به نقل از «ایکنا»

اگر انسان بر سر دو راهی آزاد است چرا آیات قرآن مسأله هدایت و ضلالت را به خدا نسبت داده است

تاریخ انتشار: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۷۲۶۹۳۹

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شفقنا نوشت: سوالی که در مورد آزادی وضلالت انسان پیش می آید و به درستی به آن پاسخ داده شده است را در متن زیر مطالعه می کنید:
س: اگر انسان بر سر دو راهیها کاملاً حر و آزاد است و زمام خوشبختى و بدبختى را در کف دارد، چرا در آیات متعددى مسأله هدایت و ضلالت را که یکى از مسایل سرنوشت ساز است به صورت خاصى به خدا نسبت داده به گونه اى که از آن بوى «جبر» استشمام مى شود آنجا که فرموده است: (

پاسخ: هدایت و ضلالت از نظر قرآن یک بحث گسترده و دامنه دارى است که بحث کامل، نیاز دارد که مجموع آیات مربوط به آن، یک جا وارد بحث شود آنگاه از بررسى مجموع آنها نظریه قرآن استخراج گردد و به خاطر گستردگى بحث ما از آن صرف نظر کرده تنها به توضیح این نوع آیات که مى گوید: هر کسى را بخواهیم هدایت مى کنیم، مى پردازیم استدلال با این نوع آیات بر جبرى گرى، غفلت از هدف آنها است و علت آن خلط میـان دو نوع هدایت الهى است که یکى همگانى اسـت و دیگرى خصوصى و بـا توضیح این دو نوع هدایت، مفهوم آیات روشن مى گردد و جبرى خلع سلاح مى شـود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

هدایت هاى عمومى و خصوصى

خداوند فیاض که هدایت او نیز یکى از فیوض او است دو نوع راهنمایى دارد، یکى عمومى و گسترده که تمام افراد زیر پوشش آن قرار مى گیرند و دیگرى خصوصى است و شامل افرادى مى شود که از هدایت عمومى بهره بگیرند، و در غیر این صورت مشمول این نوع فیض نمى شوند.

هدایت عمومى در دو نوع هدایت خلاصه مى گردد:

الف. هدایت عمومى تکوینى

مقصود از چنین راهنمایى این است که خداوند همه موجودات را آفرید و هر کدام را با وظایف آفرینش خود آشنا ساخت آنجا که فرمود:

(…رَبُّنَا الَّذِى أَعْطى کُلَّ شَىْء خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى) .([۱])

«پروردگار ما کسى است که تمام موجودات را آفرید و آنها را راهنمـایى نمـود».

در این هدایت کوچکترین استثنا و تبعیض نیست حتى اعمال غریزى همه جانداران و اعمال منظم هر چیزى از حیوان، معلول هدایت الهى است تا چه رسد به هدایت فطرى و سایقه هاى آفرینش همه انسانها.

ب. هدایت عمومى تشریعى

اگر هدایت تکوینى آن نوع راهنمایى است که از درون برمى خیزد، مقصود از تشریعى، هدایتى است که از بیرون متوجه انسان مى گردد و دست او را مى گیرد و از مراحل خطرناک عبور داده و به مقصود مى رساند و در این نوع هدایت نیز کوچک ترین تفاوت و تبعیض نیست و وسایل این نوع هدایت، امور یاد شده در زیر است:

۱٫ عقل و خرد.

۲٫ رسولان و پیامبران.

۳٫ اولیاى الهى.

۴٫ کتابهاى آسمانى.

۵٫ امامان و پیشوایان.

۶٫ علما و دانشمندان و دیگر وسایل هدایت عمومى که در اختیار همگان قرار دارند و همه افراد مى توانند از آنها بهره بگیرند و در این قسمت کوچکترین تبعیضى وجود ندارد.

به خاطر گسترده بودن هدایت این گروه، خداوند «پیامبر»و «قرآن»را هادى و راهنما معرفى کرده و صریحاً به پیامبر مى فرماید:

(…وَإِنَّکَ لَتَهْدِى إِلى صِراط مُسْتَقیم).([۲])

«تو به راه راستى هدایت مى کنى».

