فرادینی و فرافرهنگی کاربران فضای سایبری با فرهنگ های مختلف دینی و غیر دینی باشد. این اصول اخلاقیِ فراگیر بر مبانی مشترک انسان شناسانه ای مانند پاک نهادی همه افراد بشر و برادری و برابری آنان، پایه گذاری شده است تا زمینه های مشترک اخلاقیِ همه آدمیان مانند رحمت عمومی، وحدت عمومی، امنیت و صلح عمومی فراهم شود و سرانجام اصول اخلاق مبتنی بر مشترکات فطری همه افراد نوع بشر  به گونه ای طراحی شود که در هر یک از اصول، همه زمینه های مشترک زیست اخلاقی و نیز همه مبانی انسان شناسانه حضور داشته باشند تا نظام اخلاقی منسجمی برای ارتباطات فرامکانی ـ فرازمانیِ همزمان میان شهروندان دنیای مجازی شکل گیرد؛ اخلاقی مبتنی بر وجوه اشتراک همه انسان ها، که می توان آن ها را «امت انسانی واحد»[۴] نامید.

در روزگار ناموافق کنونی که اسلام یعنی دین رحمت و اخلاق، با عملکرد افراطیون مسلمان نمایی چون داعش متهم به خشونت و قساوت شده است، قرآن یعنی کتابِ تبیین و استدلال می تواند بر مبنای فطرت مشترک انسانی، و با ارائه اخلاق جهانشمول و زمانشمول اسلامی با چشم اندازی فرادینی که مبتنی بر تکریم انسان و نوعدوستی است، میان همه حق جویان، عدالت طلبان، و فضیلت مداران عصر ارتباطات و اطلاعات، همدلی و اخوّتی فرادینی ـ فرافرهنگی برقرار کند.

جهانشمولی اسلام محصول عقلانیت و اخلاق محوری قرآن است؛ به عبارتی دیگر قرآن، از حسن و قبح عقلی سخن می گوید و اصول اخلاق انسانی را برآمده از عقل مستقل بشر معرفی می کند. از این رو می توان اصول اخلاق جهانشمولی را از قرآن استنباط کرد که مورد پذیرش پیروان هر فرهنگ و آیینی باشد. حضرت محمد(ص) هدف بعثتش را مکارم اخلاق معرفی کرد و حضرت علی و سایر امامان علیهم السلام نیز در آموزه‏های علمی و عملی خود این مکارم را تحقق بخشیدند؛ زیرا قرآن کریم تعالیم اسلام را برای عموم مردم مفید و مکفی اعلام کرده است[۵] حتی اگر مومن به اسلام نباشند و در شرایط فرهنگی مختلفی زندگی کنند.

امروزه رشد شتابگیر فناوری های ارتباطی موجب شده تا جوامع مختلف، فاصله های زمانی و مکانی را درنوردند و دهکده ای جهانی دهد که ملل و فرهنگ‏های مختلف را در همسایگی یکدیگر قرار داده است؛ همسایگانی که برای تعاملات اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی نیازمند صرف زمان و طی مکان نیستند. این تعاملات همزمان بیش از هر چیزی، ضرورت پای‌بندی به اصول اخلاق ارتباطی را به افراد بشر گوشزد می کند زیرا هرچند در سراسر تاریخ گذشته بی توجهی به هنجارهای اخلاقی زمینه ساز خصومت ها، کینه‌توزی‌ها، بی اعتمادی ها، ناامنی ها، و ستمگری ها شده است اما اینک که شبکه های جهانی اطلاعات و ارتباطات، مرزهای ملی و فرهنگی را در سراسر عالم از میان برداشته‌اند، بی‌اخلاقی‌های شهروندان دهکده جهانی سیلی ویرانگر را به راه خواهد انداخت که هیچ سد و مرزی مانعش نخواهد شد.

