مناطق زلزلهخیز و امن ایران کجاست؟
تاریخ انتشار: ۱۸ آذر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۹۶۵۱۶۵
به گزارش جهان نيوز به نقل از ایسنا، همشهری در ادامه نوشت: زمینلرزههای متعدد روزهای اخیر باعث ترس و وحشت همه مردم شده است و همین مسئله دلیلی شده تا بازار پیشبینی و شایعات درباره زلزله در کشور داغ شود، اما قرار گرفتن کشورمان روی کمربند زلزله علت وقوع زمینلرزههای متعدد است و بیشتر شهرهای کشور در مناطقی قرار دارند که خطر وقوع زلزله با قدرت بالا در آنها زیاد است اما در پهنه جغرافیایی کشورمان مناطقی هم هستند که کمخطرتر از دیگر نقاط زلزلهخیز محسوب میشوند و میتوان از آنها بهعنوان «مناطق سفید» زلزله نام برد؛ مناطقی که احتمال وقوع زلزلههایی با قدرت بالای ۶ ریشتر در آنها در بازه زمانی حتی هر سه هزار سال یکبار است و از این مناطق میتوان بهعنوان مناطقی برای سرمایهگذاریهای صنعتی یا انتقال پایتخت و مراکز حساس کشور به آنها نام برد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله با اشاره به اینکه مناطق کمخطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمیکند، گفت: منطقه کویر لوت یا کویر مرکزی ایران جزو مناطقی هستند که لرزه خیزی کمی دارند و کسی هم در آنجا زندگی نمیکند. اما نوار سنندج - سیرجان ناحیهای است که شامل استان اصفهان، سنندج، اراک و همدان میشود که از لرزهخیزی پایینی برخوردار است، همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر نیز همین وضعیت را دارد اما بقیه مناطق ایران جزو مناطق پرلرزه هستند.
اما چرا به این مناطق، مناطق سفید از نظر زلزله گفته میشود؟ به گفته زارع این مناطق، مناطق کملرزه هستند چرا که مثلا در اصفهان هر دو تا سه هزار سال یک زلزله ۶.۵تا ۷ریشتر و هر ۸هزار سال یک زلزله بالای ۷ریشتر اتفاق میافتد اما در منطقهای مثل جنوب البرز که تهران هم در آن جای گرفته هر ۲۰۰سال انتظار زلزلهای با قدرت ۶.۵تا هفت ریشتر و هر سه هزار سال انتظار وقوع زمین لرزه با قدرت ۷.۵ریشتر را داریم. به همین دلیل به منطقه البرز منطقه خطرناک از نظر زلزله گفته میشود و منطقه اصفهان منطقه کمخطر و سفید است. زارع ادامه داد: به همین دلیل است که گفته میشود حوالی شهر گلپایگان و نوار سنندج - سیرجان که پیش از این از شهرهای آن را نام بردم، منطقه خوبی برای سرمایهگذاری درازمدت و توسعه کشور محسوب میشوند چرا که از لرزه خیزی کمتری برخوردارند.
به گفته زارع، در نقشه ایران، ۷۸درصد شهرها را شهرهای «لرزان» با خطر نسبی بالا تشکیل میدهند که در مناطق با ریسک خطر زیاد هستند. با وجود این خطر زلزله در این شهرها هم متفاوت است؛ مثلا ممکن است در یک منطقه، زلزله ۶ریشتری تعداد کشته و خرابی بالایی داشته باشد اما در منطقه دیگری زلزله هفت ریشتری تعداد کشته و خرابی کمتری به بار بیاورد.
زارع در پاسخ به این سؤال که چه تعداد گسل فعال در ایران وجود دارد؟ گفت: ۱۲۰گسل خطرناک در کل ایران وجود دارند. همچنین چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز میشود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا میکند که طولانیترین سامانه گسلی کشورمان است. گسل بعدی گسل مکران است که در ساحل دریای عمان و در جنوب شرقی کشورمان واقع شده و زلزلههای هشت ریشتری در آن اتفاق میافتد (۷آذر ۱۳۲۴وقوع زلزله ۸.۲ریشتری)که احتمال وقوع زلزلهای با شدت ۹ریشتر هم در آن وجود دارد. گسل بعدی گسل قطر - کازرون است که دارای چند قطعه ازجمله گسلهای برازجان، کنارتخته، کازرون و دناست که این گسل تغییراتی را در کف خلیجفارس ایجاد کرده است.