و باز در باره قرآن مى فرماید:

(إِنَّ هذا الْقُرآنَ یَهْدِى لِلَّتِى هِىَ أَقْوَمُ…).([۳])

«این قرآن به راه درست رهبرى مى کند».

آنچه لازم عدل الهى است همان هدایت عمومى است که در حق تمام افراد انجام مى گیرد و این وظیفه بشر است که از آزادى خود بهره گرفته و ازاین هدایت هاى همگانى استفاده کند و بینى شیطان و شیطان صفتان را به خاک بمالد و در این نوع هدایت هیچ قید و شرطى وجود ندارد و مشیت الهى بر این امر تعلق گرفته که این نوع وسایل هدایت، در اختیار همگان قرار بگیرد.

هدایت خصوصى

این هدایت که باید آن را عنایت خاص الهى بر گروهى از بندگان مخصوص دانست، از آن افرادى است که از هدایت عمومى بهره گرفته، و روح وروان آنان از فروغ وسایل هدایت همگانى روشن گردیده باشد.

این گروه به خاطر بهره گیرى از هدایت هاى عمومى، از عنایات خاص الهى بیشتر بهره مند شده ومشمول مددهاى غیبى، و توفیق هاى الهى،(هدایت خصوصى) مى گردند.

این که مى گوییم: این نوع هدایت از آن گروهى است که از وسایل هدایت عمومى بهره مند شوند، مطلبى است که قرآن آن را در آیات مختلف به نوعى بیان کرده است و در مواردى چنین مى فرماید:

(…إِنَّ اللّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَیَهْدى إِلَیْهِ مَنْ أَنابَ) .([۴])

«خداوند هر کسى را بخواهد گمراه مى کند و آن کس به او توجه کند، هدایت مى نماید».

در آیه دیگر مى فرماید:

(…اللّهُ یَجْتَبى إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَیَهْدِى إِلَیْهِ مَنْ یُنیبُ) .([۵])

«خدا هر کسى را بخواهد براى خود برمى گزیند و آن کسى را هدایت مى کند که به سوى او باز گردد».

مقصود از «اناب» در آیه نخست و از «ینیب» در آیه دوم که به معنى توجه مکرر به سوى خدا است این است که این هدایت از آن کسانى است که به سخن خرد و دیگر راهنمایان الهى گوش فرا دهند و خود را در مسیر هدایت خاص خدا قرار داده وخواستار هدایت بیشتر و توفیق روز افزون باشند.

اگر ملاک مشمول هدایت دوم بهره گیرى از هدایت نخستین است همچنین ملاک اضلال خدا، روى گردانى انسان از آن هدایت است چنان که مى فرماید:

(…فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللّهُ لا یَهْدِى الْقَومَ الْفاسِقینَ).([۶])

«وقتى به سوى باطل متمایل شدند به سخنان پیامبران گرامى گوش فرا ندادند، خداوند قلوب آنها را نیز متمایل ساخت خدا گروه فاسد را هدایت نمى کند».

و در آیه دیگر مى فرماید:

(…وَیُضِلُّ اللّهُ الظّالِمینَ وَیَفْعَلُ اللّهُ ما یَشاءُ) .([۷])

«خداوند ستمگران را گمراه مى سازد و خداوند آنچه را بخواهد انجام مى دهد».

استنتاج جبر از آیات (یضل من یشاء و یهدى من یشاء) مبنى بر تصور وحدت ضلالت و هدایت است یعنى: تصور شده که خداوند فقط یک نوع هدایت و ضلالت دارد،و آن هم از آن گروهى است که خدا هدایت آنها را بخواهد در حالى که در این مورد دو نوع هدایت است که یکى عمومى و گسترده و دیگرى خصوصى و آنچه لازم عدل الهى است هدایت نوع نخست است و نوع دوم در گرو شرایطى است که مهم آن بهره گیرى از هدایت نخست و در مسیر رحمت حق قرار گرفتن است.

درست است که خداوند این نوع هدایت را در گرو مشیت خود قرار داده است ولى مشیت خدا، بى ملاک و بى جهت نیست وملاک آن وجود لیاقت و شایستگى در بنده است که از آن در آیات یاد شده به «اناب» و «ینیب» تعبیر آورده شده و تحصیل چنین ملاک بر همگان آسان است.