نگارنده این اثر پژوهشی معتقد است اسلام به عنوان یک آیین جهانی که پیام‏آور رحمت و حکمت است با مجموعه ای از مشترکات اخلاقیِ مبتنی بر فطرت انسان، امکان ارتباطات اخلاقی را برای انسان ها و جوامع مختلف فراهم می کند. از این رو با تتبع در قرآن و نهج‏البلاغه به طراحی و صورت بندی اصولی مأخوذ از فطرت انسانی می‌پردازد که مورد پذیرش همه انسان ها است زیرا بخشی از تعالیم اسلام مانند توصیه های اخلاقی، ارشاد به حکم عقل هستند؛ و بخشی دیگر از مقام مولویت الهی ابلاغ شده که آن نیز به واسطه ارشاد به حکم عقل است.

منظور نگارنده از آموزه های اخلاقی که عموم مردم را مخاطب قرار داده همان آموزه های عقلیِ اخلاق ارشادی است که به علت ابتنا بر عقل مشترک، قابل توجیه برای همه آحاد مردم و مورد پذیرش ایشان است.  بنابراین تعالیم مولوی اسلام، مسلمانان را شامل می شوند و آموزه‌های ارشادی اسلام همگان را دربر می گیرند و می‏توانند زمینه وفاق جهانی را فراهم کنند؛ به عنوان مثال وفای به عهد یکی از آموزه های فطری اخلاق ارتباطی است که دینداران و بی دینان عقلاً و فطرتاً آن را شایسته می‏دانند و تخطی از آن را غیرانسانی و مغایر با فطرت سالم بشری تلقی می‏کنند.

بنابراین با استفاده از آموزه‌های اخلاق ارتباطی قرآن و حدیث، می‏توان منظومه ای اخلاقی مبتنی بر مشترکات انسانی طراحی کرد که پاسخگوی دغدغه‏های جامعة جهانی در عصر ارتباطات باشد زیرا فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی موجب پیدایش عالمی‏شده است که به علت بی واسطگی، نزدیکی، و چند سویگی‏اش به دهکده ای جهانی می ماند که قادر است فضائل اخلاقی را با سرعت و شدت شگفت انگیزی گسترش دهد.

در طرف مقابل نیز، قادر است با سرعت و شدت بخشی به گسترش رذائل اخلاقی می تواند جامعه انسانی را به صورتی شتابگیر ساقط کند. در این شرایط، غفلت نظریه پردازان از تدوین اصول اخلاقی مشترک برای شهروندان جامعة جهانی به فاجعه ای غیر قابل جبران خواهد انجامید. زیرا فراگیری ارتباطات در میان شهروندان دنیای مجازی، مستلزم توجه به بایدها و نبایدهای اخلاقی است که رعایت آنها به گسترش کرامت انسانی، همنوع دوستی، مسئولیت‏ پذیری، احترام متقابل و رعایت حقوق در میان شهروندان جهانی منجر خواهد ‏شد تا تهدیدات فناوری های جدید ارتباطی در نگاهی خوشبینانه به فرصت هایی در جهت توسعة حقیقت، فضیلت و عدالت در دنیا تبدیل شود. زیرا فناوری های جدید ارتباطی، تعاملات همزمان ساکنان کرة زمین را بدون محدودیت‌های جغرافیایی امکان پذیر کرده ‏اند؛ در این دنیای بدون مرز، مردم سراسر جهان از شمال و جنوب گرفته، تا شرق و غرب؛ از فرهنگ‏ های دینی گرفته تا فرهنگ ‏های غیر دینی؛ از کشورهای مرفه گرفته تا کشورهای محروم؛ می توانند مستقل از گرایش های دینی و فرهنگی شان، با یکدیگر  به تعاملات و روابط انسانی بپردازند و با زبان مشترک ِ علائم و نمادهای سایبری با یکدیگر گفتگو  کنند.