زارع درخصوص تاب آوری شهرها در زمان وقوع زلزله نیز گفت: تابآوری شهرها در زمان وقوع زمینلرزهها مشخص نیست و فقط میدانیم که مثلا شهرهای تهران، تبریز و مشهد در زمان وقوع زلزله ریسک و خطرپذیری بالاتری نسبت به دیگر شهرها دارند چرا که هم جمعیت بیشتر و هم لرزهخیزی بالاتری دارند. در عین حال اصفهان لرزهخیزی کمتری نسبت به این شهر دارد اما اگر مثلا در ۵۰کیلومتری اصفهان زمین لرزه بزرگی اتفاق بیفتد نمیدانیم چه اتفاقی در این شهر میافتد. سلسله جبال البرز هم با توجه به سابقه لرزههای قبلی ازجمله زلزله منجیل و زلزله سال ۱۸۳۰شمیرانات و زلزله سال ۱۸۶۵البرز، محل فوقالعاده خطرناک و لرزهخیزی است.
امضای تفاهمنامه با ایتالیاییها درخصوص راهاندازی سیستم هشدار سریع زلزله
معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله از امضای تفاهمنامه با ایتالیا درخصوص نصب و راهاندازی سیستمهای هشدار سریع زلزله به همشهری خبر داد و گفت: این سیستمها توانایی این را دارند که بسته به فاصله موقعیت مکانی زمین لرزه، از چند ثانیه قبل از وقوع زمین لرزه، با تعیین موقعیت و بزرگی، هشدار لازم را ارسال کنند. این هشدار برای قطع بعضی از شریانهای حیاتی چون سیستم گاز شهری، آب و برق بسیار مؤثر و کارآمد هستند و نقش بسیار زیادی در کاهش خسارات و تلفات جانی ناشی از وقوع زمین لرزههای بزرگ دارند.
دکتر محمد تاتار به همشهری گفت: درصورت فاصله زیاد چشمه زمین لرزه از شهرها و مناطق مسکونی، زمینلرزههایی که در مناطق اقیانوسی و مناطق زلزله خیز روی میدهند، امکان اطلاعرسانی به مردم از طریق به صدا درآوردن آژیر یا ارسال پیام هشدار روی تلفنهای همراه نیز میسر است. در زمینلرزه اخیر مکزیکوسیتی که ۱۸مهرماه سالجاری با بزرگی ۷.۱ریشتر اتفاق افتاد، عملکرد خوب سیستم هشدار سریع زلزله دیده شد که نزدیک به ۲۰ثانیه قبل از رسید امواج مخرب زمین لرزه به شهر، موجب به صدا درآمدن آژیرها شده بود و این موضوع در کنار ساختوساز ایمن، از مهمترین عوامل کاهش تلفات این زمینلرزه مهیب و مخرب بهحساب میآمد.
تاتار با اشاره به اجرای این طرح در کشور گفت: این سیستم ابتدا در شهر تهران و بهصورت پایلوت راهاندازی میشود و سپس به سایر نقاط لرزهخیز، تأسیسات حساس و یا شهرهای پر خطر کشور تعمیم داده میشود. البته این سیستم به تنهایی نمیتواند از میزان تلفات کم کند؛ آموزش مردم و میزان آشنایی و آمادگی آنها برای عملکرد صحیح قبل، هنگام و پس از وقوع زمینلرزه، نقش حائز اهمیتی در کاهش تلفات و صدمات ناشی از وقوع زلزلههای بزرگ دارد.
معاون پژوهش و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی گفت: ایران پس از آمریکا، ژاپن، مکزیک، ایتالیا و ترکیه وارد این حوزه شده است. چنین سامانههایی جهت توقف قطارهای مترو، توقف سریع کارکرد شبکههای گاز، آب، و برق، همچنین متوقف کردن فعالیت نیروگاهها، پالایشگاهها و سایر تأسیسات حساس، کلیدی و مهم چند ثانیه قبل از رسید امواج مخرب زمینلرزه کارایی بسیار مؤثری دارند.
وی درخصوص نحوه اطلاعرسانی در زمان زلزله گفت: اگر سامانههای هشدار روی گسلهای اطراف تهران نصب و راهاندازی شود، پس از وقوع زلزله و پیش از رسیدن امواج برشی به شهر که مخرب هستند، اطلاعات لازم بهصورت رادیویی به تهران ارسال خواهند شد که میتوانند با اتصال به شبکههای شریانهای حیاتی منجر به توقف بلافاصله آنها و یا اطلاعرسانی به مردم شود. البته با توجه به فاصله نهچندان زیاد گسلهای فعال در گستره تهران، این هشدار حداکثر میتواند ۱۰تا ۱۵ثانیه زودتر از رسید امواج زلزله اعلام شود.