براى این که موضوع (هدایت دوم از آن کسانى است که از هدایت نخست بهره گرفته باشد) روشن تر گردد، مثالى مى آوریم:

فرض کنید عده اى بر سر یک چهار راه ایستاده اند و سراغ محلى را مى گیرند شخصى آنان را به یکى از خیابانها راهنمایى مى کند گروهى از آنان مى پذیرند و در همان مسیر راه مى افتند، این گروه وقتى به چهار راه دوم و سوم مى رسند باز هم راهنمایى مى شوند تا به مقصد مى رسند ولى کسانى که همان جا مانده اند یا در راه دیگر گام نهاده اند ومنحرف شده اند لحظه به لحظه از راه اصلى و مقصد دور مى شوند دیگر زمینه اى براى راهنمایى بعدى آنان باقى نمى ماند.

خدا نیز نخست همگان را طبق مفاد آیه هاى زیر هدایت فرموده است:

(إِنّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ…) .([۸])

(وَهَدَیْناهُ النَّجدَیْنِ) .([۹])

سپس مشیت او بر این قرار گرفته است که راه یافتگان و پویندگان راه بار دیگر با عنایات خاص و هدایت خصوصى به قله هاى منیع انسانیت برساند و به تعبیر خود قرآن:

(وَالّذینَ اهْتَدَوا زادَهُمْ هُدىً…) .([۱۰])

«آنان که هدایت را پذیرفته اند خدا بیشتر هدایت مى کند».

روى همین اصل مى بینیم قرآن در یک جا هدایت را از آثار و نتایج جهاد

و کوشش در راه خدا دانسته و مى فرماید:

(وَالَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدیَنَّهُمْ سُبُلَنا…) .([۱۱])

«مجاهدان را به راه خویش هدایت مى کنیم».

و از طرف دیگر، مشیت خدا بر این تعلق گرفته که بدکاران و کسانى را که خود در راههاى انحرافى گام نهاده اند و لیاقت بهرهورى از مراتب والاى هدایت را از دست داده اند، به حال خود بگذارد و هدایتشان نکند و همین امر موجب گمراهى بیشتر آنان خواهد شد(زیرا با هر قدمى که در بیراهه برمى دارند از راه راست بیشتر فاصله مى گیرند) درست است که خدا هر که را بخواهد گمراه مى کند امّا چه کسانى را مى خواهد گمراه کند قرآن مجید به این سؤال پاسخ مى دهد:

(…وَما یُضِلُّ بِهِ إِلاّ الْفاسِقینَ) .([۱۲])

«ولى تنها فاسقان را با آن گمراه مى سازد».

و در جاى دیگر مى فرماید:

(…فَلَمّا زاغُوا أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ…) .([۱۳])

«هنگامى که منحرف شدند، خدا دلهایشان را منحرف کرد».

آرى خدا مى توانست و مى تواند همه را به راه راست هدایت کند و به پوییدن این راه مجبور سازد چنان که مى فرماید:

(وَلَوْ شِئْنا لاتَیْنا کُلَّ نَفْس هُداها…).([۱۴])

«اگر مى خواستیم تمام مردم را هدایت مى کردیم».

امّا در این صورت دیگر انسان، انسان نبود، بلکه یک ماشین گوشتى بود که با فشردن دکمه اى بدون این که خود بخواهد وبداند ـ در راه تعیین شده اى به کار مى افتاد. و قدرت تخلف از انجام اعمال غریزى را نداشت و ناچار بود متناسب با زندگى خویش، چون، زنبور کندویى بسازد یا مانند کرم ابریشم بر گرد و دور خود پیله اى ببافد یا ….

امّا اکنون انسان است به مشیت خدا آزاد است خدا قدرت انتخاب به او داده است تا راه تکامل را با پاى خود برود و این راه تا (بى نهایت) براى او باز است.

پس بیان قرآن در این مورد همچون لحن آموزگارى است که به شاگردان خویش مى گوید.