در این شرایط نوظهور جهانی که ارتباطات انسانی بیش از گذشته موضوعیت یافته است علاوه بر زبان مشترک سایبری، اصول اخلاقی مشترکی نیز برای این ارتباطات فرافرهنگی لازم است؛ اصولی که بر مشترکات انسان شناسانه استوار شده باشد. در این کتاب ابتدا شرایط دنیای معاصر( با توجه به فراگیری اطلاعات و ارتباطات) مورد  بررسی قرار می‏ گیرد و سپس با استفاده از اصول عام اخلاقی از قبیل فضیلت، خیر مشترک، و گسترش بیشترین شادی  برای شهروندان جهانی(مبتنی بر فضیلت و خیر مشترک) امکان تعمیم بخشی اصول اخلاق ارتباطی، در میان شهروندان دنیای مجازی بررسی می‌شود؛ به همین منظور توجه به سه دسته قواعد اخلاقی ضروری است که عبارتند از:

۱)  اخلاق ‏های متکثر و درون فرهنگی که براساس هویت ‏ها و فرهنگ ‏های متنوع بومی، فضائل انسانی را مورد توجه قرار می ‏دهند؛

۲)  اخلاق میان فرهنگی که با مطالعه تطبیقی در مورد نظام‏ های مختلف اخلاقی، زمینه‏ های تحقق حقوق انسانی و فضایل و ارزش‌های شهروندان دهکده جهانی را فراهم می‏ سازد؛

 ۳)  اصول اخلاقی واحدی که مبتنی بر فطرت مشترک شهروندان جهانی است و به صورتی نظام ‏مند بر فراز سنت ‏های اخلاقی متکثر فرهنگی ـ بومی قرار دارد که این اصول:

 اولاّ: از نظام های اخلاقی متکثر ِ جوامع مختلف اخذ می‌شوند تا مبنای طراحی نظام اخلاقی مشترک باشند؛

ثانیاّ: از آموزه های فطری قرآن و حدیث اخذ می‌شوند؛

ثالثاّ: انطباق مذکور به طراحی نظامی اخلاقی می انجامد که برآمده از انسانیت مشترک باشد و بدون تحمیل یک فرهنگ خاص، مورد پذیرش همه فرهنگ‏ها قرار گیرد.

در این اثر پژوهشی دنیای مجازی با ملزومات و امکاناتش، زمینه تحقیق است و معیار اخلاق ارتباطی از قرآن و حدیث اخذ می شود تا اصول اخلاق ارتباطی متناسب با شرایط عصر حاضر ارائه شود. شکل گیری ارتباطات آسان و همزمان سایبری در گسترة جهان امروز، حاکمیت سوژه تک صدای غربی را به پایان خود نزدیک کرده و صدای ملل و فرهنگ‏های مختلف را در سراسر جهان طنین انداز نموده است؛ بنابراین در این تعدد رویکردها نقاط مشترکی مورد نیاز است تا تعاملِ فرهنگ‏های مختلف با یکدیگر امکان پذیر شود به عنوان مثال همانگونه که نمادها و علائم بین المللی در فضای مجازی، موجبات گفتگو و درک متقابل شهروندان جهانی را فراهم کرده ‏اند، اصول مشترکی را نیز می‏توان برای اخلاق پیشنهاد داد تا زمینة تکریم افراد نوع انسان فراهم شود؛ آرامش و امنیت مسالمت آمیز در روابط جهانی برقرار گردد؛ و روابطی شرافتمندانه و مسئولانه در میان مردم سراسر جهان محقق گردد.

بدیهی است چنین اصولی را نمی توان از یک فرهنگ بومی خاص اخذ، و به فرهنگ‏ های دیگر تحمیل کرد بلکه این اصول باید از ذاتیات انسان بماهو انسان ناشی شده باشند تا پذیرش آنها تحمیلی نباشد؛ آموزه هایی که مربوط به تاریخ، جغرافیا، یا نژاد خاصی نیستند. هرچند مخاطبان اولیه قرآن کریم، ساکنان ۱۴۰۰ سال پیش عربستان بودند اما قرآن غالباً با انسان بما هو انسان سخن می گوید و تعالیمی را عرضه می کند که ریشه در فطرت انسانی دارند و به همین علت در زمینه های مختلف تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، و...قابل اجرا هستند.