وی با اشاره به زلزله اخیر سرپلذهاب در استان کرمانشاه گفت: در زلزله اخیر که از لحاظ بزرگی در یکی، دو دهه اخیر بیسابقه بوده است، بهرغم وسعت خرابی خیلی زیاد، خوشبختانه زمینلرزه با تلفات کمی همراه بوده است. مطابق بررسیهای میدانی همکاران ما در پژوهشکده مدیریت بحران این پژوهشگاه، وقوع یک پیش لرزه قبل از زمین لرزه اصلی و آموزشهای همگانی که در زمینه زلزله و از طریق برگزاری مانور زلزله یا در کتابهای درسی به دانشآموزان داده شده و از طریق آنها به خانوادهها منتقل شده است، نقش بسیار مؤثری در کاهش تلفات داشته است.
وی درخصوص اینکه مطالب منتشره در کانالهای تلگرامی در مورد پیشبینی زلزله چقدر واقعیت دارند، گفت: مطالب مندرج در کانال تلگرامی مربوط به پیشبینی زلزله اصلاً مبنای علمی نداشته و به هیچ عنوان صحت ندارد. گردانندگان این کانالها دارای هیچگونه تحصیلات دانشگاهی یا سابقه فعالیت در این زمینهها نیستند. از برخی از ایشان بارها جهت حضور در پژوهشگاه و بحث راجع به ادعاهای ایشان دعوت بهعمل آمده است، ولی هیچگاه دعوت پژوهشگاه را لبیک نگفتهاند که دلیل آن مشخص است. زلزله پدیدهای طبیعی اما بسیار پیچیده است و دهها سال تحقیقات انجام گرفته در معتبرترین دانشگاههای دنیا نیز هنوز به پیشبینی موفقیتآمیز زمین لرزه منجر نشده است. انجام کارهای آماری روی کاتالوگهای موجود یا ادعای الهام از نیروهای ماورای طبیعی، اجرام آسمانی و امثالهم هیچکدام پیشبینی زمان وقوع زمین لرزه را میسر نمیسازد. مردم هم باید اطلاعات مربوط به زلزله را فقط از طریق مجاری قانونی و علمی، چون سایت پژوهشگاه و یا وبگاه شبکه لرزهنگاری کشوری دنبال کنند.
رفتار گسلهای تهران چگونه خواهد بود؟
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی درخصوص مناطق پرخطر تهران در زمان وقوع زلزله گفت: بسته به اینکه کدامیک از گسلهای تهران فعال شود میزان خرابی در مناطق متفاوت است اما بهدلیل بافت سنتی و قدیمی این مناطق و سطح بالای آبهای زیرزمینی، بافت فرسوده و تراکم جمعیت بیشتر که در مناطق۹ تا ۲۰تهران شاهد هستیم این مناطق جزو مناطقی هستند که ریسک آسیبپذیری و خطرپذیری بیشتری در زمان وقوع زلزله دارند. این استاد پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی گفت: گسلهای تهران در پهنه شمالی و جنوبی تهران بیشتر واقع شدهاند. گسل مشا در فاصله ۳۵کیلومتری شمال تهران در روستای کلان از توابع لواسان است که با گسل شمال تهران تلاقی دارد و این منطقه یک منطقه خطرناک برای زمان وقوع زلزله است.
در ۱۰کیلومتری این گسل شهر پردیس را داریم که ساخت و سازهای زیادی در آن انجام شده و جمعیت زیادی هم دارد که در این پهنه احتمال تکانهای شدید و از هم گسیختگی سطح زمین بیشتر است. اما نکتهای که نباید به آن بیتوجه بود این است که در تهران ساختمانها و برجها در روی گسل شمال تهران بنا شدهاند و در زمان وقوع لرزش در این گسل با خرابیهای زیاد مواجه خواهیم بود. گسل شمال بهدلیل برجسازیهای فراوانی که در این منطقه انجام شده و کوچهها هم تنگ است احتمال اینکه ماشینهای آتشنشانی و اضطراری نتوانند خودشان را وارد کوچهها کنند، هست. با وجود اینکه تراکم در این منطقه کم است ولی برجسازی زیاد است. گسل جنوب هم بهدلیل بافت فرسوده آن مورد توجه است بهخصوص در منطقه۱۶ نازیآباد زیرا تقاطع گسل مشا و جنوب است.