ما درسهاى لازم را به شما داده ایم و اینک هر کدام از شما که خوب درس بخواند نمره خوب به او خواهیم داد و ما هر کس را بخواهیم قبول یا رد مى کنیم و هیچ مقامى نمى تواند به ما اعتراض کند و نظر ما را برگرداند و….

مى بینیم قبول نمودن و مردود ساختن شاگرد را مربوط به خواست خود مى داند امّا با در نظر گرفتن صلاحیت و طرز کار و شایستگى خود شاگرد.([۱۵]) ( [۱۶])

——————————————————————————–

[۱] . طه/۵۰٫
[۲] . شورى/۵۲٫
[۳] . اسراء/۹٫
[۴] . رعد/۲۷٫
[۵] . شورى/۱۳٫
[۶] . صف/۵٫
[۷] . ابراهیم/۲۷٫
[۸] . انسان/۳٫
[۹] . بلد/۱۰٫
[۱۰] . محمد/۱۷٫
[۱۱] . عنکبوت/۶۹٫
[۱۲] . بقره/۲۶٫
[۱۳] . صف/۵٫
[۱۴] . سجده/۱۳٫
[۱۵] . منشور جاوید، ج۴، ص ۳۷۸ـ ۳۸۵٫
[۱۶] اندیشه های جاوید، ج ۲، ص ۶۷٫

منبع: ایکنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۷۲۶۹۳۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

طرح مسطورا زمینه تربیت کنشگر عرصه جهاد تبیین است

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان کرمانشاه گفت: طرح مسطورا در جامعه موجب دشمن‌شناسی و تربیت کنشگر عرصه جهاد تبیین می‌شود.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از کرمانشاه، حجت الاسلام محمد میرزایی ظهر امروز _ چهارشنبه چهارم اردیبهشت _ در مراسم تجلیل از فعالان و خادمان قرآن کریم برای اجرای طرح زندگی با آیه‌ها که در تکیه معاون الملک کرمانشاه با حضور جمعی از بزرگان و خادمان قرآنی این استان برگزار شد، اظهار کرد: یکی از طرح‌های فاخر و تأثیرگذار در برنامه‌های ماه مبارک رمضان اجرای طرح زندگی با آیه‌ها بود که در همه استان‌ها برگزار شد.

وی با اشاره به چگونگی اجرای طرح زندگی با آیه‌ها طی ماه مبارک رمضان، افزود: برای اجرای این طرح ۱۵۰ آیه منتخب از پرتکرارترین آیات قرآنی در لسانین امامین انقلاب انتخاب شده است.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان کرمانشاه دلیل انتخاب این آیات را موضوعات مرتبط با جهاد تبیین مورد تاکید مقام معظم رهبری دانست و تاکید کرد: این جهاد به عنوان یک فریضه قطعی و فوری نباید روی زمین بماند.

میرزایی اضافه کرد: جهاد تبیین نیازمند شناخت و معرفت نسبت به مبانی انقلاب اسلامی و اسلام ناب محمدی دارد.

وی ادامه داد: همچنین لازمه جهاد تبیین، دشمن شناسی و تدبیر در برابر نقشه‌های مختلف او است؛ بنابراین مهم‌ترین خاستگاه‌های کسب این شناخت و معرفت و حل مسائل مربوط به آن قطعاً قرآن کریم است.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان کرمانشاه مدت زمان اجرای طرح زندگی با آیه‌ها را سه سال اعلام و تصریح کرد: هدف از اجرای این طرح موضوعاتی از جمله گفتمان‌سازی مفاهیم، کسب شناخت و معرفت، حفظ آیات منتخب، تدبیر در این آیات و در نهایت تربیت فعالان، کنشگران و مجاهدان عرصه جهاد تبیین است.

میرزایی با بیان اینکه در اجرای این طرح طی ماه مبارک رمضان سال جاری روزانه سوالاتی مطرح و شرکت کنندگان به صورت پیامک جواب آن را پاسخ می‌دادند، عنوان کرد: در استان کرمانشاه نزدیک به ۱۰۰ هزار پیامک ارسال شد که از بین این شرکت‌کنندگان ۳۰۰ نفر به عنوان برنده معرفی و امروز نیز در این مراسم تجلیل شدند.

کد خبر 747591