نگارنده  کتاب حاضر با این پیش فرض در صدد شناخت و صورت بندی اصولی عام و فراگیر است که محدود به فرهنگ خاصی نباشند زیرا به نظر می‏رسد سردرگمی اخلاقی شهروندان دنیای معاصر که به وسیله شبکه های ارتباطات جهانی احاطه شده‌اند نتیجه عدم تناسب ِ اصول اخلاقیِ اقتدارگرا و تک صدای غربی، با تکثر گفتمان های بومی جوامع مختلفِ دنیای مجازی است؛ اصولی که ارزش های اخلاقی غرب را (که با شرایط خاستگاهش تناسب دارد) بر جوامع غیر غربی تحمیل کرده است؛ در حالیکه دنیای کنونی نیازمند اصول اخلاقی جامعی است که خیر مشترک همه افراد نوع بشر را تضمین کند؛ اصولی که برخلاف تک صدایی رسانه های غربی، انحصارگرایی نژاد یا فرهنگ خاصی را برنتابد.

در این پژوهش تلاش می‌شود اصول اخلاق ارتباطیِ مبتنی بر اشتراکات انسانی از قرآن و نهج‏ البلاغه گزینش شوند تا در فرایندی تحلیلی ـ استدلالی، اصولی جهان شمول و زمان شمول را تشکیل دهند که مورد پذیرش همه انسان های فطری عالم قرار گیرند زیرا  همه انسان ها بر اساس فطرت مشترکی خلق شده اند که فطرتی الهی است.[۶]

[۱] . وَما اَرْسَلْناکَ اِلّا رَحْمَةً لِلعالَمینَ (۱۰۷/ انبیاء)

[۲] . إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ (غزالی، ۱۳۶۸، ۳ /۱۰۷- ۱۱۱ ؛ بیهقی، احمد بن حسین،۱۴۲۴ق  : ۱۰/۳۲۳)

[۳] . فِطرَةَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لاتَبدیلَ لِخَلقِ اللَّهِ (۳۰/ روم)

[۴] . کانَ النَّاسُ أُمةً واحِدَة (۲۱۳/ بقره)

[۵] .  و ما ارسلناک الّا کَافَّةً
لِّلنَّاسِ (۲۸/سبا)

[۶] . فِطرَةَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لاتَبدیلَ لِخَلقِ اللَّهِ (۳۰/ روم)

منبع: مهر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۷۰۷۲۵۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بورل: نشانه‌های یک جنگ جهانی دوباره ظاهر شده است

جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با توجه به شرایط حال حاضر دنیای امروز گفت که نشانه‌های یک جنگ جهانی دوباره ظاهر شده است. - اخبار بین الملل -

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، وی امروز یکشنبه در نشست ویژه مجمع جهانی اقتصاد در ریاض تاکید کرد: ما باید به یک دنیای جدید عادت کنیم. ما باید نسبت به امنیت خودمان بیشتر مسئول باشیم. اروپایی‌ها باید متحدتر باشند زیرا آنها خیلی کوچک هستند که از یک جهان با قدرت‌های بزرگ نجات پیدا کنند.

بورل همچنین امروز در دیدار با سامح شکری وزیر خارجه مصر به طور فشرده در مورد وضعیت منطقه غرب آسیا گفتگو کرد.

وی در حساب ایکس خود نوشت که با شکری در مورد لزوم پایان جنگ غزه، تضمین دسترسی کامل کمک بشردوستانه و اقدام‌های جدی به سمت اجرای راه حل دو دولتی توافق کرده است.

بورل: درگیری‌ها در نوار غزه راه حل نظامی ندارد

انتهای پیام/