گسل مشا هم گسلی است که از سمت شرق میآید و زلزله فیروزکوه متصل به این گسل بود. زارع درخصوص میزان تخریب هر یک از این گسلها نیز گفت: تخریب و آسیبهای بعد از زلزله بستگی بهشدت، محلی که زلزله در آن واقع شده و همچنین ساعت وقوع زلزله دارد. پس امکان پیشبینی میزان تخریب برای هر گسل بهصورت مجزا وجود ندارد، اما مثلا میتوانیم بگوییم که گسل شمال تهران با توجه به تراکم جمعیت و گسل جنوب تهران با توجه به بافت فرسوده و جمعیت بالا خطرناکترین گسل در تهران هستند. با این حال گسلهای مشا، ایوانکی، پیشوا، کهریزک و رباط کریم و جنوب کرج و حتی گسل الموت و طالقان هر کدام میتوانند لرزه خیزی بالای ۶ ریشتر داشته باشند که به تهران آسیب جدی وارد کنند. همینطور گذر گسل پردیسان از بزرگراه همت که ساخت و سازها و برجهای زیادی ازجمله برج میلاد در آن واقع شده درصورت فعال شدن میتواند خرابی زیادی را به بار بیاورد.
خطرناکترین گسلهای ایران
۱-البرز - مشا، ایوانکی، کهریزک، پیشوا، رباط کریم
۲-تبریز - شمال تبریز
۳-گسل کوه خضر - از میان بخشی از شهر قم عبور میکند
۴-گسل اصلی جوان زاگرس - از کنار شهر مریوان عبور میکند
۵-گسل غربی فروافتادگی دریاچه ارومیه - از کنار شهر ارومیه عبور میکند
۶-گسل بافران - از جنوب شهر نایین عبور میکند
۷-گسل هیرمند - از نزدیکی شهر زاهدان عبور میکند
۸- گسل مکران - از نزدیکی شهرهای جاسک و چابهار عبور میکند
۹- گسل ساحلی بندرعباس - از شهر بندرعباس عبور میکند
منبع: جهان نيوز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.jahannews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «جهان نيوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۹۶۵۱۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار در دشت تبریز؛ کدام بناهای تاریخی در خطرند؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در نتیجه بررسی یک مطالعه و پژوهش جامع درباره اثرات محیطی و ناپایداریهای زمین در دشت تبریز گفت: آژیر خطر را از این منطقه دریافت کردهایم. متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با ناپایداری زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند و در تهدید هستند.
پویا صادقی فرشباف ـ عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و زمینشناس با گرایش تکتونیک لرزهزمینساخت و پسادکترای میراث زمینشناسی ـ که «اثرات محیطی ـ ساختاری ناپایداریهای زمین در دشت تبریز» را به مناسبت سال آذربایجان شرقی ۱۴۰۳ بررسی و مطالعه کرده و نتیجه آن را در سال ۲۰۲۴ که از سوی ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی) سال «بحرانها و منازعات از دریچه منشور ونیز» نام گرفته، ارائه کرده است، درباره نتیجه این بررسی در گفتوگو با ایسنا اظهار کرد: در دهه اخیر بحث بلایای طبیعی پررنگتر شده است و قشرهای مختلفی از مردم با سوانح طبیعی روبرو هستند.
یک علت آن، بزرگ شدن شهرهاست. قبلاً یک بحران و یا فرونشست اتفاق میافتاد، چون در حاشیه شهرها و خارج از مرزهای سکونتگاهی بود توسط جمعیت شهرها حس نمیشد و به چالش کشیده نمیشد و صرفاً در حد مطالعات علمی باقی میماند و خیلی هم رویکرد رسانهای پیدا نمیکرد، اما در چند سال گذشته بسیاری از کلان شهرها با این مسأله مواجه شدهاند، چون حاشیه شهرها، بزرگ شده است و معمولاً هم گسترش شهرها و یا شهرسازیها به سمت مناطقی بوده است که متاسفانه از نظر پایداری و اثرات محیطی ساختاری زمین، موقعیت مناسبی نداشتند و به عبارتی بهتر، ناپایدر بودهاند و صرفاً در گسترش شهرسازیها بحثهای اقلیمی و خوش آب و هوا بودن مطرح بوده است.
او معتقد است: امروزه سوانح طبیعی و ناپایداری ساختاری زمین خیلی سریع احساس میشود، چون هم مردم با آن دستوپنجه نرم میکنند و هم بسیاری از مجتمعها و مراکز تجاری در آن مناطق قرار دارند.
صادقی فرشباف در ادامه گفت: سال گذشته در رویداد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطههای تاریخی) مسئله بلاهای طبیعی را بهانه قرار دادیم و به خود این بحران پرداختیم.
در مناطقی مانند استان مازندران، که خیلیها حتی فکر نمیکنند ممکن است با پدیده فرونشست مواجه باشد ما نشان دادیم که اتفاقا در مقیاسهای گستردهای بسیاری از بافتهای شهری مازندران را دچار مشکل کرده است و در استان اصفهان نشان داده شد که وضعیت به حد بحران رسیده است.
امسال به مناسبت سال آذربایجان شرقی تمرکز روی این استان بود تا بررسی کنیم در مناطقی که سازههای میراثی و خانههای تاریخی قرار دارد، آیا پدیده فرونشست با آن تعریفی که در کشور و در نقاط دیگر تجربه شده است، مشاهده میشود. آیا ناپایداریهایی که در بعضی از نقاط شهر تبریز گزارش شده همان پدیده فرونشست است؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی یادآور شد: فرونشست را در ایران بیشتر پدیدهای بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی میشناسیم، که با برداشت آب زیرزمینی بیش از حد مجاز و بر اثر خالی شدن سفرههای زیرزمینی و برهم خوردگی معادلات فشار منفذی اتفاق میافتد، هرچند پدیده فرونشست مقداری از تعریفی که ما داریم، گستردهتر است و بیشتر، حرکاتی که از نظر بُردار حرکت قائم بر بُردارهای افقی غالب باشد را فرونشست میدانیم، حال این فرونشست میتواند بر اثر افت آبهای زیرزمینی اتفاق افتد یا بر اثر پیامدهای حرکات پس از زمین لرزه (پسلرزهها) رخ دهد و هیچ ارتباطی هم با بحث افت آبهای زیرزمینی نداشته باشد.
صادقی ادامه داد: ما روی آذربایجان شرقی متمرکز شدیم، چون منطقهای شدیداً تکتونیکی است، مثل شمال تهران، که دو هر محدودهای پرخطر به لحاظ لرزهای حتی در رنکینگ جهانی هستند و مناطق بسیار لرزهخیز شناخته میشوند و وجه مشترک دیگرشان این است که بخش اعظمی از سازههای میراثی آنها هم در پهنههای گسلی قرار دارند.
این زمینشناس افزود: مطالعات ما در استان آذربایجان شرقی نشان میدهد ۹۰ درصد ناپایداریهایی که امروز در سطح دشت تبریز مشاهده میکنیم، برگرفته از حرکات تکتونیکی است. البته، در بعضی نقاط این دشت هم، شواهد خطر اُفت آبهای زیرزمینی دیده شده است، اما فرونشست با آن تعریفی که در مناطق دیگر ایران شاهد هستیم در اینجا مشاهده نمیشود اما مثالهایی وجود دارد که برای ما یک زنگ خطر به حساب میآید.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با طرح این پرسش که اگر شواهد فرونشست را به آن معنی مصطلح در دشت تبریز مشاهده نمیکنیم پس چه رخداد و پدیدهای بحرانآمیز شده است؟ توضیح داد: دقیقاً چالش ما همین مسئله بود، چون فرونشست را در این منطقه به آن تعریف که باید، نداریم.
شهر تبریز گوشه شمال خاوری (شرق) دشت تبریز را تشکیل میدهد، این دشت پهنهای است که شهرستانهای دیگری را تا حوزه دریاچه ارومیه در برمیگیرد، مثلثی که در آن شهر تبریز هم واقع شده است و در سالهای اخیر ناپایداریهای زمین را در آنجا مشاهده کردیم که در بعضی شهرستانها، فرونشستها عامل آن بوده است. راغب شدیم که بررسی کنیم آیا از نظر «منشور ژنو» و خاستگاه، با فرونشستهای شهرهای دیگر مشابهت دارد؟
او اضافه کرد: سال ۱۳۹۸ در محلههای مختلف تبریز از جمله «بارون آواک» (این محله پس از دورهٔ ناصرالدینشاه به سکونتگاه اصلی مردم ارمنی تبریز تبدیل شد)، در پی یک عملیات عمرانی، نشستی فراتر از پیشبینیهای برداشتهای عمرانی اتفاق افتاد. در واقع حدس میزدند اگر در این منطقه گودبرداری کنند مقداری از خاک فرو خواهد ریخت، ولی این اتفاق در مقیاس خیلی گسترده و با حرکات عمرانی رخ داد و بخشی از یک محله قدیمی شهر تبریز را درگیر کرد.
بعد از این اتفاق، نمودهایی از سازه باستانی که به نظر مربوط به تبریز قدیم یا حتی تبریز پیش از زلزلههای تاریخی بود، از نیمرخ این نشست مشاهده شد.
خانه امیرنظام گروسی یا موزه قاجار در شهر تبریز از حمله بناهایی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استصادقی فرشباف افزود:به نظر میرسد چنین پدیدههایی، هرچند مستقیما بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی نباشند، اما مرتبط با آستانه بحرانی فعالیت پدیده فرونشست باشند که مطالعات آکادمیک گسترده ای را میطلبد.
هرچند همانند دیگر نقاط ایران که افزایش در برداشت آبهای زیرزمینی داشتهایم، در تبریز نیز افزون بر شرایط اقلیمی که باعث شده است حد سطح آبهای زیرزمینی افت کند، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی صورت گرفته است و به نظر میرسد مقایس این برداشت در حدی بوده است که از دیدگاه فشار منفذی و هیدروژئولوژیکی، در مناطقی با آستانه وقوع فرونشست روبرو باشیم.
او گفت: از اتفاق رخ داده به این نتیجه اولیه رسیدیم که در برخی نقاط دشت تبریز پدیده فرونشست به صورت طبیعی اتفاق نیفتاده است، یعنی افت به حدی نبوده که فرونشست به صورت مستقیم اتفاق افتد، ولی بعضی جاها به آستانه ناپایداری در اثر تغییرات فشار منفذی رسیدهایم که میتواند با یکسری حرکات کوچک مثل عملیات عمرانی تحریک شود تا نشست زمین اتفاق افتد.
این زمینشناس اظهار کرد: ما این آژیر خطر را دریافت کردهایم، هرچند دشت تبریز هنوز به پدیده اصلی فرونشست نرسیده است، ولی میتوان با سیاستها و مدیریت پیشگیرانه، این بحران را مدیریت کنیم.
زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده است میتوانیم برداشت آبهای زیرزمینی را مدیریت کنیم و سیاستهای بهینه آبخیزداری را اعمال کنیم. میتوانیم این سیاستها را به ترتیبی اتخاذ کنیم که مثل دشت قزوین نشود که امروز با فروچالههای بزرگ روبرو است و یا شهریار و تهران که با پدیده فرونشست مواجهند.
صادقی فرشباف با طرح این مسئله که زمینلرزه در دشت تبریز، سازههای میراثی را به چه شکل تهدید میکند؟ گفت: متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با پایداری پایین زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند.
او افزود: ممکن است این سوال ایجاد شود که این سازههای تاریخی چگونه در سالهای متوالی و تا امروز دوام آوردهاند. پاسخ این است که خیلی از آنها تا امروز آسیب دیدهاند و بسیاری از آنها سازههایی هستند که در زمانی که ایجاد شدهاند یکسری ملاحظات عمرانی را که خیلی جلوتر از تکنولوژی آن زمان بود، رعایت کردند.
زمانی که خانههای تاریخی را میساختند میدانستند که تبریز بارها زلزله آمده و قطر دیوارها و عمق سازه را به گونهای انتخاب میکردند که کمترین آسیب را ببیند، ولی چالشی که امروز با آن مواجهیم تنها بحث رخداد طبیعی زمینلرزه نیست، بلکه کنار خانههای تاریخی، فعالیتهای گسترده عمرانی درحال وقوع است که این فعالیتهای عمرانی مثل محله «بارون آواک» در دیگر بخشهای تبریز هم اتفاق میافتد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی اضافه کرد: این ساختوسازها و حفاریها امواجی را تولید میکنند که سطح رویی خاک را تحتتاثیر قرار میدهد. امواجی که مستقیماً وارد پی ساختمان میشوند و آنها را سست میکنند و بسیاری از افتادگیهایی که در سقف و ستونهای آن سازهها ملاحظه میکنیم، به دلیل فعالیتهایی است که در حریم این سازهها و در نزدیکی آنها انجام میشود، که این باعث میشود سازههای تاریخی در طول زمان بر اثر رخدادهای زمینلرزه و ناپایداری بر اثر فعالیتهای عمرانی، تشدید شوند و ریزشهای دوچندان را شاهد باشیم، یعنی ساختمانی که قرار بود تا ۵۰ سال دیگر آسیبی نبیند و آسیبها نهایتا در حد ترک و شکستگی ها باشد، تخریب آن چند دهه جلوتر رخ دهد.
صادقی فرشباف در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات و بررسی انجام شده، مشخصا کدام آثار تاریخی در تبریز در آستانه تهدید قرار دارند؟ اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ مطالعاتی روی خانه تاریخی «علی مسیو» توسط غلامی و همکاران (۱۴۰۲) انجام شده است که نشان میدهد ایمنی لرزهای مطابق دستورالعملهای DPCM ایتالیا را در دو سطح یک (رویکرد دستی مبتنی بر نیرو) و سه (عددی) ارزیابی میکند و نشان میدهد این بنای آجری در منطقه ۳ در حالت حد نهایی ایمن نیست، اما در حالت حد آسیبپذیری ایمنی مناسبی را نشان میدهد.
بنابراین اگر در نزدیکی همین خانه، ساختوسازهایی را داشته باشیم که ملاحظات یاد شده رعایت نشود، میتواند این خانه را به سمت ناپایداری ببرد.
خانه علی مسیو، که مطالعات نشان میدهد در حالت حد نهایی ایمن نیستاو اضافه کرد: مطالعات و گمانههای حفاری خطوط مترو تبریز نشان میدهد یکی از این خطوط در راستای حفاری از بافت مرکزی تبریز عبور میکند؛ جایی که بیشترین آثار تاریخی تبریز در آن واقع شده و نزدیک به بازار جهانی تبریز است.
مقایسه آزمایشها بر اثرات این حفاریها و گمانههای اکتشافی در امتداد خط مترو، در سازههای فولادی، بتن و معمولی (سازههای میراثی و تاریخی در این دسته قرار دارند) نشان میدهد که سازههای بتنی و فولادی به خوبی میتوانند امواج انتشار یافته از حفاریها را تحمل کنند و آنها را به بخشهای زیرزمینی و یا طبقات بالا انتقال دهند، ولی در سازههای معمولی که سازه های میراثی در این گروه جای دارند، این امواج مستقیماً می توانند سطح همکف و پایه دیوارهای خاکی را مورد هدف قرار دهند که باعث آسیبپذیری سازهها میشود که هر چند ممکن است اثرات آن در لحظه دیده نشود، اما در نهایت بعد از چند سال فرو بریزد.
این زمینشناس ادامه داد: بحث دیگر مقاومسازی است. خانههای تاریخی را در پهنه دشت تبریز و در شهر تبریز داریم، مثل خانههای «امیرکبیر»، «امیر نظام گروسی» (موزه قاجار)، ساختمان شهرداری و همچنین خانههای «بهنام»، «گنجهایزاده» و «حریری» و خانههای دیگری از این طیف که در پهنههای لرزهخیز تبریز قرار دارند.
طبیعتاً نمیتوان این سازهها را که بسیاری از سازههای تاریخی آن در مناطق ناپایدار قرار دارند، جابجا کرد ولی با بهرهمندی از تیم های متخصص در علوم زمین، عمران و معماری می توان همانند ایتالیا این سازهها را مدیریت و مقاومسازی ساختمانها را به نحو مطلوب اعمال کرد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این خانهها مثل بدن، که هر سال چکاپ میشود باید بررسی شوند و ناپایداریهای آنها چک و گزارش شوند. در این صورت میتوان به دادهها و اطلاعاتی برسیم که با مطالعات حوزه آکادمیک مقایسه کرد و دید چه ارتباطی می توان برقرار کرد تا نسخه اولیه در پایداری را داشته باشیم و بر آن اساس به مقاومسازی بپردازیم.
او درباره دیگر سازههای در خطر این منطقه، گفت: براساس شواهد زمین ساختی در خاستگاه سازه مسجد «عون بن علی» در کوه عینالی، ترک خودردگیها در حتی ستونهای این سازه به خاطر ناپایداریهای زمین در ارتباط با حرکات امتداد لغزِ گسل شمال تبریز است.
این بنا بسیار مورد علاقه دانشجویان و علاقمندان به سازههای سنگی واقع در ارتفاعات است و از سویی در گذر زمان، هسته شکل گیری تفرجگاه مردم از پناهگاه کوهنوردان گرفته تا مرکز هدف کوهپیماییهای خانوادگی شده است که لازم است پایداری آن مدیریت شود و البته باید مطمئن شد تا مرمتها در جهت درست و منطبق با ناپایداریهای زمین پیش میرود یا خیر که همان بحث هماهنگی مرمت با رشتههای علوم زمین و به خصوص تکتونیک جنبا و ژئوتکنیک است.
سازه مسجد عون بن علی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استاین زمینشناس در ادامه با تاکید بر الزام تسلط بر علوم مهندسی و مرمت برای حفظ بناهای تاریخی که در مناطق ناپایدار قرار گرفتهاند، گفت: یکی از نقاط ضعف ما این است، که مرمتها و فعالیتهایی از این دست همگام با مطالعات مهندسی انجام نمیشود، اگر این چنین باشد خیلی هوشمندانه و با دادههای مهندسی میتوانیم سمتوسوی مرمتها را بهینه کنیم و مشخص کنیم از چه مواد اولیهای و در کدام راستا میتوانیم برای بحث پایداری و مرمت استفاده کنیم.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه در کشور از نظر قوانین و آییننامه ساختوساز در مناطق زمینلرزهای خوشبختانه کمبودی وجود ندارد و تقریباً مواد قانونی در تمام زمینهها موجود است، تاکید کرد: لازم است مدیریت در اجرا بیشتر شود و فعالیتها خارج از حوزه نظام مهندسی و نظرات متخصصان سازه و علوم زمین صورت نگیرد.
این پژوهشگر اضافه کرد: حلقه گمشده مد نظر ما همکاری بین افرادی است که در این حوزه کار میکنند، از جمله مرمتگران و تاریخشناسان حتماً به استعلام مطالعات مهندسی لینک شوند و از ابتدا هماهنگ باشند و بعد اقدامات بعدی را انجام دهند.
صادقی فرشباف گفت: در تمام کشورهایی که با این چالش درگیر هستند، مثل ژاپن که شدیداً بحران زمینلرزه دارد و یا ایتالیا، مطالعات را پایه و معیار قرار میدهند و آن را در طرحهای پژوهشی، شخصیسازی و بومیسازی میکنند که نتیجه علمی و اجرایی به دست میآید که به صورت کاربردی میتوانند کار مرمت شهرسازی و مقاومسازی را انجام دهند.
ما هم از چند سال پیش این رویه را آغاز کردهایم، مطالعاتی که با همکارانم در سال ۲۰۱۹ روی گسل تبریز و براساس تکتونیک و حرکات زمین انجام دادهایم، نشان میدهد چه نقاطی کاندیدهای ناپایداری زمین هستند.
این داده ها، منجر به ایجاد نقشه معیار می شود و پهنههای که در آنها، مناطق شهری جانمایی شوند میتواند ایده را بدهد که دقیقاً کدام مراکز تاریخی در معرض ریسک و بحران قرار دارند و از همین الان میتوانیم چاره مدیریتی و راهبردی درنظر بگیریم.
این پژوهشگر میراث زمینشناسی بیان کرد: هدف ما این است که این مطالعات را براساس پارامترهای جدید و در مقیاسهای دقیقتر مشخص کنیم، مسلما زلزله چیزی نیست که ثابت باشد و باید هر لحظه مانیتورینگ شود. دادههای ما نیز در محدوده دشت تبریز و مناطق اطراف آن تکمیلتر میشود و لذا با دید بهتری نسبت به ناپایداریها خواهیم رسید.
بر این اساس، تاکید میشود به مقالات معتبری که در ژورنالهای معتبر چاپ میشوند و مطالعات و خروجیهای حاصل از چندین سال زحمت پژوهشگران استناد کنیم. مطالعات علمی در این مقیاس در پروژههای کاربردی و کوتاه مدت سازمانی انجام نمیشود و معمولاً حوزه آکادمیک است که آنقدر با علاقه به این موضوعات میپردازد، اما مهم این است که مطالعات را دریافت کنیم و در صنعت و دیگر بخشها، کاربردی کنیم و از آن، ایده بگیریم و هرجا لازم شد این مطالعات را بهروزرسانی کنیم.
مهم داشتن ایده است، خیلی وقتها کوچکترین دید را از این مطالعات نمیگیریم، مثلا در مطالعات شمال تهران نشان داده شده است که کدام قسمتها لرزهخیز هستند، اما در توسعه شهری تهران به این مقالات استناد و توجه نشده است. باید به این گپ و فاصلهای که وجود دارد توجه شود تا بخش زیادی از این چالشها مدیریت شود.
کانال عصر ایران در تلگرام